چهارم ، شماره 1123 نوامبر 1996 ، سال آبان 1375 ، 17 يكشنبه 27
|
|
با هماهنگي به اسلامي معماري رويكرد
طبيعت
(دوم بخش) چگونه؟ چرا؟ اسلامي ، شهر بقاي و حدوث
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
هستندپرسه‌اي اسلامي عظيم تمدن كه‌بازمانده شهرهايي در است كافي
و زيبايي عين در شهرها بافت چگونه كه آساني‌دريابيم به تا بزنيم
باشد مبارزه و ناسازگاري حال در طبيعي محيط با آنكه جاي به كارآمدي
.دارد را موازنه و هماهنگي كمال باآن
اشاره
چند طرح‌مسئله ذكر با اسلامي ، شهر وبقاي مقاله‌حدوث نخست بخش در
شهرها ازديگر آن تشخيص معيار و چيست اسلامي شهر جمله از اساسي پرسش
نظرتان از شهرسازي براي هندسه به مسلمانان رويكرد و مي‌باشد؟ چه
به مسلمانان گرايش و طبيعت با غرب تمدن تضاد شماره اين در گذشت ،
.مي‌گذرد ازنظرتان طبيعت با هماهنگي به توجه با شهرسازي
مقالات سرويس
رشيدي بهروز
.است كرده خويش‌طغيان دروني طبيعت و خدا به نسبت نوين انسان گويي
توجه آنكه شگفت اما نيست ، قديمي معاصرچندان جهان در بحث اين سابقه
اسلامي علوم و طبيعت علوم شالوده اساسي سنگهاي از يكي اين‌مسئله به
به ژرف‌انديشانه رويكرد و شهود بر مبتني اسلامي علوم.است بوده
اطراف محيط جمله از و جهان اجزاء همه ميان متقابل ارتباط و وابستگي
.است انسان
است آشكار اسلامي شهر شمايل در او اطراف محيط و انسان ميان تعادل
نظم در بحران‌زا نيروهاي منشا و بي‌نظمي كانونهاي امروز جهان شهرهاي
.هستند طبيعت
دربزرگترين شهرسازي و معماري پژوهشهاي نتايج پيشرفته‌ترين
با بايد ضرورتا بشر كه‌ساخت‌هاي مي‌دهد نشان جهان امروز دانشگاههاي
اين به مسلمان شهرسازان و معماران آنكه شگفت.باشد هماهنگ طبيعت
.پوشيده‌اند عمل جامه اين از پيش قرنها نوين نتيجه
بزنيم پرسه‌اي عظيم‌هستند تمدن از بازمانده كه شهرهايي در است كافي
و زيبائي عين در شهرها آن بافت چگونه كه دريابيم آساني به تا
باشد مبارزه و ناسازگاري حال در طبيعي محيط با آنكه جاي به كارامدي
ديده اسلامي شهر در آنچه.دارد را موازنه و هماهنگي كمال آن ، با
مبارزه طبيعت با هرگز اسلامي شهر.است پايداري و تعادل يكسره مي‌شود
هرگز ما برخلاف مسلمان سنتي معماران نيست بي‌اعتنا آن به و نمي‌كند
بيشتر هرچه كه بسازند شيشه‌اي بزرگ پنجره‌هاي تا نمي‌كوشيده‌اند
باشند ناچار كه فراخوانند ساختمان درون به را خورشيد شعاع سوزانندگي
.كنند تلف را فراواني انرژي خود ادارات و خانه‌ها كردن خنك براي
اطراف و تصرف‌خاورميانه براي روميها و يونانيها اقدامات رشته اسلام
كه گرديد شهرهايي درباره باعث‌شكوفايي و گسست هم از را مديترانه
و بزرگترين به اسلامي شهرهاي.بود شده آغاز آن پيش‌از سال هزار چهار
را بغداد عباسي دوره معماران.شدند تبديل جهان شهرهاي ثروتمندترين
طرح قاعده با شهر خيابانهاي نقشه.كردند بنا جاه‌طلبانه و مستدير
سربازخانه‌ها و پادگانها.دادند پهنا متر چهل از بيش آنها به و كرده
شهري فضاهاي از تا كرده‌اند طراحي رودخانه شرقي طرف در نو شكلي به را
توبره به را بغداد خاك تارها تا اگر ببرند بغايت و بجا استفاده‌هايي
را سامرا.بود جهان سياحان پايگاه امروز بغداد شايد بودند نكشيده
فسطات طلونيها (ديد را آن هركه شد خشنود:راي من سر=سامرا) ساختند
و كردند بنا قطائه محله در طلوني عظيم جامع.انداختند در نو طرحي را
از كسي اگر هم امروز حتي آفريدند اطرافش در را زيبا بناي هزاران
.مي‌بيند آنها در را ايراني هنر تاثير كند بازديد بناها اين بقاياي
طرابلس مرابتين و شد افتتاح فاطميان بدست نو مدنيتي تونس و مصر در
حلب بني‌مرداس.ساختند غرورانگيز را قرناطه نصر بني.دادند طراوت را
صليح بني و همدان بني رسول ، بني بني‌طاهره و را موصل حمدانيان و را
.كردند آباد را سمين و صنا
.زدند اسلامي شهرهاي سراسر در معماري در را خود تازه حرف سلجوقيان
مورد در شده اطلاعات‌گردآوري اسلامي شهر روشن نمونه يك عنوان به اينك
مطرح را مي‌نمايد حيرت‌انگيز غايت كه‌به اسپانيا در (كردوبا) قرطبه
:مي‌كنيم
بوده شهر كلان يك جهان شهرهاي ديگر نسبت به ميلادي دهم قرن در قرطبه
.است
.است داشته اقماري شهرك 28
.است بوده بزرگ‌كتاب بازار صاحب و است داشته عمومي كتابخانه 70
.است بوده آن در عمومي حمام 911
طرف دو در.است اسفالت‌بوده نوعي از پوشيده يا فرش سنگ خيابانها
.است داشته روشنايي چراغهاي بزرگ خيابانهاي
.است بوده شهر شبكه‌نظافت‌چيان و سرپوشيده فاضلاب سيستم‌هاي داراي
.بود شده آن‌تاسيس در عنوان‌الشريعه با وسيع باغهاي و پاركها
.بودند نماز اقامه براي نام‌مصلي به جايگاهي الشريعه كنار در
بوده شده بديعي‌درختكاري گونه به و بوده شهر خارج در همه گورستانها
.است
.فعاليت‌داشته‌اند فرهنگي و ادبي انجمن‌هاي پاركها و باغها در
.بوده‌است شده بنا شهر خارج در تخصصي وسيع بيمارستانهاي
مي‌كرده فعاليت بي‌سرپرستان و متكديان آسايشگاه عنوان به خاصي مركز
.است
قابل را آن گرماي 45درجه كه بوده وسيع حد بدان تا قرطبه سبز فضاي
.است مي‌ساخته تحمل
.است داشته سمفونيك اركستر
حفظ را خود شناسنامه و موقعيت همچنان عرب موسيقي در كه اندلس موشحات
.است گرفته ريشه اركستر همين از است كرده
.است مي‌شده برگزار شهر اين در بزرگ جشنواره‌هاي
.بوده‌است مردم همه براي رايگان آموزش سيستم داراي
قرطبه در:است گفته زمينه اين در برجسته شرق‌شناس و محقق دوزي
.بنويسد يا بخواند مي‌توانست كسي هر تقريبا
.است داشته دانشجويان خوابگاه
:اروپامي‌نويسد فكري پيشرفت تاريخ در دراپر جان
و لندن عمومي درراههاي چراغ يك حتي قرطبه حيات از پس سال هفتصد
در لندن پياده‌روهاي در مردم آن از پس قرنها و نداشت وجود پاريس
.فرومي‌رفته‌اند گل در پا قوزك تا باراني روزهاي
و فعاليتها براي‌تمركز را گامهامسجدي اولين در مسلمان معماران
ويژگيهاي از متاثر سخت چنين‌مركزيتي.مي‌كرده‌اند بنا خود عبادت
مركزيت اينبود شده ساخته مدينه در (ص)پيامبر دست به كه بود مسجدي
از گذشته و شد اسلامي سرزمينهاي تمام در معماري فضاي اساسي‌ترين
آداب.نشد دور خود اجتماعي سياسي جايگاه از هيچگاه ديني كاركرد
شكل.داشت خود تاثير زير غايت به را مساجد شكل و ساخت اسلام ، عبادي
و كاشي‌ها انتزاعي طرحهاي طاق‌ها ، شبستانها ، مناره ، گنبد ، محراب ،
تعريف تاثير از همه و همه نقطه‌ها و خطوط غوغاي و لاجورد شگرف تاثير
فضاسازي و معماري كه عمده‌اي تاثير.است گرفته نشات مسجد از اسلام خاص
اهميت قابل نظر اين از اسلامي سرزمينهاي در شهري فضاهاي ديگر بر مسجد
آن جايگاه و كاركردها از نمايشي فضا اين از نماد هر في‌الواقع كه است
بر فضا اين بسيار تاثيرگذاري به‌طوركلي و ديني آداب و اعمال در
بود آن از درست حراست عامل مساجد ، تقدس.است آن در حاضران و ساكنان
بوده عامل همين تحت‌تاثير گسترده‌اي تاحدود نيز مساجد بناي بقاي رمز و
ساخته گل و خشت با هجري اول قرنهاي در كه مساجدي از برخي هنوز.است
تمام در مسجد هر حراست و حفظ في‌الواقع.مانده‌اند باقي شده‌اند
.است مي‌شده تلقي مهم بسيار امري مسلمانان براي دورانها
سرزميني هر گرايشهاي‌معماري به توجه با اسلامي مختلف جوامع در مساجد
ويژگيهاي مبين سرزمين در مسجد اين‌رومعماري از و است مي‌شده ساخته
:ازجمله معماري طرحهاي انواع ايران مساجد در.معماري‌آنجاست
صورتهاي به را چهارايواني ايواني ، يك چهارطاقي ، شبستاني ، طرحهاي
تاريخ از دوره‌اي نمايشگر صورتها اين از هريك.يافت مي‌توان متنوع
برطرح علاوه.است ايران بزرگ و كوچك مناطق در موسوم سبك و معماري
كمابيش نيز مساجد فضاهاي‌كالبدي و عناصر از هريك خصوصيات معماري ،
انواع از هريك.مي‌باشد آنها كاركردي وحوزه اجتماعي نقش سبك گوياي
نمازخانه‌ها ، مساجد محله‌اي ، مساجد جامع ، مساجد مصلاها ، :مساجدمانند
اندامهاي و عناصر لحاظوسعت ، از مدرسه‌ها و مقبره‌ها گورستانها ، كنار
كه هستند ويژگيهايي داراي شهري بافت در وموقعيت فضايي تركيب كالبدي ،
.مي‌سازد متمايز مساجد انواع ساير از آنهارا
در بوده‌اند ، واستوار پابرجا قرنها طي كه بناهايي و مساجد از برخي
حفظ در وقف نقش باختن رنگ جمله از چند عواملي تاثير تحت اخير دهه‌هاي
بناهاي نگاهداري در مردم نقش كاهش شهري ، بافتهاي و بناها احياي و
تاريخي بناهاي كردن احسن به تبديل در عده‌اي مصلحت‌انديشي و عمومي
.دارند فرسايش روبه
.است اساسي بسيار امري مساجد ، به توجه اسلامي ، شهر طرح‌افكني بحث در
نمي‌تواند في‌نفسه شهر ، يك در مساجد فراواني و تعداد كه است روشن
مسجد يك كوچه و خيابان هر در اگر.باشد شهر آن شدن ازاسلامي نشانه‌اي
اجتماعي و كاركردهاي‌ديني ديگر و آنها در مسلمانان تجمع به و شود بنا
مسجد بناي.شد نخواهد اسلامي‌آشكار شهر و نشانههاينشود توجه آنها
شهرهاي تاريخچه مرور با.نيست مدنيت‌اسلامي براي اعلاني ديگر
واحدهاي‌كوچكتر و شهر امتياز وجه جامع مسجد كه مسلمان‌نشين‌درمي‌يابيم
آن از است ، مي‌شده بنا درآن جامعي مسجد كه هرجا يعني.است بوده آن از
فعاليتها مركزي نقطه شهر هر در جامع مسجداست مي‌يافته شهر عنوان پس
....و داوري‌ها قانون‌گذاري‌ها ، جمله از بوده‌است ،
به مي‌رسيده ، شهروندان گوش به مسجد مناره‌هاي از اذان صداي هرگاه
چنين شاهد كه بيننده هر.مساجدمي‌رفته‌اند به و گفته لبيك اذان نداي
شهرهاي‌بزرگ.مي‌يابد اسلامي شهر يك در را خود باشدبي‌ترديد منظره‌اي
گرفتن سرعت مقايسه‌نيستند ، قابل نظر اين از گذشته شهرهاي با امروز
آن از يا گرفته را مساجد به رسيدن براي مردم شتاب شايد زندگي زواياي
.باشد كاسته
دارد ادامه
