يكي از راههاي توسعه شهري و ايجاد درآمد براي ارائه خدمات جديد در شهر، ارتقاي زمين و اعمال سياست هاي مربوط به تغييرات كاربري زمين است. در واقع اعمال سياست هاي كاربري زمين است كه موجب مي شود سرمايه هاي بخش خصوصي به سوي بافت هاي تازه ايجاد شده سوق پيدا بكند، همچنين سياست هاي صحيح ارتقاي زمين به مديريت شهري اين امكان را مي دهد تا با بخشيدن هويت جديد اقتصادي به يك منطقه، ضمن جذب فعالان اقتصادي و رونق به آن منطقه، سرمايه لازم براي ارائه خدمات مختلف مورد نياز در منطقه را جذب كند؛ خدماتي نظير مراكز بهداشتي، آموزشي، فضاي سبز، پاركينگ، زيباسازي و...
در اين بين اما آنچه كه ممكن است سياست هاي ارتقاي زمين را، با تمام حسن نيت و تلاش سياستگذاران آن، با شكست مواجه كند، برنامه ريزي هايي است كه در آن شرايط پايدار براي توسعه آن فضاهاي شهري ديده نشده و برنامه توسعه يا نوسازي را با نقصان روبرو كرده است. نمونه چنين برنامه ريزي هايي را در نوسازي بافت نواب به خوبي مي توان ديد. اگر چه نوسازي بافت نواب و احداث بزرگراه آن با هدف نوسازي بافتهاي فرسوده و توسعه شهري، هدف جذابي به شمار مي رفت، اما برنامه ريزي عجولانه و اجراي پرنقص آن موجب شد تا تقريبا تمام آن اهداف دور از دسترس مجريان باقي بماند. طرح پروژه نواب پس از اجرا بافت شهري را تحويل تهران داد كه فضاي سبز، خدمات بهداشتي، آموزشي، پاركينگ، دسترسي هاي محلي، نكات امنيتي و مسائلي نظير اينها در آن لحاظ نشده بود. از همه مهمتر اينكه پروژه نواب همچون دره اي ميان بافت محله اي منطقه شكاف ايجاد كرده و چون وصله اي ناجور در ميان بخشي از محلات قديمي تهران با فرهنگ اجتماعي خود، جاخوش كرده است.
اجراي پروژه شهر آفتاب از بسياري جهات در منطقه در نظر گرفته شده براي احداث نمايشگاه بين المللي و مراكز تفريحي و اقتصادي جديد براي شهرداري تهران مقرون به صرفه است، چرا كه احداث چنين مراكزي در محل فعلي نياز به خريد زمين هاي وسيع و گران در داخل شهر ندارد. اما در صورتي كه طرح شهر آفتاب و مراكز ايجاد شده در آن جذابيت لازم را براي بخش خصوصي و فعالان اقتصادي نداشته باشد و يا اينكه مراكز مكمل خدماتي شهري به طور كامل در پروژه پيش بيني نشده باشد، ارتقاي زمين در اين منطقه با شكست مواجه مي شود. چنين كاستي هايي را (در صورت وجود) حتي پس از آغاز عمليات اجرايي ساخت شهر آفتاب مي توان رفع كرد.
نبايد فراموش كرد كه شرايط پايدار توسعه و ايجاد فضاي شهري شايسته تهران در شهر آفتاب در صورتي مهيا مي شود كه تمام زيرساخت هاي مورد نياز بخش اقتصادي و فرهنگي نظير زيرساخت هاي مخابراتي جهت ارتباطات الكترونيك، زيرساخت ها، حمل و نقل نظير راه، ايستگاه هاي ريلي و اتوبوسي و فرودگاه و... ايجاد شده و اجراي پروژه نگاهي دائمي به طرح جامع تهران نيز داشته باشد.

در آينده مسافراني كه سوار بر هواپيما به بالاي فرودگاه بين المللي امام خميني مي رسند عمارت درخشاني را در تاريكي زمين هاي اطراف خواهند ديد كه شعاع هاي نور از آن به سوي آسمان مي تابد. اين مجموعه عظيم شهر آفتاب نام دارد كه چندي پيش شهردار تهران كلنگ آغاز پروژه آن را به زمين زد. شهر آفتاب در اراضي بسيار وسيع واقع شده در اطراف حرم مطهر تا فرودگاه بنا خواهد شد و در نهايت شامل فضاي سبز گسترده مراكز زيارتي، مسكوني، تفريحي، ورزشي، آموزش عالي، گردشگري، فرهنگي و بالاخره مجتمع نمايشگاهي، ساختمان تجارت جهاني و هتل ها مي شود.از اين ميان عمليات ساخت سه بخش از شهر هم اكنون آغاز گشته است. نمايشگاه بين المللي تهران، هتل ها و ساختمان تجارت  جهاني تا چند سال آينده قابل بهره برداري خواهد بود و در گام اول شهروندان تهران را از ترافيك روزهاي نمايشگاه نجات مي دهد.نمايشگاه جديد در زميني به وسعت 100 هكتار متر مربع بنا مي شود كه شامل 8 سالن نمايشگاهي مسقف و دو سالن روباز (120000 متر مربع)، مسجد، سالن كنفرانس، رستوران ها، ساختمان هاي اداري، انبار و خدماتي چون اورژانس و آتش نشاني (128000 متر مربع) خواهد بود. پاركينگ پيش بيني شده نيز 200000 متر مربع و در دو طبقه احداث شده كه در فاز دوم پاركينگ هاي چهار طبقه به آنها افزوده مي شود. سالن هاي نمايشگاهي با اشكال قرينه در دو طرف باغ مركزي قرار دارند كه با الهام از معماري ايراني و ويژگي هايي چون مسير عبور آب به عنوان عامل اصلي در معماري ايراني و كاشت درختان به هفت شكل مختلف طراحي شده است.سالن ها با طاق هاي قوس دار پيش آمده به باغ مركزي مرتبط مي شوند كه با طي يك مسير منظم مي توان از تمام آنها بازديد كرد و در فواصل آن در باغ به استراحت پرداخت.
در ميان سالن ها و سمت شمالي مجموعه مسجد قرار گرفته كه با نمايي مدرن و صنعتي طراحي شده است و در مناره ها و گنبد آن حجم هاي مستطيلي ديده مي شود.
استخر بزرگ مركزي با چهارده ستون به همراه مسيرهاي عبور خودروها در دو سمت شرق و غرب خود مرز ميان نمايشگاه در شمال و ساختمان هاي تجاري در جنوب به حساب مي آيد. ورودي هاي اصلي از اتوبان ها به اين قسمت اتصال دارند و پمپ بنزين، ايستگاه پليس و مركز كنترل نيز در اطراف آن قرار گرفته است. بخش جنوبي نمايشگاه با وسعت 38 هكتار از ساختمان تجارت جهاني و دو هتل 3 و 5 ستاره تشكيل شده است. مجتمع تجارت جهاني در چهار طبقه با نمايي از شيشه و فلز ساخته مي شود كه از سمت شمال مجاور استخر مركزي است در قسمت مياني اين بنا نيز آسمان نماي شيشه اي قرار دارد. مجموع زيربناي ساختمان تجارت جهاني 260000 متر مربع است كه به همراه بخش خدماتي و پاركينگ ها به 513000 متر مربع مي رسد.
در دو طرف ساختمان تجارت جهاني هتل ها قرار گرفته اند. درون هر كدام از هتل ها با الهام از معماري ايراني 3 باغ داخلي طراحي شده است و هر كدام علاوه بر پاركينگ هاي طبقاتي مجاور داراي پاركينگ  زيرزميني مخصوص به خود هستند. هتل  5 ستاره غربي 300 اتاق و هتل 3 ستاره شرقي كه به شكل آپارتمان طراحي شده است 350 اتاق دارد. مجموع زيربناي اين دو 140000 متر مربع خواهد شد كه از اطراف به ساختمان تجارت جهاني نمايشگاه بين المللي و فضاي سبز ديد مستقيم دارند.مجاورت قسمت هاي مختلف شهر آفتاب با يكديگر باعث كاهش زمان رفت و آمد شركت كنندگان در برنامه هاي بين المللي مي شود. علاوه بر اين كه افزايش امكانات زيربنايي امكان استفاده از اين مجموعه را به شكل يك منطقه ويژه فراهم مي كند. خصوصاً  كه كشور ما براي گسترش تجارت نيازمند چنين امكاناتي است. مشكل اصلي نمايشگاه بين المللي تهران ترافيك هميشگي و غيرقابل درماني است كه در ايام برگزاري به شهر تحميل مي كند. چنان كه به گفته شهريار افندي زاده مدير عامل شركت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافيك تهران قرار گرفتن نمايشگاه در حساس ترين گلوگاه تردد شهري و دور از پايانه هاي مسافربري و خصوصاً  فرودگاه باعث شده است تا با افزايش جمعيت گره ها و معضلات ترافيكي سال به سال فشرده تر شوند. افندي زاده با توجه به تحقيق به عمل آمده در نمايشگاه كتاب سال 85 حداقل ظرفيت نمايشگاه مورد نياز تهران را 140 هزار نفر در روز با 20 هزار پاركينگ خودرو و 200 جايگاه پارك اتوبوس تعيين مي كند.
بنا به اظهارات شهردار تهران در مراسم آغاز پروژه روزانه تا 300000 نفر قادر خواهند بود از نمايشگاه بين المللي شهر آفتاب بازديد كنند كه احتمالاً  تا سالهاي طولاني و بنا به گفته دكتر قاليباف تا 5 سال  آينده مشكل نمايشگاه هاي تهران را حل مي كند. شهر آفتاب در نزديكي فرودگاه امام، ايستگاه راه آهن، پايانه مسافربري جنوب و ارتباط جاده اي با شريان هايي چون آزادراه خليج فارس(تهران- قم)، كمربندي آزادگان بزرگراه بهشت زهرا، بزرگراه تهران ساوه و بزرگراه چهاردانگه است. علاوه بر اين شهروندان مي توانند از خط يك مترو تهران نيز براي رسيدن به آن استفاده كنند، در درون نمايشگاه نيز سامانه جابه جايي داخلي با اتوبوس و تاكسي مراجعه كنندگان را انتقال خواهد داد.
در دفتر سازمان سرمايه گذاريها و مشاركت هاي مردمي شهرداري تهران مهندس حديدي پشت ميزكار خود و در مقابل تصوير بزرگي از نمايشگاه كه به ديوار نصب شده نشسته است. وي بيش از 25 سال در برنامه هاي مشابه سابقه فعاليت دارد و اين پروژه را به لحاظ كيفيت و وسعت كار در منطقه بي همتا مي داند. حيدري به سؤالاتي پاسخ مي دهد كه احتمالاً  هر كدام از شهروندان در هنگام عبور از بزرگراه هاي كنار طرح در ذهن خود مي پرسند.
* طرح خارج كردن نمايشگاه ها و تأسيسات مشابه از شهرهاي بزرگ در كشورهاي ديگر نيز انجام شده است؟
- بله. براي نمونه در كشور انگلستان تأسيسات اداري و نمايشگاهي در فاصله 30 كيلومتري لندن ساخته شده است يا در چين منطقه ناينينگ 60 كيلومتر از پكن فاصله دارد. نكته مهم دسترسي به شريان هاي ارتباطي براي رفت و آمد است.
* اين اراضي قبلاً  به كشاورزي با منابع طبيعي تعلق نداشته است؟
- خير. ما املاك را براساس يك قرارداد از آستان مقدس امام (ره) گرفتيم و آستان امام خميني نيز املاك را از سازمان زمين شهري دريافت كرده است كه كاربري آنها باير گزارش شده بود.
* در گذشته پس از ساخت يك پروژه عمراني بزرگ شايعاتي در مورد وجود كاريز (قنات) يا حفره هايي در زمين هاي زير آن طرح شد. اراضي كه براي ساخت نمايشگاه استفاده مي شوند از اين لحاظ بررسي شده اند؟
- كاملاً. شركت معتبري كه قبلاً در زمينه ساخت برخي از ساختمان هاي استان و دانشگاه شاهد مورد مشاوره قرار گرفته بود كليه اراضي را به وسيله روش هاي لرزه نگاري مورد آزمايش قرار داد و عمق آبهاي سطحي، نوع خاك و لايه هاي آن را ثبت كرد. دو رشته كاريز در اطراف وجود دارند كه هيچ كدام در محدوده طرح قرار نمي گيرند. سابقه حفاريها نيز از 20 سال قبل بررسي شده است. علاوه بر اينها 20 گمانه تا عمق 60 متري حفر خواهد شد تا به لحاظ تجربي نيز يافته ها آزمايش شوند. به عنوان بلند ترين قسمت بنا گلدسته هاي مسجد  25  متر درون زمين شمع دارند و ما نمي توانستيم اين ملاحظات را ناديده بگيريم.
* مخارج احداث شهر آفتاب از كجا تأمين شده است؟
- مصوبه شوراي شهر تأكيد داشت كه هزينه ها به هيچ وجه از بودجه جاري شهرداري تأمين نشود. ما چند مرحله فراخوان داديم و نزديك به 100 شركت و افراد خصوصي اعلام آمادگي كردند البته بعداز بيان شرايط تنها  ۳۰  شركت كننده باقي ماندند كه از آن ميان حدود 18 شركت حاضر به مذاكره شدند. از جمله شرايط اين بود كه نمايشگاه به شهرداري و وزارت بازرگاني تعلق داشته باشد و هزينه ساخت آن از سود حاصل از ساخت مركز تجارت جهاني و هتل ها تأمين شود. شرايط سخت و پيچيده اي بود و ما يك تيم 7 نفره از حقوقدان ها را مسئول تنظيم قرار داد كرديم تا منافع شهرداري و سرمايه گذار با تضمين هايي حفظ شود. در نهايت پس از يك سال و چند ماه بحث و مذاكره شركت بين المللي GTE به عنوان طرف قرارداد و سرمايه گذار پذيرفته شد. اين شركت تجربه هايي نظير ساخت مركز نمايشگاهي ريميني ايتاليا، لاپيزيك آلمان، شينزن چين، مونترال كانادا، اوزاكاي ژاپن و ته جان كره جنوبي را در كارنامه خود دارد.
* مهندسان ايراني نظير گروه هاي عمراني سپاه پاسداران در طول اين سالها توانايي بسياري از خود نشان داده اند كه پل كرخه، مجتمع عسلويه، خط لوله گاز ايران به شبه قاره و پل هاي بزرگ شهري از آن جمله اند. آيا از توانايي اين متخصصان هم در ساخت نمايشگاه استفاده مي شود؟
- قرارداد ما با سرمايه گذار از نوع EPCF است به اين معني كه تأمين منابع مالي طراحي، اجرا و تهيه تجهيزات به او واگذار مي شود. تصميم گيري در مورد اينكه در مراحل بعدي از چه نيروهايي استفاده شود در حوزه اختيارات شركت GTE و مشاوره هاي آينده است.
* اين پروژه چقدر از نيروي كار ما را جذب خواهد كرد؟
- حداقل 3000 كارگر در اين سازه ها مشغول به كار خواهند شد و پروژه از لحاظ مديريت و سوانح بيمه مي شود تا در مقابل حوادث از تأمين كافي برخوردار باشيم.
* براي تهيه نيازهايي چون آب و برق و ... هم كاري انجام شده است؟
- به دليل اينكه آب در ابتدا براي عمليات ساختماني و سپس براي حفظ فضاي سبز به شدت مورد نياز است. هم اكنون فاز اول تصفيه خانه شروع به كار كرده است كه فاضلاب تهران را براي استفاده هاي غيرآشاميدني پالايش مي كند. آب قابل شرب با مشاوره سازمان آب مي تواند از چند حلقه قنات منطقه تأمين شود و در حال حاضر يك خط لوله از شهرري براي استفاده نيروهاي فعلي تا محل كارگاه كشيده شده است. مسلماً  در سال هاي آينده به حجم بسيار زيادي آب نياز خواهيم داشت كه تصفيه خانه اين حجم را تأمين خواهد كرد.
در مورد برق نيز براي جلوگيري از وارد شدن فشار به شبكه سراسري يك نيروگاه كوچك ۴۰ مگاواتي حرارتي در حال ساخت است تا برق مورد نياز را تأمين كند.
* اگرچه هنوز فاز عملياتي سرعت نگرفته است ولي آيا تا به حال با مشكل خاصي مواجه شده ايد؟
- مشكلات فعلي ما بيشتر اداري هستند چون هماهنگي ها و تأييدات بسيار زيادي بايد انجام شود. توليت آستان مقدس امام خميني، حجت الاسلام انصاري و حاج سيد حسن خميني حمايت بسياري از ما كردند كه از ايشان تشكر مي كنم. اميدوارم مراحل اجرايي نيز مطابق با برنامه ريزي انجام شده پيشرفت كند تا در سال 1389 نمايشگاه به طور كامل در اختيار مردم قرار گيرد.
در سال 1376 سعيدي كيا وزير شهرسازي و معماري نامه اي در مورد ضرورت انتقال نمايشگاه به رئيس جمهور نوشت. گويا اين سال زماني بود كه ثابت شد ديگر نمي توان به نمايشگاه سابق تكيه كرد. اولين منطقه پيشنهادي پرند بود كه در مورد تأسيسات و آب و برق تناسبي با طرح نداشت و در نهايت شوراي عالي شهرسازي طرح شهر آفتاب را براي مكان فعلي تأييد كرد ولي اجراي آن تا سال  83 مسكوت ماند. در اين سال نمايشگاه خودرو و معضلات حاشيه آن مسئولان را مجاب كرد كه بايد هر چه زودتر چاره اي بينديشند.در جلسه اي با حضور رئيس جمهور خاتمي، شهردار احمدي نژاد، وزير بازرگاني شريعتمداري و فرمانده نيروي انتظامي قاليباف فوريت كار مورد توجه قرار گرفت و معاونت خدمات شهري به عنوان مسئول پيگيري انتخاب شد. شوراي عالي استانها كه مركب از نمايندگان شوراي شهرها است با اختيارات خود پيش از اين عمده كار در حوزه ساخت و اجراي نمايشگاه هاي مختلف را از دولت به شوراها و شهرداري ها منتقل كرده است و از آنجا كه برگزاري نمايشگاه هاي ديگر در زيرمجموعه خدمات شهري دنبال مي شد، اين بار نيز خدمات شهري به عنوان مجري كلان انتخاب شد.
در جريان ساخت شهر آفتاب كميته راهبردي بر پيشرفت آن نظارت خواهد داشت كه مركب از ارگانهاي مختلف است. ا ز 7 عضو اين كميته 4 تن معاونان شهردار در حوزه هاي معماري و شهرسازي، حمل و نقل و ترافيك، خدمات شهري و سازمان سرمايه گذاري به اضافه 2 نماينده از شوراي شهر و 1 نماينده از وزارت بازرگاني هستند كه مدير عامل شركت سهامي نمايشگاه ها نيز آنها را همراهي مي كند.در مراسم كلنگ زني، مهدي چمران اظهار داشت در مورد احداث بخشداري در شهر آفتاب با انتخاب آن به عنوان منطقه  ۲۳  يا منطقه ويژه هنوز تصميم گيري نشده است گرچه احتمال انتخاب بخشداري كمتر از دو مورد ديگر است.نمايشگاه بين المللي تهران كه تا چند سال ديگر بايد آن را نمايشگاه بين المللي سابق بخوانيم ديگر پاسخگوي مراجعه كنندگان نيست 
. در اين سال ها هم مشكلات نمايشگاه سالانه كتاب و مطبوعات نشان داده كه ديگر جايي باقي نمانده است. بنا است پس از افتتاح شهر آفتاب سازه هاي فرسوده آن تخريب شده و فضاهاي باقيمانده براي مراسم و نمايشگاه هاي كوچك مورد استفاده قرار گيرد. اغلب سازه ها بيش از 30 سال عمر دارند و استحكام خود را از دست داده اند. اما در سوي ديگر تكاپويي ديده مي شود. 30 سانتي متر از خاك سطحي تراشيده و جابه جا مي شود تا از آن در فضاي سبز استفاده شود.
مساحت كل نمايشگاه 140 هكتار خواهد بود كه 150000 متر مربع بنا در آن احداث مي شود. هزينه اين پروژه 800 ميليارد تومان برآورد شده است.از ابتداي دي ماه ساخت و ساز آغاز شده و كساني كه از بزرگراه هاي اطراف عبور مي كنند مجموعه بزرگي را خواهند ديد كه ريشه در خاك حاشيه كوير اندك اندك رشد مي كند.