Hamshahri Newspaper

نفيسه كوهنورد
در نزديكي سراي ستاره (ييلديز سارايي) استامبول، كاخ «سيرگاه» سلطان عبدالحميد آخرين پادشاه عثماني قرار دارد، بنايي باشكوه كه نمايي است از واپسين روزهاي عمر اين امپراطوري . روزگاري اين كاخ براي ميزباني از امپراطور آلمان بنا شده بود تا از پنجره اتاق بزرگي كه به خيابان مشرف است، دو پادشاه بتوانند به راحتي مراسم رژه خيرمقدم سربازان را مشاهده كنند. اكنون اين كاخ در اختيار مركز تحقيقات تاريخ، فرهنگ و هنر اسلامي وابسته به سازمان كنفرانس اسلامي است و اكم الدين احسان اوغلو مديرش. او در سي و يكمين اجلاس وزراي خارجه كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي در استانبول به سمت دبير كلي سازمان انتخاب شد. احسان اوغلو از هم اكنون مدعي بسياري از تغييرات است و يقين دارد كه حضورش دوره جديدي را در سازمان آغاز خواهد كرد. او سرمست از قرار گرفتن در مسند دبيركلي سازماني كه بودجه اش فقط۱۱ ميليون دلار است، مي گويد بيشترين تشويق و كف زدنها براي سخنراني وي بوده است. البته تا عصر روز رأي گيري، منابع مطلع در لطفي كردار محل برگزاري اجلاس، احتمال انتخاب نامزد تركيه را به اين سمت كمرنگ مي ديدند.
برخي معتقد بودند كه دو نامزد ديگر يعني بنگلادش و مالزي هم انتخاب نشوند و شايد رأي نهايي تمديد دوره رياست بلقريز دبيركل قبلي باشد. چه بسياري از كشورهاي عرب از جمله عربستان سعودي و مصر چندان نگاه مثبتي به موضوع نداشتند. سعودي ها در اجلاس و رأي گيري شركت نكردند و احمد ماهر وزير خارجه مصر هم شامگاه روز دوم آمد تا به گفته برخي منابع، خلاف تركها رايزني كند. برخي خبرها نيز حاكي از آن است كه رايزني مثبت ايران و سوريه به نفع تركيه بيشترين تأثير را در انتخاب احسان اوغلو داشته است. گرچه خود دبيركل جديد سعي دارد بر حمايت عربها از وي در انتخابات تأكيد كند. احسان اوغلو در طول مصاحبه مانند كسي كه احساس قدرت فراوان دارد بر پشتي مبل بزرگش لم داده و گاهي هم مصاحبه را براي گفتگوهاي تلفني و برخي تبريك ها قطع مي كند. در مورد آمريكا و اسرائيل از موضع گيري پرهيز كرده و مي گويد اين سئوالها خيلي سخت است و گسترده و حوصله بحث در اين موارد را ندارد! از او درباره عدم رغبت عربستان سعودي و برخي ديگر از كشورهاي عربي مي پرسم حالت لم داده اش را بر مبل عوض كرده، جابه جا مي شود، گويي اين سئوال كمي ناخشنودش كرده كه چنين حالت تهاجمي به خود مي گيرد و مي گويد اصلاً چنين نيست و حتي عربستان از او حمايت هم كرده است. احسان اوغلو قرار است دي ماه آينده بر مسند جديدش تكيه زند.
* * *
* چطور شد كه شما نامزد اين پست شديد، آيا اين تمايل بيشتر از طرف خودتان بود يا از طرف دولتتان؟
-من قديمي ترين كسي هستم كه در كنفرانس اسلامي بودم، ۲۴ سال است كه در بطن اين سازمان قرار دارم. همكاري و اتحاد ميان كشورهاي اسلامي در انديشه من از اهميت ويژه اي برخوردار است و دوست داشتم در اين راه تلاش كنم، در واقع قرار گرفتن در اين پست هدف اصلي من بود. اما به هر حال بايد دولت تركيه نيز مرا به عنوان نامزد مي پذيرفت و معرفي مي كرد. آنها نيز مرا به نامزدي اين سمت انتخاب كردند.
* گرچه پرسيدن اين سئوال الان كمي زود است و شايد تا حدودي فرماليته، اما شما چه برنامه هايي در ذهن داريد براي به اجرا درآوردن و در واقع گمان مي كنيد چه فرقي با ديگر دبيركلهاي سازمان خواهيد داشت؟
-مطمئناً يك سري تفاوتهايي خواهيم داشت - قبل ازهرچيز من از داخل سازمان و بدنه آن هستم و اين تشكيلات را از كسي كه تازه بخواهد وارد آن شود بيشتر مي شناسم. مي دانم با چه كساني كار خواهم كرد. كشورها و رهبرانشان را مي شناسم و از اين كه تا الان چه كارهايي انجام شده و چه كاستي هايي وجود دارد اطلاع دارم. دوم اين كه برخي انديشه ها را براي اين سازمان در ذهنم پرورانده ام.
* خوب با اين وصف به نظر شما چرا اين سازمان تاكنون، تقريباً ضعيف عمل كرده و نتوانسته جايگاه خود را در جامعه بين المللي بيابد؟
-نمي توان گفت سازمان كنفرانس اسلامي در هر مورد و هر زماني ناموفق عمل كرده، اين بي انصافي است اما اين واقعيتي است كه در موارد بسياري ناموفق بوده است. منتهي چه زماني كه موفق بوده يا نبوده، نتوانسته جايگاه شايسته اي براي خود كسب كند. اين تشكيلات در افكار عمومي شناخته شده نيست و معتقدم بايد روي اين مسئله بيشتر كار كرد. در قدم اول اطلاع رساني در افكار عمومي به نحوه مناسب بايد صورت گيرد و براي شنيدن پيشنهادها هم حاضر هستيم. همچنين به عنوان سازماني متشكل از ملتهاي مختلف، بايد با سازمانهاي ملي هم ارتباط برقرار كرد.
* ساختار و نظم بين المللي در حال تغيير است. با در نظر گرفتن شرايط كنوني، چه نقشي را براي سازمان كنفرانس اسلامي تعريف مي كنيد؟
-درست است، نظم نوين جهاني در حال شكل گرفتن است، در واقع نظم قبلي با فروريختن ديوار برلين، از ميان رفت و نظم جديد با ويران شدن برجهاي دوقلوي نيويورك آغاز شد. در نظم قبلي دو محور بود يا كشورها به سمت غرب تمايل داشتند يا به شرق كمونيستي. اما شرايط جديد خيلي متفاوت است حتي برخي از سازمانها مانند سازمان ملل هم تازه دارند اين واقعيت را به وضوح درك مي كنند. همچنين شرايط سازمان كنفرانس اسلامي را نيز تحت تأثير قرارداده و خواهد داد. امروز در چارچوب جهاني سازي، بخش بزرگي از تجارت جهاني و سرمايه ها دراختيار قدرتهايي قرار دارد مانند آمريكا، اتحاديه اروپا و چين و كشورهاي كوچك هم سعي مي كنند در ميان اينها جايگاهي براي خود بيابند. هفتاد و پنج كشور از ميان آنها، زير چتر سازمان كنفرانس اسلامي بوده و كشورهاي مسلمانند. در اين شرايط كنفرانس بايد فعالتر و مؤثرتر عمل كند تا بتواند از پس رقابت برآيد. به ويژه از نظر جاي دادن و توجه به خواست و ترجيح هاي كشورهاي مسلمان.
* آيا تعريف اين سازمان و وظايفش تنها به كشورهاي اسلامي محدود است؟
-نه، برقراري ارتباط با ديگر كشورها و سازمانهاي بين المللي هم از اصول اين سازمان است اما در رده اول، طبيعي است كه كشورهاي اسلامي جاي داشته باشند. چون پرداختن به خواستهاي اين كشورها، مشروعيت خاصي براي كنفرانس اسلامي ايجاد مي كند. اما براي بهتر عمل كردن بايد با تشكيلاتهايي مانند اتحاديه اروپا و سازمان ملل متحد هم روابط تنگاتنگي ايجاد كرد. در راه بايد ديناميك تر و فعالتر بود و برخي تدابير اتخاذ كرد. از جمله آنچه كه در مورد افكار عمومي گفتم.
* خوب نيروي لازم براي اين فعاليت يا به قول شما ديناميك بودن از كجا حاصل مي شود؟ از تمدن و فرهنگ مشترك يا منافع سياسي مشترك؟
-به نظر من آنچه تركيه، قزاقستان، ايران، سنگال و اندونزي و... را گردهم مي آورد، فرهنگ و تمدن مشترك است. منظومه اي از ارزشها، اين كشورها راكه تاريخ و گذشته متفاوتي دارند، زير يك سقف جمع مي كند. در درجه دوم، مطمئناً همكاري سياسي اين اتحاد را فراهم مي كند. در اين ميان بايد بگويم كه لازم است به موضوع درك نادرست از اسلام يا ترس از اسلام در كشورهاي غربي بپردازيم. اگر در راه تصحيح اين تفكر قدم برداريم مي توانيم جايگاه گسترده تري را به سازمان و كشورهاي اسلامي اختصاص دهيم. اين هم با فعاليت قدم به قدم و آرام قابل حل است. چنين كاري بايد آكادميك و علمي صورت گيرد.

* كنفرانس اسلامي در واقع تشكيلاتي است كه با هدف واكنش نشان دادن به جنايت اسرائيل در فلسطين شكل يافته، آيا اين تعريف در حال تغيير است؟
-تغيير تعريف واكنشي و جاي گرفتن در قالبي كنشي و فعالتر ضروري است. مي توان گفت در اين راه هم گام هاي مثبتي برداشته شده، مثلاً تصميم هاي مشتركي كه در مورد قبرس شمالي گرفته شد، نشان داد كه مي توان برخي اختلاف نظرها را حل كرد و در مسايل بين المللي هم فعال بود.
* اين سازمان بالاخره براي نخستين هدفش يعني حل بحران فلسطين چه خواهد كرد؟ تركيه قصد دارد چه نقشي در اين ميان داشته باشد.
-پاسخ به اين سئوال براي كسي كه تازه به سمت دبيركل انتخاب شده سخت است!
اما در مورد خود تركيه بگويم كه اين كشور گامهاي مثبتي در اين راه برداشته است. دولت تركيه قصد دارد سفيري را در فلسطين (بخش خودگردان سرزمين اشغالي) منصوب كند. از سوي ديگر روابطش را با سوريه بهبود بخشيده و همسايگان خيلي بد به دوستان خوب تبديل شده اند. دولت سعي دارد هم بحران عراق و مسايل فلسطين و اسرائيل را با ديدي واقع گرايانه بنگرد و براي اين فعاليت كند.
* يكي از مسايلي كه اين روزها مورد بحث قرار گرفته پروژه خاورميانه بزرگ است. تركيه هم در اين اجلاس و هم اجلاس تهران اين مسئله ولزوم اصلاحات در دنياي اسلام را مطرح كرد. آيا به نوعي سعي خواهد شد كه اين پروژه در كنفرانس اسلامي سازمان دهي شود؟ شما به اين پروژه چگونه مي نگريد؟
-(كمي لحن صدايش خشمگين مي شود) نه اين كه ارتباطي چنين ايجاد شود مورد بحث نيست. اما آيا درست است كه بگوييم كشورهاي اسلامي خيلي وضعيت خوبي دارند؟ در عصر سعادت زندگي كرده و هيچ نيازي به اصلاح ندارند؟ كه اين طور نيست. خيلي مسايل در كشورهاي ما نياز به تغيير دارد و گريزي از آن نيست. ولي اين موضوع داخلي هر كشور است. شرايط كشور خودم را من به نقد مي كشانم و مي توانم راه حل ارائه دهم و كاستي ها را گوشزد كنم اما هيچ كس نمي تواند در كشورهاي ديگر نظر دهد و بگويد چه چيزي را تغيير دهد يا اين كار را بكنيد. مشورت دوستانه ميان كشورها امكان دارد. راه نشان دادن و كمك كردن به يكديگر هم در اين چارچوب امكان پذير است. ليكن كسي حق دخالت در امور كشور ديگري را ندارد. علاوه بر اين هيچ كشوري نيست كه مردمش دموكراسي نخواهند؛ اما از طرفي بسياري از اين ملتها، نمي دانند دموكراسي چيست. ولي اين واقعيتي است كه اگر نمي خواهيم نيروي خارجي ما را اصلاح كند بايد اصلاحات را از درون خودمان آغاز كنيم.
* برخي قصد دارند كه تركيه را به عنوان مدلي براي اين پروژه معرفي كنند. شما چه مي گوييد؟
-تركها از سال ۱۹۵۰ آزمون دموكراسي را تجربه كردند ، كودتاها را شاهد بودند ، آويزان شدن نخست وزير و وزيرانش را هم. تركيه يكي از كشورهايي است كه در راه دموكراسي چنين خطاهايي داشته اما در عين حال از دوران سلطان سليم سوم فعاليت هايي براي مدرن شدن ، ايجاد قانون اساسي ، فرم جديد و... آغاز كرده ودر نهايت جمهوري تشكيل داده ، هنوز هم كاستي هايي دارد كه اين خطاي برخي از اشخاص است كه مي پرسند چه لزومي براي دموكراسي وجود دارد ؟ اما در مورد مدل بودن تركيه، ببينيد بزرگترين مدل و بهترين الگو، موفقيت است اگر موفق باشيد مي توانيد الگوي ديگران شويد. در دوران تورگوت اوزال، تركيه جهش خوبي در عرصه هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي داشت. به هر كشوري كه سفر مي كرديم از او و تركيه بحث مي كردند. بعد از آن دچار مشكلات فراواني شد اما اكنون باز هم دارد جهش مي كند. ثبات سياسي، اصلاحات اقتصادي، سياست خارجي فعال همه براي تركيه اعتبار خوبي بوده است. هرچقدر موفقيت اين كشور بيشتر شود حتي اگر همه كشورها هم نخواهند برخي از آنها مي خواهند تركيه را مدل قرار دهند اما كشوري كه درآمد سرانه ملي اش بيش از ۲ هزار دلار نيست نمي تواند مدلي براي كشوري باشد.
* بعد از انتخاب شما، گويي يكي از مقامات ترك گفته است اين نشان دهنده قدرت رهبري تركيه در جهان اسلام است؟ اكنون با توجه به اين كه تركيه سعي مي كند جايگاه خود را در ميان كشورهاي اسلامي باز تعريف كند (به ويژه ميان كشورهاي عربي) چنين جمله اي را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
-نه چنين سخني در ميان نيست. كسي رهبر نمي خواهد و هيچ كس نمي تواند خود را در اين مقام ببيند. نياز جهان اسلام برقراري همكاري خوب است. دنياي اسلام و جهان عرب خيلي از چيزها را به خاطر دعوا سر رهبري از دست داده است. بنا بر اين به جاي اين ها بايد بيشتر با هم همكاري كرد. در اين صورت مي توانيم پشتيبان هم باشيم. من چنين فكري ندارم و تصور مي كنم دولت تركيه هم چنين قصدي نداشته باشد.
* به عنوان كسي كه از داخل مجموعه كنفرانس اسلامي هستيد، تلاشهاي سازمان را براي تغيير و اصلاح چگونه ارزيابي مي كنيد؟
-به نظر من همين كه سازمان از ساختار شيخي و قبيله اي خارج شده و براي اولين بار با وجود اين كه در برخي از كشورهاي عضو، انتخابات وجود ندارد، دبيركل با رأي گيري برگزيده شد خود قدمي مثبت در داخل سازمان است ومي تواند در ادامه هم چنين اصلاحاتي بيشتر انجام شود.
* نقش ايران را در اين سازمان چگونه مي بينيد؟ آنكارا و تهران براي فعال شدن اين كنفرانس چه همكاري هايي مي توانند با هم داشته باشند؟
-ايران از تمدن برجسته و كهني برخوردار است، اجتماع آن با فرهنگ بوده و حتي آمار كتاب و روزنامه خواني در اين كشور از بسياري كشورها بيشتر است. به همين دليل من معتقدم ايران اهميت بسيار ويژه اي دارد شايد تا الان از ظرفيتهايش براي مؤثر بودن در كنفرانس به خوبي استفاده نشده، ولي مطمئنم از اين به بعد بيشتر از جوهر اين كشور استفاده خواهد شد. واقعاً من رئيس جمهور خاتمي را فقط رئيس جمهوري ايران نمي بينم. انديشه هاي او در مورد اسلام مدرن در دنياي اسلامي و جامعه بين المللي بسيار مؤثر بوده و بايد از اين تفكرات بهره جست، من به اين با تمام وجود معتقدم.
تركيه هم مانند ايران كشوري تاريخي است .بسياري از صحبتهايم در مورد ايران را مي توانم درباره تركيه هم تكرار كنم. تركيه از طرفي با كشورهاي غربي هم رابطه بيشتري دارد آن هم به خاطر موقعيت ژئوپليتيك و جغرافيايي اش است، تركيه برخي تجربه ها در تشكيل دولت مدرن دارد و دوره هاي مشروطيتي كه بعدها در ايران هم آغاز شد را كمي زود تجربه كرد، اما به هر حال به نظر من همكاري ايران و تركيه و تجربه هاي اين دو كشور براي كشورهاي اسلامي ديگر هم قابل استفاده و مفيد خواهد بود.
* برخي كشورهاي عرب از جمله عربستان و مصر مخالف انتخاب شما بودند، عربستان در رأي گيري شركت نكرد و مصر هم در واپسين دقايق خود را به انتخابات رساند، در اين مورد چه مي گوييد، آيا اين براي بعدها مشكلي ايجاد نخواهد كرد.
-نه اصلاً چنين چيزي صحت ندارد فقط عربستان سعودي شرايط خود را براي تركيه بازگو كرد. برخي صحبتها در اين باره داشتند اما به وضوح گفتند كه مخالف حضور ما در اين پست نبوده و حتي اعلام كردند بهترين نامزد در ميان ديگر نامزدها، تركيه است. قسم بزرگي از آراي من متعلق به كشورهاي عربي بود.