چهارم ، شماره 1182 ژانويه 1997 ، سال بهمن 1375 ، 28 سه‌شنبه 9
|
|
نهج‌البلاغه شرح و ترجمه
والمسلمين حجت‌الاسلام حضور با ميزگردي در نهج‌البلاغه از پرتوي
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
اصغر علي استاد و جعفري مهدي سيدمحمد دكتر عبدالمجيدمعاديخواه ،
2- فقيهي
ابن‌المودب نسخه ابتدا من نهج‌البلاغه ترجمه اول ماخذ:فقيهي استاد
اين كه است بوده راوندي قطبالدين اختيار در كه است نسخه‌اي سپس و
نسخه من استفاده مورد سوم نسخه مي‌رسد رضي شريف به دوواسطه با نسخه
است ابي‌الحديد ابن به مربوط
اشاعه و رواج هميشه كه كنم اشاره نكته اين به بايد اينجا در
به.است بوده همراه فكري ، آزاد و دمكراسي رواج با نهج‌البلاغه ، فرهنگ
احزاب.شد باز سياسي فضاي شهريور 20 ، از پس.فرهنگي دمكراسي خصوص ،
الهام با فاضل جواد مرحوم.شد آزاد نوشتن براي قلم‌ها.وجودآمدند به
برخورد در نهج‌البلاغه ، خود زيرانوشت سياسي نهج‌البلاغه ، لوايح از
برخورد مشكلي با ملتي كه هرجا.است شده بيان مشكلات ، و باحوادث
مرحوم.نمايد چاره را مشكل آن مي‌تواند نهج‌البلاغه وسيله به مي‌كند ،
كار اين براي را نهج‌البلاغه شيوا ، بيان و زيبا قلم آن با فاضل ، جواد
سال 1322 از نهج‌البلاغه ترجمه به شروع فيض‌الاسلام ، مرحوم.كرد انتخاب
همان در.رسانيد پايان به كوچك جلد شش در را آن و كرد تا 1329
ترجمه به شروع هم طالقاني آيت‌الله مرحوم و 1323 سالهاي 1322
بيشتر خطبه 81 تا ولي شد منتشر سال 1325 در كه بود كرده نهج‌البلاغه
فراوان نهج‌البلاغه ترجمه شاهد و 50 دهه‌هاي 40 در مابود نشده ترجمه
:مي‌كنم عرض را آنها نام تاريخي ، ترتيب به فهرست‌وار ، من كه هستيم
فاضل جواد ترجمه از است تلفيقي كه شاهين ، داريوش نهج‌البلاغه ترجمه -
.فيض‌الاسلام و
دفتر و كرده ترجمه را نهج‌البلاغه كه حقوقدان و مترجم مبشري ، آقاي -
هرچند است ، روان ترجمه‌اي.است كرده منتشر را آن اسلامي ، نشرفرهنگ
.مي‌باشد فراواني غلطهاي داراي
قم در كه دارد وجود نهج‌البلاغه از آسان ترجمه عنوان تحت ترجمه‌اي -
آيت‌الله نظر زير ديگر نفر چند و آقاي‌آشتياني.است گرفته انجام
.داده‌اند انجام آن‌را شيرازي مكارم
تفسير و به‌ترجمه شروع سال 57 ، از تبريزي جعفري استادعلامه -
خطبه تا ظاهرا و شده منتشر جلدآن تاكنون ، 24 كه كردند نهج‌البلاغه
.نكرده‌اند ترجمه بيشتر 139
.است مشهور وي نهج‌البلاغه ترجمه كه شهيدي دكترجعفر استاد -
در لذا است فارسي ادبيات استاد هم و عرب ادبيات استاد هم ايشان زيرا
.كنند اظهارنظر دارند صلاحيت زمينه دو هر
كار به ازانقلاب ، قبل سال‌ها از هم معاديخواه جنابحجت‌الاسلام -
مشغول نهج‌البلاغه از موضوعي فهرستي تنظيم و نهج‌البلاغه روي بر تحقيق
آفتاب فرهنگ و بي‌غروب خورشيد عنوان تحت ايشان ترجمه اخيرا و بودند
.است شده منتشر نهج‌البلاغه ، موضوعات از مفصل است معجمي كه
عمل به ازنهج‌البلاغه نظم به ترجمه‌اي قبل ، سال‌ها از آقاي‌انصاري -
در نظرتان كه پرسيدم فيض‌الاسلام مرحوم از كه است يادم من است ، آورده
من براي و مي‌كردند ترجمه نظم به ايشان گفت چيست؟ باره اين
كردم تشويق لذا است ، خوب بسيار اشعارش ، برخي كه ديدم من مي‌فرستادند ،
.كنند منتشر را آن كه
از ترجمه‌اي اصفهان ، دانشگاه استاد شريعت ، محمدجواد دكتر آقاي
.است شده منتشر اصفهان در كه نهج‌البلاغه‌دارد
.دارند نهج‌البلاغه از ترجمه‌اي هم زماني آقاي‌مصطفي -
آل تاريخ با فرهنگي ، لحاظ از را ايشان من كه فقيهي جناباستاد -
محمدعبده شيخ شرح ايشان.دارند نهج‌البلاغه از ترجمه‌اي بويه‌مي‌شناختم
مختصر خيلي صورت به محمدعبده شيخ كه شرحي با را متن‌نهج‌البلاغه يعني
.كردند ترجمه فارسي به كاملا بودند ، آورده درپاورقي ،(لغوي بيشتر)
كرده‌اند ترجمه را قرآن قبلا كه هم آيتي عبدالمحمد آقاي‌دكتر -
نيامده بيرون چاپ زير از هنوز ولي كردند ، ترجمه رانيز نهج‌البلاغه
.است
قرآن‌شان خوب ترجمه مانند ايشان نهج‌البلاغه ترجمه كه داريم اميد
.باشد
كارهاي بلكه نبوده ، ترجمه فرم در تنها نهج‌البلاغه ، روي بر كار
را مقالاتي سلسله اسلام ، مكتب مجله اخيرااست انجام‌گرفته فراواني
كه را كارهايي اين تمام و كرده آغاز عنوان‌شروع‌نهج‌البلاغه تحت
ديگران تحقيقات از و نموده جمع‌آوري انجام‌گرفته ، نهج‌البلاغه پيرامون
ترجمه و شرح از 400 بيش كه بود آمده مقالات دراين.است كرده استفاده
.است گرفته انجام آن از قسمتي چه و كامل طور به چه نهج‌البلاغه ، از
شرح پانزده از بيش بنده حال به تا اشتر ، مالك به امام فرمان از مثلا
و نهج‌البلاغه از خارج اميرمومنان ، سخنان از همچنين.ديده‌ام ترجمه و
بين از آنها اغلب متاسفانه كه شده فراواني كارهاي هم آن از قبل
مئه‌الكلمه ، نام به است ، جاحز از داريم كه اثري قديمي‌ترين.رفته‌اند
فارسي معروف شاعر وطواط ، رشيد را كلمه صد همين كه كلمه صد يعني
دو يك و فارسي جمله يك عربي ، جمله يك به شعر به ششم ، قرن در زبان ،
.است كرده شرح مطلوب كل طالب نام به فارسي ، بيتي
ترجمه‌ها ، از صرف‌نظر.است فارسي ادب بر نهج‌البلاغه تاثير ديگر نكته
شرح‌هاي نگارش هفتم قرن در عمل‌آورده‌ام ، به بنده كه بررسي‌هايي طبق
تاثير ايران بر ميثم ابن شرح و ابي‌الحديد ابن شرح مانند نهج‌البلاغه
پايان در و مولوي قرن ميانه در عطار ، قرن آغاز در گذاشت فراواني
كه هستند نهج‌البلاغه تاثير تحت قدري به بزرگوار ، سه هر.سعدي قرن ،
.كرد پيدا عينا مي‌شود را آنها كلمات بعضي عربي متن
است ، نهج‌البلاغه سعدي ، ترجمه گلستان مقدمه كه نمودم ادعا بار يك من
:كنيد توجه
العادون لايحصي‌نعمائه و الغائلون ، مدحته يبلغ لا الذي الحمدالله.
قربت موجب طاعتش كه جل ، و عز را خداي منتالمجتهدون حق لايعدي و
است حيات ممد مي‌رود ، فرو كه نفسي هر.نعمت مزيد اندرش شكر به و است
هر بر و موجود نعمت دو نفس ، دو هر در پس.ذات مفرح برمي‌آيد ، چون و
.آيد بدر شكرش عهده كز برآيد كه زبان و دست از.واجب شكري نعمتي ،
تاثير تحت بدينگونه گلستان ، در است ، فارسي معجزات از كه سعدي زبان
كلمات از است ، مواعظ كه‌همه نيز بوستان كتاب در سعدي.است نهج‌البلاغه
.است كرده استفاده اميرمومنان قصار
:مي‌گويد خود كه مولوي
ديده‌اي و عقل جمله كه علي اي
ديده‌اي آنچه از واگو شمه‌اي
يافته‌ست عقلت آنچه برگو تو يا
تافته‌ست من بر آنچه بگويم يا
درياي از قطره‌اي است ، گفته مثنوي دفتر در هرچه كه دارد اعتقاد مولوي
.است تابيده وي بر (ع)علي امام بينش و عقل از كه است معرفتي
حال هر به دارد ، تاكيد امر اين بر منطق‌الطير در ويژه به نيز عطار
و ايران مردم فرهنگ بر و فارسي زبان بر كهن روزگار نهج‌البلاغه‌از
انقلاب نعمت شكرانه به كه اميدواريم و گذاشته زياد تشيع ، تاثيري فرهنگ
فراهم بيت اهل معارف بيان براي ميداني و افتاده ما دست به كه اسلامي
و قرآن از بعد كه معرفت درياي اين از بتوانيم بيشتر هرچه ما كرده ،
شايان استفاده است ، اسلامي معارف منبع اصيل‌ترين اكرم ، رسول سنت
.كنيم
كرده‌ايد؟ استفاده متني چه از نهج‌البلاغه ترجمه در
بهره مدارك‌گوناگون از نهج‌البلاغه ترجمه در بنده.:فقيهي استاد
كرديد اشاره قبلا كه مي‌باشد خطي نسخه همان من ، اصلي مدرك ولي برده‌ام ،
به ايشان.است موجود قم ، در نجفي مرعشي آيت‌الله حضرت كتابخانه در و
به كردند ، عكس‌برداري آن از را رضي ، نسخه‌هايي شريف هزاره مناسبت
كتابخانه‌ها براي و غيرمرغوب ، جلد با قديم كاغذ و قديم سبك همان
اطلاع يكبار ، وقت هرچند و داشتند زيادي لطف بنده به ايشان.فرستادند
زده زيادي حرفهاي ملاقاتها ، آن در.بروم ملاقاتشان ، براي كه مي‌دادند
درباره تفكر سال چند از پس.مي‌دادند من به نيز كتابهايي و مي‌شد
از كردم ، آن ترجمه به شروع وقتي نهج‌البلاغه ، ترجمه كار عظمت و اهميت
خدمت سپس نه؟ آمديا برخواهم كار اين عهده از آيا كه پرسيدم خود
اصل كه متني به ولي نموده‌ام ، آغاز را كا اين من ، كه كردم عرض ايشان
داشته فرعي جنبه آن ، به نسبت متون ، بقيه و دارم نياز گيرد ، قرار
تاريخ دو داريم ، داراي كه قديمي نسخه:گفتند پاسخ در ايشان.باشند
پس.ابن‌المودباست به‌نام عصر علماي‌آن از يكي هم آن كه‌كاتب است
كه است نسخه‌اي دوم‌من ، ماخذ.دادم قرار مبناي‌ترجمه‌ام را كتاب اين
نسخه ، اين مي‌گويدكه ايشان.است بوده راوندي اختيارقطبالدين در
در كه است نسخه‌اي ماخذ ، سومين.مي‌رسد شريف‌رضي به واسطه ، دو با
كامل‌ترين اين ، كه دارد اعتقاد نيز وي.است بوده ابن‌ابي‌الحديد اختيار
.است موجود نهج‌البلاغه از كه است نسخه‌اي صحيح‌ترين و
از بنده.است درست عبده ، محمد شيخ شرح درباره جعفري آقاي‌دكتر گفته
مناسبت ، اين به كه راوندي قطبالدين شرح اول ، كردم استفاده سه‌شرح
توهين‌هايي براي كرده‌ام ، ابن‌ابي‌الحديد به گريزي ترجمه ، مقدمه بنده‌در
مختلف ، جاهاي در وي ، كه ملاحظه‌كرده‌ايد حتما.است كرده به‌قطب كه
از من اينجا در.مي‌دارد روا زننده‌اي توهين‌هاي قطب ، به بهانه‌اي به‌هر
فاقد و كامل ترجمه‌اي ترجمه‌اش ، كه داشته‌ام اعلام و كرده‌ام دفاع قطب
ولي است ، مجلد ابي‌الحديد ، بيست شرح كه است درست.است زوايد و حشو
مطالب شرح به كه آنجا.است كلامي و تاريخي موضوع يك آن ، سوم دو
شخص يك نام به وقتي ولي مي‌كند ، برگزار به‌اختصار مي‌رسد ، نهج‌البلاغه
صفحه سيصد جنگ ، يك درباره.مي‌دهد توضيح آن ، مورد در صفحه صد مي‌رسد ،
كه را آنچه ما اگر كه مي‌كنم عرض تحقيقا را اين.مي‌نويسد مطلب
سوم يك از بيش كنيم ، خلاصه نوشته ، نهج‌البلاغه شرح درباره ابن‌ابي‌الحديد
.نيست آن شرح
را فيض‌الاسلام متون ، متن بررسي در من.:معاديخواه حجت‌الاسلام
اصلي‌خود متن را متن اين دليل دو به و ديدم درستي و دقيق بسيارمتن
در نهج‌البلاغه درآوردن فيض‌الاسلام مرحوم كه نقشي به‌دليل يكي.دادم قرار
بود ، و انكاري غيرقابل و بسيارموثر نقش كه داشت ، زبانان فارسي بين
آورده به‌عمل متنش انتخاب در فيض‌الاسلام مرحوم كه است دقتي دليل به دوم
نسخه با كه مي‌خورد به‌چشم نادري موارد اختلاف ، مورد مسايل درباره.است
بيشتر ، پيدا مورد چهار يا سه از بيش من.نمي‌كند تطبيق اصلي ، خطي
احساس.كرد تمسك الاسلام فيض متن به نتوان اختلاف ، موارد در كه نكردم
كتابخانه خطي نسخه همين هم فيض‌الاسلام مرحوم كه بود اين تقريبا من
موارد در اغلب چون.است داشته اختيار در را مرعشي آيت‌الله مرحوم
.مي‌كرد تطبيق نسخه آن با نسخ ، اختلاف
نيز سبك يا و موضوع براساس تقسيم‌بندي نهج‌البلاغه در آيا
مي‌خورد؟ به‌چشم
سه از موضوعي تقسيم‌بندي يك در نهج‌البلاغه:جعفري مهدي محمد دكتر
-است20 خطبه مجراي جاري‌و كه اميرالمومنين كلام و خطبه‌ها -بخش 1
قصار كلمات -اميرالمومنين 3 وصيتنامه‌هاي و اداري نامه‌ها ، بخشنامه‌هاي
يك هر قصار كلمات نامه ، خطبه ، طبيعت نيز سبك نظر از شده‌است تشكيل
در (ع)امام كه است اين اهميت حائز نكته اما مي‌باشد ، متفاوت باديگري
آماده را خود و بنويسد و كند فكر ننشسته قبلا موارد اين از هريك
با مواجهه در خودجوش به‌طور بلكهباشد گفته زيبا سخن يك تا نمايد
.شده‌اند بيان مطالب اين حوادث
يكديگر با وسبك انشايي بخش ، ازنظر سه اين قطعا.:فقيهي استاد
بخواهيم اگر حكمتها ، يا قصار كلمات در كنيد فرض.مي‌كند فرق هم
مطلوب كلام طول خطبه‌ها ، در ولي.است مطرح ايجاز بيشتر بگوييم ، صحيح‌تر
جعفري دكتر آقاي.دارد معنا دنيايي و است كلمه دو گاهي حكمت ، .است
چون.است شده بيان في‌البديهه خطبه‌ها اين كه كردند اشاره موضوعي به
ايراد حضرت ظاهري خلافت نيم و سال چهار همان در بقيه خطبه ، چند غيراز
و تامل بدون خطبه‌ها ، انشاءايناست صفحه سي خطبه‌ها برخي.است شده
تابه‌حال ، بزرگ ادباي حتي هيچكس ، كه بلاغت و فصاحت منتهاي با
حد.است اعجاز يك حد در بگيرند خرده آنها از يكي بر نتوانسته‌اند
از عده‌اي برخلاف كه مي‌دانيم دليل را همين ما ، و است معجزه خود اعجاز ،
با نمي‌تواند كسي ،(ع)علي جز است ، ابن‌خلكان آنها ، راس در كه معاندين
.باشد گفته را مطالب اين كيفيت ، اين
نمي‌توانيم ما بگويم بايد ترجمه در سبك تفاوت بروز مورد در اما
به (ع)علي كه اعجازي آن اينكه براي.بياوريم ترجمه در را سبك تفاوت
كه بوده اين نظرم عادي ، به‌طور من.نيست بشري هيچ قدرت در كاربرده ،
.بفهمد نظر ، بدو در را مطلب خواننده ، كه باشد روان آنقدر ترجمه‌بايد
.كرده‌ام ترجمه را جمله عين من وجود بااين
دارد ادامه
