ششم ، شماره 1480 سال بهمن 1376 ، 10فوريه 1998 ، شنبه 21 سه
|
|
اسلامي انقلاب و ناموزون توسعه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
(آخر بخش) انقلاب تئوريهاي آسيبشناسانه نقد
كه‌در آنند از پيچيده‌تر اجتماعي ، پديده‌هاي ديگر مانند انقلابها
كرد تبيين را آنها همه بتوان واحدي قالب
نقش سنتي ، سياسي جوامع در.دارد وجود سياسي جامعه اصلي نوع دو
زياد مدرن جوامع در و اندك سياسي ، اجتماع ايجاد در سياسي نهادهاي
بالا مدرن جامعه در و پايين سنتي جامعه در نهادينگي درجه و است
اجتماعي توسعه‌اقتصادي درجه و سياسي جامعه نوع دو ميان.مي‌باشد
شود ، بيشتر اقتصادي‌اجتماعي توسعه درجه قدر هر.دارد وجود ارتباط
-اقتصادي نوسازي اگر اما.مي‌كند سير شدن مدرن سمت به سياسي توسعه
جامعه سوي به حركت و سياسي آن‌توسعه موازات به و گيرد صورت اجتماعي
نيز سياسي نوسازي.شد خواهد ايجاد بي‌ثباتي نگيرد ، شكل مدرن سياسي
خدمت در توانشان نوسازي براي موجود نهادهاي توان:از است عبارت
زوال به سياسي نوسازي ايجاد به سياسي نهادهاي توان عدم سياسي ، توسعه
سياسي توسعه از لازم درجه ميان سياسي شكاف و مي‌گردد منجر سياسي
اجتماع‌سياسي باشد ، وسيع سياسي شكاف اگر.مي‌شود ايجاد موجود ، ووضعيت
سريعي‌صورت اجتماعي -اقتصادي نوسازي جامعه‌اي در اگرميپاشد فرو
دچار حذف‌شده‌اند ، منزلت و قدرت مراتب سلسله از كه گروههايي گيرد ،
در.دهد نمي‌تواندپاسخ رژيم را آنها تقاضاهاي و مي‌شوند سرخوردگي
به امر اين كه صورت‌مي‌گيرد موجود نهادهاي از خارج سياسي ، توسعه نتيجه
.باشد داشته مختلفي اشكال مي‌تواند بي‌ثباتي.مي‌شود منجر بي‌ثباتي
اشكال ساير خلاف بر انقلاب.وانقلاب استقلال جنگ.طغيان شورش ، كودتا ،
رهبران نيز و اجتماعي ساختارهاي و ارزش‌ها در تحول متضمن بي‌ثباتي
(59).است سياست‌ها و نهادها
منابع بسيج يا سياسي مدل:ب
كه‌قبل مي‌دهد انقلابهانشان تاريخ مطالعه كه است برآن تيلي چارلز
اين اعتراضات و كرده‌اند رشد محروم جمعيت در سياسي سازمانهاي انقلاب
سياسي تشكيلات آن از پس و شده‌اند مواجه رژيم‌ها سركوب با سازمانها
ابزار عنوان به خشونت از و برسند سياسي قدرت به كوشيده‌اند جديد
انقلاب پس.كرده‌اند استفاده خود هدف به نيل براي استراتژيك و تاكتيكي
گروههاي سوي از داوطلبانه و يافته سازمان هدفمند ، سياسي خشونت متضمن
(60).است حكومت عليه ناراضي و محروم
ناموزون توسعه نظريه‌پردازان نگاه از اسلامي انقلاب
منظر از ايران‌را اسلامي انقلاب انديشمندي ، هيچ كه گفت ، بتوان شايد
انقلاب نويسندگان تعدادي‌از اما.است نكرده تحليل تيلي ، منابع بسيج
در علل از يكي عنوان به راگاه ناموزون توسعه خود ، آثار در اسلامي ،
اصلي علت و علت‌العلل عنوان به ازنويسندگان برخي و علل ساير كنار
.كرده‌اند اسلامي‌عنوان انقلاب
انقلاباشاره عنوان به ناموزون به‌توسعه كه نويسندگاني جمله از
:از عبارتند مي‌كنند
زيباكلام صادق 1ـ
چهار ونقد بررسي با اسلامي انقلاب خودمقدمه‌اي‌بر اثر در كلام زيبا
توسعه اسلامي ، انقلاب در مذهب اقتصاد 4ـ نوسازي3ـ توطئه 2ـ فرضيه 1ـ
توضيح در وي.مي‌كند معرفي اسلامي انقلاب اصلي (ريشه) علت ناموزون‌را
قاجار سياسي نظام با پهلوي محمدرضا سياسي نظام مقايسه با خود ، مطلب
سال يكصد طي سياسي نوسازي در تغيير عدم به دو ، هر شباهت‌هاي ذكر و
:مي‌نويسيد و مي‌كند اشاره گذشته
از.شد قائل(شاه) رژيم براي دوگانه بتوان‌ماهيتي شايد جهت يك از
مي‌خورد ، چشم به آن اقتصادي‌در پيشرفت و ترقي ازنمودهاي برخي يكسو
مدرن ، و مجهز پيشرفته ، ساختمانهاي پروژه‌هاي صنايع‌مدرن ،
مشاركت دنيا ، جنگ‌افزارهاي مدرن‌ترين پيشرفته ، تجهيزات ارتشي‌داراي
به‌فرض (اسلامي عربي كشورهاي ديگر با مقايسه در) اجتماعي امور در زنان
پيشرفت بر حجتي را نمودها اين كردن ، مدرنيزه فرضيه با همسو ما كه
كه سكه ديگر روي نبود ، بيشتر سكه روي يك تنها اين بدانيم ، اقتصادي
هيچ به كه بود جامعه سياسي ساختار نمي‌شد آشكار ظاهري برخوردهاي در
روي ، اين از في‌الواقع بود ، نديده خود به چنداني تحول و تغيير روي
قبل ، سال يكصد شاه مانده‌ناصرالدين عقب ايران با ايران‌محمدرضاشاه
سلطان ظل‌الله (قاجار) اولي در اگر بود نكرده پيدا چنداني تفاوت
اوامر نيز دومي در مي‌راند ، فرمان مملكت شئونات جميع بر صاحبقران
شرف مي‌بايد مملكتي درشت و ريز امر هر بر آريامهر شاهنشاه خدايگان
كه مي‌گرفت قرار اين بر همايوني اقدس ذات اولي در اگر.يابد صدور
را سلطنت نيز شاه...درآيد اجرا به تدابير كدام و اعمال سياست كدام
...بود شده تفويض وي به كه مي‌دانست الهي موهبتي
شاه محمدرضا عصر ايران‌مدرن برق و بروني‌پرزرق لايه‌هاي و لعاب اگر
با چنداني تفاوت سياسي‌آن ، بافت اصلي پيكره مي‌داديم تراشي مختصر را
سياسي رفرم راه در قدمي يكصدسال اين طينداشت قاجار عصر ايران
و كشور امور در آنها دخالت مردم ، سياسي مشاركت بود ، نشده برداشته
عصر در كه بود نادر و ناياب همانقدر پهلوي عصر در سياست‌ها تعيين
دو هر در عملا كشور اصلي شئونات بر مردم دخالت عدم و بي‌نقشي قاجار ،
(61)...بود يكسان
و قاجار سياسي نظام دو تشابه زمينه‌هاي موردي مقايسه با سپس وي
و مشروطه انقلاب) سياسي نظامهاي اين به مردم يكسان واكنش و پهلوي
ناتواني اسلامي انقلاب بروز علت مهمترين كه است آن بر اسلامي ، انقلاب
.است بوده اقتصادي توسعه با توام سياسي توسعه ايجاد در رژيم
به نسبت مردم توده كه است واكنشي نظام دو سياسي تشابه مدعاي بهترين
مطلق‌العنان خفقان ، سياسي ، استبداد.دادند نشان سرانجام آنها ، دو هر
و قانون فقدان اختيارات‌شان ، بودن نامحدود حكام ، و دربار و شاه بودن
و قلع و جلوگيري كشور ، امور بر بيگانگان نفوذ و دخالت فردي ، امنيت
مصلحت به يا نمي‌پسنديد را آن حكومت كه انديشه‌اي و فكر هر قمع
قالب در را قاجار عليه اعتراض حركت كه شدند اصلي عوامل نمي‌دانست ،
در كه آن از صرفنظر هم ، انقلاب آن اصلي هدفآوردند پديد مشروطه نهضت
قانون حكومت برقراري:از بود عبارت جمله يك در گرديد موفق چقدر عمل
ناموس و مال و جان بر بي‌محابا حكومت اكره و عمله هر تا جامعه در
از دور به چندان هدف ، اين نه و انگيزه‌ها آن نه.نباشد حاكم مردم
حركت ، رهبري لحاظ به شدند اسلامي انقلاب پيدايش باعث كه نيستند عواملي
روحانيون آنها دو هر در مي‌خورد ، چشم به تشابه نهضت دو هر در هم
.داشتند عهده بر را عمده نقش روشنفكران از طيفي همراه به بيدار
نهضت و تازه انديشه‌هاي و پيدايش‌افكار علي‌رغم ديگر سخن به
هيچ‌گونه شد ، ظاهر ايران در نوزدهم قرن اواخر از كه بيدارگرانه‌اي
واقعيت از بدور چندان لذا.نمي‌گيرد صورت سياسي بنيادي تغيير و رفرم
و زدن برهم براي بود حركتي اسلامي ، انقلاب كه كنيم ادعا اگر نرفته‌ايم ،
(62).نو طرحي انداختن در و كهنه ساختار آن كردن رو و زير
نوروزي...نصرا 2ـ
به باتوجه پهلوي حكومت فروپاشي شخصي‌و قدرت مقاله‌ساخت در وي
اجتماعي وروندهاي حوادث تبيين در سياسي ساخت‌قدرت جايگاه و اهميت
تئوري ترسيم با سياسي ، رژيم‌هاي سقوط و ثبات حفظ در آن نقش و سياسي
شخصي از1ـ عبارتند كه آن ، عمده ويژگي‌هاي و سلطانيسم سياسي ، نظام
سياسي ، 4ـ انحصار سياسي ، 3ـ نهادمندي پايين سطح قدرت ، 2ـ بودن
تمام‌ويژگي‌هاي كه است معتقد و مي‌پردازد خاصه‌بخشي شبكه -غيررسميت ، 5
.مي‌شود مشاهده پهلوي محمدرضا سياسي نظام در مزبور
مي‌گيرد نتيجه قدرت‌سلطاني ، ساخت نظري‌آسيبپذيري تبيين با سپس وي
توسعه ايجاد در سلطاني سياسي نظام توان عدم شاه سقوط عامل‌اصلي كه
است كشور در دهه 1340 از بعد اجتماعي -اقتصادي توسعه همراه به سياسي
:مي‌دهدكه توضيح نويسنده
ساخت درماهيت سو يك از بايد را رژيم‌پهلوي آسيبپذيري واقع در
و برنامه‌ها اجراي از ناشي جامعه تحولات در ديگر ازسوي و سياسي قدرت
محمدرضا.كرد جستجو بعد به دهه 1340 از اقتصادي و اجتماعي سياست‌هاي
نهادي قدرت و موقعيت از استفاده با اولا رسيدن قدرت به از پس شاه
و تاريخي تجربيات از آگاهي با ثانيا و كشور سياسي بدنه در سلطنت
تقويت براي را حسابشده‌اي و تدريجي تلاش كشور ، در قدرت اعمال نحوه
و كنترل تثبيت با تدريج به و داد گسترش جامعه در خود شخصي قدرت
(قضاييه و مجريه قوه پارلمان ، ) -سياسي نظام نهادهاي بر خويش سيطره
خود فردي سياست‌هاي و برنامه‌ها اجراي صرف ابزارهاي به را نهادها اين
سياسي فضاي و داد كاهش را سياسي نهادمندي سطح ترتيب اين به.كرد بدل
خويش قدرت دروني حلقه وابستگان و نزديكان از نازكي لايه به بسته را
.كرد منحصر
وهمچنين اقتصادي توسعه برنامه متناقض حركت يك در او حال عين در
اجرا مورد به (بعد به دهه 40 از) را فرهنگي -اجتماعي سياست‌هاي
ديگر برخي توسعه و جديد گروههاي شكل‌گيري باعث سياست‌ها اين.درآورد
.شد سياسي مشاركت براي قوي تقاضاهاي و منافع با اجتماعي گروههاي از
از گروههاي شد ، سبب وي اقتصادي توسعه و غربگرايي برنامه ديگر سوي از
.شوند سياست عرصه وارد جديدي منافع و آگاهي‌ها با جامعه در موجود قبل
براي موثر تقاضاهاي روزافزون افزايش صورت به تحولات اين مجموعه
سياسي‌براي نظام كه حالي در منعكس‌شدند ، سياسي نظام به مشاركت ،
سطح جديد ، نيازمند گروههاي جذب و اين‌تقاضاها به مناسب پاسخ‌گويي
نهادهاي تضعيف شخصي‌و قدرت گسترش با شاه نهادمندي‌بود ، بالاي
آسيبپذير مشاركت براي افزايش روبه تقاضاهاي مقابل نظام‌رادر سياسي ،
.ساخت
و منافع‌اجتماعي و گروهها وتكثر تنوع كه آن وجود با همچنين ،
اتحاديه‌ها ، همچون‌احزاب ، مدني ، نهادهاي مدني ، ايجاد جامعه شكل‌گيري
سركوب با شاه مي‌ساخت ، راضروري اجتماعي تشكل‌هاي ساير سنديكاها ، و
سياسي خشونت و اجبار كاربرد مقابل در را مردم سو يك از نهادها اين
