چهارم ، شماره 1058 سپتامبر 1996 ، سال شهريور 1375 ، 2 دوشنبه 12
|
|
ايران اسلامي فرهنگ در كتابخانه پيشينه
حائري عبدالحسين استاد با گفتگو در ايران كتابخانه‌هاي درباره بحثي
عراقي1 فدايي غلامرضا و
علوم كه بود اين داشت خاص طور به اسلامي تمدن اوليه دوران كه خصوصيتي
فراموشي و خاموشي به رو غرب در كه را تمدني چراغ و كرد تجديد را
.كرد روشن مجددا بود گذارده
:اشاره
امروزه.است يك‌جامعه فرهنگ مركز كه فرهنگ ، از بخشي نه كتابخانه ،
ميان در كتابخواني سرانه ميزان توسعه ، و رشد شاخص‌هاي از يكي
جهان كتابخوانهاي فقيرترين زمره در هنوز ما وصف اين با.ملتهاست
چند به سر زحمت به كتابها تعداد ما كتابخانه‌هاي بهترين در و هستيم
.بزند كتاب هزار صد
تالي كه والاست آنچنان كتاب جايگاه مانيز مذهبي و ديني فرهنگ در
اين در كه كسي آن:مي‌فرمايد كريم قرآن.يافت آن براي نمي‌توان ديگري
يا و (آيه 72 اسراء ، ) است گمراه‌تر نيز آخرت در باشد [جاهل] كور دنيا
با كه‌مي‌دانند كساني برابرند آيا:مي‌فرمايد صراحتا ديگري جاي در
قرار تفحص مورد نكته اين مي‌بايد بنابراين...و.نمي‌دانند كه آنان
.مي‌دارد باز مهم اين به توجه از را ما عواملي چه كه گيرد
و كتابشناس حائري ، عبدالحسين استاد با گفتگو ضمن ذيل ، بحث در
مجلس كتابخانه رئيس عراقي ، فدايي غلامرضا آقاي و برجسته پژوهشگر
اسلامي فرهنگ دوره در ايران كتابخانه‌هاي پيشينه به نخست اسلامي ، شوراي
از پس ايران جديد كتابخانه‌هاي بعد قسمت در و داشت خواهيم نگاهي
قديم ازكتابخانه‌هاي آنها مميزه وجوه و آنها وضعيت و مشروطيت انقلاب
مقالات سرويس.است گرفته قرار بررسي و بحث مورد
و كتاب ارزش و درباره‌اهميت است ممكن اگر حائري استاد:همشهري
.مطالبي‌بفرماييد ايران فرهنگي گذشته در كتابخانه
رسول بسيار سفارشهاي و كتابت و علم به قرآن نهادن ارج:حائري استاد
و تعليم و علوم تدوين و كتابت امر در دين بزرگان و (ص)اسلام گرامي
به جانبه‌اي همه و پي‌گير شكل به تا داشت برآن را مسلمانان تعلم ،
قرن پايان تا مسلمين چه اگر آغاز در.باشند علوم تدوين و دانش دنبال
پي‌درپي فتوحات و كشورگشايي دليل به هجري دوم قرن از قسمتي و اول
شدن تمام با اما نداشتند ، ديگر مسائل به پرداختن براي مجالي چندان
بسياري كه مغلوب ملل ساير با ارتباط دليل به فتوحات ، به مربوط مسائل
علمي نهضت نوع يك بودند ، درخشاني و قديم تمدن و فرهنگ داراي آنها از
دير از كه علومي و تمدنها و فرهنگها اين به نسبت و آمد پديد آنها در
.دادند نشان رغبت بود يافته بسيار شكوفايي و رشد آنها ميان در باز
و تاريخ و رياضيات و طب مثل علومي به مسلمانها ديگراحتياج طرف از
علوم كنار در تا داشت آن بر را علما و دانشمندان ديگرعلوم ، و فقه
به هجري دوم قرن اواخر از بالاخره.كنند توجه هم عقلي به‌علوم شرعي
در بخصوص اسلام ، نفوذ تحت سرزمينهاي در مهمي علمي بعد ، مراكز
و دانشجويان از بسياري و آمد بوجود...و مصر ايران ، عراق ، الجزاير ،
بطور دوران اين كه خصوصيتي.كردند كار به شروع مراكز اين در محققان
غرب در كه را تمدني چراغ و كرد تجديد را علوم كه بود اين داشت خاص
مركز مهمترين.كرد روشن مجددا بود گذارده فراموشي و خاموشي به رو
حوزه تحت بغداد اينكه ديگر مهم مسئله.بود بغداد دوره اين در فكري
دانشمندان بدست حركتها اين تداوم اساسا و مي‌شد اداره ايران تمدني
و...و طوس و نيشابور و بغداد نظاميه‌هاي در بعدها.گرفت صورت ايراني
و آمد بوجود عظيم كتابخانه‌هاي اصفهان ، و همدان و ري مثل شهرهايي در
.نهاد گسترش به رو سرعت به دانش حوزه‌هاي
بطور اسلامي فرهنگ در فرهنگ‌نوشتار و كتاب اهميت درباره:همشهري
شده گفته بسيار سخن زمينه اين در البته كرد؟ داوري مي‌توان چگونه خاص
حال هر به اما است شده آغاز كتاب نزول و خواندن با هم اسلام اساسا و
اسلامي جوامع انحطاط و تمدني ركود از اسف‌انگيزي شرايط با ما بعدها
از كمي است لازم ركود ، آن علل بررسي براي بنابراين.بوده‌ايم روبرو
.شود گفته سخن مهم اين به نسبت كريم قرآن و اسلامي فرهنگ و نگرش
و علم دين گفتيد ، شما كه همانطور اسلام ، دين:عراقي فدايي غلامرضا
سعادت راهنماي تنها نه آسماني كتابهاي مسلمانان ، نظر از.است كتاب
در.هستند نيز ما اينجائي زندگي و دنيا راهگشاي بلكه بشريت ، اخروي
.است رفته كار به بار ز 300 ا بيش آن مشتقات و واژه‌كتاب كريم قرآن
جايگاهي اديان ، همه به نسبت اسلام ، پيامبر معجزه عنوان به كريم قرآن
مي‌تواند اسلام در كتاب اهميت نشان‌دهنده تنهايي به همين و دارد والا
.باشد
روايات و احاديث طي ما پيشوايان ساير و (ص)اسلام گرامي پيامبر
(ع)صادق امام از روايتي در.كرده‌اند تاكيد مهم امر اين بر بسياري
منتشر ديني برادران ميان در را خود دانش و بنويس:كه است آمده
صورت به پسرانت به را خود نوشته‌هاي رسيد ، فرا مرگ زمان چون و ساز
خواهد فرا آشوب و فتنه عصر مردمان ، براي آنكه چه كن ، واگذار ميراث
.داشت نخواهند مونسي كتاب ، جز دوره آن در كه رسيد
در و ديني هر از بيش اسلام كه نمي‌ماند بحث جاي ديگر مقدمات اين با
وبراي داده اهميت مكتوب دانش و كتاب به فرهنگي هر از بيش حقيقت
.است شده قائل اعتبار آن
بود؟ چه مسلمانان ميان در فرهنگ‌علمي و تمدن افول علل پس:همشهري
زندگي در دوراني يك سامانيان ، حكومت اواخر در:عراقي فدايي غلامرضا
نظامي نظر از چند هر كه شد شروع اسلامي سرزمينهاي اجتماعي و سياسي
بدي شرايط و وضع فرهنگي ، و علمي لحاظ به اما بود ، همراه فتوحاتي با
در و رفت بين از دانش‌پروري و خردگرايي روحيه دوره ، اين در.شد آغاز
كه اعتباري و قدرت آن با اسلامي تمدن و فرهنگ و علم كاروان نتيجه ،
افتاده پا پيش مسائل و فرقه‌گرايي و خرافه‌پرستي و تفرقه ورطه در داشت
ورود شايد جمله از بود ، متفاوت امر اين علل.كرد سقوط انحرافي و
فتوحات و حملات سپس و آنها تدريجي نفوذ و قدرت و غزنوي تركان
مثلامي‌بينيم.است داشته اساسي تاثير امر اين در سلجوقي تركمانهاي
چه اين‌روزگار در ناصرخسرو يا نظام‌الملك خواجه يا فردوسي سرنوشت كه
داخلي درپي پي جنگهاي و تعصبات دوران اين در.مي‌گيرد خود به وضعي
تهي ازعلما كتابخانه‌ها و مدارس و آموزش و شد چيره مسلمانان بر
و عقايد تفتيش به را خود جاي هم علمي برخوردهاي ديگر طرف از.گرديد
.ساخت خدشه‌دار را مسلمانها وحدت كه داد تنگ‌نظريهايي
را مسلمانان علمي فرهنگ و روح افول علل شما حائري ، استاد:همشهري
مي‌فرماييد؟ ارزيابي چگونه
توجه دليل به مسلمانان ، فرهنگي رونق و شكوفايي دوره آن:حائري استاد
حاكمهاي و خلفا هم ، همين برايبود عالم و علم به احترام و كتاب به
بوجود و كتابخانه ساختن با و بگيرند سبقت هم از مي‌كردند سعي دوره آن
بزرگتر و باشكوهتر را خود دربارهاي علما ، براي مساعد شرايط آوردن
اسلامي ، فرمانروايي بزرگ مراكز در چهارم ، قرن اواخر در.بدهند جلوه
به‌اصطلاح يا كتابخانه نمونه ، عنوان به.داشت وجود عظيمي كتابخانه‌هاي
تعداد كه مي‌كند نقل خود خطط دركتاب مقريزي كه مصر ، خزانه‌الكتب
كه بود حالي در اين واست بوده جلد هزار ششصد آن كتابهاي
كتاب جلد هزار دويست يا صد از بيش مسيحي بزرگ كتابخانه‌هاي
.نداشته‌اند
جبران‌ناپذيري خسارات صليبي جنگهاي مثل خارجي ، و داخلي جنگهاي اما
عظيم‌ترين از يكي كه شام طرابلس كتابخانه مثلا.زد مسلمانان به
كه فاطمي ، خلفاي وسيله به و بود روزگار آن در عمومي كتابخانه‌هاي
نوشته‌اند كتابخانه اين در بود ، شده داير بودند ، اسماعيليه پيروان
اشتغال نسخه‌برداري و خطاطي و نويسندگي به نفر از 180 كه‌بيش
.كرده‌اند ذكر كتاب ميليونها را آن كتابهاي تعداد و.داشته‌اند
آتش به را عظيم و بزرگ كتابخانه اين ششم قرن اوايل در صليبي‌ها
.كشيدند
ايران ، به مغولان و چنگيزخان هجوم با.آمد پيش وضع همين هم ايران در
و نيشابور و بلخ و مرو و بخارا مثل كتابخانه ، داراي و بزرگ شهرهاي
بين از بود ، كتابخانه و مدرسه از پر كه هركجا و طوس و ساوه و ري
عظيمي رقم‌هاي كتابخانه‌ها ، اين كتابهاي تعداد و بزرگي درباره.رفت
اين از ديگري بخش نيز هلاكو حمله با متاسفانه و.كرده‌اند ذكر
تاثير هم تحقيق و علم در كه است طبيعي و رفت ميان از كتابخانه‌ها
و خارجي حملات كنار در من نظر به.شود ركود دچار و بگذارد بسيار
و تعصبات اثر در نيز ايران بخصوص اسلامي ، كشورهاي داخلي مسائل جنگها ،
.شد تعرض دستخوش خيلي فرقه‌اي كشمكشهاي
و صليبيون و مغولها توسط كتابخانه‌ها از بسياري چه اگر صورت ، هر در
در داخلي كشمكشهاي در هم مسلمين خود اما رفت بين از...و هلاكو
دانشمندان و علما توسط هم مهمي بسيار بخش اما.داشتند نقش اين‌زمينه
زمين ، مغرب به جمله از و بلاد ساير به آنها انتقال با بعدا و شد حفظ
ركود از بخشي البته كتابخانه‌ها ركود.شد آنها رونق و شكوفايي موجب
.بود اسلام جهان كلي و عمومي
.مسلمانان فكري حركت در شد پيدا رونقي باز صفويه ، دوران در:همشهري
كتابهاي.شد نگاشته بحارالانوار نظير دائره‌المعارفهايي في‌المثل
متكي آثار و تتبعات اين حتما.امثالهم و بسيار علمي ، واژه‌نامه‌هاي
آن بعدي سير و اين‌باره دراست بوده ارزشمندي و مهم به‌كتابخانه‌هاي
فدايي غلامرضا.بفرماييد مطالبي لطفا جديد ، دوره به تابرسيم
اسلامي تمدن در مجدد شكوفايي و رونق دوره البته صفويه دوره:عراقي
شيعه مذهب ذيل ايرانيان ملي وحدت دوباره زمان ، اين در.است بوده
البته اماآمد پديد دوباره نيز فرهنگي و فكري اعتبار و شد تجديد
و فرقه‌اي تعصبات نظير مسئله‌اي و مشكل هيچ نبودن معناي به اين
مواجهيم هم باز ما صفويه سلسله پاياني دوره در كه چرا.نبود امثالهم
افاغنه كه ركوداست همين پايان در.فكري مسائل در سقوط و ركود يك با
زير را باشكوه تمدن اين راحتي به توانستند و آوردند يورش ايران به
.سازند پايمال خود اسبان سم
به رونقي توانست بسيار ، فقهاي و علما مستمر حضور دليل به صفويه ،
آمده پديد كه رونقي و امنيت دليل به اصفهان در.ببخشد ايران جامعه
.شدند بازگشايي مختلف مدارس و شد گردآوري بسياري كتابهاي بود ،
سراسر در بالاخره و كردند پيدا اعتباري و ارج فقها و علما استادان ،
نهضت يك اصفهان ، خود و تبريز و ري و يزد و كرمان و شيراز از ايران ،
.شد مشاهده علمي بزرگ
حتي و كلامي و ديني و فقهي آثار بيشتر كه هست هم دليل همين به
كمتر آغاز ، در.مي‌شود صفويه دوره به مربوط ايران ، در اخير تاريخي
فكري فعاليت مشغول حال فراخور به علما و بود مطرح فرقه‌اي تعصبات بحث
تعصبآميز گرايشات بزودي اما.بودند عرفاني بعضا و فلسفي ، و فقهي و
.كردند نفي را بقيه و شدند جمع نفر يك دور گروهي هر و آمد بوجود
وارد مسائل قبيل اين و ارتداد اتهام هم به و مي‌كردند تكفير گاهي
بسيار مشكلات و انحطاط دچار دوباره كشور كه شد اين نتيجه.مي‌ساختند
.شد
صفويه عصر كتابخانه‌هاي بيشتر كه كنم اضافه من و بله ، :حائري استاد
علميه مدارس در عمدتا علمي فعاليت چون.بود علميه مدارس به مربوط
.شد منتقل محلها بدين هم كتابخانه‌ها و كتابها طبيعتا بود ، متمركز
هم تاخودشان مي‌كردند سعي فقها ، بخصوص مدرسين ، و علما زمان اين در
و نپاييد ديري وضع اين شد گفته همچنانكه اما.باشند داشته تاليفاتي
بوجود شرايطي يك و كردند دگرگون را وضع اين كوته‌انديش افراد از برخي
بار يك با امكانات آن و مدارس آن و تمدن آن كه شد اين نتيجه و آمد
.پاشيد فرو افغانها هجوم
زيادي عده مي‌بينيم كه است وضعيت همين ادامه در:عراقي فدايي غلامرضا
حقيقت در آنها.مي‌شوند هند راهي ايران ادباي و علما و دانشمندان از
كه است جهت همين به.هند فرهنگ‌دوست شاهان به مي‌برند پناه و مي‌گريزند
.است شده متحقق هند در عصر اين در ايران لغتنامه‌نويسي اوج مثلا
مركز آن در بيشتر امثالهم و غياث‌اللغات و قاطع برهان مثل فرهنگهايي
تحقيقات محتاج صفويه دوره حال هر به.مي‌شده داده قرار توجه مورد
.است بيشتري
دارد ادامه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
