چهارم ، شماره 1037 آگوست 1996 ، سال مرداد 1375 ، 8 پنجشنبه 18
الهي كلام معنوي زيباييهاي تجسم ;تزيين
خداوند كلام زيبايي قرن چهارده طول در كريم قرآن صفحه‌آرايي بررسي
مي‌كند كمك مفاهيم عارفانه بيان به تزيين اما است نهفته آن درون در
كرده‌اند ، كريم‌فعاليت قرآن صفحه‌آرايي زمينه در كه هنرمنداني تمام
كار به كلام‌الهي به بخشيدن زينت جهت در را توانشان تمام ايثارگرانه
.بشود مختلفي‌پديدار مكاتب كه است گرديده باعث امر همين و برده‌اند
ظاهري شكل زيباترين به كه بايد و است تعالي خداوند پيام كريم قرآن
عارفانه بيان به و است مهمي مبحث قرآن در تزيين نقش.شود ارائه
آن‌نهفته درون در خداوند كلام زيبايي كه است بديهي.مي‌كند كمك مفاهيم
كاسته الهي كلام وزيبايي شيوايي از تزيين ، بدون بي‌شك و است
به پرداختن از قبل و.است كلام معنوي زيبايي تجسم تزيين ، نمي‌شود ، لكن
از مشتق كه تذهيب.كنيم معني را وتشعير است‌تذهيب موضوع‌لازم اصل
هنر يك عنوان به متاسفانه لغتنامه‌ها در طلا معناي به است ، ذهب
حواشي و متن درون آراستن هنر تذهيب ، لكناست آمده طلاكاري يا زركاري
رنگهاي و طلا از استفاده با هنرمند كه مي‌گردد اطلاق به‌آرايشي و است آن
ريزه‌كاري و تقارن نظم ، بستن كار به و گرفتن نظر در با و جسمي و روحي
.مي‌پردازد حواشي يا متن درون آرايش به
خيلي پاي جاي كه است ايران در موجود نقاشي نوع ده از يكي تذهيب
.نمي‌شود منتهي هم اسلام به آن تاريخ و دارد ايران تاريخ در عميقي
شعربه كلمه از مشتق تشعير.دارد وجود تشعير هنر تذهيب ، كنار در
اين تفاوت.مي‌شود اطلاق متن بيرون آراستن هنر به و است مو تار معناي
براي تذهيب ولي متني برون آرايش براي تشعير كه است اين در دو
را نقشي هر مي‌تواند هنرمند تشعير در.است متني درون آرايشهاي
سه از استفاده به محدوداست محدود هنرمند تذهيب در ولي كند استفاده
گياهي گونه هزار پنجاه حدود دنيا در.ايراني بوته‌هاي و گل نوع هزار
هزار ، اين 10 از و است ايران فلات مختص آن هزارتاي كه 10 دارد وجود
داراي كدام هر كه است قرآني آرايشهاي مختص بوته و گل نوع هزار سه
الهي خشم از صحبت كه جايي قرآني ، آرايشهاي در.است خودش خاص فلسفه
كه جايي در و مي‌شود كار تند خيلي رنگهاي با گلها از گونه‌هايي است ،
در.است دلپذير و آرام رنگهاي از مملو مي‌شود ، داده وعده الهي رحمت
ضخامت بايستي مي‌گردد اجرا حواشي در يا متن روي كه نقشي نيز تشعير
كارهايشان در را قاعده اين هنرمندان و باشد مو تار يك ضخامت به خطوط
.مي‌گيرند كار به
مختلف دورانهاي در قرآن آرايشي ويژگيهاي به است لازم مقدمه اين از پس
مي‌شود شروع هجري دوم قرن از خاص معناي به قرآن تزيين.شود اشاره
حتي و بودند قرآن روي كاري كوچكترين مخالف همه قرن ، نخستين در زيرا
قرآن روي كه تزييناتي اولين.مي‌دانستند حرام نيز را اعراب و نقطه
نقطه به كه بود دوعلي ابوالاسود نام به تبار ايراني يك توسط شد آغاز
كمال به را كار فراحي بن‌احمد خليل و گمارد همت اعراب و گذاري
.رساند
باريك نوارهاي صورت به كه سوره‌ها سر به بود مختص آرايشها دوم قرن در
درون متداخل ، صورت به اشكال.مي‌شد تشكيل هندسي مختلف ازاشكال
در.نداشت راهي آن در بوته و گل هنوز بودندو پيچيده به‌هم همديگر
كم خيلي صورت به طلا و نيست متن بالاي در سوره‌ها سر از نامي قرن اين
.مي‌كند خودنمايي سوره‌ها سر بالاي در
طريق از كاغذ آنكه اول:دليل چند به است كتابت تحول قرن سوم ، قرن
ساخته ايران در كاغذ نوع هشت قرن ، همان در و شد ايران وارد سمرقند
مي‌توان كاغذ نوع از و گرفت قرار استفاده مورد قرآن نوشتن براي كه شد
جاي به سته خط جايگزيني ديگر ، تحول.برد پي قرآني اثرهاي تاريخ به
با همزمان و مي‌شود كوفي خط جايگزين قرآن در خطوط اين و است كوفي خط
.مي‌رسد خود اعلاي حد به قرآني آرايي كتاب اين‌تحولات ،
تزئينات به و مي‌شود همراه هندسي نقوش با مختلفي بوته‌هاي قرن اين در
.مي‌شود توجه نيز درون‌متني
به آن و مي‌گيرد شكل قرآني آرايشهاي در سوم قرن در نيز ديگري تحول
داراي كتابها ، خلاف بر قرآن.است قرآني بدرقه صفحات ظهوررسيدن
فهرست صفحه دو تلاوت ، از قبل دعاي است ، استقبال يعني بدرقه چهارصفحه
محدود حالت از قرآني آرايش در رنگ.قرآني ختم دعاي و بدرقه صفحه و
و اخرايي شيوه به يكي.مي‌كند خودنمايي شيوه دو به و مي‌شود خارج
سوم قرن در.وجسمي روحي رنگينه‌هاي همراه به طلايي روشن رنگهاي ديگري
آيات فواصل دوم ، قرن درمييابد نيزافزايش متن‌آرايي به توجه هجري
به تعدادش اشكال اين اوقات گاهي كه بود همراه هندسي اشكال با معمولا
و.مي‌رود بين از فواصل نقشهاي محدوديت سوم قرن در.مي‌رسيد عدد هفت
وبوته گل نقوش با شمسه‌ها مي‌كند ، خودنمايي شمسه‌ها آيات فواصل در
نوشته متنها درون در سوره‌ها سر نام آنكه بر علاوه و.مي‌گردد همراه
نيز حواشي در و مي‌آيد بوجود صفحه پايان در هم كتيبه يك مي‌شود ،
شمسه‌ها اين و مي‌كند خودنمايي هندسي مختلف شكلهاي به تزئيني شمسه‌هاي
كتابآرايي در اساسي تحول سرآغاز و است تذهيب در اوليه نشانه‌هاي شروع
رازي ابوالبركات وراق ، عثمان‌بن همچون برجسته‌اي مذهبهاي ظهور و قرآن
.بعدي قرنهاي در نقاش حسين محمدبن ابوبكر و
مي‌دهد دست از را نقش و طرح محدوديت حالت آن بدرقه ششم و پنجم قرن در
هندسي نقوش همراه به وفور حد به بوته‌ها و گل مي‌گردد ، متنوع رنگها و
.مي‌دهد سرلوح به را خود جاي تزئيني باريك نوارهاي و مي‌كند خودنمايي
وجود سرلوح نوع حدود 720 است شده بررسي حال به تا كه قرآنهايي در
بيرون كاملا هندسي هواي و حال آن از دروني نقشهاي سرلوحها ، .دارد
و مي‌گردد مطرح اصلي نقش و طرح يك عنوان به بوته و گل نقشهاي و مي‌آيد
به كتابها از و كتابها به قرآن از تذهيب كه است دوره اين در
ششم قرن از كه قرآنهايي.مي‌رسد هنري كارهاي وديگر معماري و كاشيكاري
همراه و.دارد وجود سطوح بين مطلاسازي درمتنهايشان است مانده جاي به
آرايشهاي براي تذهيب.مي‌شود مطرح قرآن آرايشهاي در ديگر رنگهاي طلا ،
هنوز اما مي‌رود كار به قرآني زمينه‌هاي تشعيربه‌عنوان و قرآن درون
.است نكرده پيدا صفحات درآرايش را خودش جاي افشانگري
تشعير و تذهيب و مي‌كند خودنمايي ايراني خطوط جلوه‌گري هشتم قرن در
و تذهيب دوره ، اين درميشود همراه مينياتور با و مي‌يابد جلوه‌خاصي
و روحي رنگهاي كارگيري به و مي‌گردد مطرح مستقل هنر عنوان به تشعير
و مي‌رود بين از تذهيب در قرون محدوديتهاي كه مي‌شود حدي به جسمي
مي‌بندد كار به قرآني آرايشهاي در را همتش تمام آزاددستي ، با هنرمند
قرآني تشعيرهاي و تذهيب كه مي‌بينيم دهم و نهم قرن در را آن ادامه و
بوجود متن‌آرايي در هنرنويي نهم قرن در.مي‌رسد خودش متعالي حد به
موري ، چشم لينه ، درشت ، غباري ، :انواع با نام‌افشانگري به مي‌آيد
و آيات پايان مي‌گردد ، تحول دچار دوران اين در رنگ تنوع...و پريشه‌اي
و مي‌رسد درجه منتهاي به نقشي و طرحي تعدد لحاظ از آيات فواصل
را خودشان تواناييهاي تمام قرآني درآرايشهاي دوره ، اين بنام مذهبهاي
.مي‌آيد بوجود متعددي آرايشي مكتبهاي و سبكها و مي‌برند كار به
افشانگري و است قرآني هنرصفحه‌آرايي تعالي اوج هجري دهم و نهم قرون
سر.مي‌رسد تعالي حد به سازي نشان سنجاق بعد و مي‌كند خودنمايي
در تزئينات.مي‌گردد همراه سوره‌ها سر و كتيبه‌ها با لوحها ، كاملا
لچك اجراي سرترنج و ترنج اجراي سرلوحها ، دارد تاريخ از حكايت قرآن
.مي‌كند بيان را تاريخ قرآن در هم با ترنج و
سنتي هنرهاي رشته با 109 تشعير و تذهيب چهاردهم ، و نهم قرن مابين
كار به سرلوحها آرايش در كه بوته‌هايي گل.مي‌گردد همگام ايراني
.اسليمي‌هاست اصيل خانواده از مي‌رود
و است پيشينيان راه ادامه قرآن تزيين قاجار و زند و افشار دوره در
ادامه قرآني آرايش به پيشكسوت ، اساتيد از تبعيت به مذهبين
.مي‌دهند
.دارد وجود كاملا قبل دوره هنرمندان از تبعيت قاجاريه و زنديه دوره
سبكها ، بلكه ندارد وجود باشد ، قاجار خود مختص كه سبكي قاجار دوره در
بيشتر خيلي ظرافت حتي و است شده انجام درست كه است اقتباسي و تلفيقي
از تبعيت به گره‌اي حاشيه‌هاي اجراي.مي‌شود پياده قبل دوره‌هاي از
.مي‌كند خودنمايي قرآن حواشي در ريسه‌اي گلهاي.است فراوان صفوي دوران
و نويسي الوان صورت به دروني سرترنج و ترنج و پهن صورت به سرفصلها
پيدا را خودش جاي خطايي گلهاي.مي‌گردد مطرح قرآنها در مطلانويسي
ايراني نسخ خط به قرآنها.مي‌گردد همگام مختلف اسليمي‌هاي با و مي‌كند
.مي‌يابند نگارش بيشتر
استاد را ايراني نسخ.است ايراني نسخ خط به بيشتر قرآنها درقرن 12
احمد استاد از پس.است دلچسب كاملا خطي كه كرد ابداع احمدنيريزي
زين‌العابدين اصفهاني ، لولويي هاشم محمد همچون ديگري استاد نيريزي ،
نسخ خط محمدشفيع ارسنجاني ، اصغر علي بعدها و وصال‌شيرازي محلاتي ،
لحاظ از و گشته نزديك نستعليق به واقعا كه حدي‌رساندند به را ايراني
.مي‌شود بصري‌فوق‌العاده‌اي حد داراي زيبايي
.مي‌گردد مطرح نويسي رنگين شيوه به و نستعليق خط به ترجمه‌ها بعد
.است ترمه و اصفهاني كاغذهاي نيز دوره اين در استفاده مورد كاغذهاي
.مي‌خورد چشم به حواشي اجراي در تنوعي قاجاري دوره قرآنهاي در
جايگاه هنرمند و برمي‌گردد مختلف اشكال به حزبها جزءها ، نصف جزءها ،
اجرا را كار بداند ، لازم كه جا هر و نمي‌گيرد نظر در آن براي خاصي‌را
آرايشهاي براي او دست و نمي‌كند كار كليشه‌اي دوره اين در مذهب.مي‌كند
.است باز قرآني
معتقدند دوستان از برخي كه است ضروري نيز نكته اين ذكر پايان در
درست.نمي‌رسد نظر به صحيح كه است قرآني آرايش افول دوره دوره‌قاجار
قرآني.است تلفيقي كار اما ندارد وجود خاصي سبك دوره اين در كه است
كاري چنين و كرده‌اند كار آن روي مذهب كه 150 است موجود دوره اين از
كار به مختلفي تذهيبهاي قرآن اين درداشت سراغ تاريخ در نمي‌توان را
وقتي آدممختلف استاد از 150 مختلف مكتب نوع است1500 شده گرفته
كه مي‌كند سير گلستاني در انگار مي‌بيند ، قرآن اين در را آرايشها اين
.ندارد انتهايي
كه است زانج ابواالفضل آقاي سخنراني از خلاصه‌اي فوق مطلب:تذكر
.است شده ايراد نياوران فرهنگسراي در فرهنگي ميراث هفته در
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام