محمد صادق اميني
از زماني كه پژوهشگران ايراني در سال ۱۳۷۰ براي اولين بار در ايران توسط مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضي به اينترنت متصل شدند ۱۴ سال مي گذرد. از آن زمان تاكنون اينترنت نه تنها در كشور ما بلكه در ساير كشورهاي جهان به صورت انفجاري رشد كرده است و از مراكز نظامي و اداري ، به عنوان اولين استفاده كنندگان اين تكنولوژي، به درون بيشتر كامپيوترهاي خانگي و مراكز تفريحي كشيده شده است؛ در حقيقت مي توان گفت كه از زمان ورود رسمي اينترنت(آخرين دهه قرن بيستم ) مرزهاي سياسي و جغرافيايي جهان به شدت تحت الشعاع اين تكنولوژي قدرتمند ارتباطاتي قرار گرفته اند و مردم جهان روز به روز به آرمان «دهكده جهاني» نزديكتر مي شوند. علي رغم تمام ويژگي هاي برتري كه اينترنت به عنوان سريع ترين وسيله براي دسترسي به اطلاع متنوع علمي، اخبار، سريع ترين راه برقراري ارتباط،  تجارت و آموزش و الكترونيك در بر دارد با اين حال نگراني هاي جديدي در خصوص نحوه استفاده از اينترنت و تأثيراتي كه اين تكنولوژي بر جسم و روان انسانها مي گذارد باعث شده كه جامعه شناسان، روانشناسان و والدين بسياري در بسياري از كشورهاي جهان به شدت نگران رشد اعتياد جديدي به نام «اعتياد اينترنتي» شوند. از آنجايي كه هر روزه نقش اينترنت در زندگي انسانها پررنگ تر مي شود و افراد زيادي مجذوب جذابيت ها، دسترسي آسان و راحتي كاركرد اين سيستم مي شوند لازم است كه به منظور جلوگيري از وابستگي كاذب و نامعقول به اينترنت به بررسي چگونگي وابستگي و عوارض رشد چنين اعتيادي بپردازيم، به همين منظور به گفت وگو با متخصصين جامعه شناس و روانشناس پرداختيم تا آخرين اطلاعات مورد نياز براي شناخت و مقابله با اين پديده را اختيار شما قرار دهيم. آنچه در ادامه مي خوانيد مشروح اين گزارش وگفت وگو مي باشد.
* به عنوان اولين سؤال در حال حاضر چه نگرشي در جهان نسبت به اينترنت وجود دارد و نگاه جامعه و كاربران ايراني اينترنت به اين پديده چه مي باشد؟
- امير سليمي روانشناس و محقق در زمينه IT در پاسخ به اين سؤال مي گويد ديدگاه جهاني به اينترنت در حالت كلي (محتواي غيرسياسي اينترنت) مثبت است و مخالفتي در خصوص استفاده از آن وجود ندارد، هر چند كه نحوه و ميزان اجازه استفاده افراد از اينترنت در كشورهاي توسعه يافته و كشورهاي در حال توسعه در مناطق مختلف جهان متفاوت مي باشد. براي مثال در كشوري مثل عربستان بنا به سياست  هايي خاص و الگوهايي كه از سوي برنامه ريزان اجتماعي ارائه شده است دسترسي افراد به اينترنت محدود به بعضي از سايت هاي خاص مي باشد و بنا به اطلاعات موجود مردم اين كشور تنها به ۲۵۰۰ سايت دسترسي دارند و يا براي مثال در كشورهايي مثل كره شمالي و كوبا مردم اصلاً  دسترسي به شبكه جهاني اينترنت ندارند و در كشورهايي مثل چين، ويتنام و كشورهاي سابقاً كمونيست دسترسي به اينترنت تحت نظارت و كنترل شديد دولت ها ميسر است.
از آنجايي كه اينترنت يك پديده نو در سطح جهاني مي باشد هنوز برخي دولتها در خصوص گسترش استفاده از آن ترديد دارند و با توجه به سابقه استفاده از اينترنت در ساير كشورها سعي در كنترل نحوه استفاده از آن مي كنند. براي مثال كشور عراق در زمان حكومت صدام حسين تنها كشور منطقه بود كه اصلاً  دسترسي به اينترنت نداشت و داشتن مودم در آن كشور جرم محسوب مي شد. كنترل اينترنت و محدوديت استفاده از آن يا دسترسي به بعضي از سايتهاي خاص تنها مربوط به كشورهاي آسيايي و آمريكاي لاتين نيست، به عنوان مثال، مي توان به حساسيت دولت هاي اروپايي غربي به خصوص فرانسه و آلمان به سايت هايي با محتواي نئونازيسم و حساسيت دولت استراليا به سايت هاي داراي محتواي مخصوص بزرگسالان اشاره كرد. طبق تحقيقي كه در سال ۲۰۰۴توسط مؤسسه آزادي رسانه ها مستقر در ايالات متحده، انجام شد، نحوه برخورد دولت ها با چگونگي استفاده مردم از اينترنت- در كنار ساير رسانه ها- در ۱۹۳ كشور دنيا مورد مطالعه قرار گرفت. در اين بررسي، كشورها از جنبه محدوديت در استفاده از اينترنت به سه دسته بسيار محدود، نسبتاً  محدود، كمتر محدود (آزاد) تقسيم شده اند. ۷۳ كشور (۳۸ درصد) در دسته كمتر محدود قرار دارند كه در آنها يا هيچ محدوديتي در دسترسي به اينترنت وجود ندارد يا با محدوديت هاي بسيار كمي مواجهند. در دسته نسبتاً  محدود ۴۹ كشور (۲۵ درصد) قرار دارند كه به نحوي محدوديت هايي براي استفاده از اينترنت به وجود آورده اند، اين محدوديت ها مي تواند شامل محدوديت هاي اقتصادي، حقوقي و قانوني و جرايم و تنبيهات مربوط به عدم رعايت آن شود و در دسته سوم كشورهايي قرار دارند كه محدوديت زيادي براي استفاده از اينترنت ايجاد كرده اند ۷۱ كشور (۳۷ درصد) در اين كشورها، فراهم كنندگان خدمات اينترنت (ISP ها) يا دولتي هستند يا با نظارت و كنترل دقيق دولت اداره مي شوند و كساني كه استفاده هاي غير قانوني و خارج از سياست هاي دولت از اينترنت مي كنند، به جريمه، آزار و زندان محكوم مي شوند. از اين رو، دولت هاي مختلف جهان با توجه به فرهنگ، سنت ها و ارزش هاي اخلاقي حاكم بر جامعه به روش هاي گوناگوني مثل فيلتر گذاري و بستن سايت ها، شنود اتاق هاي گفت وگو، كنترل محتواي مطالب ارسالي، بستن كافي نت ها و تشويق و تبليغ  خودسانسوري در ميان كاربران اقدام به كنترل اينترنت مي كنند. در كشور ما نيز صرف نظر از نگاههاي سياسي موجود،  اينترنت به عنوان وسيله اي كه مي تواند باعث پيشرفت علم در جامعه گردد مورد استقبال دولت و مردم ايران قرار گرفته است. در حال حاضر با توجه به آمارهاي موجود چند ساله اخير تعداد كاربران اينترنت در كشور ۲۵ برابر شده و بيش از ۶۴ درصد از كاربران ايراني در منزل هم از اينترنت استفاده مي كنند كه اين مسأله نشان دهنده تمايل گسترده به استفاده از اين ابزار اطلاع رساني است.
* با توجه به مطالبي كه شما به آن اشاره كرديد مفهوم اعتياد اينترنتي از چه تاريخي به صورت جدي مطرح شده است و ميزان تعداد مبتلايان به اين عارضه در كشور ما و ساير كشورها به چه صورت است؟
- لازم به ذكر است كه قبل از اعتياد اينترنتي نوعي ديگر از اعتياد به نام «اعتياد به رايانه» در سال ۱۹۸۹ توسط محققي به نام شوتان براي اولين بار مطرح شده بود. اين محقق ضمن بررسي هايي كه در زمينه انواع اعتياد (اعتياد به مواد مخدر، مشروبات الكلي، اعتياد به قمار و ...) انجام داده بود به اين نتيجه رسيده بود كه گروهي از افراد از رايانه بيش از حد استفاده مي كنند و يك رفتار بيمارگونه نسبت به اين فناوري نوپا از خود نشان مي دهند. در آن زمان اين اعتياد بيشتر در بين برنامه نويسان، طراحان نرم افزارها و سخت افزارها شايع بود و مفهوم اعتياد به رايانه براي ساير افراد چندان قابل تأمل نبود ولي مفهوم «اعتياد اينترنتي» براي اولين بار در سال ۱۹۹۵ ميلادي توسط روانپزشكي به نام «گلد برگ» مطرح شد. اين روانپزشك متوجه شده بود كه علاوه بر اشخاصي كه به دليل وابستگي شغلي شان به كامپيوتر به آن اعتياد پيدا كرده اند افراد ديگري هم وجود دارند كه ساعت هاي زيادي از وقت خود را به استفاده از اينترنت اختصاص مي دهند و در بسياري از مواقع ترجيح مي دهند كه وقت خود را با جست وجو در سايت هاي مختلف كامپيوتري سپري كنند و بعد از مدتي مطالعه بر روي رفتار اين اشخاص اين اعتياد جديد را كشف كرد و به تدريج ساير محققين جنبه هاي ديگر اين اعتياد را شناسايي نمودند. اعتياد به اينترنت در سالهاي اوليه به عنوان يك اعتياد كم خطر مورد بررسي قرار گرفته بود اما بعد از گذشت مدت زمان نه چندان زيادي به علت رشد چشمگير مبتلايان به اين نوع اعتياد به شدت در بيشتر كشورهاي جهان شايع شد تا جايي كه حتي در بعضي از كشورها اين اعتياد به رسميت شناخته شده و كلينيك هاي خاصي براي مداواي معتادين به اينترنت داير شد. از جمله اين كشورها مي توان به چين، آمريكا و آلمان اشاره كرد كه به علت تعداد زياد كاربران اينترنت داراي بيشترين معتادين به اينترنت مي باشند. براي مثال در كشوري مثل آلمان بيش از ۳۰ ميليون نفر از مردم به طور روزانه از اينترنت استفاده مي كنند كه البته يك ميليون نفر از آنها به اعتياد اينترنتي و آن لاين مبتلا شده اند. بر طبق آمار كشور چين با ۹۴ ميليون نفر كاربر اينترنتي بعد از آمريكا با ۲۰۰ ميليون نفر كاربر دومين كشور بزرگ دنيا از لحاظ تعداد كاربر اينترنتي است و ۵/۲ ميليون نفر از اين تعداد به اينترنت اعتياد درجه يك دارند. اما در صورت كلي بايد به اين موضوع اشاره كرد كه مشكل اعتياد به اينترنت مختص به كشورهاي خاصي نيست و مي توان به قاطعيت گفت كه در هر كشوري كه در آن از اينترنت استفاده مي شود به طور قطع عده اي هستند كه به اينترنت معتاد شده باشند. من فكر مي كنم كه اين اعتياد حتي در طول يك دهه آينده، از آنجايي كه تكنولوژي و انسانها روزبه روز به كامپيوتر و اينترنت وابسته تر مي شوند تبديل به يكي از شايع ترين اعتيادهاي شناخته شده جهان گردد و حتي ممكن است تعداد مبتلايان به آن از تعداد مبتلايان به مواد مخدر در سراسر جهان نيز پيشي بگيرد؛ اما در مورد تعداد مبتلايان به اين اعتياد در كشور خودمان بايد بگويم كه هنوز هيچ آمار دقيقي از تعداد معتادين اينترنتي در كشور وجود ندارد چون اين اشخاص به علت مشكلاتي كه ممكن است از سوي خانواده، محل كار و ... متوجه آنها گردد از بيان حقايق خودداري مي كنند. ولي راههايي وجود دارد كه محققان و والدين به كمك آن مي  توانند اعتياد خود، كارمندان يا فرزندان خود را به اينترنت از طريق آن تشخيص بدهند.
* معيارهاي تشخيص اعتياد به اينترنت در افراد چيست؟
- قبل از هر چيزي بايد به اين نكته اشاره كنم كه اعتياد اينترنتي سه مرحله دارد. تداوم استفاده، زياد شدن ساعت مصرف و مرحله اعتياد واقعي. اعتياد به اينترنت هم مثل اعتياد به تماشاي تلويزيون، كشيدن سيگار، انجام دادن فعاليتي خاص در ابتدا كم خطر به نظر مي رسد اما به هر حال در صورت بي توجهي به آن تبديل به يك اعتياد صد در صد واقعي مي گردد. از معمول ترين معيارهاي تشخيص اعتياد به اينترنت مي توان به مواردي نظير افت تحصيلي شديد، كاهش وزن به علت از بين رفتن نظام تغذيه بدن، بالا رفتن دامنه تنش هاي عصبي، كاهش فعاليت هاي اجتماعي، معاشرت با اشخاص يا گروههاي بزرگتر، قانون گريزي، عدم مسئوليت پذيري در خانواده، خشونت بيش از حد، پرخاشگري، تغيير عادت هاي رفتاري، ابتلا به سردردهاي عصبي و ... نام برد كه مي توان به كمك آنها علائم اعتياد به اينترنت را در ديگران شناسايي كرد. براي مثال هنگامي كه شما نوجواني را براي خوردن شام صدا مي زنيد و ساعت ها طول مي كشد تا رايانه خود را خاموش كند بايد احتمال داد كه اين فرد به اينترنت معتاد شده است. همچنين افرادي كه زمانهاي طولاني و متمادي را صرف انجام بازيهاي رايانه اي كنند يا در گروههاي بحث اينترنتي شركت مي كنند در شمار افراد آلوده قرار مي گيرند. نكته اي كه بايد به آن توجه جدي شود اين است كه اين افراد درست مثل معتادان به مواد مخدر، بعد از مدتي و در صورت عدم دسترسي به كامپيوتر و اينترنت دچار بيقراري، تحريك پذيري، عصبانيت و احساس نياز مي شوند. البته شدت اين علائم از فردي به فرد ديگر متفاوت است. درمان اعتياد به اينترنت از آنجايي حائز اهميت است كه وابستگي به كامپيوتر و بي تفاوتي نسبت به ديگران باعث عدم مسئوليت پذيري نسبت به خانواده، ازدواج، شغل و ساير مسائل مي شود و به همين دليل مشكلات كوچك و بزرگي براي خودشان به وجود مي آورند كه در صورت ادامه اين روند، پيش بيني ها آينده اي نگران كننده را نشان مي دهد.
* اعتياد به اينترنت نشانه چيست و چه عواملي در گرايش افراد به سوي اين اعتياد نقش دارند؟
عباس محمدي اصل، دكتراي جامعه شناسي و استاد دانشگاه در اين خصوص معتقد است كه مشكل اعتياد اينترنتي از عوارض زندگي در دنياي متمدن است ولي با اين حال اين مشكل در جوامع غربي كمتر از جوامع شرقي به چشم مي خورد و علت اين امر اين است كه در جوامع غربي ارائه اينترنت به درون جامعه به همراه يك برنامه مدون و پايدار و طبق برنامه ريزي هاي قبلي صورت گرفته است در حالي كه ورود اينترنت به ساير كشورها طبق برنامه و كنترل شده نبوده است و به همين دليل است كه دچار مشكلاتي شده اند. مورد ديگر اين است كه بعد از ورود اينترنت به ايران نگاه جامعي در خصوص اينترنت در كشور ما وجود ندارد و بعضي اشخاص همواره سعي در زير سؤال بردن اينترنت مي كنند و علتي هم كه براي مخالفت خود مي آورند اين است كه در اينترنت مطالب غيراخلاقي زيادي وجود دارد و اين موضوع سبب انحراف جوانان مي شود! در حاليكه در جهان غرب (گذشته از ساير استفاده هاي فرعي كه هر شخصي مي تواند از اينترنت داشته باشد) امروز به اين نتيجه رسيده اند كه آموزش يكدست مي تواند استعدادها را از بين ببرد و سعي مي كنند با در اختيار گذاشتن اينترنت در اختيار تمام اقشار جامعه به شكوفايي و پرورش استعدادهاي جوانان و دانشجويان كشور خود كمك كنند. وي علت موفقيت بيشتر دنياي غرب را در خصوص نحوه استفاده از اينترنت وجود «برنامه ريزي منظم اجتماعي» مي داند و اين موضوع را يادآوري مي كند كه آنها مي خواهند با اين كار از الگوهاي قديمي آموزش خلاص شده و جامعه، محيط هاي علمي و فرهنگي را به سمت خلاقيت هاي جديد و دنياي مدرن هدايت كنند ولي به نظر مي رسد يكي از علت هاي مهم روند رو به رشد مشكل اعتياد اينترنتي در ايران اين است كه مديريت كلان اجتماعي برنامه ريزي مناسبي براي رفع مشكلات جوانان نظير رفع بيكاري، شرايط مناسب ادامه تحصيل و مشكلات معيشتي جوانان ننموده، برنامه ريزان اجتماعي برنامه مناسبي ارائه نكرده اند، در زمينه نحوه استفاده از اينترنت كار فرهنگي صورت نگرفته كه در صورت ادامه اين روند بايد شاهد عوارض آسيب جديدي باشيم كه جامعه ما را تهديد مي كند. اين آسيب اين است كه نظم جهاني انسان را به سوي فرديت هدايت مي كند اما سنت مي خواهد كه جوانان را به سمت يك اجتماع يكدست متمايل نگه دارد. اين موضوع باعث بوجود آمدن مشكلات آشكار و نهان زيادي براي جوانان مي شود. براي مثال جوان به علت تضادي كه بين سنت و مدرنيته وجود دارد نمي تواند ارتباطات خود را با ديگران سازمان دهي كند و بنا به گفته «اريك فروم» دو مشكل پيدا مي كند. يا خودش را آزار مي دهد يا ديگري را. در واقع وقتي اين رفتارها تبديل به يك فرايند اجتماعي مي شوند جوان مي خواهد تشخص پيدا كند، در ارتباطات اجتماعي خودش را نشان بدهد و از طرفي اين راه وجود ندارد. در اين فضاي كشمكش بين دنياي مدرن و دنياي سنتي تنها وسيله اي كه در اختيار جوانان قرار دارد يك كامپيوتر و يك مودم براي اتصال با دنياي اينترنت است. جوان وارد يك فضاي مجازي مي شود و در اين فضا مي خواهد شروع به مكالمه و تبادل افكار كند. در اين صورت نكته اي كه وجود دارد اين است كه اين شخص از واقعيت دور مي شود و فراموش مي كند كه ارتباطات مجازي و واقعي چقدر تفاوت دارند و دچار رفتار دوگانه مي شود و دچار تخيلاتي مي شود كه اگر به خودش آزار نرساند به ديگري آزار مي رساند.
* گذشته از مشكلاتي نظير نبود امنيت شغلي، بيكاري، برنامه ريزي مناسب اجتماعي و... كه هر كدام مي توانند باعث گرايش هر چه بيشتر افراد به اينترنت شود علت هاي رواني اعتياد به اينترنت چيست؟
سليمي، روانشناس در پاسخ به اين سؤال مي گويد: يكي از بزرگترين علت هاي رواني هر نوع اعتيادي فرار از مشكلات روزانه مي باشد. اما موضوعي كه در اينجا بايستي به آن توجه شود مشخص كردن مسئله سن، جنسيت و كاربري است كه قصد استفاده از اينترنت را دارد. كاربر اينترنتي محدوده سني و جنسيت مشخصي ندارد. اين به اين مفهوم است كه منحصرا تمام استفاده كنندگان از اينترنت مرد يا زن نمي باشند و افراد متفاوتي از اين دو جنسيت با سنين مختلف اقدام به استفاده از اين تكنولوژي مي كنند. براي مثال يك دانش آموز دبستاني يا دبيرستاني، يك ورزشكار، يك مادر خانه دار، يك استاد دانشگاه و.... هر كدام مي توانند از كاربران اينترنت باشند و هر كدام با توجه به نيازهايي متفاوتي كه دارند از آن استفاده كنند اما موضوعي كه در حالت كلي عموميت دارد اين است كه اين افراد هر كدام براي خود مشكلاتي دارند كه باعث آزار و اذيت آنها از درون مي شود، مشكلاتي كه گاه نمي توانند آنها را به راحتي با والدين، دوستان يا نزديكان خود در ميان گذاشته و بنابراين سعي مي كنند اقدام به برقراري ارتباطات مجازي در محيط اينترنت نمايند. براي مثال دانش آموزي كه در خانواده اي زندگي مي كنند كه درون آن خانواده محبتي به او نمي شود، والدين او با يكديگر اختلاف دارند و... با توجه به اطلاعاتي كه درباره اينترنت از جامعه و اطرافيان خود دريافت مي كند وارد اين دنياي مجازي مي شود، تحت تاثير ارتباطات قرار مي گيرد و بشدت مجذوب اين محيط مي شود.
از طرفي ارتباطاتي كه بين اين دانش آموز و افرادي كه با آنها اقدام به برقراري ارتباط مي نمايد باعث بوجود اين تفكر غلط در ذهن او مي شود كه از طريق اينترنت مي تواند با تمام دنيا ارتباط سالمي برقرار كرده، از اين لحظات به شادي برسد و... كه همه اين تفكرات در كنار هم باعث وابستگي شديد او به اينترنت مي گردد. ادامه اين روند در دراز مدت همانطور كه قبلا به آن اشاره شد باعث بوجود آمدن نوعي آمادگي ذهني و روحي براي ورود به اعتياد ۳ مرحله اي و در نهايت پناهندگي او به دنياي مجازي شود. اگر بخواهيم به اين مسئله فقط از نگاه فردي نگاه كنيم به اين نتيجه مي رسيم كه تمام عوارض ناشي از اين اعتياد متوجه خود شخص خواهد شد ولي مسئله مهمتر جدا از خطراتي كه سلامت اخلاقي معتاد به اينترنت را تهديد مي كند اين است كه اين شخص بعد از مدتي شروع به تبليغ استفاده از اينترنت در بين دوستان و هم سن وسالان خود مي كند، كه اينكار خود مي تواند باعث گسترش اعتياد به اينترنت گردد كه صحت اين ادعا خبر دستگيري دختري بود كه چندي پيش با استفاده از اينترنت توانسته بود ۲۰۰ دختر را ترغيب به فرار از خانه كند.
همچنين دكتر محمدرضا حسيني، جامعه شناس، با اشاره به عبارت «فرار از دنياي واقعيت» در پاسخ به اين سؤال مي گويد: معتادان اينترنت ترجيح مي دهند با تشكيل گروه ها و برقرار كردن ارتباطات تنگاتنگ با يكديگر به نوعي خلاهاي روحي خود را برطرف كنند. اين جامعه شناس مي افزايد: براي دسته اي از جوان ها كه اسير اينترنت شده اند دنياي مجازي چت روم ها و بازي هاي اينترنتي به راحتي جايگزين افراد فاميل، دوستان، تحصيل، اشتغال و خواب مي شود، به طوري كه بعضي از جوانان ايراني از ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح وقت خود را صرف اينترنت مي كنند و به طور هفتگي ۴۰ تا ۵۰ ساعت با اينترنت هستند و از دنياي واقعي كه در آن زندگي مي كنند فاصله مي گيرند. وي در ادامه مي افزايد: نوجوانان معتاد به اينترنت صرفنظر از جنسيت، سن و مقطع تحصيلي بدون هيچ منظور و هدفي تنها براي يافتن چيزهاي جديد و مهيج در اين شبكه پرسه مي زنند كه معضلات اقتصادي، بيكاري و نبود امنيت شغلي آن را تشديد مي كند.
* چه خطراتي افراد مبتلا به اعتياد اينترنتي را تهديد مي كند ؟
سليمي، در پاسخ به اين سؤال مي گويد: ميزان خطراتي كه شخص را تهديد مي كند بسته به سن، جنسيت و موقعيت فردي و اجتماعي متفاوت است. از شايع ترين خطراتي كه مي توان به آنها اشاره كرد، خطر تشديد افسردگي، از بين رفتن خلاقيت، كاهش كيفيت روابط اجتماعي، كم خوابي، افت تحصيلي و كاري، فرار از مدرسه، طلاق (به تازگي مي توان شاهد طلاق زنان و شوهران جواني بود كه در اثر ارتباطات جانبي ناشي از سوء مصرف اينترنت، اعتماد به يكديگر را از دست داده اند و نهايتا از همديگر جدا شده اند)، بي اعتنايي و از بين رفتن حس مسئوليت پذيري، از دست دادن شغل، مقروض شدن و... نام برد. اصولا كسي كه اعتياد پيدا مي كند از افسردگي پنهان رنج مي برد كه منجر به اعتياد مي  شود؛ اما اعتياد اينترنتي خود مي تواند به تنهايي باعث تشديد افسردگي شده و در مراحل بعدي پلي براي رسيدن به ساير اعتيادها گردد. مشكلي كه باعث پيچيدگي اوضاع مي شود اين است كه بيشتر كاربران اينترنت مسئله اعتياد به اينترنت را جدي نمي گيرند و معتقدند كه اعتياد اينترنتي نوعي شايعه دولتي براي عدم استفاده جوانان از اينترنت مي باشد اما مسئله اين است كه اين اعتياد اكنون در چندين كشور اروپايي و آسيايي به رسميت شناخته شده و حتي مراكز ترك اعتياد آنلاين در آن كشورها ساخته شده است. بيشتر افراد فكر مي كنند كه اعتياد بايد نشانه هاي ظاهري داشته باشد ولي فرق اعتياد اينترنتي با ساير اعتيادها اين است كه اعتياد اينترنتي در مراحل اوليه آثار جسمي به همراه ندارد ولي مشكلات روحي، اخلاقي و اجتماعي كه اين معضل در پي دارد به وضوح آن را به موازات ديگر موارد اعتياد قرار مي دهد. براي مثال كم خوابي هاي شبانه يك نوجوان دبيرستاني باعث خستگي روزانه مي شود نوجوان كم كم از مدرسه غيبت مي كنند و بيشتر و بيشتر به اينترنت معتاد مي شوند.
همان طور كه گفته شد مقروض شدن نيز يكي ديگر از خطرات شايع در اين نوع اعتياد مي باشد. شخصي كه به اينترنت معتاد شده است ممكن است براي تهيه مخارج اشتراك كارت اينترنت، پرداخت قبض تلفن و برق از ساير نيازهاي واجب خود صرف نظر كند. براي مثال چندي پيش خانمي در خصوص اعتياد بيش از حد فرزندش به اينترنت اين گونه مي گفت كه فرزندش براي تهيه مخارج اشتراك كارت و پرداخت هزينه تلفن بيش از نيمي از شهريه دانشگاه خود را صرف پرداخت هزينه اينترنت كرده و از آنجايي كه براي پرداخت شهريه به دانشگاه با مشكل مواجه شده تصميم گرفته كه يك ترم مرخصي تحصيلي بگيرد! حتي در نمونه ديگري پسري در خاطرات خود در يك وبلاگ نوشته بود كه در يك نيمه شب سرد زمستاني بعد از تمام شدن كارت اينترنتي خود وي براي اتصال مجدد به شبكه ۵ كيلومتر رانندگي كرده است تا نهايتاً موفق به خريد يك كارت شده است!
از طرف ديگر جديد ترين خطري كه اين افراد در معرض آن هستند خطر گرفتاري در مبحث جرائم اينترنتي مي باشد. واقعيتي كه بايد به آن توجه شود اين است كه همه افراد از اينترنت استفاده درست و منطقي نمي كنند. اعتياد به اينترنت از آنجايي كه ميزان حضور افراد در اجتماع را كاهش مي دهد ممكن است آنها را به سمت انجام دادن كارهايي مثل سرقت فايلها و اطلاعات شركت ها، سرقت از شبكه هاي مالي و... سوق دهد كه از آن به نام جرائم اينترنتي ياد مي شود و همان طور كه مي دانيد قوانين سختي از سوي جامعه جهاني براي مبارزه با جرائم اينترنتي در نظر گرفته شده است. برطبق تازه ترين تحقيقاتي كه از سوي پليس ملي آمريكا در اين زمينه صورت گرفته به اين موضوع اشاره شده است كه از سال ۱۹۹۵ به بعد جرايم مشهود به ميزان ۱۴/۲ درصد كاهش داشته است ولي برعكس آمار جرائم اينترنتي روز به روز افزايش يافته و موجب دردسرهاي جديدي شده است.
همچنين «دكتر علي فرجام» روانشناس اجتماعي، در مورد خطر اعتياد اينترنتي مي گويد: آخرين تحقيقات انجام شده در كشور نشان مي دهد كه بيشتر استفاده كنندگان از اينترنت جوانان هستند و ۳۵ درصد از آنها به خاطر حضور در چت روم، ۲۸ درصد بازي هاي اينترنتي، ۳۰ درصد چك كردن پست الكترونيكي و ۲۵ درصد نيز مشغول جست وجو در شبكه جهاني هستند. اعتياد به اينترنت مي تواند مشكلات جدي تحصيلي و خانوادگي براي مخاطبان درست كند و اگر استفاده كنندگان از اينترنت نتوانند به مدت يك ماه دوري از اينترنت را تحمل كنند در معرض خطر اينترنتي قرار دارند و متأسفانه ما شاهد افزايش اين پديده در ميان جوانان هستيم به طوري كه بعضي از جوانان شب ها را تا صبح با اينترنت مي گذرانند و تمام مدت صبح را خواب هستند و اين مسأله عواقب زيادي را به دنبال دارد. اعتياد به اينترنت مي  تواند علايم افسردگي نوجوانان را مخفي كند و تشخيص اين اختلال رواني را در اين گروه سني به تعويق بياندازد. اگر جوانان به سمت اين گونه اعتيادها روي بياورند ديگر به سمت كار و خلاقيت نمي روند و به جاي اينكه از اينترنت براي بالا بردن اطلاعات خود استفاده كنند دچار مسائل حاشيه اي مي شوند.
* عوارض فيزيكي ناشي از اعتياد به اينترنت چيست؟
دكتر «ارسلان لطفي» در مورد عوارض طولاني مدت كار با رايانه مي گويد: از عوارض كار طولاني مدت با رايانه مي توان به مشكلات بينايي، عوارض مفصلي و عضلاني، مشكلات پوستي، استرس و مشكلات عصبي اشاره كرد. كار با رايانه بخصوص اينترنت كه مستلزم صرف وقت بيشتري است مشكلات زيادي را براي بينايي انسان به وجود مي آورد كه از جمله آنها مي توان به درد، سرخي و سوزش چشم، و سردرد اشاره كرد. چشم هاي انسان عادت دارند تا بسيار راحت  بر روي اشياي دور و نزديك متمركز شوند به همين دليل احتمال خستگي ماهيچه چشمي كه بر روي صفحه مانيتور متمركز شده اند زياد است. لطفي در ادامه مي افزايد: از ديگر عوارض كار با رايانه، دردهاي عضلاني و درد مچ دست و بازوها است، درد گردن و كمر درد نيز در درازمدت باعث خميدگي پشت مي شود و اين عمل باعث وارد شدن فشار زياد در طولاني مدت بر روي ماهيچه ها و تاندون هاي فرد مي شود و در نهايت مي تواند به مشكلات عضلاني و مفصلي نيز منجر شود. وي در مورد مشكلات پوستي نيز اظهار مي دارد: ولتاژ زياد لامپ تصوير باعث توليد ميدان الكترواستاتيك و بارهاي الكتريكي مثبت در سطح خارجي صفحه نمايش مي شود، در ميدان بين بارهاي مثبت و صورت اپراتور گرد و خاك و ذرات در تمامي جهات حركت مي كنند و افراد مدام از حساسيت هاي پوستي شكايت دارند، وجود بارهاي مثبت در اين ميدان در كساني كه حساسيت پوستي دارند باعث خشك شدن پوست دست و صورت و ترك خوردن آن مي شود. اين متخصص مي گويد: بدنه رايانه ها و نمايشگرها براثر گرم شدن، بوي مخصوصي از خود متصاعد مي كنند از جمله اين بوها گاز ديوكسن است كه توسط بدنه رايانه ها توليد مي شود و اين مواد به عنوان مواد ضد حريق در بدنه اين نمايشگرها به كار مي روند و گاز ازن به هنگام كار چاپگر ليزري توليد مي شود كه به بافت مخاطي بيني، چشم و گلو آسيب مي رساند.
* با وجود تمامي مطالبي كه تاكنون بيان شده چگونه مي توان با اعتياد اينترنتي مقابله كرد؟
دكتر محمدي اصل، استاد دانشگاه در پاسخ به اين سؤال مي گويد: اعتياد اينترنتي به عنوان يك آسيب اجتماعي، ممكن است هيچ گاه به طور كامل ريشه كن نشود، اما با تدبير، انديشه و برنامه  ريزي مناسب توسط افراد آگاه حداقل مي توان آن را به كنترل درآورد. در اين راستا تلاش ما بر اين است تا با ارتقاء سطح آگاهي اقشار مختلف جامعه پيشگيري از اعتياد اينترنتي را ترويج دهيم. از زمان شيوع بيماري «اعتياد اينترنتي» روشهاي غلطي براي مقابله با اين پديده مورد استفاده قرار گرفته است. براي مثال خانواده ها و سياستمداران سعي كرده اند با فروختن كامپيوترها و بستن كافي نت ها( در برخي از كشورهاي آسيايي) از گسترش و شيوع اين پديده در ميان جوانان جلوگيري كنند ولي مطالعات نشان داده است كه اين تاكتيك ها نمي تواند مانع از گسترش اين نوع اعتياد شده و خانواده ها و سياستمداران بايد اعتياد اينترنتي را به رسميت بشناسند. از سوي ديگر حتي شاهد هستيم كه در بعضي از برنامه ها و سريال هايي كه از تلويزيون پخش مي شود تصوير و تعريف غلطي از اينترنت ارائه مي شود. در حالي كه اينترنت اصلاً چيز مخربي نيست. ايراد از نحوه استفاده ما و عدم برنامه ريزي مسئولان براي آن است. ما به خاطر اينكه ضعف هاي خودمان را ناديده بگيريم نبايد بگوييم اينترنت بد است. درواقع اكثر جوانان در عصر حاضر دچار يك اضطراب هستند و به دنبال نقش خود در محيط پيرامون خود هستند. آنچه كه مسلم است اين است كه سيستم مديريت اجتماعي بايد به حمايت بيشتري از جوانان بپردازد و با آنها مقابله به مثل نكند و سعي كند در صورت بروز خطايي در استفاده از اينترنت از طريق مبادي قانوني با جوانان برخورد كند. چرا كه آنها قرباني فقدان برنامه ريزي مناسب بوده اند در غير اين صورت برخورد قانوني و... باعث به وجود آمدن واكنش هاي سنگيني تري از سوي جوانان مي شود. آنچه كه مسلم است اين است كه داشتن برنامه فرهنگي، اجتماعي و آموزشي مناسب، ساخت برنامه هاي آموزنده جهت دار (به سوي افزايش آگاهي نه نفي اصل موضوع)  و تبليغات آموزشي در اماكن عمومي از مطمئن ترين و كم هزينه ترين راه هاي مناسب و شناخته شده مي باشد. براي مثال بهتر است به جاي اينكه تمام بيلبوردهاي نصب شده در داخل شهر، ميادين شهر و حتي متروها را با تبليغات لوازم خانگي و... اشغال كنيم از تعدادي از آنها براي تبليغات آموزشي استفاده كنيم.