اعتراضات مقابل در را سياسي قدرت ديگر سوي از و ساخت بي‌حفاظ دولت
(63).نمود آسيبپذير مدني جامعه نهادهاي فقدان از ناشي توده‌اي
وابسته توسعه تئوري يا سوم جهان در انقلابها تبيين 3ـ
ونيكاراگوئه ايران در ميلادي دهه1970 اواخر در انقلاب دو وقوع
از بسياري در وسيع‌مردمي قيامهاي و شورش‌ها ناآرامي‌هاو با همراه
مورد در نظريه‌پردازي از نسل‌جديدي يا موج به سوم بخشهاي‌جهان
.داد شكل انقلاب ،
نتيجه‌رسيدند اين به قبلي نقادانه‌نظريه‌هاي بررسي با نظريه‌پردازان
مطرح ويكسونگرانه ، غيرتاريخي انتزاعي ، به‌شكل آنها از بسياري كه
آنند از پيچيده‌تر پديده‌هاي‌اجتماعي ، ديگر مانند انقلابها.شده‌اند
تعيين عوامل سو يك از كرد تبيين را آنها همه بتوان واحدي قالب در كه
عوامل مجموع ديگر سوي از و متعددند و پيچيده آنها از يك هر كننده
از متفاوت است ممكن است آنها از يك هر كننده تعيين كه پيچيده‌اي
با مي‌شود ، تلاش نظريه‌ها ، گروه اين در كه آن نتيجه.باشد ديگري
كمتر ، تعميم‌پذيري ادعاي با همراه تاريخي و مقايسه‌اي رويكردي
(65).شود ارائه مناسبتري نظريه‌هاي
از استفاده با فراگير چارچوبي ارائه با خود اثر در فورن جان
او.مي‌كند ارايه مدلي سوم جهان انقلابهاي بر مختلف ، رويكردهاي
خارجي و داخلي پويش‌هاي پيچيده محصول را سوم جهان اجتماعي ساختار
مبتني خود كه مي‌داند (جهاني نظام و كشور اين موجود قبل از ساختار)
توسعه فرايند به و است جديد قديم‌و توليد شيوه‌هاي از مجموعه‌اي بر
صورت خاصي محدوديت‌هاي چارچوب در رشد آن در كه مي‌دهد شكل وابسته
بتواند كه است سركوبگري دولت وجود مستلزم نظام اين توليد باز مي‌گيرد
.كند تضمين مي‌شود دگرگوني دچار سرعت به كه اجتماعي بستر در را نظم
آسيبپذير انقلاب مقابل در نظامي و شخصي بسته ، سركوبگر ، دولت نوع اين
كافي شرط اما است سوم جهان كشورهاي اكثر در ساختاري زمينه اين.است
انقلاب وقوع براي كافي و لازم ديگر شرط سه و نيست انقلاب وقوع براي
:دارد وجود
فرهنگي و ارزشي سمت‌گيري‌هاي بر مبتني مخالف سياسي فرهنگ‌هاي وجود 1ـ
رخ آنچه تغيير براي مختلف گروههاي و طبقات كه جامعه هر در موجود
خارجي حاميان و رژيم با مخالفت كه فرهنگي به دادن شكل نيز و مي‌دهد
اتكا آنها همه يا يك به و كند توجيه را آنها برابر در مقاومت و آن
اجتماعي جنبش‌هاي تشكيل در زيادي نقش فرهنگي ، سمت‌گيري‌هاي اين مي‌كنند ،
.دارند
چرخه‌هاي‌افولي از نمايشي مي‌تواند داخلي‌كه اقتصادي بحران بروز 2ـ
بي‌كفايتي يا وابسته توسعه ياروند جهاني اقتصاد سطح در
.باشد شخصي ديكتاتوري‌هاي
تاثيرپذيري‌شديد به توجه با داخلي‌بايد بحران بروز با همزمان 3ـ
نيز جهاني درنظام گشايش نوعي خارجي ازفشارهاي سوم جهان كشورهاي
قوا توازن بزرگ ، داخلي‌قدرتهاي مشكلات از ناشي ممكن‌است كه دهد رخ
عدم يا انقلابيون ، به كمك متضاد ، منافع داراي بزرگ قدرت‌هاي ميان
.باشد دولت سركوبگرانه اعمال از حمايت
شكل اجتماعي‌ناراضي نيروهاي از چندطبقه‌اي ائتلافي شرايطي چنين در
(66).است زياد بسيار آن احتمال‌پيروزي كه مي‌گيرد
سبزه‌اي محمدتقي
است موجود مقالا سرويس دربايگاني مقاله پانوشت‌هاي كليه:توضيح
.آنهامعذوريم درج از مطلب شدن طولاني دليل كه
