پنجم ، شماره 1384 اكتبر 1997 ، سال مهر 1376 ، 18 شنبه 26
|
|
ايران در اجتماعي علوم پژوهش موانع
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
.مي‌باشد آن لازمه تحقيقات و پژوهش كه است فرآيندي توسعه ، :اشاره
به باشند ، بايد توسعه به دستيابي پي در ايران چون جوامعي اگر بي‌ترديد
بررسي ضمن حاضر مقاله.نمايند توجه اساسي يك‌ضرورت عنوان به مهم اين
محورعمده دو.است كرده اشاره درايران پژوهش سابقه به اهميت‌تحقيق ،
نگاهي نيز و ازانقلاب پيش در پژوهش ضعف تحليل‌چرايي از عبارتند مقاله
.اسلامي انقلاب از پس در موانع‌تحقيق به
مقالات سرويس
لهسايي‌زاده عبدالعلي دكتر
است برخوردار بالايي اهميت از رشته‌علمي ، هر در پژوهشي موانع بررسي
نقاط ديگران ، و خود تجربه‌هاي اساس بر بايد علمي رشته‌هاي پژوهشگران و
علمي غناي بر اين‌رهگذر از و سازند نمايان را موجود كمبودهاي و ضعف
اجتماعي علوم رشته كه باعث‌شد امر همين.بيفزايند موردنظر رشته
.قراربگيرد ايران اجتماعي عالمان توجه مورد دور ، چندان نه درگذشته‌اي
در اما يكسان‌است ، و عام مفهومي علمي‌داراي رشته‌هاي همه در پژوهش ،
مقاله هدف نخستيندارد ويژه خصوصيات تخصصي ، شاخه يا علمي رشته هر
طور به اجتماعي علوم در علمي پژوهش ويژگي‌هاي و خصوصيات بيان حاضر ،
پژوهش‌هاي چگونگي سپس ، .است خاص طور به جامعه‌شناسي رشته در و عام
در و گرفته قرار بررسي ايران‌مورد در اسلامي انقلاب از اجتماعي‌قبل
شده زماني ، ترسيم مقطع آن در پژوهش‌هاي‌اجتماعي تنگناهاي اين‌زمينه ،
انقلاب از بعد پژوهش‌هاي‌اجتماعي اجراي و طرح بعدي ، نحوه گام در.است
مشكلات كه است شده تلاش و گرفته قرار كاو كندو مورد درايران ، اسلامي
امروزين پايان ، نيازهاي در.شود مطرح وپژوهشگران پژوهشها كنوني
گرفته قرار تبيين و بررسي مورد ايران اجتماعي علوم علمي‌در پژوهش‌هاي
پژوهش‌هاي‌اجتماعي كردن پربارتر چه براي‌هر راهگشايي بتواند شايد است‌تا
.باشد ايران در
اجتماعي پژوهش يك كه است اين علوم‌اجتماعي پژوهش‌هاي از اصلي انتظار
بياني به و مي‌كند كمك اجتماعي مشكلات و مسائل حل به اندازه چه تا
.باشد داشته مي‌تواند اجتماعي رهيافت‌هاي تنظيم در نقشي چه ديگر
درانديشه تاكنون ، علم اين پيدايي آغاز از تقريبا اجتماعي ، عالمان
در سخن ، ديگر به(1).بوده‌اند اجتماعي رهيافت‌هاي تعيين در بودن موثر
رهيافت‌هاي تعيين كاربردي‌براي تحقيقات در سنت اجتماعي‌يك علوم
وكارگزاران محققان بين ارتباطي‌تنگاتنگ ديرباز ، از.دارد اجتماعي‌وجود
علمي عنوان به علوم‌اجتماعي از تا است شده كه‌باعث داشته وجود جامعه
زيست‌پيچيده واقع در كه برنامه‌ريزي‌هاي‌اجتماعي امروز ، .شود كاربردي‌ياد
علوم در پژوهش‌هاي‌كاربردي پايه بر ميسرنيست ، آنها بدون اجتماعي
انجام دقيق طور به اجتماعي ، هنگامي برنامه‌ريزي.صورت‌مي‌گيرد اجتماعي
.باشد دست در دقيقي علمي آنهاشناخت بين روابط و پديده‌ها از مي‌شودكه
پديده‌هاي گستردگي به توجه با اجتماعي علوم در منظور ، همين به
نظر در جمع‌آوري‌اطلاعات براي گوناگوني و مختلف ابزارهاي اجتماعي ،
روش‌شناسي شيوه و ابزار اجتماعي ، نوع مسئله ماهيت و نوعميشود گرفته
ازآخرين پيشرفته ، كشورهاي در امروزه.مي‌كند تعيين پژوهشگر رابراي
به.مي‌شود اجتماعي‌استفاده پژوهش‌هاي در وعلمي تكنولوژيكي دستاوردهاي
به و راحتي به كشورها ، دراين اجتماعي پديده‌هاي كه علت‌است همين
.مي‌شود بررسي گسترده و طورعميق
و بنيادي اهميت دليل‌شناخت به پيشرفته ، كشورهاي در
انفرادي صورت به پژوهشگران تلاش و كار اجتماعي ، پژوهش‌هاي كاربردي
همين بر.تلقي‌مي‌شود ارزشمند كاري موسسه‌هاي‌تحقيقاتي ، چارچوب در يا و
وحاصل مي‌دهند انجام عميقي انفرادي‌تحقيقات صورت به اساس ، پژوهشگران
براي آنها واقع ، در.مي‌كنند منتشر را خود ياكاربردي بنيادي تحقيقات
ازآزادي كه اين نخست.دارند زمينه‌هاي‌مساعدي و شرايط انجام‌كارهايشان
اين دومحقايقميشود كتمان از مانع امر وهمين برخوردارند تحقيقاتي
زمينه‌هاي در بودن آن‌تامين لازمه كه دارند خوبي فكري‌نسبتا آسايش كه
درصورت نزديك ، رقابت وجود دليل كه‌به اين سوم.است علمي و مختلف‌مادي
دريافت قابل‌توجهي پاداش ديگران ، با درمقايسه ارزشمند كاري ارائه
اجتماعي محققان كه اين چهارم(نيست مادي پاداش‌ها البته‌همه) مي‌كنند
سياسي‌نسبي مصونيت نوعي از اين‌كشورها ، سياسي ساختار نوع به‌دليل
چند هر مي‌شود ، تحقيقات‌آنها بودن بي‌طرفانه امرباعث همين و برخوردارند
.دارد وجود كشورها اين هم‌در خاص سياسي سمت‌گيري‌هاي تحقيقاتي‌با كه
مالي پشتيباني‌هاي از پيشرفته ، كشورهاي در اجتماعي تحقيقات موسسه‌هاي
دسته دو به مي‌توان را موسسات اين كلي طور به.برخوردارند سنگيني
مستقل ، موسسه‌هاي.وابسته موسسه‌هاي و مستقل موسسه‌هاي:كرد تقسيم
تعيين و جامعه علمي اهداف پيشبرد براي صرفا را خود علمي پژوهش‌هاي
موفق هم بسيار و مي‌گيرند كار به آن اجتماعي مشكلات و مسائل
به مالي وابستگي‌هاي به‌علت معمولا وابسته ، موسسه‌هاي.هستند
كاركرد.گيرانه‌مي‌پردازند سمت و تحقيقاتي‌جهت‌دار انجام به منابع‌مختلف ،
صورت ، نتيجه‌اي هر در و بوده خاص‌مثبت گروهي براي بي‌شك گونه‌موسسات ، اين
.دارد كاربردي
ارتباطي پيشرفته ، وجود كشورهاي در علمي‌اجتماعي مطالعات توسعه علت
يا پژوهشي ازموسسه‌هاي اعم) اجتماعي علمي بين‌مراكز تنگاتنگ
بخش‌هاي.است (دولتي يا خصوصي از اعم) اجرايي مركز و(دانشگاه‌ها
كرده اعلام اجتماعي علمي به‌مراكز را خود ضروري نيازهاي جامعه ، مختلف
درشناخت را آنها كه مي‌خواهند اين‌مراكز از تحقيق ، حق پرداخت وبا
واقع ، دردهند موجود ، ياري مشكلات علمي وراه‌حل‌هاي اجتماعي پديده‌هاي
متخصصان تنها كه متوجه‌شده‌اند جوامع گونه اين ارگان‌هاي‌اجرايي همه
كرده درك آن واقعي معني به اجتماعي‌را مسائل مي‌توانند علوم‌اجتماعي
كه دليل‌است همين بهكنند عرضه راه‌حل‌هايي‌اساسي شرايط ، به توجه وبا
.مي‌يابد وتوسعه پيشرفت روز به روز اين‌كشورها ، در اجتماعي علوم
ايران انقلابدر از قبل اجتماعي پژوهش‌هاي
كه داشت خاص روندي اسلامي ، انقلاب از قبل تا ايران در اجتماعي پژوهش
مربوط اجتماعي علوم استادان و محققان تحصيلاتي زمينه به سو يك از
هر آموزش نحوه.بود وابسته دولتي كنترل به ديگر ازسوي و مي‌شد
بيشتر كه آنجا از.مي‌گذارد اوتاثير تحقيقاتي خصلت بر پژوهشگر ، بي‌شك
عمده به‌طور) واروپا امريكا آموزش‌ديدگان ايران اجتماعي علوم استادان
همان پژوهش‌هايشان در بودند ، (آلمان‌غربي بعضا و فرانسه انگلستان ،
كارشناسان آموزش به‌هنگام و پياده‌مي‌كردند را فراگرفته علمي شيوه سبك‌و
مسير همان در را وآنها كرده منتقل آنان به را آموخته‌هاي‌خود نيز جوان
به‌دنبال بيشتر دوره تحقيقات‌آن درنتيجه.حركت‌وامي‌داشتند به
پديده‌هايي بين رابطه ياايجاد و اجتماعي خاص علت‌يابي‌پديده‌هاي
به‌ديدگاه‌هاي مربوط يكي تحقيقات ، ومحدوداين صفات‌خاص.محدودبود
محدوديت‌هايي از ديگري‌ناشي و بود اثباتي جامعه‌شناسي تقليل‌گرايانه
علوم بر غيرمستقيم مستقيم‌يا به‌طور رژيم ازسوي كه تحقيقاتي‌بود
.مي‌شد اجتماعي‌اعمال
علوم در رايج ديدگاه سه برحسب ايران اجتماعي مسائل دوران ، اين در
بررسي ،(وليبرالي راديكالي محافظه‌كارانه ، ديدگاه‌هاي) غرب اجتماعي
را محافظه‌كارانه ديدگاه عمل در ايران ، اجتماعي عالمانميشد عرضه و
و اجتماعي شرايط نمي‌پسنديدند ، زيرا اجتماعي مسائل بررسي براي
عوامل شناخت به‌دنبال ناگزير آنها كه بود به‌گونه‌اي پويايي‌جامعه
پژوهشي‌ديگر رهيافت دو اساس ، براين.بودند اجتماعي تغييرات و پيدايي
بررسي انتقادي‌به ديدگاهي با عده‌اي ، .قرارداشت پژوهشگران توجه مورد
خوشايند آنها پژوهش‌هاي حاصل كه پيداست وناگفته مي‌پرداختند مسائل
رژيم وموقعيت ماهيت پژوهشها ، كه‌اين‌گونه چرا نبود ، حاكم رژيم‌استبدادي
.سوال‌مي‌بردند زير به را
گروهي.منتشرمي‌شد به‌سختي معمولا چنين‌پژوهش‌هايي گزارش‌هاي درنتيجه ،
و اجتماعي چارچوباصلي پذيرش ضمن كه تلاش‌مي‌كردند محققان ، از ديگر
را موجود مسائل‌اجتماعي و مشكلات گذشته ، رژيم در توسعه‌آن فرايندهاي
جامعه اصلاح براي پيشنهادهايي موجود ، نظام چارچوب ودر كرده پي‌گيري
محدودي‌داشتند ، انتقادي جنبه اين‌گونه‌پژوهش‌ها كه آنجا از.عرضه‌كنند
آن تحقيقات دليل ، بيشتر به‌همين.بود آسانتر براي‌رژيم آنها نتايج تحمل
.مي‌يافت انتشار نيز نتايج‌آنها و مي‌شد اجرا سياق و همين‌سبك به دوره
انقلاب ، طبق از قبل دوران در ايران اجتماعي علوم پژوهشگران مجموعه
نهاد در32 اسلامي ، ارشاد و فرهنگ توسطوزارت تهيه‌شده ارقام و آمار
تقريبا گفت كه‌مي‌توان بودند پژوهش مشغول اجتماعي ، -فرهنگي تحقيقاتي
انساني‌شاغل نيروي تعداد (2).بودند دولتي موسسات ، و اين‌نهادها تمام
خارج‌از چه و داخل در چه ايران ، اجتماعي‌در تحقيقاتي مراكز در
نفربه‌عنوان تعداد 714 اين از كه بود رسمي 1089نفر به‌طور دانشگاه‌ها ،
عمليات در ودكترا ، فوق‌ليسانس ليسانس ، بامدارك بقيه و پشتيباني ستاد
(3).بودند كار به مشغول فعاليت‌هاي‌تحقيقاتي ، و
