Hamshahri Newspaper

فريبا صحرايي

«جهاد دانشگاهي مولود انقلاب اسلامي و يك جنبش دانشجويي است.» اين عبارتي است كه رئيس جهاد دانشگاهي در وصف اين نهاد و در بدو گفت وگو بر زبان جاري مي سازد .محمد منتظري قريب به سه سال بر مسند رياست جهاد تكيه كرده و ظاهرا براي دوره سه ساله بعدي نيز به همين سمت منصوب شده ، ليكن معتقد است «بهتر اين بود كه نيروهاي جوانتر با انرژي و توان بيشتر» بر مصدر امر مي نشستند.فراز و فرودهاي «جهاد دانشگاهي» به تعبير منتظري حيات اين نهاد را به دست كم ۵ دوره مختلف تفكيك كرده و تا به امروز كه ماهيت آن را به نهادي علمي - پژوهشي تبديل كرده است.جهاد دانشگاهي امروز هرچند به ادعاي رئيس آن و مطابق يكي، دو نظرسنجي انجام شده، «متاسفانه هنوز به طور كامل در بين دانشجويان شناخته شده نيست» اما به هرحال مطابق منشور سال ۱۳۷۵ آن مجموعه آرمان ها و اهدافي را براي خويش ترسيم كرده و با تدوين برنامه هاي توسعه آنها را پي مي گيرد.جايگاه جهاد دانشگاهي در هرم نظام فرهنگ كشور، ضرورت هاي صدور منشور جهاد، تغييرات و تحولات اين نهاد، خط مشي هاي فعلي، نقش ها و كاركردهاي امروز آن ودرنهايت ضرورت هاي وجودي اين نهاد، محورهاي گفت وگويي است كه با رئيس جهاد دانشگاهي انجام داده ايم.
*جهاددانشگاهي به عنوان يك نهاد با سابقه مولد سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي فراز و نشيب هاي زيادي را طي دو دهه فعاليت خود پشت سرگذاشته. ضمن اشاره به اين تحولات تاريخچه اي بفرماييد كه تحولات گذشته تا چه حد بر ماهيت جهاد تأثيرگذار بوده است؟
- در نوروز سال ۱۳۵۹ حضرت امام(ره) در پيام نوروزي خود فرمودند بايد يك تحول اساسي در دانشگاهها بوجود آيد. دانشجويان مسلمان دانشگاه ها در آن زمان خود را مخاطب اين پيام احساس كردند. با توجه به مجموعه شرايط حاكم بر دانشگاه ها، بويژه حركت هاي گروهك هاي موجود در دانشگاه، در دوم ارديبهشت سال ۱۳۵۹ به صورت كاملاً خودجوش حركت انقلاب فرهنگي توسط دانشجويان مسلمان دانشگاه ها و اساتيد، شكل گرفت.
امام(ره) بر اين حركت دانشجويان مهر تأييد زدند و در نهايت در ۲۳ خرداد ۱۳۵۹ شش نفر از فرهيختگان كشور را مأمور تشكيل ستاد انقلاب فرهنگي كردند. اين ستاد مأموريت يافت تا به امر انقلاب فرهنگي و برنامه ريزي براي امور آموزش و پژوهش و فرهنگ عمومي كشور رسيدگي كند. اين ستاد در ۱۶ مرداد همان سال براي انجام امور اجرايي خود نهادي را به نام جهاد دانشگاهي تأسيس كرد.در واقع جهاد دانشگاهي مولد انقلاب فرهنگي و مولد يك جنبش دانشجويي است.
اين نهاد انقلاب اسلامي در طول ساليان خود داراي مأموريت هاي مختلفي بوده است كه شايد بتوان آن را به دوران هاي مختلفي تقسيم كرد:
مقطع اول حيات جهاد از سال ۵۹ تا زمان بازگشايي دانشگاه هاست.در اين دوره جهاد تلاش مي كند تا مقدمات و فضاي لازم را براي بازگشايي دانشگاه ها فراهم كند. اين دوره مصادف بود با شروع جنگ تحميلي، كه موجب شد تا بخشي از تلاش جهاد براي پشتيباني از رزمندگان جبهه هاي نبرد معطوف شود، تا از امكانات موجود علمي، آموزشي و پژوهشي دانشگاهها براي رفع بخشي از نيازهاي جنگ استفاده كند.دوره بعدي از زمان بازگشايي تا سال ۱۳۶۴ است.در اين دوره هم بيشترين تلاش جهاد صرف كمك به دانشجويان، تأمين كتابهاي درسي، كمك به مديريت دانشگاه ها و... شد.دوره ديگر حيات جهاد، از ۶۴ تا اوايل ۱۳۷۱ هست. در اين دوره فعاليت جهاد به مديريت دانشگاه ها محدود مي شود.جهاد بر اساس يك اساسنامه مشخص در سه زمينه آموزشي، پژوهشي و فرهنگي فعاليت ها را شكل مي دهد و عمده فعاليت ها در اين دوره فعاليت هاي فرهنگي و پژوهشي است.دوره بعد از ۷۱ تا ۷۶ است كه اساسنامه جديد جهاد به تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي مي رسد و بر اساس آن تحول در ساختار جهاد ايجاد مي شود.بر اساس اين تحولات مديريت شورايي جاي خود را به مديريت فردي مي دهد و سياستگذاري اين نهاد در اختيار هيأت امنا قرار مي گيرد.دور بعدي از سال ۱۳۷۶ است كه تغييرات مختصري در تركيب هيأت امناي جهاد بوجود آمد و براي تعامل هرچه بيشتر با دو وزارتخانه علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، نمايندگاني از اين دو نهاد در هيأت امناي جهاد نقش پيدا كردند.در اين دوره بر اساس يك منشور تصميم بر اين شد كه جوهر فرهنگ جهاد دوباره احياء شودبر اين اساس با توجه به تجربيات گذشته تشكيلات پژوهشكده هاي جهاد به طور جدي دنبال شد و از سوي ديگر تلاش شد كه فعاليت اقتصادي جهاد كه در قالب شركت ها و مؤسسات دنبال مي شد متوقف شود يا حداقل به كمترين حد خود برسد و اگر ضرورتي براي اين فعاليت ها وجود داشت در شأن يك نهاد انقلاب اسلامي دنبال شود.
* منشور جهاد دانشگاهي كه در سال ۷۵ تدوين شد، شعارها و اهداف تازه اي را پيش روي جهاد قرار داد، اهم آنها را بيان كنيد. اساساً ضرورت تهيه چنين منشوري در آن سال چه بود؟
- در وهله اول، زنده كردن روح فرهنگي و جوهر اصلي جهاد و بعد انجام فعاليت هاي پژوهشي و سوم توقف فعاليت اقتصادي اجتماعي دور از شأن جهاد. اينها رئوس منشور جهاد را تشكيل مي دهند. لذا ما سه ملاك را مدنظر قرار داديم كارها بايد در شأن نهاد انقلاب اسلامي باشد، بايد علمي باشد و در نهايت اينكه در خدمت مردم باشد.
هر روز كار و ايده و نهاد جديدي از دل جهاد زاييده مي شود و اين نهاد پويايي خود را حفظ كرده، كما اينكه هر روز در همين دوران اخير چندين مركز و سازمان جديد متولد شدند كه محصول همين تفكر است؛ خبرگزاري دانشجويان، مركز افكارسنجي دانشگاهي، مركز گردشگري دانشگاهي و مركز فعاليت هاي قرآني دانشجويي و.... همگي مؤيد اين ادعا هستند، كه در اين مراكز مسئوليت تمام كارها بر عهده خود دانشجو هستند. اينها عمدتاً به صورت افتخاري كار مي كنند و هزينه اي براي سازمان ندارند. فقط در يك بستر مناسب براي بروز استعدادها به كار مي پردازند.جهاد با برگزاري دهها مسابقه فرهنگي و هنري نسبت به شناسايي استعدادهاي جوان دانشگاهي اقدام مي كند. زماني بود كه در دانشگاه هيچ گونه فعاليت فرهنگي انجام نمي شد و جهاد در واقع يكي از باسابقه ترين نهادهايي است كه در زمينه فعاليت هاي فرهنگي در دانشگاهها كار كرده و توانسته استعدادهاي زيادي را شناسايي كند و به جامعه معرفي نمايد.
يكي ديگر از تحولاتي كه به همت جهاد اتفاق افتاد تشكيل شوراي عالي اشتغال است. كه به تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم رسيد. جهاد به عنوان يك نهاد انقلاب اسلامي بر خود وظيفه مي داند تا در حل اين مشكل ملي مشاركت كند و در اشتغال متخصصان دانشگاهي سهمي ايفا كند.
* نفرموديد ضرورت صدور چنين منشوري چه بود؟
- اول اينكه، اينجا نهاد انقلاب اسلامي است. بايد اداره اجزاء و تشكيلات اين نهاد در چارچوب اين تعريف شناخته شود.
ببينيد، ما در اين كشور به اندازه كافي نهاد و سازمان داريم. اگر جهاد راه اندازي و مطرح شده يك رسالتي داشته، اين رسالت در درجه اول دفاع از انقلاب اسلامي ما است. در نتيجه دوستان ما در چارچوب همين مسأله تصميم گرفتند اين رسالت را در صدر و رأس وظايف خود قرار دهند. البته ما اين دفاع را در آزمايشگاه ها، كارگاه ها، و پژوهشكده ها دنبال مي كنيم. ما مرگ بر آمريكا را در اين عرصه ها دنبال مي كنيم. ما مرگ بر استكبار را با ساخت يك قطعه براي بي نيازي كشور به بيگانگان محقق مي كنيم.
* با توجه به تحولاتي كه ما در حوزه هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي در دانشگاه هاي كشور داشتيم و با توجه به وجود نهادهاي علمي فرهنگي موجود مشابه، با وجود همه تحولات زماني در شرايط فعلي فلسفه وجودي جهاد دانشگاهي در چه چيز خلاصه مي شود. آيا در اين بخش دچار نوعي موازي كاري با ساير نهادها نيستيم؟
- جهاد دانشگاهي واقعاً يك نهاد دولتي نيست. دولت مي تواند با توجه به محدوديت هاي بودجه طبق يك برنامه ريزي صحيح از موازي كاري نهادهاي خود جلوگيري كند، اما جهاد دانشگاهي نهادي است كه تنها ده درصد از بودجه خود را از اعتبارات دولتي مي گيرد.جهاد دانشگاهي مصداق بسيار خوب شعار كاهش تصدي گري دولت است. لذا اگر دهها و صدها جهاد دانشگاهي هم تشكيل شود نه تنها موازي كاري نيست بلكه درست در راستاي همان سياست هاي كاهش تصدي گري دولت است.
* در حوزه امور فرهنگي شما معتقديد وظايف جهاد را هيچ نهاد ديگري انجام نمي دهد، در حالي كه ما نهادي مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، معاونت فرهنگي وزارت علوم و.... را داريم.

آيا از حيث برنامه ريزي هاي كلان و سياست گذاري كلي فرهنگي با نهادهاي مشابه همخواني داريد؟
- بله. كليه نهادهايي كه در بخش هاي دولتي و خصوصي فعاليت مي كنند، از سياست هاي فرهنگي كشور تبعيت مي كنند.ما هم اعتقاد داريم كه در سياست بايد وحدت رويه داشت و در اجرا متكثر عمل كرد.
* سياست هاي فرهنگي و خط مشي هاي كلي كه جهاد دانشگاهي به طور خاصي از آن تبعيت مي كند، چيست؟
- اول: مشاركت دانشجويان يعني فعاليت دانشجويي فرهنگي با حضور دانشجو مهمترين سياست است.
دوم: رعايت اصول مندرج در سياست هاي فرهنگي.
* به اين هدف تا چه حدي دست يافتيم؟ جهاد دانشگاهي واقعاً تا چه حد توانسته در جذب دانشجويان به سمت اهداف و برنامه هاي خود توفيق حاصل كند؟
- ما نبايد به اين هدف برسيم. بلكه بايد اين هدف را دنبال كنيم و زمينه هاي آن را فراهم كنيم. به اعتقاد ما، صد درصد زمينه هاي اجرايي لازم را در اين زمينه فراهم كرديم.اصول سياست فرهنگي ما حكم مي كند كه سياست جذب در حداكثر و دفع در حداقل انجام شود و اين سياست ايجاب مي كند كه ما فضا و بستر مناسب را براي مشاركت و بهره مندي تمام آحاد دانشجويان فراهم كنيم.
ادعاي ما اين است كه ما در تمامي برنامه هاي فرهنگي مان اين اصل را رعايت كرديم.يا فرض كنيد، درگذشته هيچ كس فعاليت فرهنگي انجام نمي داده. جشنواره تئاتر دانشجويي، فيلم، مسابقات قرآن، مقاله نويسي و... را ما در دانشگاه ها انجام داديم و به مرور زمان افراد و تشكل هايي پيدا شدند، معاونت هاي دانشجويي در دانشگاه ها شكل گرفت تا فعاليت هاي فرهنگي را سامان دهند.اينها نه انگيزه اين كارها را داشتند و نه توان، انجام آن را.
* ... يعني الان اين انگيزه را دارند؟
- خير. الان هم ندارند.
* ... آيا اساساً فعاليت فرهنگي و شاخص هاي توسعه فرهنگي در دانشگاه هاي ما تعريف مشخصي دارد؟
- نخير ندارد. اگر چه كه دانشگاه خود مجسمه فرهنگ است.اما اين كه شما مي فرماييد فعاليت فرهنگي است. دستگاه هاي موجود در دانشگاه ها، مثل جهاد دانشگاهي، وزارت علوم، نهاد رهبري و... يك سري فعاليت هاي متنوع فرهنگي را براي دانشجويان جوان طراحي مي كنند تا در يكي از اين حوزه ها فعال باشند. حالا ما براي چه شاخصي بگذاريم؟
* با توجه به نقش فرهنگي نهاد دانشگاه در جامعه و رسالت هايي كه در خصوص ايجاد نوعي انقلاب و تحول فرهنگي در درون و بيرون از سازمان خود بر عهده دارند، طبعاً مي بايست بتوانند با استفاده از برخي ضوابط و شاخص هاي مشخص و شفاف اين امر مهم را مورد سنجش قرار دهند. حالا به اعتقاد شما ما نياز به چنين شاخص هايي نداريم؟
- نمي دانم. اصلاً شاخص در اينجا معنا ندارد. شما مي گوييد بهترين دانشجو را اندازه بگيريم؟
لذا تا معلوم نباشد از چه چيز صحبت مي كنيم نمي توان در اين موردنظر داد. به اعتقاد من فعاليت فرهنگي و نقش فرهنگ سازي به عنوان يك وظيفه دانشگاه ها دو مقوله جدا هستند.
* به اعتقاد شما جهاد دانشگاهي در حوزه فرهنگ كشورمان به عنوان نهادي با صبغه فرهنگي، در نظام فرهنگي كشور چه جايگاهي دارد؟ ميزان تأثير و تاثر اين نهاد در بخش فرهنگي چقدر است؟
- به همان ميزان كه دانشگاه در نظام فرهنگي كشور تأثيرگذار است اين نهاد و ساير نهادهاي فرهنگي در دانشگاه بر حوزه فرهنگ جامعه تأثير گذارند.
* براي مثال، به برخي از اين تأثيرات اشاره كنيد. آيا جهاد دانشگاهي به عنوان نهادي علمي فرهنگي در اين موضوع مطالعه و پژوهشي انجام داده؟
- ببينيد اصلاً اين سئوال خيلي مرتبط نيست.لازم نيست پژوهشي صورت بگيرد. جهاد دانشگاهي به عنوان نهادي خدمتگزار، در آزمايشگاه، كار پژوهشي، فرهنگي و آموزشي مشاركت كرده. اين كه بياييم جايگاهي را در مجموعه سياستگذاري، مديريت و نظام اجرايي كشور براي اين نهاد تعريف كنيم ديگر دست خود جهاد است. اين وظيفه بر عهده نهادهايي است كه وظيفه مديريت جامعه را بر عهده دارند؛ قوه مقننه، مجريه، قضائيه و...
ما كه نمي توانيم برويم بگوييم ما را در اينجا وارد كنيد، در آنجا شريك كنيد و... اگر از اين منظر نگاه كنيم جهاد هيچ جايگاه تعريف شده اي ندارد.ولي اگر از نظر معنوي نگاه كنيم، جهاد نزد تمام آقايان از جايگاه رفيعي برخوردار است و به آن بها داده مي شود.البته الان جهاد در بسياري از شوراهاي حرفه اي و تخصصي مثل شوراي عالي جوانان، شوراي عالي انقلاب فرهنگي، شوراي فرهنگ دانشگاه و... نقش دارد.اما همه اينها محصول تلاش خود ما براي مشاركت در انجام وظايف انقلابي مان بوده لذا ما معتقديم كه نظام مديريتي و اجرايي كشور بايد پيش از اينها از مجموعه جهاد استفاده كند. توان علمي و پژوهشي ما بيش از اينهاست.
* همانطور كه فرموديد جهاد دانشگاهي مولد انقلاب و مولود جنبش دانشجويي بوده است. با توجه به تمام تحولاتي كه اين نهاد پشت سر گذاشته چه نقشي را در ايجاد زيرساخت هاي لازم براي توسعه علمي و فرهنگي در دانشگاه ها ايفا كرده. در اين راه با چه چالش هايي مواجه بوده است؟
-كاري كه ما انجام داديم فراهم كردن بستر لازم براي عملي شدن يك ايده و فكر خوب بوده. و اين همان ترويج انديشه خودباوري است.ما در حوزه هاي علمي و تحقيقاتي از تمام ايده هاي خوب و بكر حمايت مي كنيم تا به بار بنشيند. به همين خاطر ما شايد در حدود ۲۰۰۰ پروژه تحقيقاتي را به نتيجه رسانديم كه در اختيار بخشهاي صنعت و حوزه هاي خدماتي قرار گرفته و مورد استفاده عملي قرار مي گيرد. لذا جهاد آمادگي كامل را براي ايجاد زيرساخت هاي پژوهشي دارد.
