چهارم ، شماره 1044 آگوست 1996 ، سال مرداد 1375 ، 17 شنبه 27
كودتا آسيبشناسي
مرداد ننگين 28 كودتاي به‌مناسبت
سوم يكي‌كودتاي ;دارند بسياري كودتااهميت دو معاصر ، درتاريخ
عوامل كودتا دو هر در.مرداد 1332 ديگري‌كودتاي 28 و اسفند 1299
.شد منجر آن قدرت كسب به نهايت در و بودند موثر پهلوي
رويداد مفهوم و معني حفظ شويم ، امكان دور رويداد يك از چه هر
دست از داشت وجود آن وناظرين معاصرين براي كه آنگونه مفروض
.مي‌شود كمتر باشيم ، گفته احتياط با بخواهيم اگر يا مي‌رود
اين.چندگانه‌دارند معاني تاريخي قادري‌رويدادهاي حاتم دكتر
اولين.داد جاي طبقه‌بندي سه در رامي‌توان چندگانه معاني
-نيزباشد شايعترين‌آنها شايد و -ذهن‌مي‌آيد ، به كه طبقه‌بندي‌اي
.مي‌افكنند پرتو مفروض رويداد بر كه است اطلاعاتي و مدارك به مربوط
قرار يكديگر با منطقي ارتباط در و باشند غني‌تر مدارك اين كه هرچه
يك از فهم.است بيشتر مفروض رويداد از ما فهم و شناسايي گيرند ،
معرض مرتبادر مدارك ، گرفتن قرار دسترس در يا و كشف با رويداد
برگيرنده در دوم طبقهبنديدارد قرار تعبير يا و تعديل تصحيح ،
كه است آشكار خطاي يك اين.است تاريخي رويداد فهم‌كنندگان منظره‌هاي
رويداد ، يك از يكسان منابع داشتن اختيار در فرض با آدميان بپنداريم ،
وي پيش‌قضاوتهاي و ناظر خوي و خلق.باشند داشته آن بر واحد منظري
طبقه‌بندي بالاخره و هستند منظرها تعدد پيدايش در موثري بسيار عوامل
به زماني نزديكي و دوري شامل تاريخي ، رويدادهاي معاني تعدد در سوم
رويداد بر حاكم فضاي زوال يا و بقا ديگر تعبير به يا و رويداد يك
كه حالي در است ، گرفته قرار توجه مورد كمتر سوم ، طبقه‌بندي اين.است
رويدادها.نمي‌باشد كمتر پيشين دوطبقه‌بندي از يك هيچ از آن اهميت
اين.شده‌اند فهم و درك ازمنه ديگر از به‌گونه‌اي وقوع زمانه در عموما
كنار معرض در برقبلي كنوني حاكم فضاي تعميم به‌جهت همواره ساده حقيقت
.است بوده گشتن واقع مغفول و شدن رانده
مفروض رويداد مفهوم و معني حفظ شويم ، امكان دور رويداد يك از چه هر
اگر يا مي‌رود دست از داشت وجود آن ناظرين و معاصرين براي كه آنگونه
ماخذ و مدارك يافتن حتي.مي‌شود كمتر باشيم ، گفته احتياط با بخواهيم
افزايش آن به نسبت را ما اطلاعات صرفا مفروض ، رويداد مورد در جديد
هنگام در رويداد معني كه شود آن باعث خود نوبه به بسا چه و مي‌دهد
كشف مدارك و اسناد.گيرد قرار بيشتري درحجاب و شده پوشيده‌تر وقوع ،
به تا مي‌دهد قرار محققين اختيار در را خوبي فرصت شده منتشر يا و شده
كه اينجاست در مهم نكته و بپردازند خود فرضيات اصلاح يا و تكميل
با الزاما آن ، سقم و صحت از گذشته محققين ، سوي از شده ارائه فرضيات
تعبير بهندارند خوانايي آن وقوع هنگام به رويداد يك شده درك معني
و ساخته روشن را رويداد يك تاريك نقاط جديد ، اطلاعات و مدارك ديگر
متفاوت بكل اين و مي‌افكنند پيشين زمينه‌هاي و اطلاعات بر بيشتري نور
در رويداد يك پيدايش ناظرين و معاصرين بدانيم بخواهيم كه است آن از
اجزاء واطلاعات ، مداركميفهميدند و مي‌ديدند چگونه را آن مجموع
از و مي‌دهند مجددقرار بازنگري و تامل مورد ناظررا يا و بازيگر
اين اهميت و ارزشميآورند ميان به سخن آنان آراء اهواءو و افكار
اطلاعات كه داشت توجه ولي‌بايد است انكار قابل غير ازاطلاعات دسته
بحث نرساند ، ياري زوايا يا و ابعاد ديگر گرفتن قرار محاق به جديد ،
.كرد دنبال اينگونه مي‌توان را
معاني ناظرين‌مي‌تواند و بازيگران نزديكايك در رويداد يك:الف
ناظرين براي رويدادمفروض معني كه همانگونه.داشته‌باشد چندگانه
در ما و است دوم طبقه‌بندي همان اين است ، متفاوت آتي پژوهشگران و
.داد نخواهيم اختصاص آن به را اصلي اهميت كنوني مقاله
معاصر ، ناظرين و بازيگران درنزد رويداد يك معاني سرجمع:ب
در رويداد از كه عمومي و بامعني‌كلي آن انطباق معني به الزاما
از متفاوت بعضا جامعه فضاي در موجود معنينميباشد دارد وجود جامعه
.است رويداد دهنده تشكيل اجزاء افهام و اغراض
مرورو به ، جامعه كل در چه و نزداجزاء در چه رويداد يك معاني:ج
در بتدريج ديگر ، چشم‌اندازهاي و مقتضيات و شرايط وايجاد زمان گذر با
اهميت كه است جهت همين در.دارند قرار استحاله و شدن رنگ كم خطر
لازم.مي‌كند پيدا جلوه‌گيري و بروز فرصت Hermeneutic تاويل و تفسير
حتي و برد پي آن معاصرين و ناظرين نزد رويداددر يك معني به كه است
به بعدي ازمنه در پژوهشگران و محققين منظرهاي كه نداد اجازه الامكان
و است معني درك از صحبت اينجا در كه داشت توجه بايد.رساند آسيب آن
.ناظرين و بازيگران با همدلي براي تلاش حتي يا و آن ارزشگذاري نه
چه‌درجزء رويداد ، يك معني و درك بازسازي‌كامل كه است گفتني البته
دارد ، آن‌موضوعيت ناظرين و بازيگران كه‌براي آنگونه كل ، در چه و
مورد معني و درك آن مي‌توانيم‌به تنها ما.است پژوهشگرناممكن براي
كه‌درك باشيم هشيار و مترصد كه است آن مهمتر نكته ولي شويم نزديك نظر
براي رويداد معني و درك جاي بر داريم رويداد از كه معني‌اي و
.نشناسيم آن ناظرين و بازيگران
اسفند 1299 سوم كودتاي دادن ، قرار مورد با را تلاشي چنين كنوني مقاله
.داده‌است قرار خود كار سرلوحه
پيشيني و پسيني تفاسير:آسيبشناسي
، هنگامي(18051859) فرانسوي وسياستمدار متفكر دوتوكويل ، الكسي
را آن از رژيم‌پيش و فرانسه انقلاب مورد خوددر مطالعات مي‌خواست كه
يك از برخورداري كه بود داده را تذكر اين به‌خوانندگان سازد ، مدون
بر.است لازم فرانسه انقلاب همچون مهمي رويداد شناخت براي مناسب فاصله
وجود خطر اين باشد نزديك رويداد به حد از بيش پژوهشگر اگر اساس ، اين
و بازماند رويداد كلي درك واز شود سردرگم بي‌پايان جزئيات در كه دارد
كم‌رنگ احتمال باشد ، داشته رويداد با بسياري زماني فاصله اگر همچنين
توجه ايندارد وجود رويداد اهداف و مقاصد از سوءبرداشت و شدن
داشت توجه بايد ولي مي‌رسد نظر به صحيح و شايسته خود نوبه به توكويل
مدارك و منابع وجود فرض يا و رويداد يك از مناسب فاصله داشتن كه
را تصويري رويداد اثرات و جهت‌گيري و مسير از مي‌تواند تنها كافي ،
مي‌تواند ناظرين‌آن ، و بازيگران براي رويداد يك معني.نمايد ترسيم
درهمين.بوده‌باشد رويداد آن مهم چند هر وتبعات اثرات از متفاوت
و دهه‌ها فرانسه 1789 ، در انقلاب دنباله‌هاي اثرات‌و توكويل ، مثال
پيدايش زمان در مردم‌فرانسه فهم و درك از بعد ، متفاوت سده‌هاي حتي
.است بوده مهمي چنين‌واقعه
از يكي.است صادق هم سوم‌اسفند 1299 كودتاي مورد در فوق بحث
كودتاي‌سوم از مردم عامه و ارزشگذاري‌پژوهشگران و قضاوت شاخصهاي
فرصت اين نتايج‌مفروض.است آن بعدي نتايج‌مفروض براساس اسفند 1299
تا بنشيند ، به‌داوري تا مي‌دهد قرار عامي و اختيارپژوهشگر در را
عادي مسئله‌اي چنين‌داوريهايي ، سقم و صحت از كار ، صرفنظر جاي بدين
مفروض اثرات كه مي‌كنيم ياناآگاهانه‌تلاش و آگاهانه وقتي ولياست
دست براي كه معنايي ازآن مهمتر و كودتا خود با را كودتا
اشتباه دامن در آشكارا انگاريم ، يكي داشت ، زمان آن مردم و اندركاران
پيچيده‌اي فرايند يك از ناشي خود كودتا دامنه و اثرات.غلطيده‌ايم فرو
و است كودتا جوانه‌هاي و بذرها حاصل آن ، تمامي كه پنداشت نبايد و است
جاي بر را دامنه‌اي چنين كه تا داشت نياز زمان به تنها كودتا وقوع
كودتا به آن اسناد و كودتا از پس رويدادهاي و وقايع تفسير.بگذارد
به خود دل در هم را حقيقت از پاره‌هايي البته كه است تفسيرپسيني يك
رعايت فرض با -است درست جايي تا پسيني تفسير.است گذاشته نمايش
يك جاي نخواهد و باشد بوده پسيني تفسير يك تنها كه -لازم شرايط
.مي‌رساند كمك مطلب توضيح به ساده مثال يك.بگيرد را تفسيرپيشيني
آن يادداشتهاي طي و (13141315)نظربود تحت كه هنگامي در دشتي علي
پسيني و پيشيني تفسير قسم دو هر شامل كه است نگاشته را جملاتي دوران
گاريبالدي را سپه سردار مي‌نويسد ، او خرداد 1314 يادداشت 19 در.است
.(1)يافته‌ام دست بابكان اردشير به مي‌كردم خيال و مي‌پنداشتم ايران
در بعضي‌ها كه است ممكن البته.است پيشيني تفسير يك از نمونه‌اي اين
فرضيات كمك با را وي خود عملكرد يا و دارند روا ترديد دشتي صداقت
مربوط ما مقاله به كه جايي تا ولي نمايند تفسير و توضيح مختلف
پيشيني تفسير به كه ندارد لزومي مصداق ، يك باب از صرفا و مي‌شود ،
از جلوتر كمي و يادداشت همين در دشتيرواداريم ترديد و شك دشتي
و زندان در روزه بازداشت 59 از پس را خود عواطف فوق ، در مذكور جمله
قلق و نگراني روز نه و پنجاه:مي‌نويسد چنين نظر تحت دوران آغاز
پادشاه يك مرموز ، شخص يك كينه‌آميز عواطف تاريكي يا مجهول ، با مواجه
مقابل در رادعي هيچگونه نديدن و عمل آزادي و قدرت نامحدودي كه عامري
تفسير تفسيريك اين (2).است كرده بي‌پروا و بي‌باك را او خود ، اراده
در بيشتر پيشيني تفسير يا اول ، تفسير ديگر عبارت به است پسيني
تفسير كه حالي در است رويداد يك آغاز از مفسر انتظارات بردارنده
علي مورد.مي‌باشد ناظر است ، رويداده كه آنچه به پسيني يا و بعدي
مي‌توان و است خرد سطح در مورد يك گشت ، برخواهيم وي به باز كه ، دشتي
طرح هم كلان سطوح در را پسيني و پيشيني تفاسير ميان تمايز همين
.كرد
نيست ، چرا مقصود به كافي دشتي موردعلي كه خرده‌بگيرد منتقد شايد
مورد حال كه بوده جلوتر سالياني موافق ازبازيگران خود دشتي علي كه
و است شده پسيني و پيشيني تفاسير داراي لاجرم و گرفته قرار غضب و قهر
رضاخان شخص يا و كودتا از نامطلوب توصيف ابتدا از كه كساني مورد در
دوگانگي استمرارمخالفتشان ، فرض با مخالفين گفت؟ بايد چه داشته‌اند
اوليه تفسير همان مويد مي‌دهد روي كه آنچه بلكه نمي‌كنند ، پيدا تفسيري
شود داشته پاس خوب آن ابعاد كه صورتي در مذكور نقداست آنان
آن مويد موارد اثبات فرض ولي است حقيقت از پاره‌هايي دربرگيرنده
.نمي‌سازد وارد پسيني تفاسير از پيشيني تفاسير تفكيك لزوم بر خدشه‌اي
منجر پسيني تفسير يك به پيشيني تفسير يك همواره كه نبود آن ما مدعاي
تفاسير همچون را پسيني تفاسير كه بود اين بر تاكيد تنها بلكه مي‌شود ،
از حد چه تا پسيني تفسير اين اينكه از صرفنظر نسازيم ، وانمود پيشيني
.باشد بوده برخوردار نادرست يا و درست كليت يا و عناصر
جاي مي‌يابد دوام و بقاء كه‌همچنان هم پيشيني تفاسير خود مورد در
يا حس از صرفابرخاسته پيشيني اين‌تفسير آيا.است بسيار موشكافي
اين است؟ يافته تشكيل تحليلي اجزاي از اينكه يا و است؟ شهود حتي
كرده‌اند؟ حفظ را خود اعتبار حد چه تا آن ، منطقي ربط و تحليلي اجزا
موثر پيشيني تفسير واقعي جايگاه دادن نشان در دست اين از سوالاتي
.هستند
دراين و تاريخي رويداد معني دست‌رفتن از دلايل از يكي حال هر به
يا و نادرست خلط آن ، وعوامل اسفند 1299 سوم كودتاي مورد
.پسيني‌است با پيشيني تفاسير جايگزيني
رويداد يك معني رفتن دست احتمال‌از دلايل ديگر از:آسيبشناسي
را هماني اين امكان كه است مشابه ظاهر به تجربه‌اي وجود تاريخي ،
سوم كودتاي يكي ;دارند بسياري دواهميت معاصر ، درتاريخ.مي‌آورد بوجود
عوامل كودتا دو هر در.مرداد 1332 كودتاي 28 ديگري و اسفند 1299
به اساس در.شد منجر آن قدرت كسب به نهايت در و بودند موثر پهلوي
تاريخي حافظه كه‌بيشترين است مرداد 1332 كودتاي 28 اين كه مي‌رسد نظر
ناآگاهانه عمدتا الگو يك همچون و داده تشكيل كودتا از را ما جامعه
اين در تاريخ طنز.است يافته معني تسري مشابه ظاهر به موارد ديگر به
از كه بود مبهمي تصور مرداد ، كودتاي 28 موفقيت دلايل از يكي كه است
كه بيروني و داخلي عوامل تمامي ميان در.داشت وجود اسفند سوم كودتاي
است نشده توجهي هيچ مذكور مورد به شد ، برشمرده مرداد كودتاي 28 براي
در اسفند سوم كودتاي معني به حدي تا كه داشت خواهيم فرصت بعدا -
به كه است لازم حال ولي بدهيم توجه زمان آن تحركات و عوامل رشته ميان
كودتاي 28 در.باشيم داشته بيشتري عنايت كودتا دو مفهومي ارتباط
در طرفين اينكه هم آن و است مانده مغفول مهم بسيار نكته يك مرداد
يك تبعات و مفهوم از الاطرافي جامع درك معمولا جامعه داخل در گير
اصلي نيروهاي تمامي و است عمومي ناآگاهي اين.نداشتند كودتا
اقدام دامنه از طرفداران‌سلطنت نه.مي‌شود شامل دست‌اندركاررا
حزب حتي.است مشهود چنين‌توجهي مخالف جناح در نه و خودآگاه‌بودند
و توان از مي‌دهد ، هشدار كودتاي‌مفروض مورد در بار چندين توده‌كه
ماههاي و روزها و مرداد درزمان 28.است اطلاع بي كودتا يك دامنه
ساله حاكميت 25 يك خود كليات در كودتا كه مي‌كرد تصور كسي كمتر بعدي
خواهد همراه به ديديم ، انقلاب از قبل ايران در كه آنگونه به را ،
ارزيابي شديد ، چند هر تحول ، يك بيشتر خود پيروزي صبح در حتي دامرداد
تحولات از مجموعه‌اي كنار در آن دامنه و اهميت عليرغم كه تحولي.مي‌شد
بود ، داشته مشغول خود به شهريور 20 از را ايراني جامعه كه عديده‌اي
.مي‌شد طبقه‌بندي
دارد ادامه
:منابع
ص 195 ششم ، 1352 ، چاپ پرستو ، محبس ، كتابهاي ايام علي ، دشتي ، -1
ص 194 همان -2
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام