شماره 1029 چهارم ، سال جولاي 1996 ، مرداد 1375 ، 29 دوشنبه 8
كرد مبارزه رشوه فساد با مي‌توان چگونه
آن و كشانيده شكست به را دولت اقتصادي نقش هرجهت از رشوه و فساد
مي‌دهد سوق غلط راه به را
كرده مختل را اداري سيستم جريان رشوه رشيدي‌فساد حبيبالله:ترجمه
كاهش با مي‌توانند دولتي مقامات اما شد خواهد تمام گران جامعه براي و
.برخيزند مبارزه به جريان اين عليه اقتصاد در دولت نقش
مشكل موضوع اين تعريف.است گوناگون جنبه‌هاي و اشكال داراي رشوه فساد
به را آن ما مقاله اين در.فسادهاست اين‌گونه كشف آن مشكلتراز و
در كه كرده تلقي بي‌طرفي به‌اصول نسبت عمدي تخلف و تجاوز عنوان
تصميمات بر نبايد نيز و باشد نفوذپذير نبايد خانوادگي و شخصي روابط
اصول.گذارد اثر ادارات مامورين و خصوصي بخش در اقتصادي عاملين
.است ضروري بازارها سالم و صحيح عمليات براي بي‌طرفي
معني به و بوده "RUMPERE"لاتين فعل ريشه از اداري فساد لغوي اصطلاح
خود اين و است تخلف و شكستگي متضمن اين بر آمده ، بنا شكستن
اخلاقي‌ورفتار قوانين به نسبت وتخلف بي‌اعتنائي نوع يك مي‌تواند
آن مزاياي از رشوه‌گيرنده و متخلف به‌علاوه باشد ، اداري مقررات و جامعه
اقوام رفقا ، خانواده ، براي است ممكن خلاف عمل اين.مي‌كند بهره‌برداري
بايد عمل اين مزاياي و پاداش.باشد فايده مفيد نيز وابسته حزب يا و
ساده ، تعريف اين و باشد فساد و رشوه فعل مناسب و معادل مستقيما
.است زيادي مشكلات متضمن
بر بنا.است شده نقض خاصي مقررات و قانون كه شود ثابت بايد:اولا
تفسير در و باشد ابهام بدون و واضح كاملا بايد قوانين و اين‌مقررات
واحد قالب يك در را آنها اداري مامورين و نكند بروز وشك اشكال آن
دقيق كاملا مقررات موارد بعضي در وجود ، اين با.بدانند اجرا قابل
و شده قائل تبعيض آن تفسير و تعبير در اجرا عامل كارمندان و نيست
ترتيب اين به.مي‌دهند دخالت خود تصميم اتخاذ در را متفاوتي جنبه‌هاي
كه مي‌كند واگذار ماموران به را اختياراتي قانون كشورها بيشتر در
نحوي به بتوانند واردات مجوز صدور يا و مالياتي امور مورد در مثلا
چنين كه مي‌گيرند تصميم كه هستند آنها.كنند تحليل و تجزيه
مفيد كشور براي ضروري و اساسي وارداتي كالاي چنان يا و سرمايه‌گذاري
مربوطه عبارات اصطلاحات تفسير براي كامل اختيار ماموران.خير يا است
انحصارشان در كه را مجوزهايي مي‌توانند كه هستند آنها و دارند را
.كنند قبول يا رد است ،
اينك.كرد تجويز را شديدي و سخت قواعد است ممكن آيا صورت اين در
هرچه البته.هستند روبه‌رو پرسشهايي چنين با اقتصاددانان كه سالهاست
خواهد بيشتر سوءاستفاده موارد باشد ، گسترده‌تر مقررات تفسير زمينه
خاص افراد به‌سود بلكه ندارد دربر را عمومي نفع سوءاستفاده اين) بود
وضع شايد رشوه‌خواري و فساد از پيشگيري طريقه بهترين (.بود خواهد
استفاده براي گاهي مقررات بعضي اما.است سخت و جدي دقيق ، مقررات
.مي‌شود منجر فساد به آنها در افراط و عدول و مي‌شود وضع ذيربط ادارات
اجراي در موانعي قوانين اين بودن شديد و سخت است ممكن نتيجه در
.آورد بوجود اقتصادي عمليات و مقررات
باشد ، حاكم فردي رابطه و نزديك بسيار اجتماعي روابط كه وقتي:ثانيا
داد تشخيص فساد با ارتباط در را همبستگيها ضوابط كه است بسيارمشكل
.دارد قرار اندازه‌اي و محدوده چه در هديه و پاداش آياپرداخت و
خويشاوندانش به رساندن استفاده براي خود رسمي مقام از كه كارمندي
پولي في‌المجلس و نقدا يا خوش‌خدمتي ، اين عوض در مي‌كند ، سوءاستفاده
و پاداش اين گاهي و مي‌گيرد انعامي غيررسمي بطور يا و مي‌دارد دريافت
بعد پسر استخدام يا و دختر عروسي وقت در مثلا ديرتري مدت در انعام
مستقيم پرداخت مسئله ديگر عبارت به.مي‌پذيرد صورت تحصيلات اتمام از
است ممكن زماني تاخير با پاداشي چنين پرداخت نيز و نباشد مطرح شايد
و رشوه گيرنده موارد اغلب در.باشد نداشته ردپائي و ارتباطي شباهت
ساده بطور ولي نمي‌كنند اشاره پرداخت مسئله به هيچوقت آن پرداخت‌كننده
آينده در مشابه ارفاقي و خدمت متضمن امروز در ارفاق امتياز اعطاي
كننده اعطا اجتماعي پرستيژ به بحث مورد امتياز و ارفاق.است
فوق عمل مورد در همديگر به‌موازات بازار دو جوامع اغلب در.مي‌افزايد
بوده جريان در متعلقه قيمتهاي و تقاضا و عرضه هريك در كه دارد وجود
و رد كه نيست پولي قراردادها ، مبلغ موارد بيشتر.است سنجش مبناي و
معاوضه قروض اين تاديه و برائت در كه است چيزهايي بلكه بشوند بدل
در آن پرداخت حتي و گوناگون خدمات برابر در فرضي قيمتهاي.مي‌شوند
درخور و واقعي خدمات كه بود خواهد مشكل بسيار و مي‌شوند تعيين آينده
جهت موارد اين در قاطعانه عقيده ابراز و داد تشخيص بتوان را انعام
و بوده مشكل گاهي آنها توزيع‌كننده يا و كننده دريافت توبيخ و تنبيه
.داشت خواهد صحيح بسيار تشخيص و كافي دقت به احتياج
كه جوامعي در.مي‌كند راهنمائي مشكل آخرين و سومين به مرا موارد اين
عرف و براخلاقيات واقع در و كرده بازي را مهمي نقش روابطخويشاوندي
كمك خويشاوندان و دوستان به كه مي‌كند ايجاب مي‌گذارد ، تاثير جامعه
اجراي در بايد ماموران كه كنيم فكر كه بود خواهد غيرمنطقي.كنيم
خود دوستان و اقوام به نسبت و بوده بي‌طرف انعطاف‌ناپذيري بطور مقررات
كه‌ماكس ايده‌آل بوروكراسي نوع جوامع اين در.باشند سختگير كاملا
براساس.خورد برخواهد مشكل به عمل در نموده ، توصيه و تبليغ آنرا وبر
كه مي‌كنند كار مقرراتي و اصول برطبق اداري كارمندان ديدگاه‌وبر ،
و است ممنوع پارتي‌بازي و رفيق‌بازي ندارد ، جايي آن در فردي ارتباط
اوقات اغلب.است شده مشخص كاملا شخصي منافع و عمومي منافع بين فاصله
و قبل قرنهاي در گرفته ريشه اجتماعي ضوابط.است ديگري چيز واقعيت
مقررات با و دارند اشخاص كردار و رفتار بر قاطعي نفوذ يافته ، عموميت
.متفاوتند بسيار است خارج جهان از تقليدي كه رفتاري و عملي قوانين و
غيرواقعي تصورات و اوهام به تسليم موجب واقعيتها اين به بي‌توجهي
در را تحميلي اصلاحات بعضي شرايطي چنين كردن پياده.بود خواهد
را يكنواخت آموزش كه) خارجي مشاوران ابتكار به توسعه حال در كشورهاي
استقامتي و دوام زمان ، طول در غالبا ولي شده ، سبب (مي‌شود شامل
هزينه بازار منفي عملكرد اصلاح جوامعي چنين درداشت نخواهد
در اقتصادي روابط شرايطي چنين در.داشت برخواهد در را فزاينده‌اي
مشكل را بازار اقتصاد تشكيل و است زيان‌آور نيز خصوصي بخش قلمرو
پذيرفتن و فردي روابط فكر.شد خواهد آن صحيح كاركرد مانع و مي‌سازد
خود اشخاص ، روابط و ضوابط بر تكيه و دولتي بخش كارمندان وسيله به آن
توجه اساسي عوامل به آن در كه است حقوقي نظر از جامعه‌فاسد نشانه
اخلاقي و اجتماعي رسوم و عرف از بازتابي روابط اين كه چرا نمي‌شود
.است گوناگون
اعمال گوناگوني راههاي از مي‌تواند اداري اقتصادي‌فساد نتايج
:شود
ساير يا و گواهينامه‌ها اعطاي مانند) رسمي مقررات اجراي راه از - الف
مجوز صدور و لازم فعاليتهاي حوزه و محدوده‌ها تعيين شغلي ، مجوزهاي
(غيره و آنها
قانون مقررات از عدول و تخلفات جريمه - ب
دولتي معاملات واگذاري - ج
مي‌توانند كه دولتي سرمايه‌گذاري قراردادهاي به مربوط تصميمات اخذ - د
نباشند شايسته و مستحق كه موسساتي اختيار در ضابطه بدون اختياراتي
داده تسري ديگر مشابه موسسات به نسبت تبعيض‌آميزي طور به و داده قرار
.شود
و تكميلي و اصلاحي اعتبارات نحوه مالي ، معافيتهاي و تشويقات - ه
.ترجيحي نرخ‌هاي مورد در موافقت
.ترفيعات نحوه و استخدامي امور موافقت و تصويب - و
حق مانند اجتماعي مزاياي و مالي تامين و سرمايه تهيه اعطاي - ز
.مختلف اعطاي‌بورسهاي معلوليت ،
مانند مجاني مزاياي از استفاده و دولتي خدمات به ورود ترتيب - ح
.غيره و آب و تلفن برق ،
محاسبه و مالياتي امور به رسيدگي قبيل از مالياتي اداري تصميمات - ط
.غيره و مبناي‌مالياتي
فوق اداري عمليات و اقدامات بيشتر هرچه.نيست مفصل خيلي فهرست اين
تباهي و اداري فساد خطر اندازه همان به باشد ، روز مساله يك‌كشور در
به بيشتر قدرت دادن معني به اهرمها اين كنترل.است افزايش به رو
خلاف‌كاريها كيفر و مجازات محدوده اگر جمله از.است دولت كاركنان
كه مي‌دهد اجازه دولت كاركنان به خود اين باشد نشده تعيين دقيق به‌طور
و ببرند شاياني استفاده‌هاي فوق‌الذكر قدرت و اختيارات اين داشتن از
دوستان و فاميل و خود براي زيادي منافع اهرمها مفاد اجراي عنوان به
.كنند كسب خود
دسترس در بازار اصلاح براي دولت كه وسائلي و ابزار از كاركنان اگر
را دولت نقش واقع در كنند ، سوءاستفاده خود نفع به آنهامي‌گذارد
رشوه و فساد.آورده‌اند به‌عمل ممانعت او نقش اجراي از و كرده تضعيف
غلط به‌راه آنرا و كشانيده شكست به را دولت اقتصادي نقش جهت هر از
و ناموزون را دولت مجدد توزيع نقش ناپسند اعمال اين.مي‌دهد سوق
:جمله از ساخت خواهد نامتعادل
در و مي‌گيرند قرار مالياتي ماموران خاص موردتوجه موديان از بعضي -1
اين بر بنا.دهند تقليل را خود مالياتي بدهيهاي نتيجه‌مي‌توانند
ضرر و بپردازد بايد را تخلفات گونه اين هزينه است‌كه بازار معاملات
دست از را خود قاطعيت عرف و قواعد ناچار كه كند تحمل را غيراصولي
.داد خواهد
بر نامساعدي و سوء تاثير مقررات و ضوابط مطلق دلبخواهي اجراي -2
حوزه و محدوده تعيين و وارداتي موافقتنامه‌هاي و توزيع‌اعتبارات
در مقررات اگر.داشت خواهد اجازه‌نامه‌ها صدور و بازرگاني فعاليتهاي
ساير نفع به نهايتا ولي باشد شده وضع نوپا صنايع به كمك براي ابتدا
در و شده مخدوش دولت اصلاحي نقش الزاما شوند ، منظور و تحريف بخشها
.مي‌بيند زيان آن از بازار معاملات گردش جريان نهايت
جهت از نه حقوقي و حقيقي اشخاص به آنها واگذاري و دولتي معاملات -3
آنها با ضوابط و روابط داشتن خاطر به بلكه هستند ، فايده مفيد اين‌كه
.مي‌كنند هديه كه رشوه‌اي ميزان و
شايستگي و لياقت و ضوابط براساس نه اشخاص به مقام و پست واگذاري -4
نحوه اين‌گونه كه دوستانه ملاحظات براساس و دلبخواه طور به بلكه
به قادر افراد قبيل اين زيرا.است اقتصاد به‌زيان انتصاب و انتخاب
مي‌كنند ايجاد كار بازار در موانعي و معضلات و نبوده مناسب تصميم‌گيري
از و شده زده كنار ضابطه و رابطه فاقد ولي شايسته و لياقت با اشخاص)
(.نمي‌شود استفاده آنها درخشان سوابق
در كه اين به‌خاطر نه دارند خود استخدام در سعي اشخاص بعضي -5
كسب مقام از سوءاستفاده علت به بيشتر بلكه دارند خودتخصص مسئوليت
و رشوه طريق از كردار و رفتار نوع اين.استخدام‌مي‌دهند به تن شده
.مي‌كند نيز پيشرفت اداري فساد
به را دولت كننده تثبيت نقش قاطعيت رشوه ، و اداري فساد نهايت در -6
دولت بودجه كسري به منجر سرانجام و مي‌سازد منفجر و خطرانداخته
درآمد و داده افزايش را اداري هزينه رشوه و حقيقت‌فساد در.مي‌شود
و ازكارافتادگي مستمري حد از بيش پرداختن.مي‌دهد كاهش را دولت
اجراي دليل مي‌دهند ، رشوه كه پيمانكاراني به دولتي معاملات واگذاري
و حقوق.مي‌دهند افزايش بي‌جهت را دولتي هزينه‌هاي و بوده تصميمات غلط
تقليل اختلاس يا و ماليات دريافت عدم اثر بر شرايط اين در دولت درآمد
نسبت) مالياتي فشار توسعه حال در كشورهاي از بعضي در.مي‌كند پيدا
ارقام از بيشتر خيلي است ممكن (ملي درآمد به شده واريز ماليات كلي
به رشوه پرداخت تاثير از ناشي آن غلط نتيجه كه باشد واقعي و رسمي
.است مالياتي ماموران
و مردم از بسياري دارد امكان زيرا است زيان‌آور بسيار رشوه فساد
ساير و مالياتي تقلب.شود فراگير و ساخته به‌خودمعتاد را جامعه
.است اشاعه تقليدو قابل بسيار مشابه موارد
را اختلاس و فساد شدت و درجه زيادي عوامل استراتژيك مقابله و دخالت
:جمله از.مي‌سازد مشخص و مشروط كشور يك در
آنها با مقابله ابزار و وسائل اساس و مبنا و دولت نقش - الف
زندگي در بي‌طرفي اصول جايگاه مثلا) موردنظر جامعه خصوصيات - ب
.(كشور يك اقتصادي و اجتماعي
.سياسي سيستم ماهيت - ج
شده وضع مقررات اعمال و توبيخ براي شده پيش‌بيني مجازات و كيفر - د
.رشوه و عليه‌فساد
ايجاد احتمال اهرمها اين باشد بزرگتر و مهمتر امور در دولت نقش هرچه
كاركنان و سياسي مسئولان است ممكن كه دارند بيشتري وريسكهاي خطرات
اين.كنند سوءاستفاده خود نفع به اهرمها اين از عامل گروههاي ساير و
اجرا حال در مقررات و اصول كه جوامعي در كه رسيده اثبات به نتيجه
ندارد زيادي موفقيت شانس آن از ناشي فسادهاي با مبارزه باشد يكنواخت
دارد وجود همشهريها و ذينفع گروههاي مابين دائمي و نزديك روابط زيرا
.مي‌دهد شخصيت و رنگ فيمابين اداري روابط به كه
حاليكه در بوده ، افزايشي دولت اقدامات نقش هزينه مواردي چنين در
به.مي‌رود كاهش به رو آن بر تسلط و بازار نواقص اصلاح وصلاحيت قدرت
بهترين.بود خواهد ضعيف دولت توسط اقتصاد قطعي عمل‌مهار ديگر عبارت
در دولت داشتن دست و دخالت تقليل فساداداري ، و رشوه با مبارزه راه
و كردن محدوداست تجاري و مناطق‌بازاري ايجاد كاهش و اقتصادي امور
كاهش طريق از مي‌شود و است امكان‌پذير رشوه تقاضاي و عرضه از جلوگيري
اجراي و مالي كردن‌منابع هزينه در دولتي ادارات مسئوليت نقش و دخالت
.آورد به‌عمل زمينه اين در اقداماتي اقتصادي مقررات
و رشوه مرض به مبتلا تئوري‌وبرين‌ها براساس جديد دولتهاي كه زماني
از شديد كيفري مقررات وضع و تدوين با دارد امكان شوند ، اداري فساد
اوضاع مقررات ، اجراي در بازرسان قدرت تحكيم با و كرده جلوگيري آنها
چنين هستند سنت‌گرا بسيار كه جوامي در معهذا.بخشيد بهبود را
و مثبت نتايج داشتن شانس به‌خود خود و مي‌شوند موفق كمتر استراتژي‌هايي
مالي فساد عليه مبارزاتي نمونه‌هاي اين از تاريخ.ندارند را مداوم
همراه صدا و پرسر و برانگيز جنجال تبليغات با ابتدا در كه است مشحون
برآب نقش و بي‌نتيجه كار آخر در متاسفانه ولي شده شروع و بوده
به سوءظن علت به كاركنان حقوق قطع از بايد ديگر طرف از.شده‌اند
و ناچيز مستمري و حقوق پرداخت.شود اجتناب و خودداري رشوه‌گيري
عمليات اين به نسبت نيز جامعه گاهي و بوده فساد مولد هميشه ناكافي
توقف و انقباض.مي‌شود دنباله‌رو مسير اين در و كرده چشم‌پوشي خلاف
خوبي موضع‌گيري و استراتژي هيچوقت دولت كاركنان دستمزد و حقوق مقطعي
.است نبوده مورد اين در
را شرايط مامور ، و افراد بين تنگاتنگ و نزديك بسيار روابط پايه‌ريزي
در مخصوصا) آن با مبارزه راه بهترين و ساخته آماده اداري جهت‌فساد
است ديگر مناطق به خود محل از دولت كاركنان انتقال (مالي سازمانهاي
ايجاد خويشاوندي رابطه خود ، محل در زمان مرور اثر در كاركنان زيرا
قبيل اين از جلوگيري براي.مي‌دهند تشكيل پايگاهي خود براي و كرده
انواع از بعضي چون.كرد جابه‌جا موقع به را كارمندان بايد مسائل
كه محيطي در كرد سعي بايد.دارد زمان به احتياج اجتماعي روابط
را لازم روابط و نكرده پيدا نفوذ محل مردم ميان در هنوز كاركنان
شدن تشكيل از اتصال ، و شروع آثار و برقراري محض به نكرده‌اند برقرار
و جاافتادن و پاگرفتن مجال اداري ماموران تا شود كامل جلوگيري آنها
كشورهاي در اين بر بنا.باشند نداشته مالي امور در را شبكه ايجاد
قاطع و موثر بسيار مالي فساد كاهش در شايد دوره‌اي ، انتقالات بزرگ
.باشد
(Vito-Tanzi) ويتوتانزي:نوشته
پول بين‌المللي صندوق عمومي ماليه اداره امور مدير
دسامبر 1995 Finonce And Development:ماخذ
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام