پنجم ، شماره 1250 مه 1997 ، سال ارديبهشت 1376 ، 8 پنجشنبه 18
|
|
پارسي زبان به قرآن ترجمه افقهاي
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
معاصر قرآن‌پژوه و قرآن روحاني ، مترجم محمدحسين دكتر با گفتگويي
بردن‌به پي براي مردم انگيزه كه اين‌است ترجمه‌ها شدن فراوان علت
و جدي بسيار قرآن در هنري آفرينش بودن اعجازآميز و شيوايي و زيبايي
.است شديد
يا -مجيد قرآن مسائل بررسي و بحث كه آنجا از:اشاره
نيز قرآن ترجمه درباره بحث است ، پايان‌ناپذير دانشي -قرآن‌پژوهي
به زبان نزديكترين به‌عنوان پارسي زبان.نخواهديافت هيچ‌گاه‌پايان
شاهكارهاي دربردارنده اسلام ، عالم زبان دومين درعين‌حال و مجيد قرآن
به قرآن زيباي و ناب ترجمه‌هاي انبوه اما.است بوده وحي‌الهي ترجمه
اينرو ازاست برنياورده را رضايت‌خاطرپارسي‌زبانان هيچگاه فارسي ،
قرآن ترجمه‌هاي بهكرد درجهت ايراني دانشوران ازسوي مقدس تلاشي همواره
به گرايش از مباركي موج كه اخير سالهاي در.است بوده انجام درحال
شده آفريده ارجمندي آثار آمد ، پديد ما كشور در قرآن پارسي برگردان
گرفته انجام نيز دقيقي و باريك جدلهاي و بحثها آثار اين دركناراست
محمدحسين دكتر عرصه ، اين در فعال مترجمان و قرآن‌پژوهان از يكي.است
محضر به عرصه همين در ايشان با ما گفتگوي متن زير در كه است روحاني
.مي‌گردد تقديم گرامي خوانندگان
فعاليتهاي‌علمي و خودتان ما براي‌خوانندگان است ممكن اگر:همشهري
.بفرماييد معرفي را آثارتان و
روستاي در شمسي ، هجري فروردين 1315 اول در من:روحاني دكتر.
نام در پسوند اين.شدم متولد شهر قصبه به‌نام خراسان در دورافتاده‌اي
به‌معني درواقع اينجا در شهر و.شهري يعني‌روحاني.هست هم من
مشهدو حوزه‌هاي در سال نزديك20 بعد ، به حدود 1320 ازاست روستايي
قافيه ، بديع ، عروضي ، بيان ، معاني ، عربي ، نحو و صرف و كردم تحصيل قم
درجه به و فراگرفتم را (خارج و سطح) اصول و فقه فلسفه ، كلام ، منطق ،
بود ، داير حوزه در روزگار آن در كه سنتهايي پايه بررسيدم اجتهاد
مجيد ، نهج‌البلاغه ، ازجمله‌قرآن كردم ، حفظ از را بسياري آثار
، مقامات(آويخته هفتگانان من گفته به و) عربها به‌گفته سبعه معلقات
.معري ابوالعلاء اثر الغفران ورساله حريري
بودم ، جماعت امام كاشمر خودم شهر در من كه شمسي هجري سال 1330 در
و كردم شروع ابتدايي ششم از.كردم جديد تحصيلات فراگيري به شروع
ديگران سوي از طعنه‌هايي و محذورات با كار اين زمان آن در البته
ابتدايي ششم ما شهر امام مي‌گفتند و مي‌كردند مسخره خيلي‌ها.بود همراه
در.گرفتم ادبي ديپلم در 1338 و كردم شروع اينجا از.ندارد هم را
درجه اخذ به موفق سال 1348 در و گرفتم رياضي‌فيزيك ديپلم آذر 1342 ،
سال1352 در دانشگاهي ، تحصيلات دنباله در.شدم فلسفه رشته در ليسانس
سالهاي 1970تا بين كردم ، تمام را ادبيات‌عربي و زبان فوق‌ليسانس
تنظيم‌خانواده و بهداشت امريكا ، فوق‌ليسانس كشور در هم ميلادي 1975
عربي درفرهنگ دكترا سال 1362 ، در.اخذكردم را شيكاگو دانشگاه از
.گرفتم قرآني علوم و
ايران ، زبان فرهنگستان با سال‌همكاري ده من ، پژوهشي كارهاي مهمترين
با همراه آنجا در.بود سال 1349تا 1362 در آن پايه‌گذاري هنگام از
بزرگ فرهنگدانان و اديبان زبان‌شناسان‌و و دانشمندان از تن پانصد
واژگان برابر در فقط فارسي ، ناب و سره واژه زيادي ايران ، تعداد
دائره‌المعارف تاسيس بدو از مهرماه 1364 ، از.كرديم واژه‌گزيني فرنگي ،
را آن مقالات از زيادي تعداد كردم به‌كار آغاز آنجا در اسلامي ، بزرگ
با نيز از 1361است رسيده به‌چاپ آن ششم جلد تا كه ويراستم
آنجا در شده منتشر جلد 5 كه الان تا و كردم همكاري تشيع دائره‌المعارف
اين كار پايان تا مي‌دهم ، احتمال و نوشته‌ام مقاله هزار بيش‌از
.كنم تهيه مقاله هزار پنج دائره‌المعارف ،
ابن‌اثير ، كامل تاريخ جلد سي ترجمه:از است عبارت من آثار از برخي
معاصر تاريخ ترجمه جلد ، ده در اسلام از قبل عرب مفصل تاريخ ترجمه
نوزده...و شكري غالي اثر مقاومت ادب ترجمه جلد ، دو در عربي كشورهاي
هم‌در مقاله دوهزار به نزديكويراستاريكردهام نيز را مهم اثر
فعاليتها ، اين ضمن.نوشته‌ام ازايران خارج و ايران مختلف مجلات
را خودم هيچ‌وقت و داشته‌ام زمينه‌هاي‌مختلف در گسترده‌اي مطالعات
قرآني ، علوم فارسي ، ادب نظير عرصه‌هاي‌مختلف ، در آموختن از بي‌نياز
فلسطين ، و اعراب و خاورميانه مسائل اسلام ، تاريخ اسلامي ، فلسفه و كلام
.ندانسته‌ام...و انگليسي ادب و زبان ادبي ، نقد
ويراستاري‌و در براين علاوه.توان‌كوشيده‌ام حد در رشته‌ها اين در
.رسيده‌ام نتايجي به نيز امثالهم و رسم‌الخط و فارسي واژه‌گزيني كيفيت
قرآني علوم زمينه در فعاليتهاي‌بسياري اخير ، سالهاي در شما:س
دارد ، اختصاص امر اين به مانيز بحث موضوع كه آنجا از.داشته‌ايد
.بدهيد توضيح دراين‌باره خواهشمندم
تاكنون زندگي ابتداي از كه بسياري علاقه‌هاي دليل به من.:ج.
و فيزيك تجربي ، علوم زمينه در مطالعه صرف را خود تلاش همه داشته‌ام ،
آغاز را قرآني علوم درباره اينكه‌بحث از قبل و.كردم جديد علوم‌انساني
بتوانم باشد ، هم مرگم از قبل روز يك اگر دارم آرزو كه بگويم كنم ،
خاص به‌طور بگذريم ، كه اينها ازبگيرم دكترا كوانتوم فيزيك درزمينه
خود مطالعات كرده‌ام سعي عرصه اين در.هستم قرآن دلبسته و وابسته من
.است داشته استمرار من عمر طول تمام در مطالعات اين و دهم گسترش را
و وسواس با و آورم فراهم قرآن از ترجمه‌اي توانسته‌ام كه زمان اين تا
نگاشته‌ام عرصه اين در بسياري مقالاتورزيدهام اهتمام بدان بسيار دقت
مهمترين همواره حوزه ، اين در پژوهش.آورده‌ام آنها در را خود نظرات و
.است بوده من اشتغال
و ششم قرن تا -اوليه قرون ترجمه‌در نهضت درخشان دوره از پس:س
در فارسي‌زبانان ويژه‌اي‌ازسوي اهتمام نيز اخير دهه‌هاي در-هفتم
برگردان به اين‌گرايش.مي‌شود ديده قرآني وپژوهشهاي ترجمه زمينه
سابقه دقت و عمق اين با و وسعت اين با قبلا هيچگاه قرآن ، پارسي
قرآني علوم ساير به مربوط مسائل و تفسيري بحثهاي البته.است نداشته
مشاهده رويكردي چنين هيچگاه ترجمه ، زمينه در اما داشته ، وجود هميشه
برجسته افراد و دانشمندان ضرورتهايي ، چه مي‌كنيد فكر شما;است نشده
واداشته قرآن ترجمه به و ساخته متمركز امر اين در را ما اسلامي فرهنگ
وجود قرآن ترجمه تعداد اين براي اصلا ضرورتي چه اينكه ، ديگر است؟
حاضر زمان در قرآن مكرر ترجمه‌هاي قرآن ، مترجم يك به‌عنوان شما دارد ،
مي‌فرماييد؟ توضيح و توجيه چگونه را
فوت از پس كه ترجمه‌اي تنها به‌فارسي ، قرآن قديم ترجمه‌هاي از:ج
و به‌نام‌كشف‌الاسرار ميبدي ترجمه‌رشيدالدين مانده ، باقي مترجم
سال در حكمت علي‌اصغر مرحوم ويرايش با جلد ده در كه عده‌الابراراست
نوبت:مي‌خورد به‌چشم عظيم اثر اين در نوبت سه و يافته انتشار 1357
;سوم نوبت و -تفسير ;دوم نوبت -واژه به واژه و ساده ترجمه ;نخستين
.است عرفان و عشق
يك نه‌تنها است ، قرآن واژه به واژه و ساده ترجمه كه اثر اين اول نوبت
به‌گمان و بشري آفرينش شاهكارهاي بزرگترين از يكي بلكه بي‌غلط ، ترجمه
هنگامي تا كه است فارسي زبان در هنري آفرينش شاهكار برجسته‌ترين من
اين.خواهددرخشيد ميبدي گرانبهاي اثر باشد ، پايدار فارسي زبان كه
ترجمه‌هاي از هيچ‌يك.ماند زنده مترجم فوت از پس كه است ترجمه‌اي تنها
مترجمان درگذشت از پس و است نكرده برآورده را اصلي نياز قرآن ، ديگر
فراتراز آثاري جديد دوره در اميدوارم.است نمانده زنده بزرگوارشان
.شود عرضه مترجمان حيات زمان
با همواره خارج و داخل دردانشگاه‌هاي تدريس پژوهش سال درطي 45 من
و زيبايي و شيوايي از هميشه كه‌تو بوده‌ام روبه‌رو مهم بسيار سوالي
و شگرف زيبائيهاي و هنري آفرينش گونه هزاران و فشردگي و اختصار
آفرينش اين از سرسوزني اندازه به چراما.مي‌گوئي سخن قرآن اعجازآميز
نمي‌بينيم؟ فارسي ترجمه‌هاي در را زيبايي و هنري
به پي‌بردن براي مردم انگيزه است‌كه اين ترجمه‌ها شدن فراوان علت
و جدي بسيار قرآن در هنري آفرينش بودن اعجازآميز و شيوايي و زيبايي
.نگفته پاسخ تابه‌حال سوزان نياز و پرسش اين به كسي و است ، شديد
آنها از بعضي كه را بزرگي دانشمندان ندارم حق هرگز اينجا من البته
مي‌توانستند و كرده‌اند گرامي قرآن ترجمه صرف را عمرشان سال تا 50 30
سود معنوي و مادي ازنظر و كنند ترجمه را ديگر صدهاكتاب مدت اين درطي
اما.برنجانم خودم خودخواهي و تعصب و ناداني و جهل با ببرند ، بسياري
سروكار استوار ديني متن يك با ما اينجا در اينكه آن و هست مشكل يك
ترجمه دقيق اگر.است حساس جامعه.شود ترجمه دقيق بايد اول كه داريم
درواقع.است مترجم مشكل اين.مي‌شود بلند به‌اعتراض همه سخن نشود
دقيق را الهي كلام بايد كه مي‌شود درگير اول بند همين در فارسي مترجم
.برگرداند
نمي‌تواند برگرداند ، دقيق كه گرفته كار به را خودش كوشش تمام كه حالا
زبان به قرآن هنري آفرينش زيباييهاي دادن انتقال كه دوم آن‌هدف به
شگرف كار در را نمونه‌اش ما چنانكه نيست ، محال ولي.است‌برسد فارسي
هم يعني است ، دقيق بسياربسيار هم كه مي‌بينيم ميبدي اعجازآميز و
كه هم فرانسه و انگليسي زبانهاي در حتي من كه است ترجمه‌اي دقيق‌ترين
.است زيباترين هم و نديدم دقت و خوبي اين به كردم نگاه
جوانان ، بويژه مردم ، :مي‌كنم خلاصه را شما پرسش به پاسخ پس
و دانشجويان مهندسان ، پزشكان ، مترجمان ، نويسندگان ، روزنامه‌نگاران ،
و هنري زيباييهاي آنهمه كو پس كه مي‌كنند سوال هميشه روشنفكران عامه
.مي‌بينيم فارسي ترجمه‌هاي در ما كه هنري آفرينش اعجازآميز شاهكارهاي
تا كه ترجمه‌هايي غالب موفقند ، اول شرط در همه ولي مي‌كنند ، كوشش همه
و درست و دقيق كه است اول شرط داراي شده ترجمه فارسي حال‌به به
هنري آفرينش و شيوايي و زيبايي كه دوم شرط درمورد ولي است ، علمي
ما روزگار به هنوز ولي هستند ، برخوردار آن از مختلفي درجات به است ،
.نمايد طرف بر را اساسي نياز اين كه نشده پيدا ترجمه‌اي
چون نيست؟ دخيل آن در زمان آيا چيست؟ ميبدي كار زيبايي و دقت علت -س
يا پذيرفته ، خدشه‌اي كمتر فارسي زبان كه مي‌زيسته زماني در ايشان
بوده؟ نشده دور دري فارسي اوليه حوزه‌هاي از معاني دايره
كبيركه فردوسي با.مي‌كنم مقايسه ديگري نابغه بزرگ با را ميبدي من -ج
ما فراوان ، افسوس با است ، بشريت جهان شاعر بزرگترين هميشه‌گفته‌ام
كه مي‌دانيم را اين اما نمي‌دانيم هيچ فردوسي خصوصي زندگي و تحصيلات از
.است بوده برخوردار پايگاه بالاترين در خودش روزگار دانشهاي همه از
و دانش كه مي‌بينيم فراوان نشانه‌هاي مي‌بينيم ، شاهنامه در را اين چون
حدش بالاترين در را فلسفه و منطق و حقوق و جامعه‌شناسي و تاريخ و كلام
ابوالفضل از ما.مي‌دانسته جهان دانشگاههاي بزرگترين با مقياس در و
پايان در خودش اينكه و مي‌دانيم لقب و اسم يك فقط ميبدي رشيدالدين
يافتم فراغت تفسير اين نگارش از هجري سال 520 در من كه گفته دهم جلد
دانشمندمحيط علامه شادروان ، استاد پيش ، سال حدود 50 كه هست يادم و
هيچ من لقب و نام يك جز كه گفتند و كشيدند زحمت سال چندين طباطبايي
كسي او.است اعجازآميز پديده يك ميبدي.نكردم پيدا ميبدي از چيزي
سفر اسلامي كشورهاي همه به او كه مي‌دهد نشان ميبدي تفسير خود كه بوده
عقايد همه از فلسفي ، نحله‌هاي همه از كلامي نحله‌هاي همه از.كرده
از عشري اثني شيعه مقدس مذهب باورهاي همه از اسلامي ، برحق فرقه‌هاي
(ع)علي اميرالمومنين جهان آزادگان رهبر و خداگرايان سرور والاي فضايل
منطق ، حقوق ، كلام ، فلسفه كه بوده كسي يعني بوده ، آگاه احسن نحو به
.مي‌دانسته خودش زمان در بالا حد در را جامعه‌شناسي و تاريخ