* فكر مي كنيد در ساختار جهاد، هدف گذاري و برنامه ريزيهاي آن دانشجو داراي چه نقشي بوده و هست و اساساً جهاد در ميان دانشجويان كشور چه پايگاه و جايگاهي دارد؟
آيا در اين زمينه مطالعه يا تحقيقي صورت گرفته يا خير؟
- در اين زمينه البته اطلاعات لازم را جمع آوري كرديم.
متأسفانه هنوز جهاد دانشگاهي به طور كامل در تبيين دانشجويان شناخته شده نيست. يك دليل اصلي اين امر تبليغات ناكافي از سوي جهاد بوده.
اگر چه دانشجوياني كه جهاد را مي شناسند ارتباط خوبي را با اين نهاد برقرار كردند و خاطرات خوبي از جهاد دارند.
* جهاد دانشگاهي در بحران ها و درگيري هاي سياسي دانشگاهها، معمولاً چگونه موضع گيري كرده. اين طور احساس مي شود كه اين نهاد نقش پررنگ و حداقل مستقيمي در حل و فصل مسايل و دفاع از حقوق دانشجويان نداشته.
- جهاد دانشگاهي به دور از هر نوع موضع گيري خاص و جناح بندي سياسي، همواره سعي كرده تا با رعايت جانب اعتدال به درگيري ها خاتمه دهد و در اين زمينه هم بيشتر به طور غيرمستقيم عمل كرده و كارهاي مؤثري هم انجام داده است.
* در حوزه مسايل آموزشي به عنوان يكي از وظايف جهاد، چه اهدافي را دنبال مي كنيد؟ آيا جهاد همان مسيري را طي نكرده كه دانشگاه آزاد پيموده؟ ويژگي خاص جهاد چه بوده؟
- در اين زمينه از سال ۷۱ به بعد آموزش به شيوه جديد آن در سه حوزه آموزش هاي كوتاه مدت، آموزش هاي علمي كاربردي و آموزش هاي بلندمدت دنبال مي شود.
اگر نظر شخصي من را بخواهيد مثل شما معتقدم جهاد همان كاري را كرده كه عيناً در دانشگاه آزاد دنبال مي شود و براي جهاد مزيتي نبوده و در شأن اين نهاد نيست.
* .... نمونه ديگر كلاس هاي آموزش آزاد است كه در سطح گسترده و با تبليغات وسيع در رسانه هاي جمعي دنبال مي شود.
- ... بله. خود من مخالف اين قبيل دوره ها و كارها هستم. جهاد دانشگاهي اگر مي خواهد وارد آموزش شود بايد به آموزش مبتني بر پژوهش بپردازد. يعني دانشجويي ليسانس را بگيرد و در كارگاه و آزمايشگاه، با تحقيق و پژوهش به تربيت متخصص بپردازد.
ما چنين پيشنهادي را به وزارت بهداشت داديم.
اميدواريم اولين دوره هاي كارشناسي ارشد مبتني بر تحقيقات را راه اندازي كنيم. اگرچه دوستان ما در همه زمينه ها واقعاً تلاش مي كنند و زحمت مي كشند ولي جهاد به عقيده من بايد بيشتر به اين سمت حركت كند.
* مهمترين دستاوردهاي جهاد دانشگاهي طي دو دهه فعاليت اين نهاد در عرصه هاي مختلف فرهنگي، آموزشي و تحقيقاتي از نظر شما كدامند؟
- تلفيق دين و علم، را شايد بتوان از جمله مهمترين دستاوردهاي جهاد دانست. يعني اگر بخواهيد نشان بدهيد آيا مي توان دين، تعهد و توسعه را در كنار هم گذاشت، جهاد الگوي مناسبي است. دستاورد ديگر، ترويج فرهنگ خودباوري است.نه اينكه در جاهاي ديگر نباشد، جهاد يكي از اين نهادهاست. شما نگاه كنيد كه ما در طول دوران حيات از بودجه كشور چقدر مصرف كرديم؟ شايد كمتر از ۱۰ تا ۱۵ ميليون تومان. در سال هايي به ۱۰ درصد از كل بودجه ما هم نمي رسيده است.