چهارم ، شماره 1106 اكتبر 1996 ، سال آبان 1375 ، 28 دوشنبه 7
|
|
جهان سياسي تحولات در ايران نقش‌آفريني
مجتهدزاده دكترپيروز با گفتگو
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
اين پيوسته ضرورت‌دارد كه است سريع سياسي‌آنچنان جهان تحولات:اشاره
و نقد مورد وايران منطقه جهان ، ملل زندگي راروي آن آثار و تحولات
پيروز دكتر با گفتگويي ضرورت اين به توجه با.قرارگيرد بررسي
خليج‌فارس مسايل و جهاني ژئوپوليتيك مسائل ايراني كارشناس مجتهدزاده ،
.مي‌گذرد خوانندگان گرامي نظر از كه داده‌ايم انجام لندن دانشگاه در
مقالات سرويس
سياسي جهان تحولات كه بفرماييد است ممكن آغازبحث ، عنوان به:همشهري
مي‌توان چگونه را جهان امروز ژئوپوليتيك موازنه‌هاي در دگرگوني‌ها و
كرد؟ بررسي
كه دورويدادي.شد آغاز بزرگ دورويداد با (1370) دهه 1990
فروپاشي سو يك ازدگرگونكرد كلي طور به را ژئوپوليتيك‌جهاني
جهان نقطه‌پايان تنها نه ورشو ، شدن‌پيمان سرنگون و پيشين شوروي
براي را راه بلكه شد ، تلقي قطب دو ميان يافته توازن ژئوپوليتيك
سياسي -ايدئولوژيك مرحله‌رقابت‌هاي از جهاني ژئوپوليتيك نظام انتقال
حركت ديگر ، سوي از.ساخت هموار سياسي -اقتصادي مرحله‌رقابت‌هاي به
كويت بحران ماجراي در همپيمانانشان و متحده ايالات بي‌سابقه نظامي
استراتژيك كنش‌هاي برابر در ژئوپوليتيك واكنش‌هاي از نويني شيوه‌هاي
را تازه‌اي مفاهيم نخست رويداد كه حالي در.ساخت نمايان را منطقه‌اي
(عمودي و افقي)ساختاري روابط و ساخت مطرح جهاني ژئوپوليتيك در
نويني شيوه شكل‌گيري راآماده زمينه و كرده دگرگون قدرت‌هارا ميان
ژئوپوليتيك‌خاورميانه نظام دوم است ، رويداد ساخته روابط ازاين
پيش را تازه‌اي استراتژيك-نظامي موازنه دگرگون‌كرده ، سره يك را
ساختاري روابط در منطقه‌اي ازامنيت نويني مفاهيم و است كشيده
سقوط قطبي دو جهان كه هنگامي از.است داده دست به منطقه‌اي قدرت‌هاي
سوي به سياسي جهان حركت از كه مي‌شود ديده فراواني آثار تاكنون كرد ،
.دارد حكايت منطقه‌اي اقتصادي گروه‌بندي‌هاي از متشكل قطبي چند نظام يك
مطرح را جهاني نوين ايده‌نظام دوران ، اين آغاز از متحده ايالات
گوناگون كشورهاي كه شكل مخروطي دارد نظامي از حكايت ايده اين.ساخت
اين درراس متحده ايالات و مي‌گيرند قرار قدرت هرم گوناگون رده‌هاي در
امريكايي ايده اين.خواهدكرد اجرا را ژاندارم‌بين‌المللي هرم ، نقش
متحد رهبران‌نزديكترين حتي و قرارنگرفته ملتي هيچ استقبال مورد
اشاره‌اي‌بدان نيز بريتانيا ، محافظه‌كار دولت يعني ايالات‌متحده ،
سروري‌خواهانه ايده اين كنم تاييد كه دارد فراوان تاسف جاي.نمي‌كنند
حقيقت به و شده اجرا عربي خاورميانه از بخشي در تنها امريكايي
خليج‌فارس در نظامي حضور استراتژي اجراي دليل به البته).است پيوسته
كه هستند آن سرگرم سخت جهان ملت‌هاي ديگر اما(منطقه در قدرت نمايش و
درنظام‌هاي گرفتن جاي راه از جهاني ، گيرنده شكل نظام در را خود مقام
.كنند تعيين منطقه‌اي اقتصادي
چند نظام سوي به جهان‌سياسي نوين ازجهت‌گيري‌هاي واشنگتن حال ، عين در
دگرگوني‌ها اين بر همگامي نوعي با مي‌كوشدكه و نيست غافل اقتصادي قطبي
شمال بازرگاني آزاد داردمنطقه نظر در متحده ايالات.شود چيره نيز
از پس كه حالي در.دهد گسترش امريكا قاره سراسر به را (نفتا) امريكا
آتلانتيك پيمان در را نقش‌آفريني‌خود و حضور دودلي ، سال دو -يكي
از شماري با پيماني‌را پيش سال دو ساخته‌است فعالتر (ناتو) شمالي
كه‌همكاري گذارد قرار و امضاءكرد آرام اقيانوس كشورهاي‌حاشيه
اين.شود فعال سال 2010 تا(آپك)پاسيفيك -امريكا اقتصادي
همگرايي راه از مناطق بر شدن چيره براي كه است آشكار استراتژي
ديگر ، گفته به.است ديده‌شده تدارك Integration)(Dominationthrough
گيتي درسراسر را خود جهاني نوين اجراي‌نظام اميد واشنگتن كه ازآنجا
اقتصادي به‌گروه‌بندي‌هاي شدن وارد راه از تا تلاش‌دارد مي‌دهد ، دست از
و جهان بر سروري گروه‌بندي‌ها ، استراتژي اين بر چيرگي وايجاد منطقه‌اي
ديگر ، سوي از.سازد عملي را بين‌المللي عنوان‌ژاندارم به نقش‌آفريني
مفهوم پويايي خود به خود كمونيستي ، بلوك پيشين ، سياسي خاور فروپاشي
خواهد دشوار اين از بيش.ساخت مواجه سوال علامت با را سياسي باختر
نام جهاني سياست در يكپارچه نيروي يك عنوان به سياسي ازغرب كه بود
امريكاي و باختري اروپاي مجموعه پيشين ، قطبي دو جهان مانند و برد
.كرد متحده‌قلمداد ايالات يازياده‌خواهي‌هاي خطاها مسئول را شمالي
ازسوي ويژه به متحد سوي‌اروپاي از زيادي وواكنش‌هاي كنش‌ها امروز
ايالات باخواست‌هاي پيش روز از بيشتر روز كه‌هر مي‌شود ديده فرانسه ،
راه‌هاي نويني كوشش‌هاي و كنش‌ها امروز.مي‌كند پيدا متحده‌رودررويي
راه در متحده ايالات جويي‌هاي ستيزه از را باختري اروپاي جهاني سياست
است رسيده آن وقت ديگر من نظر به.مي‌سازد جدا جهاني خواهي‌هاي سروري
غيره و دور وخاور ميانه به‌خاور را ما باختريان كه همانگونه
به را زمين باختر جهان ، جغرافيايي درخاور نيز ما.كرده‌اند تقسيم
.كنيم تقسيم غيره و ميانه وباختر دور باختر
آينده دنياي‌ژئوپوليتيك دورنماي از خطوطروشني مي‌توان آيا:همشهري
ترسيم چگونه را خطوط اين شما كرد؟ ترسيم جهاني نظام‌شكل‌گيرنده يا
مي‌كنيد؟
پويايي تنها كمونيستي ، نه بلوك يا سياسي‌پيشين ، فروپاشي‌خاور
در خلايي‌را بلكه ساخت ، مواجه علامت‌سوال با را سياسي مفهوم‌باختر
تشويق را انديشان جهاني كه آورد وجود به ژئوپوليتيك‌جهاني نظام
از آينده فرا ژئوپوليتيك جهان اينكه در كشند پيش را نظريه‌هايي مي‌كند
و قطبي تك بود خواهد جهاني آيا ;بود خواهد برخوردار ساختاري چگونه
مخروط راس در متحده ايالات كه جهاني نوين نام‌نظام به شكل مخروط
خواهد خود انحصاري وظيفه را گيتي امنيت از پاسداري جهان ، در قدرت
گرفتن پايان سبب تمدن‌ها هانتينگتن ، برخورد گفته به يا ، ;دانست
جهان مي‌بينم ، بنده كه اينگونه يا ، و ;شد خواهد متمدن بشر تاريخ
يافته توازن و قطبي چند برخوردارشود ساختاري از ژئوپوليتيك‌مي‌رود
همانند اقتصادي غول چند پيدايش اقتصادي‌منطقه‌اي؟ گروه‌بندي‌هاي ميان
اروپا اتحاديه همانند منطقه‌اي اقتصادي گروه‌بندي چند و ژاپن و آلمان
(نفتا)شمالي آمريكاي آزاد منطقه‌بازرگاني (The European Union)
خاوري آسياي اتحاديه‌ملت‌هاي و Free Trade Area)(North American
ترديديsouth- East Asian Nations)(Association of(آن.سه.آ)
قرن با رويارويي آماده را خود چگونه جهاني كه‌نظام نمي‌گذارد باقي
.مي‌سازد يكم و بيست
شتابگرفتن سبب دهه 1990 نظام‌جهاني در دگرگوني گرفتن سرعت
شده بازار شدن‌اقتصاد جهاني با همزمان نظام‌جهاني شدن اقتصادي
سياسي شكل‌دهنده‌جهان نيروهاي ژئوپوليتيك ، موازنه نوين حقايق.است
-جهاني‌گسترش‌يابنده مبادله‌بازرگاني.است كرده آندگرگونس.آ را
گسترش (گات) وبازرگاني گمركي عمومي كامل‌موافقت‌نامه اجراي با كه
-اقتصادي‌ملت حاكميت از جنبه‌هاي‌زيادي -گرفت خواهد بيشتري
.است برده ميان از را حكومت‌ها
تلاش به توجه با و چيست دگرگوني‌ها اين در مناطق ديگر وضع:همشهري
ايالات خود ، آيا سليقه مطابق روسيه كردن دگرگون زمينه در واشنگتن
جهاني نوين امريكايي‌نظام اردوگاه به را روسيه شد خواهد موفق متحده
سازد؟ وارد خود
خود بود خواهند شونده‌ناچار دگرگون شرايط دراين جهان مناطق ديگر
شاهد هم‌اكنون از ما.سازند كنوني‌هماهنگ گيرنده شكل بادنياي را
اقتصادي غول يك ابرقدرت‌يا يك مقام در ژاپن‌مي‌كوشد كه هستيم آن
نظام سو ، يك از چين ، .كند نقش‌آفريني جهاني آينده نظام در مستقل
و ساخته دگرگوني‌ها برخي آماده را خود مائوئيستي اقتصادي -سياسي
در را كاپيتاليستي ، اقتصاد يا بازار اقتصاد از جنبه‌هايي مي‌كوشد
با شدن يكپارچه با ديگر ، سوي از و دهد رواج خود سرزمين از بخش‌هايي
و قول از گونه‌اي به ورود با كه مي‌شود آن آماده آينده سال در هنگ‌كنگ
منطقه‌اي گروه‌بندي خود ، اطراف در ديگران و تايوان با منطقه‌اي قرارهاي
اگر است ، گونه همين بيش ، يا كم روسيه ، وضع.آورد وجود به را مهمي
براي تلاش و مسكو به مالي كمك‌هاي دادن راه از كه دارد گمان واشنگتن
شوراي در جمله از منطقه‌اي ، گوناگون ترتيبات در روسيه ساختن وارد
يك به روسيه فدراسيون شدن تبديل از مي‌تواند اروپا ، دموكراسي و امنيت
كه امروز روسيهاست اشتباه در سخت كند ، رقيبجلوگيري ژئوپوليتيك قطب
گسترده ساماني‌هاي و بي‌سر و مالي فراوان گرفتاري‌هاي دچار
مي‌كوشد متحده ، ايالات گوناگون كمك‌هاي نيازمند و است اقتصادي-اجتماعي
ايالات سياست‌هاي به نسبت مستقل قدرت يك عنوان به را خود موقعيت تا
ايران مورد در متحده ايالات خواست‌هاي با مسكو برخورد.كند حفظ متحده
متحده ايالات نيازمند مسكو كه روزي.است وضع اين گواه بهترين عراق و
متحده ايالات مقابل در موثري جهاني نقش‌آفريني چه كه است آشكار نباشد ،
خود فرمانبرداران از يكي به را روسيه مي‌كوشد امريكا.داشت خواهد
.يابد دست هدف و نتيجه اين به گوناگون راه‌هاي از مي‌كوشد و كند تبديل
سياسي درغرب روسيه كردن يكپارچه از سخن غربي سياستمداران از برخي
يعني باشد ، فلسفي يكپارچگي كردن ، يكپارچه اين از منظور اگر.دارند
باشد ، عملي است ممكن غيره ، و غربي دموكراسي غرب ، سياسي سيستم اقتباس
در سخت غرب باشد ، ژئوپوليتيك -استراتژيك يكپارچگي منظور اگر ولي
روسيه كه است قرن چهار حداقل.مي‌گيرد كم دست را روسيه و است اشتباه
همه و امكانات همه اكنون هم و است كرده زندگي قدرت ابر يك صورت به
نه.دارد اختيار در را جهاني ابرقدرت يك مقام به بازگشت ايده‌هاي
شود ، يكپارچه غرب با استراتژيك -سياسي نظر از نيست ، حاضر روسيه تنها
غرب با خاوري اروپاي سياسي يكپارچگي از تا مي‌كند تلاش سخت بلكه
.مي‌شناسد خود اقمار را كشورها اين چون كند ، جلوگيري
Mackinder)همانندميكندر سياسي جغرافياي در انديشمندان از برخي
.كرده‌اند فرض جهان (Heartland) قلبي سرزمين را روسيه (Sir Hariford
به‌جبهه دوم ، جهانگير جنگ جريان در هيتلر ، كه بود فرض همين براساس
.يابد سروري جهان بر !!جهان قلبي تسخيرسرزمين با تا آورد روي شرقي
دشوار است ، جهان قلبي سرزمين روسيه كه نظر اين اثبات است ممكن اگرچه
فدراسيون.بالقوه‌است ابرقدرت يك و طبيعي قدرت يك روسيه باشد ، ولي
دوران در چه بود ، يك‌ابرقدرت يافت ، موجوديت كه روزي از روسيه
شوروي‌هاي سوسياليستي جماهير چهارچوب چه‌در و رومانف‌ها امپراتوري
.پيشين
ايجاد براي كه است اين صحيح ايران مانند كشورهايي براي حال ، هر به
را روسيه مانند بالقوه‌اي جانبابرقدرت‌هاي جهاني ، نظام در توازن
هم ايران با ديگر روسي ، ابرقدرت كه دوراني در ويژه به گيرد ،
مستقيم كشورگشايي‌هاي تهديد مورد ايران موقعيت سرزمين و نيست مرز
.نمي‌باشد آنان
شونده نظام‌دگرگون در مي‌توان هم را ديگري حركت‌هاي آيا:همشهري
اندازه به كه سياسي جهان در كه است كرد؟بديهي نشان جهاني
به گوناگوني جنبه‌هاي دگرگوني‌ها ، است ، پيچيده انساني پيچيدگي‌محيط
نظامي به را خود جاي پيشين قطبي دو نظام كه حالي در.مي‌گيرد خود
فكري زيربناي كه حالي در ;باشد قطبي چند مي‌رود كه است داده
زيربناي به ايدئولوژيك زيربناي از مختلف اقطاب به جهان تقسيم‌كننده
با همزمان مي‌بينيم كه حالي در ;مي‌شود تبديل استراتژيك -اقتصادي
فزوني قومي استقلال و ملي هويت به بازگشت گرايي‌ها ، منطقه گسترش
شونده دگرگون ساختار اين در نيز ديگري حركت‌هاي حال همان در مي‌گيرد ،
اين و است روزنامه‌همشهري براي بحث اين چون.است تشخيص قابل
دو كه كنم اشاره است خوب دارد ، ويژه توجه شهري به‌مسائل روزنامه
جهاني گيرنده شكل نظام در نقش‌آفريني‌شهر با رابطه در ويژه حركت
روبه شهرها اقتصادي -سياسي پويايي ميزان امروز.است تشخيص قابل
گاتمن ژان (Megalopolis) مگالوپوليس سوي ، يك از.است فزوني
پيدا جهاني واقعيت دارد نوين ، سياسي جغرافياي پدر (Jean Gottmann)
در را شاگرديش افتخار دهه 1970 در كه برجسته دانشمند اين.مي‌كند
ياد تئوري سال 1961 در نوشته‌اي طيداشتم آكسفورد جغرافياي مدرسه
در متحده ، ايالات باختري شمال كه كرد پيش‌بيني ويكشيد پيش را شده
خواهد تبديل بزرگ حومه‌اي شهر يك به جمعيت ميليون با 20 و مايل 600
واژه‌اي مفهوم به رامگالوپوليس شهري ماوراي پديده‌هاي اين وي.شد
به آينده در شهرها كه كرد پيش‌بيني و داد نام باستان ، يونان در موجود
كه قطعاتي.مي‌گيرند شكل سست ولي گوناگون قطعات از موزائيكي گونه
ناهماهنگي‌ها نماينده بيشتر موزائيك اين.دارند اندكي انعطاف‌پذيري
شهري خدمات و پيچيده را شهري زندگي كه دهنده‌هماهنگي‌ها نشان تا است
كه‌مگالوپوليس‌هاي هستيم آن شاهد ما امروز.مي‌سازد رادشوارتر
-رفته كه مي‌رود توكيو.برمي‌آورند سر گيتي كنار و گوشه در فراواني
جنوب شهرهاي همه و لندن.يابد گسترش جزايرژاپن سراسر به رفته
و پيدايش.مي‌آيند در غول‌آسايي مگالوپوليسي گونه به بريتانيا خاوري
به تن ميليون بيست از افزونتر جمعيتي با بزرگ بسيار شهرهاي گسترش
خدمات نظام به توجه.مي‌آيد در دشواري از پر ولي عادي پديده‌هايي گونه
انرژي و است پراهميتي مسئله شهرها اين در نظم برقراري و شهري
انساني محيط بر مادي دشواري‌هاي غلبه.كرد خواهد جلب را فراواني
خواهد غول‌آسا شهرهاي اين ساكنان روي ژرفي رواني اثرات مگالوپوليس‌ها
خصمانه فرهنگ بيكاري ، گسترش با توام رفاهي نابرابري‌هاي افزايش.داشت
-سياسي پويايي گسترش شاهد ما ديگر ، سوي از.كرد خواهد چيره را
مي‌روند شهرها برخي.هستيم كوچكتر شهرهاي حتي و مگالوپوليس‌ها اقتصادي
تجديد را باستان يونان حكومتي -دوران‌شهر اقتصادي -سياسي پويايي كه
باختري اروپاي و متحده ايالات باختر شهرهاي از شماري امروز.كنند
گوناگون بخش‌هاي با را گسترده‌اي بازرگاني مبادلات و اقتصادي روابط
همانند بزرگي شهر بازرگاني مستقل تلاش‌هاي.كرده‌اند آغاز جهان
نظام چهارچوب دور ، خاور و ژاپن با مبادلاتي رابطه در سانفرانسيسكو
نظام شدن اقتصادي.است نورديده در را متحده ايالات اقتصادي -سياسي
جنبه‌هاي رفتن ميان از سبب آزاد بازار اقتصاد شدن جهاني و جهاني
حاكميت كامل‌گات اجراي و مي‌شود دولت اقتصادي حاكميت از زيادي
بديهي شرايط ، اين.برد خواهد ميان از پيش از بيش را دولت‌ها اقتصادي
خواهد گسترش را مگالوپوليس‌ها مستقل سياسي -اقتصادي نقش‌آفريني كه است
بازرگاني نقش‌آفريني و پويايي‌اقتصادي گسترش.داد
.باشد بري محيط بر سياسي اثرگذاري از مگالوپوليس‌هانمي‌تواند
خواهد رافراهم شرايطي شهرها جهاني نقش‌آفريني گسترش اين اثرات‌سياسي
.ساخت خواهد دگرگون را حكومت‌هاي‌مركزي و شهرها قانوني روابط كه ساخت
در يادشده ، دگرگوني‌هاي كه داشت نظر در حال‌بايد هر به را نكته اين
فدرال نظام‌حكومتي از كه شد خواهد چشمگير كشورهايي در بيشتر حال‌حاضر ،
مستقل واقعا انجمن‌هاي نماد شهري ، در دموكراسي اينكه يا و برخوردارند
.باشند داشته مستحكم بنيادي كشورها اساسي‌آن قوانين در شهري ،
دارد ادامه
