چهارم ، شماره 1063 سپتامبر 1996 ، سال شهريور 1375 ، 8 يكشنبه 18
آفريقا تا ايران از گسترده قنات ،
(1)ايران سنتي تكنولوژيهاي معرفي
ايرانيان افتخارمهندسي و است جهان عجايبمهندسي رديف در قنات
مي‌شود محسوب كهن
محتاج استفاده براي ديگري انرژي هيچ صرف به احداث از بعد قنات
نيست
پيشرفته‌ترين به نياز واقعي‌الزاما مفهوم به توسعه:اشاره
بااندكي كهن تكنيك‌هاي و وسايل چه‌بسا.ندارد وارداتي فن‌آوريهاي
روشها اين كه آن ويژه به.شوند رفاه و رونق‌كار باعث بتوانند توجه
كنار دردارند مي‌روند ، كار به آن در كه سرزميني با شگفتي هماهنگي
در صرفه‌جويي محيطزيست ، حفظ به كمك مي‌تواند خود خودي به كه مساله اين
قنات احداث چون فن‌آوريهايي شود ، كار نيروي اشتغال و انرژي و هزينه
قابل مجموعه آنها پيرامون همواره و دارند ريشه مردم جان عمق در
نهفته اعتقادات و ضربالمثل‌ها باورها ، داستانها ، از زيبايي و اعتنا
را زندگي و مي‌شود طبيعت و انسان نزديكي باعث درستي به كه است
صفحه.است امروزين انسان غم آن فقدان كه مساله‌اي.مي‌سازد دلپذيرتر
نخست پديده‌ها اين به دوسويه نگاهي در دارد سعي همشهري فرهنگي علمي
باورها بررسي به سپس بازنمايد ، را سنتي فن‌آوريهاي فني و علمي ماهيت
بررسي‌قنات با را مجموعه اين.بپردازد آن پيرامون...و واعتقادات
.كرده‌ايم آغاز
شگفتي‌آورترين از يكي و وآبياري كشاورزي تاريخ در عطفي نقطه قنات
ميليونها سرنوشت سال هزاران طي كه تاريخ‌است طول در بشر ابداعات
نيمه و گرم نواحي در بخصوص و ايران فلات در.است زده رقم را انسان
و سخت‌كوش كاوشگران اعجاز قنات...و قم و كرمان و يزد مانند خشك
دنبال به و شكافته‌اند را زمين دل فرسنگها دست به كلنگ كه است صبوري
اعماق در است ، ورزيده امساك آن دادن از بخيل آسمان كه آب قطره هر
را بهره بهترين داشته‌اند آنچه از و اند پرداخته جستجو به زمين
با تجانس ايجاد در بي‌ادعا مردم اين ابتكار و هوش نشان قنات.برده‌اند
رديف در بايد عظمت نظر از كه است بي‌بديل مهندسي اثر يك و طبيعي محيط
كه است ايرانيان افتخارات از اين و.گيرد قرار عالم هفتگانه عجايب
از عبارت كاريز يا قناتاست ايراني ريشه و اصل با تكنيكي قنات
به نقطه‌اي از آب دادن عبور براي خاك دل در كه است زيرزميني كانال‌هاي
هزاران به آن ايجاد تاريخ و مي‌گيرند قرار استفاده مورد ديگر نقطه‌اي
بعضي و آريايي‌ها دوران به را آن پژوهشگران از بعضي كه مي‌رسد قبل سال
از و ابداع ايران در تكنيك اين.مي‌دهند نسبت اوراتورها و آشوريها به
است كرده نفوذ تركيه و افغانستان تركستان ، مانند ديگر نقاط به اينجا
نيز اروپا و جنوبي و مركزي آمريكاي افريقا ، در مي‌توان را آن ردپاي و
.ديد
با كه است اين آن حسن ولي است قنات‌ساده ساختمان تكنيكي نظر از
وجود با و است نكرده چنداني تغيير سال هزاران طي در سادگي وجود
زندگي بر شگرفي اثرات ولي است گرفته را تاثير كمترين زمان از اينكه
.است گذاشته گرفته‌اند قرار آن جوار در كه مناطقي مردم
روبه و گرفته‌اند شكل قنات ، احداث با كه انساني اجتماعات بسيار چه
خشك اثر در كه ديگر اجتماعات بسيار چه و گذاشته‌اند آباداني و توسعه
برجاي آنها از اثري و نام امروزه و رفته‌اند نابودي به رو قنات شدن
.است نمانده
آنچنان بوم و مرز اين مردم زندگي آبرساني‌در مهم شبكه اين اهميت
زبانها سر بر قنات آمدن وجود به چگونگي از زيادي داستانهاي كه است
كه مي‌دهد نشان و است برخوردار عجيبي تشابه از جاها اكثر در و است
گاه داستانها اين در.دارد ويژه‌اي جايگاه ايران فرهنگ در قنات پديده
به را آنها گاه و داده‌اند نسبت خاص محلي شخصيت‌هاي به را قنات ساخت
خسرو ناصر گفته به مي‌توان جمله از.داشته‌اند منسوب اساطيري شخصيت‌هاي
كيخسرو ساخته سگزآباد قنات مي‌گويند:كه داشت اشاره سفرنامه كتاب در
.است كياني
يك براي‌تامين انسانها گرچه كرد بايداضافه قنات اهميت درباره
به شرايطجغرافيايي كردن سازگار براي و يعني‌آب خود اساسي نياز
است اطراف يامحيط و اكوسيستم در تغيير كه‌نوعي قنات حفر
است پيامدهايي داراي ديگر پديده هر سان به پديده اين مي‌پردازنداما
و زندگي در را خود اثرات و است پايدار نيز آن از بعد مدتها تا كه
به آن جاي به ديگر پديده جايگزيني با كه مي‌دهد نشان جامعه هر فرهنگ
دلايل به قناتها امروزه كه آن وجود با رو اين از.نمي‌شود زايل سرعت
عميق چاههاي حفر خصوص به و گرفته‌اند قرار بي‌مهري مورد گوناگون
حقوقي قوانين اما مي‌برد نابودي به رو را پديده اين سرعت به فراوان ،
اثرات مشاغل ، لغات ، اصطلاحات ، قنات ، از استفاده از ناشي اجتماعي و
و داستانها و اعتقادات و رسوم و آداب مانند فرهنگي و اجتماعي
قنات مرگ از بعد مدتها تا آن به مربوط وسايل و ابزار و تكنيك‌ها
عنوان به.نمي‌شود زدوده خاطره‌ها از سرعت به و است پابرجا همچنان
است عادلانه شيوه‌اي به آن تقسيم‌آب مستلزم قنات ، آب از استفاده مثال
مطالعه.باشد داشته رضايت نوع‌تقسيم از سهام‌داري هر كه طوري به
كه مي‌دهد گوناگون‌نشان نقاط در آب تقسيم سنجش‌و گوناگون شيوه‌هاي
دقت نهايت با و امكانات‌موجود از استفاده با يك‌منطقه افراد چگونه
با اختلافات بروز صورت در و مي‌دهند انجام را كار اين ظرافت و
هر مردم واقع در.مي‌شود حل موضوع ريش‌سفيدان پادرمياني و كدخدامنشي
و مي‌پردازند خود مشكلات و نيازها رفع به غير از گرفتن كمك بدون منطقه
را نتيجه بهترين خود فرهنگ و محيط با مناسب شيوه‌هاي اتخاذ با
نمونه بهترين منطقه يك در آن آب و قنات از استفاده چگونگي و مي‌گيرند
جامعه متن از برخاسته كه است مشكلات رفع در محلي كوشش‌هاي براي مثال و
.است
آن ساخت در تكنيك‌هايي چه و مي‌گيرد شكل قنات‌چگونه يك ديد بايد حال
.مي‌رود كار به
اكثر در گفت ، بايد ايران در قناتها ساختمان مورد در:قنات ساختمان
هستند عمودي چاه چندين و زيرزميني تونل يك از متشكل ساده‌و موارد
از منشعب قنات يك طارم در و طبقه دو قنات يك دراردستان ولي
زيرزميني مجراي دو داراي اردستان قنات كه است شده ديده نيز رودخانه
رودخانه از كوهستان ، از آبگيري بجاي نيز طارم قنات و است چاه مادر و
را قناتي بتوان اينكه براي.مي‌كند منتقل زراعتي زمين‌هاي به را آب
و باشد داشته وجود نقطه آن در زيرزميني آبهاي بايد ابتدا در كرد حفر
و.باشد آب انتقال براي كافي شيب داراي بايد زمين نيز اين بر علاوه
كمك با پيشه قناعت و صبور كارگران اين مقني‌ها كه آن شگفت‌آور نكته
از و مي‌پردازند آب محل تشخيص به خود مهارت‌هاي و تجارب از گرفتن
به خود حرفه در دراز ساليان طول در كه مي‌كنند استفاده ويژه‌اي روشهاي
گوش چسباندن سنتي روشهاي اين از يكي جمله از.شده‌اند نائل آنها كسب
حواس دقت دهنده نشان كه است زمين در آب حركت تشخيص و زمين بروي
بدون آنها.است قنات حفر در ايشان مهارت و ممارست اثر در مقني‌ها
جالب و مي‌پردازند كار اين به مدرن تكنولوژيهاي و وسايل از استفاده
بوده هم مواردي حال اين با مي‌كنند اشتباه خود كار در بندرت كه آن
و رفته‌اند اشتباه به قنات حفر دقيق محل تغيير در افراد كه است
.است شنيدني كه دارد وجود زمين ارزيابي در خطاها اين از داستانهايي
حفر و زراعتي كارهاي به ايرواني‌كه آقاسي ميرزا حاج كه اين جمله از
كارهاي از فراغت از بعد بيگاه و گاه داشت ، خاصي عشق و علاقه قنات
و تنها روزي ميگويندميپرداخت قنات احداث و كشاورزي امور به سياسي
و بود رفته بكنند را آن بود داده دستور كه قناتي سر بر تشريفات بدون
كه كارگر.است رسيده آب به قنات آيا پرسيد ، قنات اين كش چرخ عمله از
آقا ، بود كجا آب كه مي‌دهد جواب سادگي باكمال بود نشناخته را حاجي
كبوترهاي براي دارد و كرده معطل را ما بيخود آقاسي ميرزا حاجي اين
آب حاجي براي اگر خدا بنده مي‌گويد ، هم حاجيميسازد لانه درچاه خدا
.دارد نان كه تو براي ندارد ،
خامنه مجيدي فريده
دارد ادامه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام