چهارم ، شماره 1215 مارس 1997 ، سال اسفند 1375 ، 11 سه‌شنبه 21
|
|
شهرها نخستين از پس سال چهارهزار
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
نوين شهرهاي جامعه‌شناسي
مي‌توان سال 1357 ، تا شسال 1300ه از ايران ، در را شهرنشيني روند
كرد تقسيم كندپو شهرنشيني و شتابان شهرنشيني دوره دو به
به از 199 كشور شمارشهرهاي عمومي ، سرشماري ساله دوره 30 يك در
به‌بيش نقطه از 186 نفر هزار پنج از كمتر نقاطجمعيتي و شهر 494
است رسيده نقطه از 617
كه فعال جمعيت تركيب تغيير با جوامع ، تحول كلارك ، كولين نظر به
.مي‌شود بيان است اشتغال طبقه‌بندي‌هاي از برآمده
تاريخ در دراز ايران ، پيشينه‌اي جامعه در شهرنشيني و شهر سنت
در ايران ، در شهرها نخستين ايجاد هنگام ازدارد جهان شهرنشيني
دانشمندان خاستگاه گاه شهرها ، اين و مي‌گذرد سال هزار چهار حدود
برابر در گاه ، و گذاشته‌اند مثبت تاثير بشر برسرنوشت كه بوده‌اند بزرگ
به ;داده‌اند دست از را خويش هستي قوم ، آن يا اين سيطره يا هجوم
بهروزي و پيشرفت در نقشي خويش ، مردم براي نتوانسته‌اند حتي كه گونه‌اي
و هگمتانه شاهپور ، جندي چون ايران ، شهرهاي آوازه زماني.باشند داشته
و بود طنين‌انداز جهان در فرهنگي ، و علمي مراكز عنوان به نيشابور ،
رشك مورد شهروندانش سنجيده و بسامان زندگي و توليد سازماندهي شيوه
آوازه همه آن از اكنون اما بود ، جهانگردان و (مورخان) پيشين‌نگاران
.است نمانده باقي نشاني و نام جز
سال 1300 حدود به درايران نوين سبك به شهرنشيني آغاز حقيقت در
راه‌آهن ، پيدايش خطوط جديد ، كارخانه‌هاي ايجاد.مي‌گردد باز ش.هـ
اين در.كرد دگرگون را آن چهره و داد رونق شهرنشيني به..و صنعت
رشد نرخ و پيمود (صعودي) فرازپويانه روندي جمعيت ، طبيعي رشد مدت ،
.گرفت پيشي روستايي جمعيت رشد نرخ از شهري جمعيت
به مي‌توان سال 1357 تا ش.هـ سال1300 از ايران در را شهرنشيني روند
از اول دوره:كرد تقسيم كندپو شهرنشيني و شتابان شهرنشيني دوره دو
.است انجاميده سال 1340 در ارضي اصلاحات قانون اجراي به و آغاز 1300
درصد ايران ، 65/2 در شهرنشيني سالانه رشد نرخ ميانگين دوره ، اين در
در را سال 1357 تا سال 1340 از كه شهرنشيني ، دوم دوره در.است بوده
.است بوده درصد سالانه 42/4 رشد نرخ ميانگين مي‌گيرد بر
سال تا) عمومي ساله‌سرشماري دوره 30 يك در موجود ، آمارهاي برپايه
از كمتر جمعيتي نقاط و شهر به 494 از 199 شهرهاي‌كشور ، شمار ،(1365
.است رسيده نقطه ، از 617 بيش به نقطه از 186 نفر ، هزار پنج
جمعيت بر نفر ، از 17ميليون بيش سالهاي 651345 ، فاصله در تنها
در جمعيت‌روستايي افزايش روند كه ، حالي در افزوده‌شده ، كشور شهري
جابه‌جايي‌هاي برآيند.است بوده ميليون‌نفر حدود 6/6 در دوره ، اين
گذشته ، سالهاي شهري ، در مراكز سوي به روستايي نقاط از شديدجمعيت ،
حدود به سال 1345 ، در كشور جمعيت كل از 38درصد را شهرنشيني ميزان
شهرنشيني ميزان شديد اين‌افزايش.است رسانده سال 1370 در درصد 57
در را..و حاشيه‌نشيني مسكن ، كمبود چون مشكلاتي گذشته ، سالهاي در
.است داشته همراه به كشور شهري جوامع
مشكلات بر و بوده نيز ، نامناسب شهرنشين جمعيت اين توزيع برآن ، علاوه
كشور ، شهرنشيني نظام اصلي مشخصه‌هاي از كه به‌گونه‌اي.است افزوده
سال در.است ميليوني و بزرگ شهر چند در جمعيت ، حد از بيش تمركز
و مشهد قم ، كرمانشاه ، اهواز ، شيراز ، تبريز ، اصفهان ، شهر هشت 1365 ،
كل از درصد 8/44;داشته‌اند جمعيت نفر هزار از 500 بيش كه تهران
شهر در 488 بقيه درصد و 2/55 بودند داده جاي خود در را شهري جمعيت
.مي‌زيسته‌اند ديگر
در ويژه به شهرها ، درديگر زيربنايي لازم سرمايه‌گذاري‌هاي از غفلت
تشديدمهاجرت‌هاي به كشور ، روستاهاي در نيز و ومياني كوچك شهرهاي
در ويژه به -كشور شهرهاي از برخي در جمعيت ، شديدتر تمركز به و داخلي
.است انجاميده -تهران
همراه به مهم پيامد شهرنشيني ، دو توسعه و شهري جامعه سوي به حركت
آنها برخي‌از شتابان گسترش -شهرها 2 تعداد افزايش-است1 داشته
كمبود همانند نيز ، آن از ناشي تبعات و حادتر ما كشور در دوم ، پيامد
مشكلات ، گونه اين.دارد گسترده‌تر دامنه‌ي..و آلودگي بي‌كاري ، مسكن ،
و الگوها با كه مي‌دارد وا را سياستگزاران و شهري كارگزاران
شهرهاي ايجاد و متوسط ، و كوچك شهرهاي تقويت سياست مانند برنامه‌هايي
جغرافيايي توزيع و جمعيت رشد كنترل در كشور ، گوناگون نقاط در جديد
.بكوشند آن هدايت يا
شهر نام كه جا هر شهرهاي‌جديد ، عام مفهوم اساس جديدبر شهرهاي
روستايي نقاط اساس ، اين بر.ناميده‌مي‌شود جديد شهر مي‌گيرد به‌خود
ناميده جديد شهر مي‌شود تاسيس شهرداري آنها در كه نيز بخشها مراكز و
.مي‌شوند
اجتماعات:يعني باشد ، مراد شهرهاي‌جديد خاص مفهوم اگر ، اما
شده تعيين پيش هدف‌هاي‌از به پاسخ در كه‌آگاهانه شده برنامه‌ريزي
منبع يك وجود با ارادي عمل يك عنوان به شهر ايجاد ايجادمي‌شوند ،
شده تنظيم منابع محل ، كننده تامين كه است نفوذ ذي سازمان يا قدرت
اندازه به شهر ، به رسيدن تا مداوم ، كنترل اعمال و شهر توسعه براي
.است دوام قابل
تصور كه گونه آن شده ، برنامه‌ريزي پيش از اجتماعات يا جديد شهرهاي
متفاوت تمدن‌هاي تلاش با تاريخ طول در و نيستند تازه پديده‌اي مي‌شود ،
نداشته را يكسان و مداوم فعاليت يك شكل كار ، اين ولي.شده‌اند ايجاد
آن به رغبتي ديگر ، زمان‌هاي در و شده توجه آن به دوران‌هايي ، در:است
جديد ، شهرهاي احداث انگيزه‌هاي و علل درباره.است نشده داده نشان
.است تصور قابل زير فرضيه‌هاي
تحول انتقال‌و دوران در جديد ، ايجادشهرهاي به نياز:اول فرضيه.
ابعاد داراي مي‌تواند تحول ، دوران اين.مي‌شود مطرح جامعه يك
شهر موج هر اقتصاددانان ، نظر از.باشد سياسي يا اجتماعي اقتصادي ،
كه است جامعه‌اي براي جديد ، ساختار يك توسعه جهت كوششي بيانگر جديد ،
اين در.باشد داشته تطابق يافته تغيير اقتصادي مبناي با مي‌خواهد
و ساختار تجديد براي نمونه‌هايي پيش عنوان به جديد شهرهاي ارتباط ،
.مي‌شوند گرفته كار به بزرگ شهرهاي نوين‌سازي
فعال ، تركيبجمعيت تغيير با جوامع ، كلارك ، تحول نظركولين پايه بر
و (اقتصادي تحول) مي‌شود بيان است اشتغال ازطبقه‌بندي‌هاي برآمده كه
:مي‌پيمايند را زير تكاملي مرحله سه جوامع ، اساس اين بر
كشاورزي آن‌به جمعيت بيشتر كه:پيش‌صنعتي يا كشاورزي جامعه -1
.دارند اشتغال
و كالا توليد به بيشتر ، يا كار درصدنيروي كه 30:صنعتي جامعه -2
گوناگون خدمات به افزايش به رو درصد و كشاورزي به كاهش ، به رو درصد
.دارند اشتغال
كاركنان‌بخش درصد كه:سومي يادوران صنعتي بعد ما جامعه -3
بخش به و صنعت‌كاسته بخش از روز هر و درصداست زير 10 آن كشاورزي
افزوده پرورش و آموزش و ارتباطات تجاري ، اداري ، بخش‌هاي مانند خدمات
.مي‌شود
از پس دراروپا ، شده احداث جديد همه‌شهرهاي فرضيه ، اين اساس بر
جديد شهرهاي ايجاد موج‌بزرگ تا گرفته ، شهرها ازباغ نوزدهم ، سده
تحول ، حاصل ميلادي ، و 70 دهه 60 جديد شهرهاي و دوم جهاني جنگ پس‌از
.است صنعتي جامعه به كشاورزي جامعه از
شكل‌گيري‌تمدني با همراه ;مي‌دهد نيزنشان جوامع سياسي تحولات تاريخ
حتي يا سرزميني تازه‌در حكومت يك استقرار جهان‌يا از بخشي در نوين
شكل جديدي‌نيز شهرهاي ديگر ، به‌پادشاه پادشاه يك از انتقال‌قدرت
و سومري تمدن در نينوا ، آشور ، اكد ، اور ، برپاييشهرهايگرفتهاند
به روم ، و شهرهاي‌آتن مصر ، و هند تمدن سندتوسط و نيل دره شهرهاي
اسلامي ، شهرهاي و ايران تمدن توسط ماد و روم و تمدن‌هاي‌يونان دست
.است بوده اجتماعي و سياسي تحولات نتيجه در همه اسلامي ، تمدن توسط
با نيز ، هرماه ديگر پادشاه به يك‌پادشاه از قدرت انتقال همچنين ،
را نيشابور ، و شهرقزوين:جمله از.است تازه‌بوده شهرهاي پي‌ريزي
.كرده‌اند بنا ساساني شاه فيروز را اردبيل و ساساني پادشاه اول شاپور
چه اگر كرد ، ايجاد ايران در شهر مقدوني ، 70 پادشاه اسكندر قولي ، به
تاريخ اينكه ، خلاصه.برد بين از نيز را ديگر شهرهاي از بسياري
شهرهاي اقتصادي ، و نظامي سياسي ، تحولات با مي‌دهد نشان جهان شهرسازي
.گذاشته‌اند وجود عرصه بر پا جديدي ،
عنوان جديد ، به اجتماعات طرح يا شهرهاي‌جديد ايجاد:دوم فرضيه.
رويارويي براي وسياستي موجود شهرهاي مشكلات پرهيزاز براي حلي راه
.شهري مادر مناطق رشد با
جذبجمعيت و صنايع تمركز و موجبتوسعه اروپا ، در صنعتي انقلاب
دنبال به و صنعتي‌مي‌شود مراكز مجاور محله‌هاي‌پرجمعيت به روستايي
افزوده موجود شهرهاي وجمعيت وسعت بر هم ناگهان ، روند ، به اين
انقلابصنعتي ، چند هرميآيد جديدپديد سكونتي مراكز هم و مي‌شود
ساختار دگرگوني درنهايت و جمعيت ازدياد و ومير مرگ كاهش موجب
تحول اين از برخاسته ومشكلات منفي آثار اما مي‌شود ، جمعيتي‌شهرها
و خدمات كيفي و كمي شاخص‌هاي نزول و افزايش‌تراكم و قالب در سريع ،
.مي‌شود جلوه‌گر شهرها ، در جمعيت تراكم افزايش نتيجه در و زندگي سطح
بينش‌هاي زمينه‌هاي‌پيدايش رفته رفته افزايش‌مشكلات ، با گونه ، بدين
دو باره اين در و مي‌شود مشكلات‌فراهم اين حل براي واجتماعي ، سياسي
به موجود ، شهرهاي چارچوب در اول ، ديدگاه:مي‌آيد وجود به ديدگاه
اين.دارد نظر آنها اصلاح به و شده ايجاد مشكلات براي راه‌حل‌هايي دنبال
و تنگناها رفع به موجود ، شهرهاي كليت نفي بدون اصلاح‌گرايانه ، ديد
شهري محيط بهبود جهت در امكانات سازماندهي با اجتماعي ، نظام عوارض
در شده نوسازي مناطق زيباترين از عمده بخش.است معتقد شهر داخل در
جهت در كه اقداماتي و شده‌اند ايجاد سده 19 در كه اروپايي شهرهاي
ديدگاه اين نتايج و آثار از ;گرفت انجام شهري بافت‌هاي نوسازي و اصلاح
.است
ازانديشه‌هاي ملهم و كل‌نگر ازروش‌شناسي بهره‌گيري با:دوم ديدگاه
پي‌ريزي سوي به جوامع‌صنعتي ، نقد با و وايدئولوژيك سياسي
-اقتصادي موجود نظام ديدگاه ، اين.برمي‌دارد گام جديد اجتماعات
با ارتباط در را شهري زيستگاه مسائل و نفي كليت در را ، اجتماعي
را جديد اجتماعات طرح لذا ;مي‌بيند اجتماعي روابط در جديد نظام ايجاد
اين.مي‌كند ارايه موجود مشكلات از پرهيز براي راه‌حلي عنوان به
به سپس و شهرها باغ به آرماني شهرهاي از خود تاريخي سير در ديدگاه ،
.است داده جهت تغيير امروزي شكل به جديد شهرهاي
جمعيت ، شماره 17 فصل‌نامه:از برگرفته
شاه‌آبادي زارع اكبر:نوشته
