فريد قادري
در نبود اوپك، قيمت نفت خام در بازارهاي جهاني به حد انفجار مي رسيد.دنيا بايد اعتبار ويژه اي براي اوپك و فعاليت هاي آن در نظر بگيرد.
وزير نفت عربستان سعودي در پاسخ به پرسش خبرنگاران مبني بر دلايل اوپك براي كاهش سقف توليد اعضا، پيش از آغاز جلسه اضطراري پنج شنبه گذشته در وين به نكته فوق بسنده كرد.
علي النعيمي در حالي كه بر نقش اساسي و حياتي اوپك در تنظيم بازار به هنگام بروز بحران هاي منطقه اي و جهاني به ويژه در خاورميانه تأكيد كرد، به زيركي از حق طبيعي اعضاي اوپك براي كنترل بازار پس از جنگ و به تبع محدود كردن دايره كاهش قيمت ها دفاع كرد.
اگر پيش از آغاز جنگ و به هنگام شروع درگيري ها از اوپك انتظار مي رود كه با تصميمات خود براي بالا بردن سقف توليد، مانع از افزايش شديد قيمت ها شود، پس از فروكش كردن آتش جنگ نيز كشورهاي مصرف كننده نبايد انتظار داشته باشند كه اوپك مانع از كاهش شديد قيمت ها شود.
تصميم روز پنج شنبه اعضاي اوپك براي كاهش دو ميليون بشكه توليد مازاد بر تعهدات كه به دليل مقابله با اثرات ناشي از جنگ آمريكا و متحدانش عليه عراق صورت گرفت، اراده اعضاي اين سازمان براي تثبيت موقعيت خود در آينده بازار عرضه و تقاضاي انرژي را به خوبي نشان مي دهد.
اوپك چه خواهد كرد؟
«وزراي نفت اوپك روز پنج شنبه در وين تشكيل جلسه مي دهند تا اهداف توليدي خود را مشخص كنند. اعضاي اوپك همگي خواهان كاهش سهميه هاي خود جهت تثبيت قيمت هاي نفت به طور ميانگين ۲۰ دلار براي هر بشكه، هستند. اما ممكن است كاهش اين سهميه ها نيز نتواند هدف اوپك را تأمين كند. چرا كه بازار نفت به واسطه عوامل متعددي در حال تغيير و تحول است كه اين عوامل قابل پيش بيني نبوده و تا حد زيادي خارج از كنترل اوپك است».
اكثر رسانه هاي خبري دنيا جملات فوق را به عنوان عناوين مهم خبري، پيش از آغاز اجلاس به سراسر جهان مخابره كردند.
حساسيت بسيار زياد شركت هاي نفتي، مصرف كنندگان نفت خام و توليدكنندگان غيرعضو اوپك باعث شد تا وضعيت آتي بازارهاي نفت به شدت موردتوجه قرار گيرد.
پيش از آغاز اجلاس وين بسياري از كارشناسان آخرين تحليل هاي خود را ارائه كردند.
اكثر تحليلگران رسانه هاي خبري دنيا بر اين عقيده بودند كه اوپك مي خواهد به ميزاني از توليد خود بكاهد كه مطمئن شود قيمت ها بيش از اين سقوط نمي كند. ولي در شرايط كنوني پي بردن به اين مسأله كه توليد تا چه ميزاني بايد كاهش يابد در مقايسه با شرايط عادي بسيار مشكل است.
به باور كارشناسان توقف توليد نفت عراق منجر به عدم رعايت سهميه هاي تعيين شده توسط ۱۰ عضو ديگر اوپك شده بود به گونه اي كه اعضاي اوپك علي رغم توافق خود در آغاز ماه فوريه بر توليد ۵/۲۴ ميليون بشكه در روز طبق تخمين مؤسسه انرژي آمريكا با قطع توليد عراق در زمان جنگ روزانه دو ميليون بشكه بيش از سهميه خود توليد كردند.
در دورنماي بازار جهاني نفت نيز از سرگيري صادرات نفت عراق روزانه بيش از ۵/۲ ميليون بشكه نفت به بازارهاي جهاني وارد خواهد كرد. اين در حالي است كه عراق توليد نفت خام خود را به ميزان خيلي محدودي از ميادين جنوب اين كشور آغاز كرده و نفت توليدي از روز چهارشنبه وارد لوله هاي صادركننده نفت شده است. ولي از سرگيري صادرات نفت عراق به دليل اختلاف سياسي ميان آمريكا و سازمان ملل بر سر اين كه چه كسي فروش نفت عراق را كنترل كند، متوقف شده است. صرف نظر از توليد روزانه نفت عراق ،حدود ۸ ميليون بشكه از نفت اين كشور نيز در انبارها نگهداري مي شود كه دلالان نفتي تا زماني كه وزير جديد نفت عراق تعيين نشود قادر به خريد آن نخواهند بود.
جيم پلاك از كارشناسان مؤسسه تحقيقات انرژي كمبريج در گزارشي اعلام كرد كه هيچ كس به خاطر نفع عراق مسؤوليت وزارت نفت اين كشور را به عهده نخواهد گرفت و مردم عراق چيزي بيش از امنيتي كه ژنرال فرانك برقرار كرده مي خواهند.
در اين ميان موضوعات ديگري نيز مطرح است. عراق تنها موضوع بحث انگيز براي تصميم گيري هاي اوپك نيست. چرا كه از يك سو ناآرامي هاي سياسي كه توليد نفت را در كشور نيجريه متوقف كرده بود با انتخابات اخير از بين رفته و ثبات به اين كشور بازگشته (در نتيجه صادرات نفت به زودي توسط اين كشور از سر گرفته خواهد شد كه زمان دقيق آن معلوم نيست) و از سوي ديگر اعتصاب پنج ماهه كارگران شركت نفت ونزوئلا كه منجر به اختلال در توليد شده بود هنوز ادامه دارد. با افزودن توليد اين دو كشور روزانه حدود يك و نيم ميليون بشكه نفت وارد بازار خواهد شد كه بازار را به سوي كاهش قيمت سوق خواهد داد.
نكته ديگر اين كه بهار عموماً فصل ركود تقاضا در بازار نفت است كه ميان دو فصل اوج مصرف يعني فصل زمستان كه بيشترين تقاضا براي نفت خام و فصل تابستان كه بيشترين تقاضا براي بنزين در بازار وجود دارد، قرار گرفته است.
اما در سال ۲۰۰۳ اين تقسيم بندي فصول اهميت بيشتري پيدا مي كند چرا كه اقتصاد ضعيف جهان ممكن است در اين دو فصل نيز موجب كاهش تقاضا شود. ظهور ناگهاني بيماري سارس و كاهش مسافرت هاي هوايي به جنوب و جنوب شرق آسيا تقاضا براي سوخت جت را كاهش داده. شيوع اين بيماري هم اكنون رشد اقتصادي آسيا را دچار ركود كرده اما پيش بيني عميق اين ركود مشكل است.
از آوريل تا ژوئن
تصميم زيركانه اوپك براي كاهش دو ميليون بشكه اي همان طور كه پيش بيني مي شد از روند نزولي قيمت ها جلوگيري كرد. اما نكته مهمتر اين كه بازار جهاني نفت تا ماه ژوئن و اجلاس دوحه قطر همچنان گرم خواهدماند.
در اين ميان نبايد فراموش كرد كه اوپك با يك زمان تنفس حياتي براي اعضاي خود، منتظر تصميم آمريكا در خصوص چگونگي فعاليت صنعت نفت عراق مي ماند. به اين ترتيب حضور يا عدم حضور عراق به عنوان يكي از پايه گذاران اوپك پس از گذشت ۴۳ سال از زمان تأسيس بسيار جدي تر مورد بحث و بررسي قرار خواهد گرفت.
نبايد فراموش كرد كه اوپك عملاً عراق را از سال ۱۹۹۰ و پس از تهاجم اين كشور به كويت و آغاز مجازات هاي سازمان ملل عليه اين كشور در جمع خود نديده است. تجربه عدم حضور عراق در اوپك در ۱۳ سال گذشته با وضع آتي اين كشور و موضع آمريكا كاملاً متفاوت است. كارشناسان پيش بيني مي كنند كه عراق در آينده نزديك سقف توليد خود را به حدود ۵/۳ ميليون بشكه در روز خواهد رساند. مركز مطالعات انرژي جهاني كه توسط زكي يماني وزير نفت پيشين عربستان و از مؤثرترين كارشناسان نفتي دنيا تأسيس شده ،در گزارشي آورده است اين سقف توليد در يك فاصله زماني سه ساله و با پنج ميليارد دلار سرمايه گذاري ممكن خواهد بود.
در ادامه گزارش اين مركز آمده است كه عراق با صرف هزينه اي حدود ۳۰ ميليارد دلار در مدت ۹ سال، مي تواند توليد نفت خود را روزانه هشت ميليون بشكه افزايش دهد.
عبدالله العطيه نيز تمام تلاش خود را براي ايجاد عدم قطعيت درتصميم گيري هاي آتي بازار به كار برد.
او در جمع خبرنگاران در وين اعلام كرد كه براساس تصميم اجلاس وزيران نفت، سقف توليد واقعي اين سازمان از حدود ۲۷ ميليون و ۴۰۰ هزار بشكه در روز به ۲۵ ميليون و ۴۰۰ هزار بشكه رسيد.
وي تأكيد كرد، اين تصميم كه در واقع كاهش توليدات غيررسمي اوپك است از اول ژوئن امسال به اجرا درخواهد آمد. رئيس اجلاس سازمان كشورهاي صادركننده نفت، تصميم قطعي را به اجلاس دو ماه بعد اين سازمان و در آغاز فصل تابستان موكول كرد. اظهار نظري كه مي تواند اوپك را به عنوان توليدكننده يك سوم نفت دنيا، يك گام از بازار مصرف كننده پيش بيندازد.
اوپك در چهار سال گذشته توانسته است قيمت هر بشكه نفت را به طور متوسط نزديك به ۲۵ دلار نگه دارد و تصميم پنج شنبه گذشته نيز تاكنون تأييدي بر اين سياست قيمتي اوپك است.
اما ۱۰ عضو اوپك اگرچه با ترديد اوضاع آينده عراق- دارنده دومين ذخاير شناخته شده كنوني نفت دنيا- را پيگيري مي كنند، به شدت از بازگشت عراق به جمع تصميم گيران اين سازمان استقبال مي كنند.
عبدالله العطيه اظهار اميدواري كرد كه با تشكيل دولت جديد عراق، نماينده اين دولت در اجلاس بعدي اوپك حضور داشته باشد.
وي در خصوص برخي اظهارنظرها مبني بر تلاش آمريكا براي انحلال اوپك گفت: اوپك يك سازمان با سابقه است و هيچ مشكلي براي آينده اين سازمان پيش نخواهد آمد.
العطيه اظهارات همتاي روسي خود را نيز به كمك طلبيد تا مانع ديگري بر سر راه كاهش قيمت ها به وجود آورد. او اعلام كرد كه وزير نفت روسيه در گفت وگوي تلفني با او از همكاري روسيه با اوپك خبر داده است.
در هر حال تا نشست بعدي اوپك در ۱۱ ژوئن سال جاري در دوحه قطر بايد منتظر ماند و ديد كه اوپك چگونه در برابر تحولات آتي بازار نفت صف آرايي خواهد كرد.
از ميان كشورهاي بزرگ توليدكننده نفت عضو اوپك تنها ايران، با كاهش سهميه توليد در اجلاس هفته گذشته مواجه نشده است. عربستان، الجزاير، اندونزي و ليبي حدود ۲ميليون بشكه در روز از توليد خود خواهند كاست. در ميان كشورهاي فوق شكي نيست كه عربستان در هر حال نمي تواند بازنده ميدان باشد چرا كه در افزايش توليد و كاهش قيمت، ظرفيت توليد حدود ۱۰ ميليون بشكه در روز را داراست و در كاهش توليد و افزايش قيمت نيز همچنان بر دلارهاي نفتي خود خواهد افزود.
اجلاس چهارشنبه ۲۱ خردادماه سال جاري آبستن حوادث ديگري در بازارهاي نفتي دنيا خواهد بود. تا آن زمان شايد پروازهاي به سمت آسياي جنوب شرقي رونق گذشته را بازيابد، حكومت جديد عراق موضع خود را مشخص كند و گرماي هوا نيز مزيد بر علت باشد تا اوپك اجلاس سخت تري را از سر بگذراند.
