چهارم ، شماره 1218 مارس 1997 ، سال اسفند 1375 ، 15 شنبه 25
|
|
كنيم؟ مقابله طبيعي سوانح با چگونه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
آماده منظور به ضروري ، برنامه‌هاي تدوين با كاهش دردهه بشر
طرحهاي آوردن در اجرا به و سانحه بروز هنگام در جوامع بيشتر ساختن
با مقابله در مناسب واكنشي به مي‌تواند پيشگيري ، و مخاطره‌پذيري كاهش
يابد دست سوانح
به طبيعي‌دست بلاياي با نوعي به تاريخ ، طول در همواره بشر:اشاره
كه بلاياست اين ازجمله...و آتشفشان زلزله ، سيل ، .است بوده گريبان
نمي‌تواند انسان تكنولوژي و پيشرفت‌علم وجود با موارد از بسياري در
اين با اما.مي‌شود طبيعت مقهور و آورد تاب حوادثي چنين برابر در
يافتن پي در همواره و نكشيده‌اند كوشش و تلاش از دست انسانها وجود ،
.بوده‌اند مشكلات قبيل اين با مقابله براي راه‌حلهايي
و سوانح با مقابله براي مختلف جوامع و ملل آماده‌سازي منظور به
دسته اين مالي و جاني تلفات كاهش و خسارات بروز از پيشگيري همچنين
كاهش سالهاي را تا 2000 سالهاي 1990 متحد ، ملل سازمان وقايع ، از
.است كرده اعلام طبيعي بلاياي
شمار اخيراردبيل‌كه لرزه زمين مهمتر آن از و دهه اين مناسبت به
استاد گتميري ، دكتربهروز كشيد ، خود كام به را ما هموطنان از زيادي
ايران طبيعي سوانح با مطالعات‌مقابله مركز رييس و تهران دانشگاه
.مي‌گذرد نظرتان از آن كه‌حاصل كرده‌اند تهيه را مقاله‌اي
كاهش سالهاي را تا 2000 سالهاي 1990 متحد ملل سازمان سال 1987 ، در
بلاياي كاهش بين‌المللي آيين‌نامه‌هاي‌دهه.كرد اعلام طبيعي بلاياي
حدود ابتدا در.بود شده تهيه كلي صورت به سال 1984 در قبلا طبيعي ،
و ملي برنامهريزيهاي به -امريكا متحده ايالات ويژه به كشور 36
.ورزيدند مبادرت طبيعي بلاياي كاهش دهه برپايي منظور به بين‌المللي
به دهه 90 ، طول در بتوانند تا گرفتند كار به را خود سعي تمام همچنين
.بپوشانند عمل جامه طبيعي بلاياي كاهش كميته سوي از شده اعلام اهداف
را اهداف اين نيز ديگر كشور حدود 100 كه مي‌رفت انتظار زمان آن در
سازمان عمومي شوراي چهارمين و چهل دنباله‌روي كشورهاي به و بپذيرند
طول در انتظار اين.بپيوندند -يافت تشكيل سال 1989 در كه -متحد ملل
و به‌مراكز سازماندهي و انتخاب منظور به كه كاهش سال‌ابتدايي‌دهه دو
.پيوست به‌واقعيت يافت ، اختصاص بودند ، همكاري آماده كه كشورهايي
:شده عمده‌پيش‌بيني محور دو در طبيعي ، بلاياي كاهش دهه كلي اهداف
و ملل‌مختلف آماده‌سازي براي لازم تمهيدات ايجاد و برنامه تدوين -
.آن بروز هنگام در سانحه با مقابله منظور به گوناگون ، جوامع
براي لازم تدابير و دانش‌فني كارگيري به و مدت طولاني برنامهريزيهاي -
.مالي و جاني تلفات كاهش همچنين و خسارت بروز از پيشگيري
ملل تلاشهاي و همكاريها هدايت در اساسي نقش كه -متحد ملل سازمان
از نفري كميته 25 تشكيل‌يك با -دارد عهده به كاهش دهه در را مختلف
تمام از استفاده با تا شروع‌كرد را خود كار سال 1988 در متخصصان
.بپوشاند عمل جامه بالا ، شده تعيين ازپيش اهداف به كشورها ملي منابع
و كرد خواهد دهه 90 سالهاي به نگاهي يكم و بيست قرن ابتداي در جهان
.پرداخت خواهد اهداف‌بالا راستاي در خويش دستاوردهاي ارزيابي به
.است برنامه‌بين‌المللي اين عضو كشورهاي تمام برعهده بزرگي مسئوليت
تلفات و خسارات بروز از تا گيرند كار به را خود تلاش تمام بايد آنان
در مختلف ملل از بسياري كه خساراتي.كنند جلوگيري جاني و مالي
نيز تكرار مسلما كه -مختلفي سوانح اثر بر قرن اين پيشين دهه‌هاي
تا مي‌شود سعي خلاصه اين در.كرده‌اند تحمل -شد خواهند
توضيح طبيعي بلاياي كاهش كميته‌هاي ملي و سياستگذاريهاي‌بين‌المللي
طبيعي‌خسارت‌آفرين ، پديده‌هاي خصوصيات بر تاكيد با همچنين.داده‌شود
موثر و نسبي بهبود به اين‌صورت در.شود مشخص برنامه‌ريزيها هادي خطوط
آمادگي منظور به شده ، گرفته كار به وتدابير تمهيدات بيشتر هرچه بودن
-سوانح از ناشي خسارات بروز از پيشگيري و بروزسانحه هنگام در
.شد خواهيم نايل -بويژه‌زلزله
گفته پاسخ عمده پرسش دو به بايد كاهش طول‌دهه كلي‌در خطوط
:شود
كرد؟ خواهد رفتار خود ساكنان با چگونه زمين كره -1
چه‌خواهد مي‌دهد ، رخ كه آنچه مقابل در زمين كره ساكنان واكنش -2
بود؟
:سال 2000تقريبا تا زمين كره:گفت بايد اول پرسش به پاسخ در
توفان ميليون يك -
سيل هزار صد يك -
گردباد و لرزه زمين آتش‌سوزي ، زلزله ، هزار دهها -
طوفانهاي‌بزرگ و استوايي سيكلونهاي آتشفشاني ، فعاليت صد چند -
.كرد خواهد تجربه را اقيانوسي
باتدوين كاهش دردهه بشر كه است اين دوم پرسش به پاسخ و
بروز هنگام جوامع‌در بيشتر ساختن آماده منظور به ضروري ، برنامه‌هاي
پيشگيري ، و مخاطره‌پذيري كاهش طرحهاي آوردن در اجرا به و سانحه
.يابد دست سوانح مقابله‌با در مناسب واكنشي به مي‌تواند
سال متحددر ملل سازمان بين‌المللي متخصصان كه‌كميته تعريفي طبق
زيست محيط يك‌نابساماني سانحه كه گفت مي‌توان است ، داده سانحه از 1989
اجتماعي معمول و عادي انجام‌فعاليتهاي در نابهنجاري موجب كه است بشر
و جامعه آماده‌سازي منظور به تمهيدات و كليه‌تدابير آنكه مگر ;مي‌شود
قابليتهاي تا باشد شده پيش‌بيني قبلا خسارات ، ازبروز پيشگيري
.نشود واقع داده رخ حادثه تاثير تحت انساني اجتماعي‌جامعه
بروز از قبل شده انجام فعاليتهاي رفت ، آن ذكر اهداف در كه چنان آن
:بود خواهند دوگونه به سوانح
سانحه زمان‌وقوع در اجتماعي آمادگي ميزان بردن بالا جهت در كوشش -
بروز پيشگيري‌از منظور به لازم تدابير اتخاذ و مناسب طرحهاي انجام -
.آن تلفات كاهش و سانحه
را خويش مختلف‌نقش فراسنجهاي بالا ، عمده برخورد نحوه دو از يك هر در
جامعه نيازهاي به منظورپاسخگويي به لازم تمهيدات.كرد خواهند ايفا
پس امداد زمان و سانحه وقوع هنگام در بحران مديريت دست‌اندركاران و
به تمهيدات اين.شود پيش‌بيني بايد حادثه بروز از قبل معمولا آن ، از
:زيرهستند شرح
و طرحهاي‌امداد تدوين منظور به جامع برنامه‌ريزي روند گسترش -
.تكنيكي و علمي يافته‌هاي بهترين براساس سريع پشتيباني
كه اطلاعات گردآوري سيستمهاي از آمده دست به اطلاعات از بهره‌گيري -
گرفته كار به وهشداردهي سانحه خطرپذيري و مخاطره‌پذيري تعيين براي
.شده‌اند
و منفرد عناصر بالقوه آسيبپذيري درخصوص جامعه آگاهي گسترش -
.خطر معرض در اجتماعي زيرساختهاي
منظور به ضروري تدابير و لازم طرحهاي اجراي و مناسب برنامه‌ريزي انجام
طولاني زمانهاي در بايد نيز آن تلفات كاهش و سانحه بروز از پيشگيري
زير صورت به مي‌توان را تدابير اين.گيرد انجام حوادث وقوع از قبل
:كرد طبقه‌بندي و خلاصه
تلفات بيانگر كه واقعيت به نزديك بحران سناريوهاي گسترش و تدوين -
برنامه‌ريزي سپس ;باشد سانحه هر اجتماعي آثار و مالي و جاني احتمالي
.شده پيش‌بيني شرايطسناريوي در خسارات كاهش جهت در
.موجود وضعيت آسيبپذيري كاهش -
.لرزه‌اي پهنه‌بندي مدت طولاني برنامهريزيهاي گسترش و توسعه -
از اجتناب منظور به اراضي كاربري سياستهاي آوردن در اجرا به -
.آسيبپذير مناطق در زيستي مكانهاي استقرار
منظور به لازم كارهاي دستور و آيين‌نامه‌ها جدي كارگيري به و انتخاب -
.حياتي شريانهاي و بناهاي‌جديد ساز و ساخت و طراحي بهينه ، ساختگاههاي
و بناها ساختگاهها ، مورد در ويژه آيين‌نامه‌هاي بكارگيري و انتخاب -
اتمي ، نيروگاههاي آتش‌نشانيها ، بيمارستانها ، نظير بنيادي امكانات
وقوع هنگام در بايد بحران‌كه فرماندهي مراكز و ارتباطي شريانهاي
برنامهريزيهاي كشور هر در كه واضحاستبماند باقي فعال نيز سانحه
.است جامعه آن فني دانش سطح بر مبتني عمده‌مذكور ، محور دو در شده ياد
ايفا را مهمي نقش نيز اجتماعي و اقتصادي فني ، بخشهاي در تحقيقات
.كند ايجاد شناخت‌عميق‌تر مي‌تواند آتي و امروزه تحقيقات نتايج.مي‌كند
را نوتري موثر روشهاي و بهبودببخشد را پيشگيري و آماده‌سازي تكنيكهاي
منظور به اجتماعي علوم زمينه در تحقيقات‌پايه‌اي علاوه به.نمايد عرضه
نيز آن نمودن همگاني و تبادل دسترس ، در فني كاربرددانش هدايت
و تاثيرات‌فيزيكي ابعاد در طبيعي بلاياي كاهش منظور به.است موردنياز
همين به.است جامعه‌بشري نياز مورد موشكافانه‌اي بررسيهاي اجتماعي
ارزش از و يافته مناسبي تحقيقات‌جاي كاهش برنامه‌دهه در منظور
روز ، علمي كمبودهاي پاسخگوي بايد اين‌تحقيقات.است برخوردار ويژه‌اي
:باشد زير چهارپرسش بر تاكيد با
چيست؟ طبيعي مخاطره‌پذير سيستم هر ذاتي مشخصات و خصوصيات -
وقوع هنگام در طبيعي سانحه يك به جامعه پاسخ بر اجتماعي عوامل چه -
است؟ حاكم امدادرساني دوران و
مي‌سازد؟ سانحه يك خطرآفرين ، حادثه يك از فراسنجهايي چه -
دستاوردي به منتهي بتواند كه فني و اجتماعي برنامه‌ريزي موثرترين -
چيست؟ شود ، سانحه با مقابله در ملي قابليت افزايش در عمده
زلزله خطرات با مقابله برنامه‌ريزي در ضروري ملاحظات
حياتي شريانهاي اجتماعي ، ساختمانها ، و اقتصادي فني ، متعدد دلايل به
پديده‌هاي به‌آثار توجه بدون جامعه ، هر در بسياري امكانات‌بنيادي و
اين.مي‌شود ساخته سازه مفيد عمر درطول طبيعي ، سانحه يك با همراه
فني دانش نگرفتن كار به.مي‌دهد افزايش را آنها آسيبپذيري احتمال امر
پيشگيري و خطر كاهش جهت در شده شناخته اجتماعي تمهيدات و دسترس در
ساخت كه مي‌دهد نشان آمار مثال عنوان به.مي‌كند كمك امر اين به نيز
امريكا متحده ايالات در حتي ايمن ، ساز و ساخت به آسيبپذيرنسبت بناهاي
حدود سالانه از 90 قبل دهه‌هاي در كشور اين در و داشته سريعتري رشد
طبيعي ، سوانح نظر از ناايمن ساختمانهاي ساخت براي دلار ميليارد 400
.است شده هزينه
در شهر ميزان‌آمادگي زيستي ، مراكز از فاصله بزرگي ، براساس زلزله هر
اثر مي‌تواند منظورپيشگيري به شده اتخاذ تمهيدات و آن با مواجهه
.بخشد تاثير را ضعف‌سانحه و شدت و بگذارد جاي بر متفاوتي
متفاوتي اجتماعي آثار مي‌توانند ، يكسان خصوصيات با زلزله دو
Prieta -لوماپريتا) كاليفرنيا زلزله 1989 مثال به‌عنوان.داشته‌باشند
دلايل به كه.كرد ذكر مي‌توان را(Spitak -اسپيتاك) روسيه و 1988(Loma
سال1988 خسارات از كمتر بسيار سال 1989 در شده وارد خسارات فوق‌ميزان
.است بوده
به‌عنوان زلزله فيزيكي عام مفاهيم از بسياري است لازم كاهش دردهه
.شوند بازنگري دهه ، اين اصلي ايده‌هاي از نمادي
همچنين‌به و سانحه مقابل در جامعه آماده‌سازي تدابير اتخاذ هنگام به
و فيزيكي خصوصيات به بايد پيشگيري ، و خسارات كاهش تمهيدات كارگيري
زمين‌لرزه‌هاي مانند مختلف موثر عوامل و پديده‌ها بين اساسي تفاوتهاي
پتانسيل لغزش ، پتانسيل بازگشت ، دوره سطحي ، گسله‌هاي شكست مختلف ،
لرزه و ساختي زمين شكلهاي تغيير زمين ، حركات بزرگنمايي روانگرايي ،
.كرد توجه منطقه‌اي ساختي زمين
نكات به بايستي زلزله با مواجهه در آمادگي ايجاد براي واقع در
:داشت معطوف ويژه‌اي توجه زير
و زلزله پيش‌بيني دانش به بسياري نداشتن اعتماد دليل به:هشداردهي -
زمانهاي‌كوتاه در آنها ، تحليل و اطلاعات گردآوري مختلف شرايط همچنين
خطر عملي‌اعلام امكان زياد ، تا متوسط بزرگي با زلزله‌هايي وقوع از قبل
آمادگي رابدون جامعه مشخصات اين با زلزله‌هايي نتيجه در.ندارد وجود
.مي‌دهد قرار تاثير تحت قبلي ذهني
تدوين بحران ، برنامه‌ريزي منظور به متعددي سناريوهاي:سناريو -
در كه آنچه مانند زلزله‌اي كه است اين بر فرض اغلب.مي‌شوند
در بايد كه حالي درشد خواهد تكرار است ، افتاده گذشته‌اتفاق
حالت بحراني‌ترين آن ، اساس بر آمادگي برنامه‌ريزي و انتخابسناريوها
مي‌كند ، در ايجاد را اجتماعي نابساماني و خرابي نظر از وضعيت كه‌بدترين
.گرفت نظر
متراكم مكانهاي كه مي‌شود فرض برنامه‌ريزيها در:بيشينه تاثير -
ساختمانهاي مجتمع‌ها ، مسكوني ، آپارتمانهاي هتلها ، مانند جمعيتي
