چهارم ، شماره 1064 سپتامبر 1996 ، سال شهريور 1375 ، 9 دوشنبه 19
نوسازي نظريه‌هاي و توسعه رويكردهاي
جهان ممالك آينده به نوسازي نظريه آخر قسمت نوسازي نظريه‌هاي نقد
اقتصاد با پيوند و غرب با همراهي را توسعه شرط و است خوشبين سوم
تابعين همراهان ، تمامي كه نمي‌دهد نشان تجربه ولي ميداند سرمايه‌داري
باشند توسعه‌يافته غرب مستعمرات و
ممكن نامتوازن توسعه طريق‌الگوي از را غرب شيوه به توسعه روستو ،
چون توليدات از دربرخي انبوه سرمايه‌گذاري با كه بدين‌قرار ميداند
اقتصاد و توليد اقلام ساير به را مازاد آثار بايد ماشين‌آلات و زغال‌سنگ
بخشهاي سرمايه ، انباشت و مازاد آثار پيدايش با نهايت در و داد سرايت
جايگزيني توسعه ، مسير اين طي براي بخشيد اعتلا و رونق را كم‌توسعه
بسيار سرايت‌كنندگي آثار داراي صنعت چون است ضروري صنعت با كشاورزي
(6).است
خطي تك تكاملي ، قلمرونوسازي در روستو سياق به كه ديگر تئوري‌پرداز
سه‌گانه‌اي مراحل ماينت مي‌باشد (D.Hia.Myint)مي‌انديشدماينت
به‌نظر گردد شدن صنعتي براي سنتي ملل الگوي مي‌تواند كه مي‌كند ترسيم
گسترش طريق از جهاني اقتصاد با ارتباط و خارجي تجاري موضوع ماينت
اول مرحله گردد سرمايه مازاد انباشت موجب مي‌تواند بومي صادرات
با روابط برقراري مزيت‌هاي از استفاده و باز درهاي سياست از پيروي
قرون و سنتي توليدي شيوه‌هاي براي پاياني مرحله ، اين است خارج جهان
محدود بسيار مصرف و توليد ميزان اينكه با آن در كه بود خواهد وسطائي
با است حاكم پائين سطح در تعادل دام و دارد وجود رضايت ليكن است
نابرابري است صادراتي و ابتدائي كالاهاي توليد كه دوم مرحله آغاز
انتظارات معيشتي ، اقتصاد جاي به پولي اقتصادي پيدايش با مي‌كند ظهور
ميزان در نابرابري رقابت ، قدرت بازار محدوديت سبب به و يافته افزايش
.مي‌كند ظهور آزاد ، تجارت مزاياي از برخورداري
اتباع همه شامل اقتصادي روابط در قانوني برابري حق سوم ، مرحله در
مرحله ، اين از پس ميشود نابود تجارت قانوني محدوديتهاي و ميشود
توليد امر در تخصص آزاد ، بازار مزاياي از مي‌تواند سنتي سابقا جامعه
.كند استفاده نوآوري امكانات فراهم‌سازي و
كار بين‌المللي تقسيم ستايش ضمن نهائي تحليل در ديگرماينت سوي از
كاسته و مصنوع كالاهاي صدور بر اصرار كه بفهمد بايد سوم جهان:مي‌گويد
توسعه ممالك توفيق عامل ماينت.است مضر برايش خام مواد صدور از شدن
كالاهاي صادرات و توليد افزايش براي تلاش بلكه استقراض نه را نيافته
.ميداند بومي
توسعه‌مي‌داند ، به نيل شرط پيش را تسلسلي مرحله چهار گذار ارگانسكي
به تكامل‌رسيدن خط وفور ، و ملي رفاه كردن ، صنعتي ملي ، وحدت حصول
جهان مي‌آيدممالك حساب به (يافته توسعه جامعه مصداق به‌عنوان) غرب
از پرهيز و ملي انسجام جهت در بايد اساسي گام اولين عنوان به سوم
.بردارند گام ملي ، دولت يك لواي تحت گرائي منطقه و قبيله
اقتصادي عناصر از مملو ارگانسكي تجويزهاي ميشود ملاحظه كه همانگونه
سوم جهان ممالك كه ميشود تصور چنين و است توسعه به دستيابي براي
كارهاي راهاست مرحله چهار همين توسعه‌شان مانع و معضل فقط و فقط
و مشروعيت هويت ، بحرانهاي نهادن سر پشت مستلزم كه ملي وحدت به نيل
اقتصادي و سياسي ساختار دگرگوني و سرمايه تامين نيز و است نفوذ
ترسيم ارگانسكي كه است چهارگانه مراحل از فراتر گزينه‌هاي محتاج
است ساختاري بيشتر مانده عقب جهان معضل اينكه هويداست آنچه مي‌نمايد ،
ناپذير آزمون و كيفي مقولاتي را ساختاري تبيين ريشه و موضوعي ، تا
تشكيل غيرحاكم و حاكم نخبگان فكري ساخت و فرهنگ انسان ، همچون
ادامه در مبسوط بطور نوسازي تكاملي و خطي نظريه‌هاي نقد)..ميدهد
.(آمد خواهد بحث همين
مي‌باشد خطي توسعه پيرامون صاحبنظران اخلاف آخرين از آلموند گابريل
تكاملي ، و خطي توسعه نظريه‌پردازان گروه از مي‌توان را آلموند
هدفمند و عمد به را خوشبين واژهآورد حساب به خوشبين و ارگانيك
ماشيني روند به نوسازي مكتب انديشمندان از بسياري چون كرده‌ام گزينش
است معتقد دوركهايم نمونه عنوان به هستند بدبين زندگاني شدن بي‌روح و
گسيخته هم از جمعي وجدان كار ، تقسيم و جوامع شدن پيچيده‌تر با كه
كه است موقعيتي ميگيردآنومي قرار Anomy شرايط در جامعه و ميشود
است ، نشده استوار هنوز موعود نظم و داده دست از را سابق نظم جامعه ،
گمينشافت جامعه از حركت از دوركهايم ، فرديناندتونيس بر علاوه (7)
حاكميت از وبر ماكس نيز و (Gczelshaft) گزلشافت بسوي (Gemin shaft)
متاسف آزادي ، بخاطر امنيت شدن قرباني و جبرآميز و بي‌روح بوروكراسي
.هستند
تامل قابل كه است موقعيتي و جغرافيا چنين در آلموند خوشبيني پس
كه ميداند يافته توسعه را جامعه‌اي آلموند اساس همين بر مي‌باشد ،
عدم) مشروعيت (خاطر تعلق در اتباع چندگانگي احساس) هويت بحرانهاي
هرچه شركت) مشاركت (سلطه توجيه جهت واحد منبعي به سياسي قدرت اتكاي
معنوي و مادي سيطره يعني) نفوذ (سياسي مواضع در اجتماعي اقشار بيشتر
كردن عادلانه و منصفانه براي دولت تلاش) توزيع (كشور شدن بروكراتيزه و
سياق به آلموندباشد نهاده سر پشت را (منابع از استفاده
اين همه غرب كه ميشود يادآور غرب الگوسازي ضمن نوسازي نظريه‌پردازان
مقايسه در سوم جهان معضل (است نمود حل) است نهاده سر پشت را بحرانها
به را بحرانها اين يافته توسعه جهان كه حالي در كه است اين غرب با
بحرانها تعدد با نيافته توسعه ممالك داد ، فيصله تدريجا و نوبت
بايد دارد مشروعيت‌مشكل نظر از كه دولتي نمونه عنوان به است مواجه
آلموند تحليل كه‌در ضعفي.بردارد گام هم هويت بحران مثلا حل جهت در
به كه انديشمندان‌نوسازي قبلي نظريه‌هاي بالعكس اينكه است مشهود
ارزيابي به وكلا بودند بي‌تفاوت آن زيرمجموعه و سياسي توسعه مقوله
و سرمايه انباشت فرايند به هم آلموند اولا مي‌پرداختند اقتصاد نقش
بررسي در مور برينگتون او برخلاف است بي‌توجه اقتصادي مازاد استثمار
و مقام حكومتي ساختار روي مازاد انباشت روند و اجتماعي ساختار نقش
كه است قائل آن استثمار نحوه و مفهوم‌مازاد به توجهي قابل جايگاه
تاريخ‌نوسازي اينكه دوم است ، خالي آلموند مباحث در موضوعات اين جاي
بحران مقوله به مفرط توجه است ممكن انعطاف ، داراي و پويا است تاريخي
بحران درمان براي نه افراد و باشد تصنعي موارد برخي در آنها حل و
بر اتكاء با و شخصي استنباط و برداشت براساس بلكه موجود واقعا
(8).بردارند گام موهوم بحران حل جهت شده بازسازي منطق
تئوري‌نوسازي بررسي و نقد به اكنون:نوسازي نظريه‌هاي نقد -5
به است جبري رهيافت نوعي دچار كلاسيك نوسازي نظريه -مي‌پردازيم1
دوم ، جهاني جنگ از پس دوره در كلام جغرافياي تاثير تحت كه دليل اين
گوئي ميداند (Weesternization) شدن غربي را شدن نو و توسعه راه تنها
را يافتگي توسعه پس.است محال هم غيرسرمايه‌داري رشد راه تصور حتي كه
.مي‌رود به‌شمار تئوري اين عمده ضعف نقاط از دانستن شدن غربي مترادف
اهميت حائز نكته اين بيانگر غيرغربي دنياي پيشرفتهاي و تحولات -2
تغير صورت تجدد و نمي‌باشد مدرنيت با تقابل در هميشه سنت كه است
-عقلي برخورد موجود سنتهاي مقوله با اگر مي‌باشد ، سنت يافته شكل
مكمل عناصر عنوان به بودن ، انگل و مزاحم حالت از سنتها بشود علمي
(9).يافت خواهند تحول توسعه
با مترادف را ملي دولت وسيله به تصميم‌گيري مرحله نوسازي تئوري -3
بدون تصميم‌گيري امروزه ميداند آن توفيق‌آميز اجراي و اعمال امكان
ملي بزرگ آسيب توليد ، و سرمايه‌گذاري امر در بالاخص عواقب پيش‌بيني
نبود توليدات ، فروش و ارزيابي با مسئله كه شرايطي در ميشود محسوب
دنياي ممالك جهاني مشكل بصورت مدرن تكنولوژي و سرمايه فقدان تقاضا ،
و قيمتها جنگ همچون اقتصادي قدرتهاي فشار ابزارهاي و است شده سوم
عليه بر..و وام اعطاي خارجي ، سرمايه‌گذاري سياسي ، فشار تعرفه‌ها ،
افزايش به تصميم توصيه مي‌توان چگونه ميشود گرفته بكار سوم جهان
گذاشت؟ اجرا به را صادرات
پيرامون سوم جهان به تئوري اين تجويز به نسبت انتقاد چهارمين -4
اوليه فقدان خارجي وام‌هاي اخذ با است قادر كه است ملي دولت بازيگري
ليكن نمايد توليد شبكه وارد را مانده عقب جامعه و مرتفع را سرمايه
بوروكراسي هم و دولت هم كه ميدهد نشان ملي دولتهاي نقش مطالعه
سياست:ميردال قول به و مي‌باشند فاسد و غيركارآمد دو هر نوپديد ،
تثبيت و تغذيه منتفع ، را حاكم طبقه سوم جهان ناحيه از استقراض
نشان توسعه امر در را دولت ناكارآئي هم نئوليبرالها تحقيقات مي‌نمايد
در را بين‌المللي تجارت نقش‌وزارت نبايد نظر اين عليرغم.ميدهد
دور خاور كشورهاي توسعه در دولت جايگاه يا گرفت ناديده ژاپن توسعه
توسعه‌طلب و مشروع دولت فاقد سوم جهان كشورهاي اغلب اما.(NICS)
(10).هستند
و اقتداري دولتهاي چرا بود اگر و نمي‌باشد توسعه شرط پيش دمكراسي -5
توسعه نموده‌اند ، تقويت مدني جامعه مقابل در را دولت كه آنها
شيوه به تا 1985 ، دور خاور كشورهاي اغلب در دولتها يافته‌اند ،
را خود مطلوب مسير هم توسعه حال اين با ميكردند اقتداري‌اقدام
بكار سرانه درآمد سود به صنعت و اقتصاد هرچه‌چرخهاي و مي‌پيمود
مي‌آمد دست به حاكم دولت براي نيز مشروعيت‌سياسي مي‌افتاد
توسعه نياز پيش دمكراسي كه نظريه‌نوسازي اين‌فرضيه پس (Legistimation)
تحقق اقتصادي ، رشد با همزمان دمكراسي بلكه‌مي‌تواند نيست معتبر است
.يابد
و نوآوري به بي‌علاقگي را سوم دنياي عقبماندگي علت نظريه اين -6
هيچ توسعه‌نيافتگي علل تبيين در و ميداند تكنولوژي و فقدان‌سرمايه
مدافع پژوهش اين.ندارد تاريخ طول در به‌مقوله‌امپرياليسم اشاره‌اي
ملل عقبرفتگي در را استعماري دولتهاي سهم ليكن نيست تئوري‌توطئه
.ميداند سوم‌چشمگير جهان
تبديل و (خاوردور) در NICSبه موسوم كشورهاي وپيدايش ظهور -7
را وابستگي تئوري كه همانطوري اقتصادي مهم غول يك به آنها شدن
اثبات حداقل و زده لطمه هم نوسازي تئوري استحكام به ساخته بي‌اعتبار
پذيرش ضمن مي‌توان ثانيا.نمي‌شود ختم غرب به راهها همه كه‌اولا كرده
راهي مي‌توان اينكه ثالثا و بود نيز سنتها حافظ آن وابزارهاي توسعه
طي قرن نيم از كمتر عرض در پيمود قرن سه دوالي طي در كه‌غرب را
.كرد
تكيه كه نمود نشان خاطر بايد نوسازي ، نظريه به انتقادات اين عليرغم
و داخلي نيروهاي بهره‌وري سطوح ارتقاي به نظريه اين وتوصيه
نظريه اين امتيازات از سرمايه انباشت رشد جهت داخلي سازماندهي‌اقتصاد
و است رسيده اثبات به آن صحت قرن نيم حدود گذشت از پس مي‌باشدكه
تعبيردادراشتات به داخلي تجزيه و تركيب قدرت بدون كمك‌هاي‌خارجي
اولين بايستي عقبمانده كشورهاي.است ته بدون ظرف در آب همانندريختن
.نمايند ظرف ته نمودن مسدود صرف را خود كوشش
اقتصاد نظام با ارتباط برقراري لزوم نوسازي نظريه تجويز دومين
علاقه‌مند كشورهاي مي‌رسد نظر به كه است (سرمايه‌داري) بين‌المللي
فزاينده متقابل وابستگي درعصر آن پذيرش جز چاره‌اي به‌توسعه
مي‌باشد توسعه‌زا و پايدار ارتباطات برقراري مانع آنچه ندارندمنتهي
اقتصادي مبادلات در كه است سياسي اصطكاك و اقتصاد سياست‌زدگي
سرمايه‌گذاريهاي وام ، موضوع و مالي سياستهاي امروزه مشاهده‌مي‌شود
وضع و قيمت‌گذاري متناسب ، و مدرن تكنولوژيهاي صدور مستقيم‌خارجي ،
عرصه در پذيرنده كشور موضع‌گيري تحت‌الشعاع شدت به تعرفه‌هاي‌گمركي
.است تعامل‌بين‌المللي
داخلي عوامل را سوم جهان در نوسازي موانع نظريه اين:نتيجه‌گيري
ساخت از ممالك اين برخورداري سبب به ديدگاه اين از بخشي مي‌كند ، تلقي
تكنولوژي نازل سطح و انعطاف‌ناپذير سنتهاي دوگانه ، اقتصادي - اجتماعي
ليكن مي‌باشد معقول تبديل ، و توليد مراحل بر سنتي ابزارهاي غلبه و
نظريه اين در كرد منحرف را سرمايه‌ها حركت روند كه نيروي‌فرادستي
.نمي‌گيرد مدنظرقرار
شرط و است خوشبين سوم جهان ممالك آينده به كلي بطور نظريه اين
ولي ميداند سرمايه‌داري اقتصاد با پيوند و غرب با همراهي را توسعه
توسعه غرب مستعمرات و تابعين همراهان ، تمامي نمي‌دهدكه تجربه‌نشان
پيروي مي‌رود ، بشمار فاحش اشتباه شكل بدين بحث طرح اصلا.يافته‌باشند
و توسعه عقلي اصول به بي‌اعتنائي مفهوم به نوسازي ، تجويزي سيستم از
در نه بهره‌وري و كاميابي فلذا مي‌باشد متنوع محيطهاي اقتضاهاي
(11).است فاعلانه و عاقلانه گزينش اثر در بلكه كوركورانه نتيجه‌پيروي
عليرضا ترجمه انقلاب ، تئوريهاي كوهن ، استيفن -ماخذ7 و منابع
رجائي ، فرهنگ -بشيريه80 حسين مقدمه قومس ، 1370 ، نشر:تهران طيب ،
بيشتر اطلاعات براي بيستم ، 1374 قرن در اسلامي جنبشهاي درسي جزوه
رجائي ، فرهنگ ترجمه سياسي ، نظريه‌هاي فهم اسپرنيگن ، توماس:به.ك.ر
يكسان‌انگاري ، بشيريه ، حسين -صص 449043 آگاه ، 1370 انتشارات:تهران
ماهنامه ايران ، در سياسي توسعه مسائل و تاريخي ديالكتيك يكتاانگاري ،
صص ارديبهشت 1374 ، و فروردين شماره 17 ، چهارم ، سال توسعه ، فرهنگ
تبليغ يا تجربه‌ها از گرفتن پند ،franz-muschler -51002
اقتصادي ، -سياسي اطلاعات ماهنامه در شهابي محمود ترجمه ايدئولوژيها ،
عمومي ، فرهنگ و علمي فرهنگ سريع‌القلم ، محمود -ص 1911018 ش 28 ،
ص ،(دي 1373 و آذر) ش 8887 ، اقتصادي ، و سياسي اطلاعات ماهنامه
.2524
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام