شماره 1027 ، چهارم سال ، جولاي 1996 مرداد 1375 ، 27 شنبه 6
شهروندان مدنيت و شهرنشينان تجمع
جوامع همه تنها نه.است جهاني فرايندي بيستم ، قرن در شدن شهري
حال در جوامع بلكه هستند شهرنشين زيادي بسيار ميزان به امروزي صنعتي
.مي‌شوند شهري‌تر روز به روز فزاينده‌اي گونه به نيز توسعه
انكار غيرقابل پديده يك جهان ، در شهرنشيني سريع محمدي‌روند مجيد
محدوده‌اي ديگر توسعه ، حال در كشورهاي در به‌ويژه شهرها ، (1)است
شهري امكانات حتي كه آنجا تا.هستند گسترش حال در مدام نمي‌شناسندو
به رسيدن براي تلاش.مي‌مانند عاجز شهرنشينان همه به خدمات ارائه از
و پسو ، يك از آن ، نرخ كردن كند يا شهرها رشد توقف شهري ، جامع طرحهاي
بر ناظر ديگر ، سوي از حاشيه‌اي ، مناطق به شهري خدمات دامنه گسترش
.است شهرنشينان براي شهري خدمات حداقلهاي آوردن فراهم
يا زيست‌شناسي مديريت ، و برنامه‌ريزي چارچوبهاي در شهرها همچنين
مي‌گيرند قرار مطالعه مورد جغرافيا و زمين‌شناسي اقتصاد ، محيطشناسي ،
ميان همزيستي براساس شهري زندگي نوعي آن عملي فايده نهايت در تا
.باشد پيرامونش دنياي و انسان
از.نگريست مي‌توان شهرنشيني پديده به نيز ديگري منظرهاي از ولي
كه مي‌شوند مطرح ديگري مسائل جامعه‌شناختي و فرهنگي تاريخي ، نگاه
در.است آن تحولات و شهري زندگي اجتماعي لوازم و معني آنها عمده
جامع ، طرحهاي حاشيه‌اي ، شهركهاي) شهرها رشد الگوهاي جاي به حوزه اين
خطي ، ) شهرها انواع مختلف ، نيازهاي با شهرها مواجهه چگونگي ،(بازسازي
يا تراكم‌زدايي و تراكم مسئله ،(اقماري شعاعي ، باغشهر ، پهندشتي ،
و صنعتي تمدن چارچوبتوسعه در شهري تحولات بهداشت ، تراكم‌افزايي ،
تقسيم شدن مثل‌پيچيده‌تر پديده‌هايي متوجه ما ذهن شهرسازي ، و خدماتي
نسبت افراد ، اجتماعي تكيه‌گاههاي‌پايگاه متخصصان ، تعداد افزايش كار ،
مددكاري مفاهيم ، تحول‌اين و ارتباط و سرگرمي مسكن ، با كار
شهرها در اجتماعي اعتبارات توزيع چگونگي و اجتماعي اجتماعي ، تغييرات
.شد خواهد
ما انساني بررسي و تحليل واحد مسائل ، از اول دسته چارچوب در
وچگونه است مستقر شهر اسم به واحدي در كه كسي يعني ;است شهرنشين
واحد دوم ، دسته چارچوب در ولي.مي‌شود داده پاسخ او نيازهاي به
نظام يك از عضو يك عنوان به كه كسي يعني ;است ماشهروند انساني
در معمولا مفهوم دو اين.است افراد ديگر با واكنش و كنش در اجتماعي
است ممكن واقعيت عالم در ولي هستند بررسي و طرح قابل يكديگر كنار
بزرگ شهر يك ما كه بدين‌معنا ;باشد داشته تاخير ديگري به نسبت يكي
باشيم داشته (كوچك نسبتا محل يك در افراد از زيادي تعداد تمركز با)
و باشند نداشته فضا گسترش اين با متناسب رشدي نهادها ، و روابط ولي
.گفت سخن ازشهروند راحتي به نتوان
با.است مقايسه‌اي رهيافت موضوع اين به پرداختن براي مناسب رهيافت
به مربوط بسيار داده‌هاي و شهري توسعه تاثيرات و مباني به توجه
مقايسه به شهري ، جامعه‌شناسي دانش براساس مي‌توان جديد شهرهاي
بايد اينجا در.پرداخت مختلف شهرهاي در شهروندي و شهرنشيني روندهاي
قرار بررسي مورد را شهرها از متفاوتي گونه‌هاي تفاوتهاي و شباهتها
فعاليتهاي و روابط سطح يا موضوع‌شهروندي مطالعه براي بالاخص.داد
متفاوت جوامع در فرهنگي ميان مقايسه‌هاي به بايد شهرها ، در مدني
و توسعه حال در كشورهاي شهرهاي ميان مي‌تواند مقايسه اين.پرداخت
توسعه حال در كشور يك گوناگون شهرهاي ميان يا توسعه‌يافته كشورهاي
تاريخي مختلف دوره دو در شهرها مقايسه مقايسه ، سوم نوع.گيرد صورت
مطالعات انباشت و جمع‌آوري به نبايد صرفا مقايسه‌ها اين در.است
به نسبت عمومي تحليل يك به مقايسه‌ها اين در ماكرد اكتفا موردي
حومه) مفاهيم آن چارچوب در تا داريم نياز شهري تحولات و شهر پديده
و نقل و حمل گوناگون شبكه‌هاي) روابط ،(شهرك شهر ، كلان جديد ، شهر شهر ،
خدماتي ، تجاري ، اداري ، ) كاركردها و (...توزيع ، بازارها ، اطلاع‌رساني ،
.شوند فهميده و متمايز يكديگر از بخوبي (..و صنعتي
بزرگ دائم ، سكناي محل جامعه‌شناختي ، تعريف در شدن‌شهر شهري فرايند
دوره يك در يا ،(2)هستند همگن اجتماعي نظر از كه افرادي‌است چگال و
كه است اجتماعي سازمان يك شهر ترتيب بدين.شوند همگن بايد گذار
با مساوق شهر مفهوم اين.مي‌كند عرضه را گوناگوني خدمات و كاركردها
با و كمتر جمعيت و مساحت با سنتي شهرهاي كه چرا نيست شدن صنعتي
دارا نيز را امروز شهرهاي چگالي بعضا روستاها ، از فضايي جدايي
رشد صنعتي جوامع در عمدتا كه جهان مدرن شهرهاي ولي.بوده‌اند
شدن پيچيده‌تر روستايي ، نواحي بر نفوذ و تاثير حيث از كرده‌اند
احساس تازه الگوهاي ارائه جغرافيايي ، وسعت گسترش خدمات ، و كاركردها
.متفاوتند سنتي شهرهاي با غيرشخصي ، روابط چيرگي و انديشه و
جوامع همه تنها نه.است جهاني فرايندي بيستم ، قرن در شدن شهري
در جوامع بلكه هستند شهرنشين زيادي بسيار ميزان به امروزي صنعتي
توسعه.مي‌شوند شهري‌تر روز به روز فزاينده‌اي گونه به نيز توسعه حال
شيوه‌هاي و عادات بر زيادي بسيار تاثير آغاز همان از امروزي شهرهاي
تحليل در و فزاينده تاثير اين به عكس‌العمل در.است داشته رفتار
عقايدي هجدهم ، قرن در شهري بزرگ تجمعهاي شكل‌گيري آغاز از آن نتايج
قطب دو در گرديده ابراز اجتماعي زندگي بر شهرها اثرات مورد در كه
شهرها گروهي.است گونه همان به وضع نيز امروز و گرفته‌اند قرار مختلف
.مي‌دانستند فرهنگي خلاقيت و پويايي منبع متمدنانه ، فضيلت نماينده را
حداكثر به را فرهنگي و اقتصادي توسعه فرصتهاي شهرها آنها ، ديد از
سوي از.مي‌سازند فراهم را رضايتبخش و آسوده زندگي وسايل و مي‌رسانند
آن در كه مي‌زنند دود از سياه دوزخي برچسب شهر به منتقدان ديگر
جنايت ، غرق و كرده‌اند ازدحام يكديگر به بي‌اعتماد و پرخاشگر جماعتهاي
.است فساد و خشونت
.كوچك‌بودند بسيار اكثرا سنتي جوامع در شهرها امروزي ، معيارهاي با
راتسهيل آنها از نظامي دفاع هم كه داشتند بلندي ديوارهاي معمولا
گروههاي.داشت تاكيد روستا از شهري اجتماع جدايي بر هم و مي‌كرد
در آنها اعضاي كه داشتند جداگانه‌اي محله‌هاي اغلب مختلف مذهبي و قومي
كارگاه و خانه مردم بيشتر براي.مي‌كردند كار هم و زندگي هم آنجا ،
و كم كار سر به رفتن.بود اتاق يك حتي گاه و ساختمان ، يك از جزئي
و هنر علم ، اصلي كانون شهرها جوامع اين در چند هر.بود ناشناخته بيش
آنها تاثير و نفوذ ميزان اما بودند ، جهاني فرهنگي ارتباطات و فرهنگ
.بود كم نسبتا هميشه روستايي نواحي بر
قديمي‌متمايز شهرهاي از را شهرها اساسي ، دگرگونيهاي امروز دنياي در
.مي‌كنند زندگي شهري نواحي در جمعيت اكثر جديد جوامع در.است ساخته
مي‌دهد ، قرار تاثير تحت را مردم همه زندگي امروزي شهري زندگي علاوه به
به اينك شهرنشيني.مي‌كنند زندگي شهرها در كه را كساني زندگي فقط نه
در مردم از زيادي تعداد شهرها در.است درآمده زندگي شيوه يك صورت
شخصا را يكديگر افراد اكثر بي‌آنكه مي‌كنند ، زندگي يكديگر مجاورت
بيشتر و بوده جزئي و زودگذر شهر ساكنان ميان تماسها بيشتر.بشناسند
رضايتبخش خود خودي به اينكه تا هستند ديگر هدفهاي براي وسيله‌اي
معمولا مي‌كنند ، زندگي شهري نواحي در كه كساني كه آنجا ازباشند
مردم.دارد وجود آنها ميان ضعيفي نسبتا پيوندهاي دارند ، زيادي تحرك
مي‌شوند ، آهنگ درگير فراواني گوناگون وضعيتهاي و فعاليتها در روز هر
همكاري بر رقابت و است سنتي شهرهاي و روستايي نواحي از سريع‌تر زندگي
اجتماعي نظام كلي‌تر ماهيت بيان‌كننده امروز شهرهاي البته.است چيره
در اجتماعي زندگي نمايانگر شهري ، زندگي شيوه مختلف جنبه‌هاي ;هستند
.هستند امروزي جوامع بخشهاي همه
شهري زندگي عمومي مشكلات با نه‌تنها توسعه ، درحال جوامع در شهري زندگي
نيز را خويش ويژه مشكلات و مسايل بلكه است مواجه غيرسنتي جوامع در
درحال كشورهاي با توسعه‌يافته كشورهاي در شهرنشيني كلي به‌طور.داراست
آهنگ اولا:برمي‌گردد عامل چند به تفاوت اين ريشه.است متفاوت توسعه
براي ثانيا.است متفاوت جوامع اين در آن وقوع زمان و شهرنشيني رشد
صنعتي كشورهاي همانند نمي‌توان جوامع ، نوع اين در شهرنشيني روند درك
نحوه كه چرا كرد ، توجه ملي فضاهاي چارچوب در اقتصادي توسعه به فقط
نيز جهاني مسلط قطبهاي با ارتباط نوع به آنها ، در شهرنشيني تكوين
سطح توسعه با جوامع اين در شهرنشيني جمعيت رشد ثالثا.دارد بستگي
معمولا جوامع اين.است ناهماهنگ غيركشاورزي و كشاورزي توليدات
فقط و نكرده طي را صنعتي اقتصاد به كشاورزي اقتصاد انتقال گذرگاه
هم آن اساسي قسمت كه را صنعت بخش اندك افزايش و خدمات بخش سريع صعود
.بوده‌اند شاهد خود اقتصادي اوضاع در است صنعت‌ساختمان به مربوط
اقتصادي رشد نياز از ناشي جوامع اين در شهرنشيني سريع رشد رابعا
مي‌شود موجب كه روستاهاست اقتصادي بد وضع از ناشي بلكه نيست ، ، آنها
شهرها طرف به پايين زندگي سطح و بيكاري از فرار براي روستايي جمعيت
گوناگون مناطق و كشور كل در شهرها توزيع نظام خامسا.كند حركت
آن اندازه كه بزرگ شهر يك معمولا كه بدينگونهاست نامتناسب شديدا
كه مي‌شود ايجاد است دوم درجه شهرهاي اندازه برابر تا 10 گاهي 5
.است متمركز آن در كشور سياسي و اقتصادي اصلي فعاليتهاي
نهادهاي:مي‌دهند جاي خود دردل را گوناگوني نهادهاي امروز شهرهاي
سالن موزه ، كتابخانه ، ) ، فرهنگي(بازار بورس ، بيمه ، بانك ، )اقتصادي
-بهداشتي ،(دانشگاه مدرسه ، نشر ، و تحقيقات مراكز نمايش ، و اجتماعات
مذهبي ، اماكن ديگر و حسينيه مسجد ، ) مذهبي ،(بيمارستان) درماني
(پارلمان حزب ، انجمن ، ) سياسي ،(رسانه‌ها مخابرات ، ) ارتباطي ،(كليسا
در نهادها اين.(زندان توان‌بخشي ، موسسات خيريه ، موسسات) اجتماعي و
عموما است نكرده پيدا واقعي معناي آنها در شهري مشاركت كه جوامعي
تك‌تك فوايدمشاركت از كمتر واسطه همين به و كرده عمل ملي نحو به
.مي‌كنند بهره‌برداري اداره نحوه و تصميم‌گيريها در شهرنشينان
آنها شهري هويت كه مواردي در حاضر ، حتي شرايط در تهران مردم
مي‌دهند ، بروز خود از شهري‌موثرتري هويت و است شكل‌يافته‌تر و بارزتر
از را فرد ايراني ، هويت ;تهراني هويت تا دارند ايراني هويت بيشتر
خاص مقتضيات شهر در زندگي كه چرا نمي‌كند ، بي‌نياز تهراني هويت داشتن
مانعي بزرگ شهرهاي در محلي روابط نظام شدن گسيخته.داراست را خود
رسانه‌اي /فرهنگي جديد نهادهاي و است شهري هويت شكل‌گيري سر بر بزرگ
.كنند تقويت يا كرده ايجاد را هويت احساس اين مي‌توانند شهري
دارد ادامه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام