پهلوي تا قاجار از مطلقه قدرت شكل‌گيري چگونگي
حميدي محمدمحسن :ترجمه لنزوسكي جرج :نوشته
بطور مجلس واقعي قدرت شاه رضا گرايانه اقتدار حكومت تحت
پاشيد فرو هم از چشمگيري
اشاره
چه هر مشاركت از را مردم مايلند اغلب خودكامه حكومتهاي
شاهان حكومت زمان در امر اين دارند نگاه دور وسيع‌تر
نهضت چند هر داشت ، ادامه شديدي طرز به قاجار نالايق
حوادث اما بكشد ، بطلاني خط روند اين بر كرد سعي مشروطه
و ايران اشغال رضاشاه ، رسيدن قدرت به جمله از ايران بعدي
اين شاه محمدرضا رسيدن قدرت به دوم جهاني جنگ خلال در
فوق موارد به اشاره با زير مقاله گذاشت ، ناكام را روند
از شاهنشاهي نظام اقتدار چگونه كه مي‌دهد نشان خوبي به
مي‌شود متمركز پهلوي محمدرضا شخص دست در پهلوي تا قاجار
كنار در زائده‌اي به را پارلمان چگونه سياسي تمركز اين و
.مي‌كند تبديل پهلوي رژيم
انديشه گروه
كه است تعريف قابل معيشتي ، مهم روندهاي با پهلوي سلطنت
.مي‌سازد متمايز قاجار ، سلطنت تحت كشور تجربه از را آن
رفتار و متوالي پادشاهان (همچون) شاخصهايي از قاجار عصر
و است برخوردار خوشگذران و خودخواه پادشاهان نامعقول
و شديد تمركزگرايي يك مسير در ايران نيز پهلوي دوران
.برداشت گام حكومت قدرت تقويت
برخوردار اولويت از ملتي هر زندگي در سياست كه نيست شكي
از بالايي سطح در اقتصادي ، لحاظ به است ممكن هرملتياست
هاي(استاندارد) معيار از است ممكن باشد ، يافتگي توسعه
اما ;باشد برخوردار مترقي اجتماعي نهادهاي و فرهنگي عالي
معرض در است ممكن باشد ، ضعيف نظامي ، و سياسي لحاظ به
گونه به سپس و گيرد قرار خارجي قدرت يك سرسپردگي
بخشهاي در آن امتيازات و دستاوردها همه خودبه‌خودي ،
.بگرود افول به بنيادين ، سياسي فضاي دنبال به غيرسياسي ،
زمينه اين در بارزي نمونه جهاني ، دوم جنگ از پس چكسلواكي
يك عنوان به غرب ، در اغلب كشور ، اين.مي‌آيد شمار به
يك چكسلواكي.مي‌آيد شمار به دموكرات و شرقي صنعتي كشور
تهاجم يك بعد سال بيست و سال 1948 در را كمونيستي چرخش
مي‌شد ، حمايت اقماري نظام پياده سوي از كه را سرخ ارتش
يك تا كوشيد قدرت مصدر در سپس آن ، ملي رهبري.كرد تجربه
همين به.بگذارد نمايش به ((سوسياليسم از انساني چهره))
ناشي مرج و هرج و بي‌نظمي حالت تب پيدايش ايران ، در گونه
به آنكه از پيش كه نمود ناگزير را آن اول ، جهاني جنگ از
-اقتصادي اصلاح مشكلات پيرامون يافته ، سازمان و جدي تفكر
كه بپردازد اساسيش اولويتهاي به ;شود پرداخته اجتماعي
.بود سياسي اولويتهاي همان
نهادي چارچوبه
اساسي قانون بر ايران ، نهادي چارچوبه رسمي ، حالت يك در
در شاه مظفرالدين سوي از كه است استوار (1285) اصلي 1906
اعطا قاجار ، سلطنت افول دوره در عمومي ، درخواست به پاسخ
متمم قانون را اساسي قانون بلژيك ، مدل مبناي بر.شد
مشروطه پادشاهي يك تاسيس بر آن عمده تكيه كه (1286)1907
به كه بود گونه اين مي‌داد ، توضيح بيشتر بود ايران در
داخلي ، امور در تنها نه كه ضعيفي پادشاهان خودكامگي
سياستهاي براي آساني شكار بلكه بودند ، مديريت سوء داراي
بودند ، بريتانيا امپراتوري و تزاري روسيه توسعه‌طلبانه
مجريه ، قواي ميان شديدي تفكيك اساسي ، قانون.داد پايان
.كرد ايجاد و معرفي را حكومت قضايي شاخه‌هاي و مقننه
مجلس از مركب دومجلسه ، پارلمان يك تاسيس اساسي ، قانون
مركب كه بود قرار سنا.ديد تدارك را سنا و ملي شوراي
در;ايالات از نماينده سي و تهران از نماينده سي از باشد
قرار حوزه ، دو اين از يك هر از سناتورهاي از نيمي مقابل ،
طريق از ديگر نيمي و شوند منصوب شاه سوي از كه بود
نمايندگان اصلي طور به كه حالي در گردند ، تعيين انتخابات
.شوند انتخاب سرزميني ، نمايندگي اساس بر مي‌بايست مجلس
قرار ملي و مذهبي اقليتهاي براي ماده‌اي اساسي ، قانون
يك زرتشتي ، نماينده يك حضور قانون ، گونه ، بدين.داد
را يهودي نماينده يك و آشوري نماينده يك ارمني ، نماينده
.كرد تضمين
را وي وزيران ، هيات كه شد واگذار شاه شخص به اجرايي قدرت
به.داشت عهده به وزير نخست را آن رياست و مي‌كرد كمك
از يك هيچ در كه نبودند مجاز وزيران قوا ، تفكيك اصل دليل
و تعيين حق شاه ، اقتدار.كنند خدمت قانونگذاري مجلس دو
مقامات تعيين حق وزيران ، و نخست‌وزير انفصال
قوانين توشيح حق نظامي ، افسران علاوه به و عالي‌رتبه‌تر
وتوي حق شاه به اساسي قانون.دربرمي‌گرفت را مجلس مصوب
براي وي مسئوليت از متمم ، قانون ماده 49 و ;نداد آشكاري
آشكارا اين بنابر ;مي‌گفت سخن مجلس ، مصوب قوانين اجراي
.مي‌كرد رد وي ، براي را حقي چنين
موقت طور به را حق اين شاه به همچنين اساسي ، قانون
منحل را پارلمان پيچيده‌اي ، بسيار مراحل طي كه مي‌داد
شاه به مسلح نيروهاي كل فرماندهي قدرت همچنين نمايد ،
بود مهمي مواد شامل ،(1286)اساسي 1907 قانون.شد واگذار
.خواند حقوق لايحه را آن مي‌توان گسترده‌اي طور به كه
آن ، اساس بر كه بود ماده‌اي شامل همچنين قانون ، اين
و مراجع پيشنهاد به مجتهدان يا علما از مركب كميته‌اي
كميته اينميشد تشكيل مي‌بايست پارلمان ، انتخاب
مصوب قوانين اعتبار درباره نظر اظهار حق از پنج‌نفره
مذهب كه چرا بود ، برخوردار شرعي موازين پرتو در پارلمان
به‌عنوان (عشري اثني امامي ، دوازده قرائت)اسلام شيعه
.بود شده معرفي كشور ، رسمي مذهب
نسبت دولت براي ديوني قاجار ، فرمانروايان كه آن دليل به
اقتصادي امتيازهاي يا آوردند ، بار به بيگانه ، قدرتهاي به
قانون دادند ، قرار بيگانه حكومتهاي اختيار در را كلاني
براي را توافقنامه‌هايي چنين با موافقت اعلام حق اساسي ،
برابري اساسي ، قانون آن ، بر علاوهداشت نگه محفوظ مجلس ،
به راجع (اما).كرد اعلام را قانون برابر در ايرانيان همه
دادگاه ، از مراتبي سلسله بود قرار حكومت ، قضايي شاخه
به -(فرجامخواهي به رسيدگي دادگاه) عالي ديوان با همراه
ديوان خلاف بر البته (كه) قضايي پيكره بالاترين عنوان
بازنگري حق ديوان اين به آمريكا ، متحده ايالات عالي
معلوم ، قرار از حق اين.بگيرد شكل ;بود نشده داده قضايي
.بود مانده محفوظ مجتهدان ، پيشگفته كميته براي
اساسي قانون اصلاحات
موقعيت چهار در اساسي ، قانون پهلوي ، سلطنت آستانه در
(19671346) ،(19571336) ،(19491328) ،(19251304)
ويژه موسسان مجلس يك (1304)دسامبر 1925 در 12.شد اصلاح
كرد ، اعلام ايران ، شاه عنوان به را رضاخان رسمي ، طور به
.شد اصلاح متمم قانون و 38 مواد 36 ، 37 تصميم ، اين طبق بر
:مي‌شد خوانده زير قرار به اصلاحي مواد
به موسسان مجلس سوي از ايران مشروطه پادشاهي:ماده 36
واگذار ترتيب به ذكورش ، اخلاف و پهلوي رضاشاه اعلي‌حضرت
.مي‌شود
به ايراني مادري از چنانچه فرزند ، بزرگترين:ماده 37
باشد ، تخت و تاج بلامنازع وارث بايد باشد ، آمده دنيا
تخت و تاج وارث باشد ، نداشته فرزندي هيچ شاه ، چنانچه
مجلس تصويب به موكول كه شود انتخاب حضرتش ، سوي از بايد
(منظور بدين) نمي‌تواند البته قاجار ، خاندان عضو هيچ.است
.شود تعيين
وليعهد باشد ، بلاصاحب تخت ، و تاج كه صورتي در:ماده 38
سالگي بيست سن به آنكه تا كند حكومت شخصا نمي‌تواند
در كه السلطنه نايب يك باشد ، نرسيده سن آن به اگر.برسد
سوي بايداز ;باشد قاجار خاندان از عضوي نبايد شرايطي هيچ
.شود انتخاب مجلس ،
تغييرات اعمال به نيازي ديگر رضاشاه ، مشروعيتي چنين با
حكومت تحت آن ، بر افزون نمي‌ديد ، اساسي قانون در
هم از چشمگيري طور به مجلس واقعي قدرت اقتدارگرايانه‌اش ،
.فروپاشيد
كه چرا داشت ، نگه را پارلماني نهاد رضاشاه ، حال ، هر به
ترمز زماني‌كه تا.كند لغو را آن كه نمي‌ديد دليلي
داشت ، قرار شاه دست در عمده طور به مدت آن در تصميم‌سازي ،
.بپردازد سودمندش نقش ايفاي به نمي‌توانست مجلس
مجلس ، ازنهاد نشدن جدا بر مبني شاه ، تصميم آن ، بر افزون
در نكته اين.كرد خدمت پادشاهي ، نظام تداوم و نگهباني به
دوجانبه اشغال تاثير تحت وي كه هنگامي) ،(1320)1941
و شد كناره‌گيري به ناگزير خارجي ، قدرتهاي سوي از ايران
ايران ، شاه عنوان به مجلس را -محمدرضا-پسرش كه هنگامي
تداوم مجلس ، دشوار ، لحظه اين در.شد آشكار (كرد اعلام
فراهم را [آن] منظم توالي زمينه و كرد تضمين را سلطنت
.آورد
بحرانهاي داراي آن ، از پس دوره بلافاصله و جنگ سالهاي
آنها ، دوي هر كه بود داخلي وآشوبهاي بسيار بين‌المللي
معرض در مستقل ، هويت عنوان‌يك به را ايران موجوديت
قدرت گذاشت ، ضعف روبه كه ، سلطنت ، آنگاه.داد قرار مخاطره
قانون صريح ماده علي‌رغم آن ، بر علاوه.شد تقويت مجلس ،
.بود نشده تشكيل هنوز -سنا -عليا مجلس ،(1285)اساسي 1906
بايد اقتدارش كه كرد احساس شاه محمدرضا تازه فرمانرواي
نخست.داد انجام كار دو وي ديدگاه ، اين با و شود تقويت
;شود تشكيل سنا كه گرديد باعث ،(1328)ژوئن1949 در آنكه
اين.مي‌شدند منصوب شاه سوي از سناتورها از نيمي كه چرا
حكومتي فرايند نفوذ تقويت با خودكار گونه به خود امر
بر مبني آورد عمل به ابتكاري وي كه آن دوم.بود همراه
از ويژه‌اي مواد اصلاح منظور به موسسان مجلس فراخواني
.بود موثر پارلمان و شاه ميان روابط بر كه اساسي قانون
اساسي قانون نه آميزي ، تناقض گونه به علاوه ، به
درباره را ماده‌اي هيچ ،(1286)متمم 1907 نه و (1285)1906
با برخورد در.برنداشتند در اساسي قانون اصلاح فرآيند
ماده‌اي ،(1328)مه 1949 در 7 موسسان مجلس وضعيتي ، چنين
دو آن ، در كه رساند تصويب به اساسي قانون براي الحاقي
وديگري دائمي يكي شد ، ايجاد اساسي قانون اصلاح براي رويه
:شد تعريف زير قرار به دائمي رويه.موقت
اكثريت با جداگانه گونه‌اي به سنا ، و مجلس كه صورتي در))
به يا خودشان پيشنهاد به بنا كدام هر) مجلس دو هر دوسوم
از معين ماده چند يا يك بازنگري ضرورت به (حكومت پيشنهاد
نظر شاه ، اعلي‌حضرت و دهند راي آن ، متمم يا اساسي قانون
فرمان با بايد موسسان مجلس يك كنند ، تاييد را مجلس
.شود فراخوانده ملوكانه
با برابر تعداد به اعضايي داراي مي‌بايست موسسان مجلس
موسسان مجلس انتخابات.باشد سنا و مجلس قانوني مجموع
مواد بازنگري به بايد كه شود انجام قانوني طبق بر بايد
رسيده حضرت اعلي تاييد به كه) مجلس دو سوي از شده تعيين
اكثريت نيازمند موسسان ، مجلس تصميمات باشد ، محدود (باشد
به حضرت اعلي تصويب از پس و مي‌باشد اعضاء مجموع دوسوم
.مي‌شود گذاشته اجرا
مواد براي را موقت بازنگري يك الحاقي ، ماده دوم ، بخش در
متمم ، قانون ماده 49 همراه به اصلي ، قانون 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8
مجلس ، نمايندگان تعداد به و 8 مواد 4.است ديده تدارك
تعطيلي و اجلاسيه دوره و نصاب حد آنها ، خدمت دوره طول
به متمم ، قانون ماده 49 ، مورد در.مي‌پردازد آن ، موقتي
اين با))) شاه براي را مجلس مصوبات وتوي حق وجود صراحت
نموده انكار ،(((است شاه حق قوانين ، متقيد تنفيذ كه ادعا
هيچ تحت كه است كرده زمينه‌سازي را امر اين گونه بدين و
تاخير به را قوانيني چنين اجراي نبايد وي شرايطي ،
البته ، الحاقي ، ماده طبق بر ((.سازد متوقف يا انداخته
قانون و اصلي اساسي قانون از پيشگفته ماده پنج اصلاح
مجلس فراخوان منظم فرآيند طريق از تنها نه بايد متمم
را سنا و مجلس مشترك نشست فراخوان طريق از بلكه موسسان ،
نشست كه بود اين بر قرار.پذيرد انجام سنا رئيس رياست به
بازنگري‌هاي درباره اعضايش مجموع دوسوم اكثريت با مشترك
.كند تصميم‌گيري لازم ،
-بعد روز موسسان ، مجلس گونه ، بدين الحاقي ، ماده پذيرش با
مربوط كه نمود اصلي قانون ماده 48 اصلاح به اقدام -مي 8
بود ممكن كه اختلافاتي مصالحه و مجلس دو هر انحلال به شد
، ماده 48.نمايد بروز قانونگذاري مواد در دو اين ميان
اعلي‌حضرت ، )):مي‌دارد اظهار شده‌اش ، اصلاح شكل به
جداگانه ، يا يكديگر با را دو هر سنا يا مجلس مي‌تواند
.نمايد منحل
ملوكانه ، فرمان طبق بر آنها از يكي يا مجلس و سنا گاه ، هر
فرمان و انحلال دليل فرمان ، همان در بايد شود ، منحل
از بيش در نبايد جديد انتخابات.باشد آمده تازه انتخابات
مجالس يا مجلس و شود انجام فرمان آن تاريخ از پس ماه ، يك
از ماه سه از بيش كه مدتي در را خود نشستهاي بايد جديد ،
.كند آغاز باشد ، نگذشته تاريخ آن
قبلي ، مجالس انحلال از پس جديدكه مجالس يا مجلس
داد خواهند جلسه تشكيل كامل ، دوره يك مي‌شوند ، فراخوانده
يا مجلس دوره باقيمانده احتساب با آنها دوره نبايد و
نبايد جديد مجالس يا مجلسشود محاسبه شده ، منحل مجالس
.شوند منحل دليل ، همان به
از يكي از تصويب ، بدون لوايح يا طرحها از يكي گاه هر
مختلط كميته بايديك شود ، برگردانده ديگر مجلس به مجالس ،
تشكيل مجلس ، دو هر نمايندگان از برابري تعداد از مركب يا
و داده قرار ملاحظه مورد را مجلس دو ميان اختلاف و شود
سنا ، و مجلس اگر.دهد ارائه سنا و مجلس به را خود گزارش
بپذيرند ، را مختلط كميته سوي از شده ارائه گزارش دو هر
دو چنانچه.شود تقديم ملوكانه ، توشيح براي بايد لايحه ،
كميته سوي از شده ارائه گزارش روي توافقي گونه هيچ مجلس ،
به مي‌بايست اختلاف ، مورد نكات يا نكته نداشتند ، مشترك
ديدگاه با موافقت صورت در كه شود داده ارجاع اعلي‌حضرت
را لايحه ، اجراي فرمان مجلس ، سوي از شده ارائه
يا لايحه بررسي نپذيرفتند ، كه صورتي در ويا صادرنمايند
.بيفتد تعويق به ماه شش از كمتر مدتي براي مي‌بايست طرح ،
به طرح مي‌تواند باشد ، ضروري چنانچه مدت ، اين پايان در
.شود تقديم مجلس دو هر
ذيقعده اساسي قانون مواد از ديگر ماده هر يا ماده 48 ،
ملغي پس اين از باشد ، بند اين با ناسازگار كه قمري 1324
((.است باطل و
دارد ادامه
|
