پنجم ، شماره 1230 آوريل 1997 ، سال فروردين 1376 ، 14 دوشنبه 25
|
|
كاروانسراها سراغ به فرهنگي جهانگردان
مي‌آيند
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
(آخر بخش) ايران معماري و هنر ارزشمند يادگار كاروانسراها ،
حجره‌هاي نظير لازم اجزاء از تجارت اصلي راههاي مسير در كاروانسراها
نگهباني برج علوفه ، انبار كالا ، انبار نانوايي ، حمام ، محل‌استراحت ،
بوده‌اند برخوردار طويله و
فرهنگهاي اصالت و تاريخي عظمت كه شديم يادآور گزارش اين نخست بخش در
جمله از كشورها تمدن و تاريخ كننده تعيين شاخص‌هاي از گوناگون و غني
گذشته روزگاران از مانده بجا ابنيه و آثار واقع در.ايران‌مي‌باشد
پوشيده سر بازارهاي و كاروانسراها نظير اسلام از بعد و قبل دوران در
به بيابان‌ها ، حواشي و صحراها در حتي و روستاها و شهرها قديم بافت و
و اقوام ورود و تاريخي وقايع و تحولات درخشاني ابنيه مثابه
و خلاقيت‌ها و سرزمين اين سياسي نشيبهاي و فراز و گوناگون فرهنگهاي
به را اسلامي و هنرايراني ساله هزار چند پيشينه و معماري اصيل هنر
از بناها ، اين به بيشتر توجه كه داريم تاكيد همچنان و مي‌گذارد نمايش
رونق براي را زمينه است ، حاضر گزارش بحث موضوع كه كاروانسراها جمله
.مي‌سازد آماده ما كشور در فرهنگي جهانگردي بويژه جهانگردي
را باستاني قلعه‌هاي و قديمي كاروانسراهاي بيشتر توجه با جاست به پس
قرار ويراني و تخريب معرض در...غيره و جوي عوامل اثر كه‌بر
كه را ارزشمند ميراث‌هاي اين و كنيم حفاظت و پيرايي باز گرفته‌اند ،
ديد معرض در مي‌آيند ، شمار به گذشته دوران فرهنگ و عظمت از نشانه‌اي
اقتصاد سود به توجهي قابل درامدهاي و دهيم قرار جهان علاقه‌مند مردم
مستوفي رضا دكتر آقاي تحقيقات از گزارش ، اين در.آوريم بدست ملي
كاروانسراي مورد در بويژه يزد دانشگاه علمي هيات عضو الممالكي
سازمان انتشارات از ايران كتابكاروانسراهاي همچنين و كاج ، تاريخي
.است شده استفاده فرهنگي ميراث
از كاج و دير قلعه اسناد و نوشته‌ها بعضي در و دير قلعه يا كاروانسرا
واژه‌هاي فرهنگ در.مي‌آيند شمار به ايران معماري عظمت با آثار جمله
كاروانسرا داشته ، عمومي و رفاهي جنبه كه تاريخي عناصر بعضي ايران
و شرقي سرزمين‌هاي ويژه بناها اين اينكه به توجه با و است شده ناميده
.ندارد وجود آن براي خارجي دقيق واژه مي‌باشد ، ايران بويژه اسلامي
كاربري امروز جهانگردي هتل‌هاي و ميهمان‌پذيرها عنوان به كاروانسراها
جاده‌هاي و رو كاروان راههاي‌اصلي مسير در دليل همين به و داشته
اساس بر دركاروانسراها.است شده ساخته ابريشم جاده بويژه تجارتي
محل حمام ، نانوايي ، استراحت ، محل حجره‌هاي نظير لازم اجزاء نياز
دروازه‌ورودي ديده‌باني ، برجهاي علوفه ، انبار اصطبل ، كالاها ، نگاهداري
به كه ايران پادشاهي سلسله‌هاي از بعضي زمان در.است شده ايجاد
بيشتر كاروانسراهاي بود ، حاكم نسبي امنيت بيشتر اقتدار و دليل‌ثبات
در كرديم ، اشاره گزارش اين نخست بخش در كه همچنان و شده‌است ساخته
تيموريان اواخر خلفا ، حكومت ساسانيان ، دوره‌هاي‌اشكانيان ،
شاه سلطنت بويژه صفويه زمان در اما است ، داشته رواج كاروانسراسازي
.است شده بنا تجديد يا ساخته كاروانسرا روايتي999 به بنا عباس
شده بنا تجديد عباسي شاه كاروانسراي يك صورت به دير بناي نيز امروزه
از قبل دوران به مربوط مكان‌ها اين اوليه و اصلي بناي واقع در.است
شهر با بناها اين.است مي‌شده محسوب عبادت محل احتمالا و مي‌باشد اسلام
.است بوده ارتباط در و همزمان كاج قديمي
از است شده بنا ري و اصفهان بين و ساسانيان زمان در كه دير قلعه
زمان در بعدها كه مي‌رود شمار به مذهبي و تاريخي بناهاي جمله‌اين
استقرار محل.است شده تبديل كاروانسرا به و بازسازي صفوي عباس شاه
در كشور شمال به جنوب ارتباطي عمده راههاي از يكي كنار در بنا اين
درياي يا نمك درياي اصلي چاله به مغرب از كه است شده گرفته نظر
است مي‌كرده متصل قم به را اصفهان و مركزي صفحات و عبور فعلي مسيله
تا ري به آن شمالي شاخه و خراسان ورامين ، به راه اين راست شاخه و
استراحتگاههاي از بنا اين.است داشته امتداد آذربايجان و ايران شمال
اين.مي‌رود شمار به ورامين و ري قم ، مذهبي شهر دو راهي سه در مهم
صحراي و فشافويه و غار و كرج رود اطراف اراضي به شمال سمت از دير
به عليخان بند رودخانه مدخل و عليخان بند به مشرق از پرده ، سيه
جاده شرق و نصرت كوشك دشت و مره كوه جنوب به مغرب از مسيله ، درياي
سلطان حوض و نمك درياي كويري اراضي به جنوب از و قم -تهران كنوني
.مي‌شود محدود
و ترتيب 120 به كاروانسرا اين عرض و طول مساحي ، عمليات به توجه با
و اصلي كاروانسراي مساحت شامل مترمربع مجموع 8880 در و 74متر
نهرهاي و طويله‌ها آجري ، انبار آب نظير آن اطراف پراكنده عناصر
سبز فضاي و باغ از پوشيده زماني كه آنهاست ميان خالي فضاهاي و قديمي
.است بوده
تهران 50 جنوب تا كيلومتر ، قم 96 شهر تا ترتيب به كاروانسرا اين
.دارد فاصله كيلومتر ورامين 32 شهر كيلومتر ، تا
كاروانسرا اين عملكرد نقش و فيزيكي بافت در آمده عمل به بررسي‌هاي با
:است داده رخ تغييراتي تاريخي دوره چهار در
خرابه‌هاي روي واقع در كنوني كاروانسراي اسلام ، از پيش دوره در
ساسانيان دوره به مربوط كه شير كرد معبد يا ديرگجين ديرالجص‌يا
آن از تاريخي اسناد و كتابها از بسياري در كه است ، شده بنا مي‌باشد
بسيار و ارتباطي راه يك كنار در ساختمان اين.است شده برده نام
در آنجا از و كاج تاريخي شهر به اصفهان از كه است شده ساخته قديمي
يافته‌هاي.است مي‌شده منتهي ري ورامين‌و به سپس و دير به شمال جهت
شهر نام به جمعيتي يك‌مركز ساسانيان زمان در كه مي‌دهد نشان تاريخي
غرب جنوب حدود 40كيلومتري در كه كاج محمدآباد قريه حوش و حول در كاج
.است داشته وجود دارد ، قرار كاروانسرا
تا اصفهان از مهم ارتباطي راه يك كه است آن از حاكي مهم نشانه‌هاي
آن بقاياي اكنون كه مهم پل يك طريق از و داشته ادامه (كاج)شهر اين
پرجمعيت و آباد بسيار دوران آن در كه ريگا يا ري به دارد ، وجود
.مي‌شد وصل بوده ،
با كه مي‌باشد گچي معبد معناي به كاروانسرا اين ديگر نام گجين دير
گچ سنگ از كه قلعه اين چپ گوشه در پزي گچ كوره يك كشف به توجه
روي گچ ضخيم پوشش وجود همچنين و است مي‌شده تغذيه اطراف تپه‌هاي
.مي‌باشد نزديك حقيقت به مطلب اين آن شبستان و ديوارها
دير قلعه.بازيافت را خود سابق اهميت دوباره شهرري هجري دوم سده در
حالت از شد پديدار آن فيزيكي بافت در كه تغييراتي علت به نيز
مورد تدافعي قلعه يا و كاروانسرا صورت به تناوب به و خارج انحصاري
ديده‌باني اصلي برج دو سلجوقيان حكومت زمان در.مي‌گرفت قرار استفاده
نياز حسب نيزبر بعد به هجري هفتم قرن از.شد ساخته قلعه اين در نيز
در بود ، شده تبديل بزرگ كاروانسراي يك بنابه اينكه ، به توجه با و
متعلق شتر و اسب نگهداري براي سرپوشيده طويله چندين آن پشت محوطه
از خارج دوره‌ها تمام در كه قلعه انبار آب.شد ساخته كاروانها به
آجر با دوباره مي‌شد ، تغذيه باران آب با و داشت قرار اصلي محوطه
.شد واقع استفاده مورد و بازسازي
تاسيس بر علاوه عباس شاه زمان در ويژه به صفويه دوره در
متروكه نيمه و متروكه قلعه‌هاي و كاروانسراها كاروانسراهاي‌جديد ،
بازسازي گل و گچ ملاط و آجر با بيشتر و دوره آن معماري سبك با نيز
سبك به آن خارجي نماي بويژه كه دير قلعه كاروانسراي جمله ازشد
و شد بنا تجديد آجرپزي كوره‌هاي توليد حتي و قديمي آجرهاي با و هلالي
استراحت مخصوص حجره‌هاي بيروني ، انبار آب مسجد ، خاص ، توجه با
.شد نوسازي نيز مجموعه اين ديده‌باني برجهاي و كاروانيان
يوسف‌مستوفي ميرزا قاجار شاه ناصرالدين عهد در و قاجاريه دوره در
روستاها احداث و باير اراضي توسعه به ويژه‌اي علاقه و توجه كه الممالك
گرفتن اختيار در با داشت دوردست مناطق به عمران و آبرساني شيوه‌هاي و
يك حفر با ورامين حوالي و آباد حسن منطقه تا كاج محمدآباد زمين‌هاي
به ورود از قبل را كرج رودخانه آب بود ، شده سنگفرش آن كف كه كانال
ديار اين عمران و آباداني موجبات و داد انتقال اراضي اين به مسيله
از عده‌اي سكونت محل مرمت از بعد نيز دير قلعه و كرد فراهم را
اثر بر بعدها اما.شد كوچك شاهسون و كلاكوي كوچروي عشاير و روستائيان
برجا پاي خرابه صورت به اكنون و نهاد ويراني روبه كاروانسرا بي‌توجهي
متروكه بود ، خرم و سرسبز روزگاري كه ماسه از پوشيده اراضي پهنه در
.است مانده
اثر بر كه كاج كاروانسراي نمونه فرهنگي ميراث كارشناسان گفته به
يافت فراوان ما كشور مختلف مناطق در است ، نهاده بي‌توجهي‌روبه‌ويراني
رونق منظور به همچنين و ارزشمند آثار اين حفظ براي دارد ، جا مي‌شوند ،
و پيوسته و منظم برنامه‌هاي با فرهنگي جهانگردي بويژه جهانگردي صنعت
اين حفظ و بازپيرايي به نسبت دلسوز و متخصص نيروهاي جذب طريق از
.گماريم همت آثار