عالي ، آموزش و علوم وزارت به تحقيقاتي‌وابسته موسسات و دانشگاه‌ها
پژوهش‌هاي اما داشتند ، اجتماعي تحقيقات انجام در عمده‌اي نقش اگرچه
چشمگير اجتماعي ، مسائل زمينه در (انقلاب از قبل تا) شده انجام
انقلاب ، از قبل اجتماعي -فرهنگي پژوهشي فعال‌ترين‌موسسه‌هاي (4)نبودند
موسسه و عالي آموزش و علوم وزارت در فرهنگي تحقيقات و مطالعات موسسه
توانستند واقع در كه بودند تهران دانشگاه اجتماعي تحقيقات و مطالعات
جريان در هم و انجام‌دهند را خوبي بنيادي هم‌تحقيقات
موسسه دو اين تحقيقات البته ، .كنند تربيت را اصيلي تحقيقات ، پژوهشگران
محدودو تصور و زمان آن امكانات باتوجه‌به اما نيست ، اشكال از خالي
دست‌اندركاران‌رژيم اذهان در تحقيقات‌اجتماعي ارزش مورد در كه خاصي
.بوده‌اند مناسب به‌نسبت تحقيقاتي كردكه ادعا مي‌توان داشت ، وجود
لازم فرصت محدوديت باعث بي‌شك جامعه ، يك در اجتماعي پژوهش‌هاي محدوديت
كه كرد ادعا مي‌توان زمينه اين در.خواهدشد آنها نتايج ارائه براي
قابل‌ملاحظه‌اي وسمينارهاي سمپوزيوم‌ها كنفرانس‌ها ، اسلامي ، انقلاب از قبل
ديگر رشته‌هاي در كه نشد ، درحالي برپا ايران اجتماعي زمينه‌مسائل در
در بين‌المللي حتي ملي‌و كنفرانس‌هاي از بسياري شاهدبرپايي
درزمينه ايراني پژوهشگران و كه‌استادان پيداست ناگفته.ايران‌بوده‌ايم
كرده شركت كنفرانس‌هاي‌خارجي در تواتر به انقلاب ، از قبل اجتماعي علوم
مسائل ارائه در تقدم است‌كه اين اساسي امابحث ارائه‌مي‌دادند ، مقالاتي و
هرچندكه ;خارجي محيط نه است محيطداخلي با مملكت ، يك مشكلات‌اجتماعي و
برپايه.شود مطرح نيز آن مرزهاي خارج‌از در بايد كشور يك مسائل
در اجتماعي ، آگاهان‌علوم و استادان اكثريت ونظر گرفته انجام بررسي‌هاي
آشكاري (نشريات و كتب اعم‌از)انتشاراتي ضعف اسلامي ، ازانقلاب قبل دوران
زمينه ، به‌جمع‌بندي اين در.داشت ايران‌وجود در اجتماعي ، علوم درزمينه
:كنيد توجه زير
يعني سال 1357 ، تا شد شناخته درايران جامعه‌شناسي كه زمان آن از
جامعه‌شناسانه مباحث مورد در كتاب تقريبا 1039 ساله ، دوره 45 يك در
دربرگيرنده 26 كه -تاليف و 750 ترجمه 289-است شده منتشر كشور در
به‌طرز ترجمه‌شده ، آثار كه‌اكثر درحالي.مي‌باشد جامعه‌شناسي عنوان‌در
سياسي تاريخ و جامعه‌شناسي‌سياسي مباحث بستر قابل‌دركي ،
روستايي جامعه‌شناسي موضوعات محور حول عمدتا بوده‌اند ، تاليف‌ها
(5).مي‌باشد وقبيله‌اي
اجتماعي‌منتشر علوم زمينه در انقلاب 8نشريه از قبل دوران در همچنين
.بودند عالي آموزش موسسات و دانشكده‌ها متعلق‌به آنها تمامي كه مي‌شد
اين در.بود آنها نبودن‌مطالب دست يك نشريات ، اين ساختار بارز مشخصه
دانشگاه اجتماعي دانشكده‌علوم نشريه به‌جز) علمي نشريات‌به‌اصطلاح
هم كنار در ادبيات وگاهي انساني علوم مطالب از مجموعه‌اي(تهران
كنترلي و دانشگاه‌ها به اين‌نشريات تعلق به‌دليل همچنين.به‌چاپ‌مي‌رسيد
كمتربه‌چشم آنها در اجتماعي مطالبانتقادي مي‌شد ، اعمال آنها كه‌بر
.مي‌خورد
دارد ادامه
