زلزله در بحران هدايت و برنامه‌ريزي
خسارت كاهش راههاي و شناخت پيش لرزه ، زمين
آمريكايي دانشمند ريشتر ، فرانسيس چارلز (شمسي 1314) ميلادي سال 1935 در: اشاره
بيان نه تا يك از عددهايي وسيله به زمين‌لرزه شدت آن در كه كرد پيشنهاد را شيوه‌اي
ناميده ريشتر مقياس كه زمين‌لرزه‌اند شدت اندازه‌گيري براي مقياسي عددها اين.مي‌شوند
انفجار از حاصل انرژي با برابر است ريشتر يك آن شدت كه لرزه‌اي زمين انرژي.مي‌شوند
قدري به مي‌شود منتشر زمين‌لرزه‌اي چنين از كه موجهايي.است تي‌ان‌تي گرم حاصل170
عدد ، هر افزايش به‌ازاي ريشتر مقياس در مي‌كند ثبت را آن نگاري لرزه فقط كه ضعيف‌اند
به است بهتر مقياس اين در سبب همين بهميشود قبلي عدد از بيشتر بار زمين‌لرزه31 شدت
زمين مثال ، براي.برده‌شود به‌كار زمين‌لرزه بزرگي اصطلاح زمين‌لرزه ، شدت اصطلاح جاي
.است ريشتر يك بزرگي با زمين‌لرزه‌اي از قويتر بار ريشتر ، 31 بزرگي 2 با لرزه‌اي
با زمين‌لرزه‌اي از قويتر بار هزار يا 30 xxنيز313131 ريشتر بزرگي8 با اي زمين‌لرزه
آن قدرت است ، ريشتر زمين‌لرزه‌اي 9 بزرگي كه وقتي ترتيب اين به.است ريشتر بزرگي 5
زمين‌لرزه‌اي تاكنون البته.است تي‌ان‌تي تن ، ميليون انفجار15 از حاصل انرژي با برابر
وحشتناك نيز ريشتر بزرگي8 با زمين‌لرزه‌اي تصور حتي.است نشده ثبت ريشتر بزرگي9 با
بزرگي.بود ريشتر حدود7/7 كرد ويران را طبس شهر شهريور 1357 در كه زمين‌لرزه‌اي.است
بررسي ضمن حاضر مقاله.كرده‌اند برآورد ريشترنيز تا 9/8 شديدرا اززمين‌لرزه‌هاي بعضي
حد در را طبيعي رخداد اين از ناشي خسارات كاهش راههاي آن هاي پيامد لرزه‌و زمين علمي
. كند مي ارائه اجمال
اقتصادي ابعاد -1
روبه‌افزايش جهاني سطح در طبيعي حوادث از آسيبپذيري ميزان بعد به سال‌هاي1960 از
ايجاد زيادي تلفات محيطزيست در انسان نادرست عملكرد براثر مخرب طبيعي حوادث و گذاشته
از 3 بيش طبيعي فاجعه‌هاي گذشته ، دهه دو طي ملل ، سازمان آمارهاي براساس.است كرده
.است آورده بار به خسارات ميليارددلار و23 بي‌خانمان نفر ميليون‌ها و كشته نفر ميليون
طي15 و شدند بي‌خانمان طبيعي بلاياي و زلزله براثر نفر ميليون درسال 1992 ، 300 تنها
درصد را 3/2 ناخالص توليد رشد نرخ اين‌گونه‌ها بروز لاتين آمريكاي كشور در 5 اخير سال
ازهم‌پاشيدگي فراوان ، مير و مرگ سبب طبيعي سوانح توسعه درحال كشورهاي در.است داده كاهش
مشاغل ، تعطيلي اقتصادي ، ركود محيطي ، بهداشتي مشكلات سوءتغذيه ، بي‌خانمان ، خانواده‌هاي
جامعه دهه اين در زلزله زيان‌هاي و خسارات به توجه با.مي‌شود اجباري مهاجرت و بيكاري
اين با.است كرده نامگذاري "طبيعي حوادث كاهش بين‌المللي دهه" را دهه1990 بين‌المللي
مقابله روش‌هاي آموزش و فاجعه بروز از قبل آمادگي و پيشگيري فرهنگ گسترش براي كه اميد
در طبيعي حوادث اين از ناشي اقتصادي خسارتهاي بدين‌وسيله ، و پذيرد صورت اقداماتي آن با
.برآيد خسارتها پس از بتواند كشورها اين ناتوان اقتصاد و يابد كاهش توسعه درحال كشورهاي
:مي‌شود بررسي زير ترتيب به زلزله اقتصادي خسارتهاي
ازبين) دولتي ادارات بيمارستان‌ها ، مدارس ، جاده‌ها ، پل‌ها ، تخريب:مستقيم آثار -1
و كشاورزي صنعتي ، زمينه‌هاي در توليد كاهش مسكوني ، ساختمانهاي و (دولتي سوابق رفتن
كاهش با و مي‌آيد پيش مردم به رواني و مالي انساني ، خسارتهاي واردشدن دليل به كه خدمات
.مي‌شود منجر اقتصادي ركود به خود توليد
آشكار بيماريها شيوع و ثروت نابرابر توزيع افزايش تورم ، شكل به:ثانويه آثار -2
درواقع.دارد بستگي كشورها توسعه‌يافتگي سطح به زلزله اقتصادي خسارات ميزان.مي‌گردد
امروزه.است سانحه با رويارويي براي آن سطح‌ناتواني كننده منعكس جامعه ، يك آسيبپذيري
دو سال1993 در.است رسيده حد كمترين به زلزله جاني خسارتهاي يافته توسعه كشورهاي در
از بيشتر برابر كشتار50 ميزان هند در اما.داد رخ هند و ژاپن در يكسان شدت با زلزله
ساختمانهاي تخريب دليل به زلزله خسارتهاي درصد نيافته50 توسعه كشورهاي در.بود ژاپن
ساختمان‌ها مقاومت تابع جاني و مالي خسارت درواقع است ، توليدي و اداري تجاري ، مسكوني ،
و توانبخشي و امداد و كمك‌رساني مخارج توسعه درحال كشورهاي و كشورها اين در.باشد مي
در ها فعاليت و كمك‌ها و شده متوقف توسعه روند يافته ، افزايش زلزله بعداز موثر بازسازي
معمولا كشورها اين در توليد سامانه.مي‌يابد جهت سانحه از ناشي خرابي‌هاي ترميم جهت
ستاد سال1369 در رودبار ، زلزله از قبل.مي‌بيند صدمه يافته توسعه كشورهاي برابر 20
حوادث98 از پيشگيري و بازسازي هاي پروژه اجراي براي غيرمترقبه حوادث با مقابله
معادل) ميليارد نهايت27 در اسلامي شوراي مجلس كه درخواست‌كرد بودجه ريال ميليارد
و منجيل در خرداد1369 در31 زلزله بروز با.كرد تصويب را آن (درخواستي رقم يك‌چهارم
و پيشگيري نه و زلزله‌زدگان به كمك براي را ميلياردريال رقم90 مجددا مجلس رودبار ،
اهميت كمتر پيشگيري به متاسفانه توسعه ، درحال كشورهاي دركرد تصويب زلزله ، با مقابله
طراحي سويي ، از.مي‌گردد صرف وقوع بعداز هاي هزينه براي تلاش‌ها و مي‌شود داده
اين در زيرا مي‌دهد افزايش را آنها آسيبپذيري ميزان كشورها ، در توسعه برنامه‌هاي
در استحكام بناها ، ساخت درون و نشده گرفته نظر در طبيعي سوانح خطر احتمال برنامه‌ها
يك ساخت هزينه به درصد تا 8 افزودن 7 با صرفا كه حالي در.نمي‌گردد رعايت زلزله برابر
از بيش سال2010 تا آينده جهان در.مي‌شود مقاوم زلزله برابر در آن ساختمان بيمارستان ،
اين لازم ، آمادگي و برنامه‌ريزي نبود صورت در.شد خواهد شهرنشين جهان جمعيت درصد 50
.داشت خواهد به‌دنبال را شهرنشيني در تراكم
اجتماعي ابعاد -2
از.دارد تفاوت توسعه‌يافته جوامع با رشد حال در جوامع در زلزله از آسيبپذيري ميزان
.است متفاوت نيز روستا يا شهر در زلزله مكان به بسته آسيبپذيري ميزان ديگر سوي
زلزله معرض در اجتماعي واحدهاي ساختار و كاركرد در اجتماعي ريختگي هم به:آسيبپذيري
ساخت اجتماعي ، قدرت نظام آموزش ، زلزله ، دنبال به كلي ، طور به.مي‌گويند آسيبپذيري را
و اداري نظام سياسي ، ساخت خانوادگي ، وابستگي‌هاي اقتصادي ، و اجتماعي فعاليت‌هاي اشتغال ،
انسانها ، رفتن بين از و مي‌شود آشفتگي و بي‌سازماني و بي‌نظمي دچار جامعه سني ساخت
...و بهداشتي مسائل تغذيه ، نارسايي اجباري ، مهاجرت‌هاي بيكاري و مسكوني واحدهاي تخريب
.مي‌افزايد جامعه مشكلات بر
.دارد تفاوت توسعه‌يافته جوامع با توسعه درحال جوامع در آسيبها بروز ميزان و شدت
شدن فلج سبب مدت‌ها تا گاهي و است شديدتر آسيبها اين توسعه حال در جوامع در معمولا
لحظه در هشداردهنده سيستم نبودن -دليل 1 به رشد حال در جوامع در.مي‌شود اجتماعي نظام
-كنترل‌نشده ، 4 اقتصادي توسعه -كارا ، 3 و قوي ملي دفاع سازمان نداشتن -زلزله ، 2 بروز
-مسكن ، 7 نامناسب ساخت -شهرنشيني ، 6 مهارنشدني رشد -آن ، 5 تراكم و جمعيت سريع رشد
و بهداشت نامطلوب شرايط -زيست ، 9 محيط شرايط به بي‌توجهي -ضعيف ، 8 برنامه‌ريزي‌هاي
در.مي‌يابد افزايش رواني و جاني مالي خسارتهاي شكننده ، و نامطمئن اقتصاد -تغذيه ، 10
بر موثر عوامل و است روستايي مناطق از بيشتر زلزله خسارت ميزان معمولا ما شهرهاي
و تنگ كوچه‌هاي قديمي ، و غيراصولي ساختمانهاي وجود از ناشي مي‌توان را بيشتر آسيبپذيري
سريع رشد زلزله ، فعال گسل‌هاي روي به ساز و ساخت اراضي ، درست كاربري عدم باريك ، معابر
دليل به مركزي ، و بزرگ شهرهاي در.دانست شهرها در زياد نابرابري و فقر شهرنشين ، جمعيت
اجتماعي نظام كل در به‌هم‌ريختگي سبب زلزله تجاري ، و دولتي و اداري ساختمانهاي وجود
و هرج و آشفتگي سبب امر اين.مي‌كند نابود را كشور كل اداري و سياسي ساخت حتي و مي‌شود
خرابي به‌دليل منجيل رودبار ، سال 1369 زلزله در مثلا.مي‌گردد سياسي و اجتماعي مرج
و محل يافتن نتيجه در و اطراف روستاهاي نقشه به دسترسي امكان مناطق اين شهرداري‌هاي
با توسعه درحال كشورهاي در هرج‌ومرج و آشفتگي اين.نداشت وجود آسيبديده روستاهاي تعداد
ظاهر به كوتاه‌مدت در دائمي ، بازسازي -سامان‌دهي ، 3 -فوري ، 2 نجات و امداد -انجام 1
به‌صورت و مي‌يابد ادامه همچنان زلزله پنهان و مدت بلند عوارض اما مي‌گردد ، درمان
براي جسمي معلوليت‌هاي و (سالمندان -كودكان) آسيبپذير اقشار براي بهداشتي مشكلات
كودكان براي وتربيتي پرورشي اجتماعي ، شكست و بازماندگان براي رواني آسيبهاي مجروحان ،
در زلزله درازمدت عوارض.مي‌كند بروز داده‌اند دست از زلزله در را خود كه‌سرپرست
اجتماع بدنه نشود ، توجه آنها به كه صورتي در و است شديدتر رشد و توسعه درحال كشورهاي
مشكلات و اضطرابها مطلوب ، رواني بهداشت نبود بي‌سرپرست بچه‌هاي وجود مي‌كند ، بيمار را
درحالي.مي‌شود زلزله از آنان بيشتر وحشت و مردم خاطر دغدغه افزايش سبب آموزشي تربيتي ،
بحران مديريت طراحي و پيشگيري و آمادگي برنامه‌ريزي‌هاي با يافته توسعه كشورهاي در كه
به.كنند مهار را زلزله رواني و مالي جاني ، خسارتهاي توانسته‌اند زلزله ، بروز لحظه در
آسيبهاي كاهش موجب دوره هر در بحران مديريت درست عملكرد جامعه‌شناسان ، بعضي اعتقاد
در اقتصادي و اجتماعي و انساني
در -فاجعه ، 2 وقوع از قبل -سه‌گانه 1 مراحل بحران مديريت مسئوليت.مي‌شود بعد هاي دوره
مربوطه عمليات است لازم مرحله هر در.مي‌شود شامل را وقوع از پس -فاجعه ، 3 وقوع حين
.گردد اعمال دقيق نظارت و شود برنامه‌ريزي و هدايت مديريت‌بحران توسط
رواني ابعاد -3
به‌ويژه طبيعي ، بحران‌هاي وقوع از بعد نيستند ، محكم و استوار سازه‌ها كه مناطقي در
غمناك‌ترين نزديكان ، مرگ.است اجتنابناپذير امري مرگ بزرگ ، و شديد زلزله‌هاي
مي‌آورد وارد افراد به شديدي روحي ضربات و مي‌افتد اتفاق فرد يك براي كه است پديده‌هايي
داده دست از را خود خانواده اعضاي كليه كه مردي.مي‌ماند باقي عمر پايان تا آن عوارض و
در خود عزيزان سپردن جان ناظر كه كودكي سپرده ، خاك به را خود كودكان و همسر كه زني است ،
و كوچك حركت يك با خود عزيزان جان نجات هنگام به كه كساني و است بوده آوار زير
اين مي‌دانند ، مقصر را خود و بوده‌اند خود عزيزان مرگ شاهد نجات ، لحظه در حسابنشده
و تلفات كنار در پس مي‌شوند يافت بسيار است ، شده شديد زلزله دچار كه منطقه‌اي در افراد
ديرپاي عوارض و روحي جسمي ، معلوليت‌هاي مي‌دهد ، رخ آن از بعد و زلزله حين كه صدماتي
در زلزله 1985 از پس كه مي‌دهد نشان مطالعات مثال ، به‌عنوان دارد ، بسيار اهميت زلزله
رنج شديد افسردگي از آنها درصد و 22 عصبي ازاختلالات كشور اين مردم درصد ارمنستان74
مداواي امداد ، و نجات همچون اضطراري مسايل زلزله وقوع از روز چند گذشت از پس.مي‌برند
در نسبي آرامش كه چندي از بعد و مي‌شود كم‌رنگ‌تر زلزله‌زدگان موقت استقرار و مجروحان
تناسب به عوارض اين.دهند مي نشان را خود به‌تدريج رواني عوارض مي‌گردد ، ايجاد منطقه
اين ، وجود با.است متفاوت آنان ويژگي‌هاي نيز و است داده روي افراد براي كه فاجعه‌اي عمق
زلزله ، درباره صحبت به تمايل عدم -انزواطلبي و جمع از دوري به تمايل مانند عاطفي علايم
سردرد ، نظير فيزيولوژيك علايم و زودرنجي ناله ، و گريه شديد ، اندوه بي‌حوصلگي ، بي‌قراري ،
شايع‌ترين از ماندن تنها از ترس و خواب در اختلال عصبي ، تيك تب ، كم‌اشتهايي ، تهوع ،
روحي صدمات اين از بعضي.است نوجوانان و كودكان ميان در به‌ويژه زلزله از ناشي علايم
را وي زندگي و مي‌دهند رنج را فرد دراز ساليان نشوند معالجه درستي به و به‌موقع اگر
.مي‌كنند ناملايمات دستخوش
.مي‌زند ضربه بازماندگان روحي سلامت به همواره والدين و فرزند همسر ، دادن دست از
و كرده‌اند نرم پنجه و دست مرگ با آوار زير در كه افرادي تلخ خاطرات اين ، بر علاوه
يكي.رفت نخواهد ياد از هرگز عزيزانشان جان نجات در خود ناتواني و درماندگي لحظات خاطره
يافتن اسكان و جابجايي زلزله ، بازماندگان ميان در رواني مسائل بروز زمينه‌هاي از ديگر
سن هر در انسانها براي مكاني جابجايي روان‌شناسان ، عقيده به.است جديد محل‌هاي در آنها ،
به‌طور جديد ، محيط با سازش براي بزرگسال افراد.مي‌آورد به‌وجود را زيادي رواني بار
كمتر خيلي كودكان براي مدت اين كه نمي‌رسد نظر به.دارند نياز زمان ماه به 16 متوسط
اضطراب ، مي‌گذارد تاثير نيز كودكان تحصيلي به‌پيشرفت زلزله رواني ابعاد.باشد
منجر كه است واكنش‌هايي جمله از درسي موضوعات روي تمركزبر در توانايي عدم و حواس‌پرتي
.مي‌شود كودكان تحصيلي افت به
ماند؟ مصون زلزله برابر در مي‌توان چگونه
به‌بار باعث طبيعي سوانح دنيا مختلف مناطق در ساله هر كه است اين بيانگر موجود شواهد
هاي پديده شامل عمدتا كه سوانح اين مي‌شود جبران‌ناپذير مالي و جاني ضايعات آمدن
خسارت ميزان و وقوع نظر از است ، خشكسالي و آتشفشان طوفان ، زلزله ، سيل ، مانند وحشتناكي
راهكردهاي به دستيابي جهت گسترده‌اي تلاش‌هاي حال هر بهنيست يكسان جهان مختلف نقاط در
متحد ملل سازمان كه به‌طوري است ، گرفته صورت طبيعي بلاياي آثار كاهش براي عملي و علمي
وسيعي هاي فعاليت و كرده نامگذاري طبيعي بلاياي اثرات كاهش دهه در را ميلادي دهه 1990
مي‌دهد نشان گذشته در طبيعي سوانح آثار همه‌جانبه بررسي.است پذيرفته صورت زمينه اين در
به توجه با بشرميشود زلزله‌شناسي پديده از خسارتها و ضايعات ازاين نيمي از بيش كه
اين از دهشتناكي تصور همواره گذشته ، مخرب و شديد زلزله‌هاي در تلفات و خرابي‌ها شدت
مورد اين در متعدي افسانه‌هاي و روايات كهن تمدن‌هاي بين در حتي و داشته ذهن در پديده
.دارد وجود
دارد ادامه
|