جهان دانان عرب بزرگترين از يكي من نظر به كه است اين ديگر مسئله
با را عربي واژه كه ديده‌ام را كسي كمتر يعني‌من است
.بداند (اتيمولوژي)ريشه‌يابي
معاني كه دارد محوري معناي چندين واژه يك مي‌گويند واژه‌شناسان امروزه
به كه دارد وجود واژه برگرد هاله يكسري و مي‌شود بنيادي‌حساب
ونوانس فرنگيش‌نوسيون تعبير و مي‌شود وسايمان‌گفته شناسان آنها
.است
همه و مي‌داند را فارسي و عربي واژه‌هاي محوري معاني همه ميبدي و
مافوق والاي حد در را عربي بيان معاني مي‌داند ، را آنها حالهاي‌معنوي
و بديع مي‌داند ، تخصص بالاي حد در را عربي نحو صرف‌و مي‌داند ، تخصص
مقيد آنقدر كه كسي اينميداند خوب خيلي اسلامي كلام را ، عروض و قافيه
الرحمن:كه مي‌رسد آيه اين به وقتي باشد سره ناب فارسي حتما كه است
پاكش دامن بر تجسيم و تشبيه گرد كه مي‌خواهد چون استوي علي‌العرش
عرش بر رحمان:مي‌گويد و مي‌آورد را عربي واژه تا همان 3 فقط ننشيند
.ننشيند دامنش بر تجسيم و تشبيه گرد كه شد مستوي
فردوسي مانند است اعجابانگيز پديده يك ميبدي كه است اين شما پاسخ
زندگي از اطلاعي هيچ ما متاسفانه و بدانيم را زندگيش بايد كبير ، كه
.نداريم او
با ترجمه‌ها كه مي‌دهد نشان فارسي به قرآن ترجمه تاريخ به نگاهي -س
تشديد فرهنگي اقتضائات برخي اثر در مجيد قرآن برگردان گرايش‌به موج
است؟ درست شما نظر به اين‌مسئله.است مي‌شده
كه داشتند ، ترديد مقداري قرآن گردآوري در حتي مسلمان‌ها اول از -ج
يا كنيم نگارش و تدوين و گردآوري را خدا كتاب كه داريم مجوزي ما آيا
نه؟
كه افتادند فكر اين به آنان كه گذشت سال يكصد مثلا زيادي مدت شايد
بويژه برگردانيم؟ ديگر زبانهاي به را قرآن مامي‌توانيم آيا
داشتند تمايل گرائيدند ، قرآن و اسلام به وار عاشق اول از كه ايرانيان
باقي ترديد ولي.بخوانند خودشان ميهني و ملي زبان به را قرآن كه
مي‌گذرد سال الان 1400 چون و بوده بحق ترديد اين كه مي‌بينيم ما و.بود
بايد هم باز ولي شده گوناگون زبانهاي به ترجمه هزار چندين شايد و
.است نشده ترجمه زباني هيچ به قرآن كه گفت
قرآن مي‌توان كه دادند فتوا ماوراءالنهر يا دانشمندان‌فرارود اوايل
كه بود طبري تفسير ترجمه نتيجه‌اش كه كرد ترجمه عربي غير به‌زبان را
اين ترجمه خود از كه است فشرده‌اي و محدود بسيار واژه‌به‌واژه تفسير
و نكند تجاوز قرآن واژگان از كه بوده نگران و محتاط خيلي كه برمي‌آيد
هم ميبدي در حتي ترس اين و نياورد هم را ربط حرف و فعل حتي گاهي
توانسته‌ايم دانشوران اين مساعي با حال هر به ما خوب ولي.هست
.باشيم داشته خوب ترجمه‌هاي
به است معروف خطي‌اش نسخه كه است قدس قرآن قرآن ، ترجمه ترجمه اولين
در كه است سال حدود 10 و رضوي قدس آستان كتابخانه در قرآن‌شماره 5
قرآن از است كامل ترجمه يك و درآمده رواقي علي باويراستاري جلد 4
فارسي به‌زبان مي‌شد تبديل داشت پهلوي كه‌زبان است زماني و مجيد
بسيار ترجمه و دري فارسي و پهلوي از است آميزه‌اي ترجمه اين و دري
بين من گمان به كه است اولين اين پس.است شكوهي با و زيبا بسيار
.شده ترجمه هجري تا 220 سالهاي 150
گفتم كه است ميبدي ترجمه آن از پس.مي‌باشد طبري تفسير ترجمه بعدي
زبان در هنري آفرينش شاهكارهاي از يكي و گرامي قرآن ترجمه شاهكار
.فارسي‌مي‌باشد
همراهش كه رازي ابوالفتوح تفسير قبيل از ترجمه‌هايي اين ، بر علاوه
هم آن كه كاشاني فتح‌الله شادروان از منهج‌الصادقين.ترجمه‌مي‌باشد
سورآبادي ، تفسير به‌تفسير مي‌رسيم سپس.دارد خودش با فارسي ترجمه
...و قرآن از عشري
خوبي و موفق خيلي ترجمه معزي كاظم سيد شادروان ;اخير روزگارهاي در
ولي‌الله شاه يا دهلوي الله نعمت ترجمه‌شاه.قرآن‌كرده‌اند از
ترجمه حدود 150 اخير ، اين 150سال حدود در و است خوبي ترجمه هم دهلوي
در سپس و بوده اينها مركز كه ايران در اولا.ترجمه نزديك 500 يا
ترجمه‌هاي تاجيكستان هندوستان ، بنگلادش ، پاكستان ، افغانستان ، عراق ،
دراز عمرشان كه هستند حيات قيد در هم بعضي‌هايش و كرده‌اند فراواني
آثار مي‌بينم من و هستند ترجمه مشغول اكنون هم زيادي شمار و باد
ترجمه در دقت كه مي‌كوشند صادقانه چقدر اينها كه را گرانبهايشان
.باشند داشته
و ترجمه در امانت حفظ يعني هم ، با زيبايي و دقت جمع جهان كل در
مترجم براي دنيا زبانهاي همه در و هميشه آن بر زيبايي كردن اضافه
سال 1360 حدود من خود.كرد پيدا چاره‌اي راه بايد و بوده آفرين مشكل
واژه زيادي تعداد با سره فارسي به را عربي كشورهاي معاصر تاريخ
تجربه‌اي كه گذاشتم فارسي برابر...و نظامي و اداري و صنعتي و علمي
ترجمه به دست و آمدم اخير سال اين 10 در اخيرا و بود ناموفق
در فارسي جلد در 30 است قرار جلدش كه 12 زدم اثير ابن كامل تاريخ
مردمي‌ترين روان‌ترين ، عام‌ترين ، كه بود اين بر كار اساس اول از.بيايد
حدودا كه اول جلد از سره ، ناب فارسي حتما ولي واژگان ، ساده‌ترين و
به و كردم كم من بتدريج داشت فارسي غير واژگان ديگر و عربي %تا 12 8
.گذاشتم سره فارسي واژه آنها جاي
تقليل صفر به غيرفارسي واژه رسيدم ، و 7 و 6 و 5 جلد 4 به كه بعدا
كه عربي جلد اين 12 كه كردند برآورد ازدوستان وبرخي كرد پيدا
و نوين واژه زيادي بسيار تعداد شد جلدخواهد فارسي‌اش 30 البته
.كرد خواهد فارسي پاك زبان وارد را فارسي نوين تعبير
من ترجمه.كنم همراه زيبايي با را دقت كه كوشيده‌ام هم قرآن ترجمه در
ولي كرده‌ام ويراستاري بار چندين را آن و شده تمام كه است چندين‌سال
.هست كه‌تناقض مي‌بينيم باز
ولي مي‌كنم تازه ويرايش يكبار ماه هر 6 مرتب زيبايي ، و دقت بين تناقض
و جوانان كه زيبايي و الهي كلام مفهوم رساندن در دقت بين مي‌بينيم‌كه
در ان‌شاءالله كه مي‌كوشم را اين و هست تناقض تشنه‌آنند روشنفكر عامه
.كنم تقديم چاپ براي و كنم ويرايش‌نهايي كوتاهي ، خيلي فرصت
دارد ادامه