.شد خواهد واقع بيشتري آسيبپذيري معرض در...و اداري
طور به اجتماعي آمادگي بسيج برنامهريزيهاي:فيزيكي تاثيرات -
.مي‌شود تدوين زير سوانح با مقابله در عام ،
...غيره و جاده‌ها بناها ، خرابيهاي -
و جانبي حركات) زلزله اثر در شده ايجاد زمين‌لغزه‌هاي -
(واريزه‌اي جريانهاي
روانگرايي -
...و حادثه از بعد لرزه‌هاي پس و زلزله از پس سوزي آتش -
رخ سانحه از بعد ماهها تا لرزه‌ها پس كه مي‌رود انتظار:پس‌لرزه‌ها -
و دهند قرار تاثير تحت رامجددا زلزله از آسيبديده ساختمانهاي دهندو
.شوند بيشتر ريختگي فرو باعث
در سوانح اجتماعي و روحي فيزيكي ، آثار:اجتماعي نابسامانيهاي -
خانواده يك اعضاي.بود خواهد پيچيده و مشكل بسيار ديده آسيب جمعيت
بزرگراههاي فروريخته ، ساختمانهاي در افراد.شد خواهند جدا هم از
آمدگرفتار و رفت شلوغي در يا شده ، خراب جاده‌هاي شده ، مسدود
.مي‌شوند
ديده‌ممكن آسيب ازمناطق شدن خارج و داخل:ارتباطي حياتي شريانهاي -
و خرابي‌بزرگراهها قبيل از مختلف دلايل به هفته‌ها ، تا روزها است
متوقف ساختمانهاي‌فروريخته يا لغزه ، زمين اثر در مسير شدن بسته
.شود
همگن ، دچار صورت به آسيبديده مناطق به كمك ارسال:امداد همگرايي -
به كشورهاي‌ديگر يا مختلف ، مناطق از افراد از بسياري.مي‌شود اشكال
آمد خواهند سانحه محل به زلزله ، آثار مشاهده و تحقيقات يا كمك منظور
.مي‌افزايد مشكلات بر مشكلي خود كه
اثروقوع در ناچار به كه مكانهايي با ارتباط است ممكن:ارتباطات -
.باشد مشكل دچار هفته‌ها تا ساعتها افتاده‌اند ، جدا سانحه ،
مناطق از اوليه امدادهاي كه است اين بر فرض:اوليه امدادهاي -
.مي‌شود شروع استان در نزديك
داخلي منابع سانحه بزرگي حسب بر كه مي‌رود انتظار:محلي منابع -
.نكنند كفايت
كه‌تقريبا است اين بر فرض معمولا:ديده آسيب افراد به رساني كمك -
خود حال محل‌به در ديده آسيب افراد سانحه ، از پس ساعت تاحدود 72
.ندارد عملي امكان منسجم امداد و كمك‌رساني و شده واگذاشته
مدت 72 ظرف تا مي‌شود اتخاذ ترتيبي كه مي‌شود فرض:خارجي كمكهاي -
حتي و مختلف مناطق از منسجم و شده برنامه‌ريزي كمك‌رساني حداكثر ساعت
برنامهريزيهاي و تدابير اتخاذ محور در.يابد سامان خارجي منابع
با و شوند تعريف مدت طولاني برنامه‌هاي خسارات‌بايد پيشگيرانه و كاهنده
اين اول بخش در شده ياد گامهاي به برنامه‌اي‌همه‌جانبه ، از استفاده
تعريف با تا است اين بر سعي كاهش دردهه.شود پرداخته خلاصه
اين.گيرد صورت مورد اين در راهيابي‌هوشمندانه‌اي برنامه‌هايي ،
.شد خواهد راشامل زير حالت سه برنامه‌ها
آمادگي خصوص در جانبه همه قابليتهاي ايجاد جهت در هادي برنامه‌هاي -
.سوانح وقوع از قبل پيشگيري و
در تكنولوژي كاربرد و گسترش به بخشيدن سرعت براي ملي برنامه‌هاي -
.آمادگي و پيشگيري برنامه‌هاي انجام
.روز تكنولوژي و فني دانش تبادل منظور به بين‌المللي برنامه‌هاي -
گتميري بهروز دكتر
دارد ادامه
