خوبي شهري برنامه‌ريزان هرگز اقتصاددانها
!نبوده‌اند
(1) شهري برنامه‌ريزي در مبناها و تعاريف به نگاهي
 
و بي‌عدالتي اغلب شهر مسائل به اقتصادي "صرفا رويكرد *
چون شهراست داشته دنبال به را اجتماعي ناهنجاري‌هاي
در نبايد هرگزاست مركب و پيچيده موجودي انسان
كرد فراموش را شهر چندوجهي ماهيت برنامه‌ريزي‌ها
نظام اين كه خاصي صور آن و غربي مردم‌سالاري نظام "اصولا
"كموني" خودگرداني برمبناي است گرفته بخود سوئد در
شهر ، ده ، محدود حوزه از مردم‌سالاري يعني:است استوار
با و برسد ملي حوزه به تا مي‌شود شروع استان و شهرستان
تقويت هم نظام اين سياسي جنبه وسيعتر حوزه به ارتقاء هر
ده يك خودگرداني محدود حوزه در ترتيب ، اين به.مي‌شود
يك تصميمات از نازل‌تر مراتب به مسايل سياسي جنبه
از كمتر خود بنوبه شهري خودگرداني حوزه در و شهرداري
زندگي مسايل عمده‌ترين اينكه ، جالب و است دولتي تصميمات
حل سياسي كمتر "نسبتا حوزه‌هاي همين در شهروندان روزمره
.مي‌شود فصل و
تصميم‌گيري حوزه‌هاي همين كه است اشاره به لازم اينجا
شيوه از صرفنظر) مردم و دولتي قدرت ميان فاصله در محدود
ايجاد ايران در اخير دهه دو يكي همين در (تصميم‌گيري
ايران در شهرداري‌ها "مثلا كه مي‌كنيم مشاهده و شده‌اند
حوزه در دولت ، از مستقل كه كرده‌اند شروع دوره همين در
.شوند روبه‌رو شهري زندگي روزمره مشكلات با خود محدود
خاص بطور) محدود حوزه‌هاي در مردم‌سالاري نظام روي اگر
كه مي‌كنيم مشاهده شويم ، متمركز (شهري خودگرداني سطح در
كه است دمكراسي و فردي آزاديهاي ميان رابطه اين
.مي‌كند تعيين را نظامي چنين ويژگي‌هاي
افراد براي قانون كه هستند حقوقي آن فردي ، آزاديهاي
خاستگاه لحاظ از ايشان ميان كه تفاوت‌هايي از صرفنظر
.است كرده تضمين دارد وجود مالي درآمد يا و اجتماعي
خود فردي درآمد كه است مختار "مثلا فردي هر مبنا براين
چهارچوب در مي‌داند صلاح كه ترتيبي هر به را كار از
به خود مالي وسع بنابه را خود فرزند ;كند خرج قانون
براساس هم باز بيماري هنگام در بسپارد ، مدرسه يا مهدكودك
يا و كند مراجعه بيمارستان يا پزشك به خود مالي وسع
فراهم خانواده‌اش و خود براي مسكني خود درآمد با متناسب
.كند
به شده تعريف) فردي آزاديهاي اين كه نيست توضيح به لازم
مي‌پوشانند ، را اجتماعي جدي نابرابري‌هاي يكسري (صورت اين
.دارند اقتصادي مبناي "عمدتا كه نابرابري‌هايي بخصوص
به را خود فرزند مي‌تواند دارد بيشتري درآمد كه كسي
يا تجربه‌تري با پزشك به بسپارد ، بهتري مدرسه يا مهدكودك
مسكن و كند مراجعه بيشتري درماني امكانات با بيمارستاني
كمتري درآمد كه كسي و كند فراهم خود خانواده براي بهتري
امروز جامعه در كه) بيكاري شرايط در حتي يا و دارد
حتي شايد ندارد ، درآمدي (باشد مي‌تواند اجتنابناپذير
در يا بفرستد ، مدرسه و مهدكودك به را خود فرزند نتواند
مراجعه بيمارستان و پزشك به نتواند شايد بيماري هنگام
فرزندانش يا خودش بيماري كمترين با كه بسا چه و كند
و خود براي سقفي نتواند شايد اينكه يا و بميرند
.كند فراهم خانواده‌اش
نابرابري‌هاي اين حل براي مي‌بايد دمكراسي كه اينجاست
ارگان همان اينجا در دمكراسي.كند پيدا راه‌حلي اجتماعي
دمكراسي.شهرداري يعني است ، محدود حوزه در خودگرداني
فردي آزاديهاي داراي كدام هر كه است افرادي نماينده
و است مشترك مشكلات حل براي آنان مشترك راي محصول.هستند
كه نوع آن از) اجتماعي مشكلات حل براي دمكراسي "معمولا
اكثريت راي برمبناي را فردي آزاديهاي (كردم ذكر بالاتر
(اقتصادي حوزه در بخصوص) خاصي حوزه‌هاي در آزاد ، افراد
.مي‌كند محدود
آنان از را افراد درآمد از بخشي دمكراسي فوق مثال‌هاي در
خدمات و مدرسه مهدكودك ، و مي‌كند سلب ماليات عنوان به
تمام براي قبول قابل و يكسان سطح با رايگان ، درماني
بي‌خانماني صورت در.مي‌گذارد ايشان اختيار در شهروندان ،
مسكن ايشان براي اتكا برهمان دمكراسي شهروندان از بخشي
با اجاره‌ها سطح نگاه‌داشتن ثابت براي و مي‌كند فراهم
به مسكن عرضه ازدياد و عام‌المنفعه مسكن شركتهاي ايجاد
ازدياد مانع و برمي‌خيزد مسكن خصوصي شركتهاي با رقابت
.مي‌شود خاصي حد از بيش اجاره‌ها
مسكن و درماني خدمات آموزش‌وپرورش ، دمكراسي ترتيب اين به
و مي‌شناسد رسميت به افراد دمكراتيك حقوق عنوان به را
مصرف به در افراد آزادي حقوق اين كردن تضمين براي
درآمد بنابه.مي‌كند محدود را خود شخصي درآمد رسانيدن
امكانات و مي‌گيرد ماليات تصاعدي بطور آنها از افراد
مسكن و يكسان كيفيت با و رايگان درماني خدمات و آموزشي
در را عادلانه ، اجاره با و استاندارد قبول قابل حداقل با
كه است تاكيد به لازم اينجا.مي‌دهد قرار همگان اختيار
دمكراتيك حقوق تضمين براي فردي آزاديهاي محدودسازي اين
.است اجرا قابل آزاد افراد اكثريت توافق با فقط و فقط
شود فهميده چهارچوب همين در مي‌بايد هم شهري برنامه‌ريزي
برنامه‌ريزي هرگونه "اصولا.بگيرد قرار بررسي مورد و
دمكراسي عنوان به شهرداري ، كه است متكي اصل اين بر شهري
ملك از استفاده در را زمين مالكين آزادي عموم ، نماينده و
قائل مرز و حدود استفاده اين براي و مي‌كند محدود خود
شهر تقسيم "معمولا شهري برنامه‌ريزي حركت نقطه.مي‌شود
را ويژه‌اي كاركرد هريك كه است فعاليت مختلف حوزه‌هاي به
.هستند دارا شهري اجتماعي و اقتصادي زندگي كل در
و مي‌شود گرفته نظر در صنعتي منطقه عنوان به منطقه‌اي
چه) مختلف طرق به منطقه اين در خانه‌سازي از مثال بطور
مي‌شود ، جلوگيري (اقتصادي ابزارهاي با چه و قانون بوسيله
نظر در مسكوني يا و تجاري منطقه عنوان به ديگري منطقه
اين در زمين از ديگر استفاده‌هاي از و مي‌شود گرفته
.مي‌شود جلوگيري منطقه
خود شخصي ملك از استفاده در افراد آزادي معني اين به
ارگان يا شهرداري سوي از كه معيني چهارچوب در "صرفا
و) شهروندان عموم منافع جهت در شهري برنامه‌ريزي
باشد ، شده تعيين (ايشان اكثريت راي اتكاي به حتي‌الامكان
شهروندان فردي آزادي در دخالت و محدودسازي اين.است ممكن
و صلاح به آن ، تداوم و نظم شهري ، مشترك زندگي تضمين براي
.مي‌شود داده تشخيص ضروري
استكهلم در شهري برنامه‌ريزي
ميلادي نوزدهم قرن اواسط از استكهلم در شهري برنامه‌ريزي
تصور و كرد تقسيم مي‌توان اصلي دوره چهار به را تاكنون
شهرهاي اكثر مورد در كل در بندي دوره اين كه است اين من
:است صادق هم غربي اروپاي
قرن پاياني دهه تا ميلادي سال 1850 حوالي از اول دوره -1
نوزدهم
سرمايه انباشت نتيجه در تجارت ، شدن بين‌المللي و رشد با
صنعتي روند صنعت بخش به سرمايه اين شدن جاري سپس و تجاري
دهه 70 بخصوص.مي‌شود آغاز دوره اين در سوئد جامعه شدن
پايه‌گذاري و رشد در عطفي نقطه عنوان به نوزدهم قرن
.مي‌شود محسوب صنايع
و جمعيت سريع رشد استكهلم شهر براي تحول اين پيامد
در استكهلم جمعيتاست شهري اقتصاد پايه‌اي شدن دگرگون
حدود از و مي‌شود برابر سه سال 1900 تا سال 1850 فاصله
اين از كه مي‌رسد ، نفر هزار حدود 300 به نفر هزار 100
.دارند اشتغال صنعت بخش در سال همين در %حدود 50 ميان
:كه است اين شهر ساخت در تحول اين پيامد
حتي يا و بنادر مثل شهري سنتي تاسيسات اينكه اول -
جديد احتياجات به جوابگويي در خود كارآيي عدم خيابان‌ها
مي‌دهند ، نشان را
مدرن تاسيسات احداث لزوم اقتصادي تحول با اينكه دوم -
مي‌كند ، بروز شهري
پيدا افزايش مسكن به احتياج جمعيت رشد با اينكه سوم -
و شهر به مهاجرت كه) اقتصادي رونق هنگام در ولي مي‌كند
تمايل سرمايه‌ها (است گسترده‌تر مسكن به احتياج بالنتيجه
خانه‌سازي و شوند متمركز تجارت و صنعت بخش در كه دارند
شديد بحران‌هاي باعث امر اين و مي‌شود متوقف "تقريبا
اقشار بي‌خانماني باعث و مي‌شود اجاره‌ها گراني و مسكن
مي‌شود ، كارگران بخصوص و درآمد كم
آپارتمان‌هاي شامل "صرفا كه ساختمان‌هايي كه اين چهارم -
توليد شدن داده اجاره قصد به "اصولا و هستند اجاره‌اي
شهر در جديد و خاص پديده يك عنوان به وسيعي بطور شده‌اند
مي‌كنند ، بروز
مي‌گيرد صورت شرايطي در تحولات اين تمام اينكه پنجم و -
و شده تبديل كالا به گسترده‌اي بطور شهري زمين آن در كه
آن به گسترده نياز به توجه با) حتي و فروش و خريد مورد
و شهري جديد تاسيسات ايجاد و قديمي تاسيسات اصلاح براي
در و) زمين قيمت و مي‌گيرد قرار احتكار مورد (خانه‌سازي
و شهري تاسيسات ايجاد و اصلاح براي لازم هزينه نتيجه
.مي‌كند پيدا افزايش (مسكن اجاره همچنين
موظف شهري برنامه‌ريزي ارگان و شهرداري شرايطي چنين در
اين براي اما.كند پيدا مشكلات اين براي راه‌حلي كه است
.داد تشخيص را مشكلات نخست مي‌بايد كار
شهري ، برنامه‌ريزي مورد عنوان به شهر ، از برداشت "اصولا
مسائل آن تمام ميان از بالنتيجه ;است اقتصادي برداشت يك
اين دارد ، همراه به شهر رشد كه اجتماعي و اقتصادي گسترده
هدف.مي‌باشند تشخيص قابل كه هستند اقتصادي مسائل "صرفا
و 70 دهه‌هاي 50 ، 60 در كه بحث‌هايي در شهري برنامه‌ريزي
سال در كه شهري جامع برنامه پيشنهاد در و نوزدهم قرن
عنوان شهر در اقتصادي جنبش تسهيل مي‌شود عرضه 1866
اصلاح بنادر كه معناست اين به مشخص بطور اين.مي‌شود
قديمي خيابانهاي يا جديد خيابانهاي طريق از و شوند
مرتبط آهن راه مركزي ايستگاه به و يكديگر به شده تعريض
با مشجر و عريض خيابانهاي اين برخورد محل در.شوند
ساختمانهاي نماي كه مي‌شوند طراحي ميدانهايي يكديگر
افزايش ممكن حداكثر به زاويه‌هايي ايجاد با آن اطراف
و عرض‌اندام امكان ميدان‌ها در خرد تجارت تا كند پيدا
.باشد داشته گسترش
مسايل وجود شهري جامع برنامه چنين و شهر از درك اين با
كه اجتماعي مسايل و درشهر اقتصادي تحول از ناشي اجتماعي
اقتصادي استدلالات بر متمركز برنامه‌ريزي نوع اين از
مسايل حل.مي‌شود گرفته ناديده "كاملا مي‌شود ، ناشي
و خيريه سازمانهاي وظيفه مسكن ، مسئله "مثلا اجتماعي ،
خاص مسئوليت هيچ شهرداري و مي‌شود تلقي صنايع صاحبان
عمده برداشت.نمي‌شناسد رسميت به زمينه اين در خود براي
هيچ به كه اقتصادي ، رشد با اجتماعي مسائل كه است اين
وسيله مي‌بايد طرق همه به و كرد محدود آنرا نبايد ترتيب
صاحبان نيت حسن با و خود بخودي نمود ، فراهم آنرا تسهيل
.شد خواهد حل ثروت
فردي ، آزاديهاي حوزه در دمكراسي دخالت برداشتي چنين با
از استفاده در سرمايه و ملك صاحبان آزادي اينجا در
كه شهري برنامه‌ريزي خود و است محدود بشدت خود ، مايملك
بر تكيه با است استوار دخالتي چنين به خود كنه در
توجيه مي‌كند ايجاد اقتصادي فعاليت در كه تسهيلاتي
دوره اين در راي حق محدوديت با وضعيت اين.مي‌شود
كه اشخاصي تنها زمان اين قوانين براساس:دارد خوانايي
در مي‌توانستند مي‌پرداختند ماليات خاصي حد از بيشتر
بيشتري ماليات هرچه كنند ، شركت شهرداري انتخابات
كم اقشار مي‌داشتند ، بيشتري آراء تعداد مي‌پرداختند
شركتهاي آنها جاي به و بودند بري راي حق از "عملا درآمد
مي‌پرداختند زيادي ماليات "طبيعتا كه (حقوقي اشخاص) بزرگ
به.باشند داشته راي صد چند تا حتي هريك مي‌توانستند
نبود عموم راي بر متكي آن تصميمات و شهرداري ديگر عبارت
"طبيعتا و بود مبتني صنايع صاحبان و صنايع راي بر بلكه
حداقل تضمين براي فردي آزاديهاي حوزه در دموكراسي دخالت
.نبود تصور قابل نيز شهروندان تمام براي اجتماعي حقوق
به را گسترده‌اي دخالت امكان نيز قوانين اين بر علاوه
خود مايملك از استفاده در زمين صاحبان آزادي در شهرداري
لحاظ از را زمين صاحبان نمي‌توانست شهرداري.نمي‌داد را
براي شهري جامع برنامه در كه استفاده‌اي به موظف قانوني
يك اگربكند بود شده پيش‌بيني شهر مختلف نقاط در زمين
مسكوني ساختمان صنعتي منطقه يك در كه مي‌خواست زمين صاحب
و بود او از زمين اين خريد شهرداري چاره تنها كند ، ايجاد
قيمت كه كرد متقاعد را زمين صاحب كه نمي‌شد ترتيب هيچ به
برنامه كردن عملي براي.كند طلب خود ملك براي عادلانه‌اي
از كه نداشت اين از غير به چاره‌اي ، شهرداري شهري جامع
قيمت به را زمين يعني كند ، استفاده اقتصادي ابزارهاي
را شده برنامه‌ريزي خيابان "مثلا آن ميان در بخرد ، گران
به خيابان اين سوي دو در را زمين باقيمانده و كند احداث
هم بتواند ترتيب اين به تا بفروشد خريد قيمت برابر چند
اين براي لازم بودجه هم و كند عملي را شهري جامع برنامه
.كند فراهم را كار
دارد ادامه
|
