پنجم ، شماره 1267 مه 1997 ، سال خرداد 1376 ، 29 پنجشنبه 8
|
|
قرآن شناخت در بحثهايي
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
جناتي محمدابراهيم آيت‌الله
آيت‌الله دانشگاه ، و حوزه استاد اثر مقاله اين:اشاره
شده مطرح قرآن شناخت در پيرامون‌بحثهايي كه است جناتي محمدابراهيم
مباحثي‌مي‌باشد از يكي كه است قرآن نزول كيفيت حاضردرباره مقاله.است
بحث اهميت خاطر به.قرارمي‌گيرد نظران صاحب بحث مورد قرآن علوم در كه
.مي‌شود گرامي تقديم‌خوانندگان مطلب ، اين فوق
قرآن نزول -1
مي‌گيرد قرار صاحبنظران بحث مورد قرآن علوم در كه مباحثي از يكي
صورت تدريجي طور به يا و است بوده دفعي آيا كه است قرآن نزول كيفيت
.است گرفته
به قرآن نزول است‌كه اين است آن بر نيز ما اعتقاد و است مشهور آنچه
در (ص)رسول‌الله رحلت تا ازبعثت (1)سال طول 23 در و تدريجي صورت
(3).است گرفته صورت (2)مدينه يا درمكه مختلف موقعيتهاي
و قرآن نزول‌تدريجي به اعتقاد ميان برخي نظر به است ممكن اكنون
في انزلناه انا:اينكه بر مي‌فرمايد ، مبني قدر سوره در قرآن خود آنچه
اما.شود ديده تنافي كرديم ، نازل قدر شب در را قرآن ما ليله‌القدر
به مجموعي‌قرآن نزول كه مي‌شود استفاده رواياتي از زيرا ;چنين‌نيست
به مردم بر خواندن پيامبربراي بر آن نزول و قدر شب در دنيا آسمان
خداوند كه روست اين از واست بوده دوران‌رسالت طول در و تدريجي صورت
(4)علي‌مكث علي‌الناس لتقراه فرقناه قرآنا و:قرآن‌مي‌فرمايد در
شده بيان ديگري‌نيز نظرهاي قرآن نزول كيفيت درباره كه است گفتني
آن نزول براي مختلفي مراحل نظريات ، اين مشهورترين از يكي در كه است
قرآن ،(5)است شده نقل الاتقان كتاب در كه طوري به.است گرديده بيان
مرحله دومين در داشته ، محفوظ لوح بر مجموعي نزول مرحله ، اولين در
سومين در سرانجام و گرفته صورت دنيا آسمان به دفعي و مجموعي نزولي
را نظريه اين.است گرديده ابلاغ (ص)خدا رسول به تدريجي طور به نزول ،
ديدگاهي عنوان به (7)حجر ابن علامه و (6)زركشي علامه همچون بزرگاني
بعضي موافق گرچه -را مبنا همين و پذيرفته‌اند اعتماد مورد و صحيح
و دانسته روايات و آيات مخالف سنت اهل علماي از عده‌اي -است روايات
.نپذيرفته‌اند
قرآن اسامي -2
آيات از كه دارد؟آن‌گونه نيز قرآن از غير نامي الهي كتاب اين آيا
نامهاي با الهي مجموعه اين از خودقرآن در خداوند مي‌شود استفاده
.است كرده ياد نيز تنزيل و ذكر فرقان ، كتاب ، مثل ديگري
معروف تجيبي علي‌بن‌احمد علامه و تبيان كتاب در جزايري طاهر شيخ علامه
علامه و كرده‌اند ياد قرآن براي نام‌را از 90 بيش (م 647) حرالي به
عزيزي‌بن ابوالمعالي علامه.كرده‌اند ذكر را زركشي 55نام و سيوطي
نام قرآن 55:مي‌گويد البرهان كتاب در شيندله به معروف عبدالملك
.دارد
آميخته و خلط زيراآنان ;است اشكال‌پذير و نقد قابل گفتارها اين ولي
ذكر آن براي قرآن در كه عناويني وبيشتر اوصاف و اسامي بين نمودند
اوصاف و اسامي قرآن در حال هر به.اسما نه هستند قرآن اوصاف شده
و هستند خاصي تسميه وجه داراي هركدام و است شده ياد قرآن براي زيادي
.نماييم اشاره آنها از بعضي به فشرده طور به ما كه بجاست
قرآن
آن از كه است رفته كار به نام اين مورد از 50 بيش الهي آيات در
متصدعا خاشعا جبل‌لرايته علي هذاالقرآن انزلنا آيه‌لو است موارد
اشتقاق مبدا و بوده معني چه به اينكه‌قرآن در البته (8)خشيه‌الله من
.مي‌شود يافت عديده‌اي نظريات چيست ، آن
كه آنند بر -شافعي مذهب پيشواي -شافعي ادريس محمدبن مثل بعضي 1ـ
مجموعه اين براي ابتدا از كه است اسمي بلكه نبوده ، مشتق اصلاقرآن
(9).است شده داده قرار خداوند كلام
;مي‌داند قرائن‌جمع‌قرينه از مشتق را فراءقرآن مثل افرادي 2ـ
آيات اين بودن قرينه همچون يكديگر به آيات بعضي شباهت كه جهت بدان
(10).است ديگر بعض به نسبت
معني به كه ازقرن‌الشي‌ءبالشي‌ء مشتق را قرآن او پيروان و اشعري 3ـ
و سوره‌ها چون كه معتقدند و است‌دانسته چيزي به چيزي نمودن ضميمه
مي‌شوند ديگر بعضي منضم آنها از بعضي و يكديگرند مقارن قرآن آيات
(11).است ناميده قرآن را آن خداوند
صاحب زجاج معروف‌به (م 311) سري بن ابراهيم ابواسحاق علامه از 4ـ
معني به ازقرء مشتق كه‌قرآن است شده نقل القرآن معاني كتاب
حوض در آب يعني في‌الحوض مي‌شودقراالماء گفته كه چنان ;است جمع‌آوري
سابقه كتب محتواي همه جامع قرآن كه است نكته اين گوياي اين و شد جمع
را كسي قول است داده قرار معنا همين از قسطلاني علامه و (12)است الهيه
ابن او بر علاوه (13)را ، آن كردم جمع يعني الشي‌ء قرات:مي‌گويد كه
آن براي را معنا همين نيز ماده‌قرا در (15)منظور ابن و (14)اثير
كه است جهت بدين به‌قرآن ، آن ناميدن مي‌گويد منظور ابن.برگزيده‌اند
سوره‌ها ، و آيه‌ها وعيدها ، وعده‌ها ، نواهي ، اوامر ، داستانها ، آن در
بعضي نمودن ضميمه قرائت:مي‌گويد اصفهاني راغب ولي است ، شده جمع‌آوري
اطلاق عنوان اين جمعي هر بر و ترتيل در ديگر بعض به است كلمات و حروف
.نمايي جمع را آنان كه هنگامي القوم نمي‌شودقرات گفته ;نمي‌شود
و آوردن هم پيرو و قرائت معني به ازقرء مشتق را لحياني‌قرآن -5
را قول همين القرآن في‌علوم مباحث صاحب او بر علاوه (16)مي‌داند خواندن
به و است قرائت با مرادف و مصدر لغت در قرآن:مي‌گويد و داده رجحان
قراناه فاذا قرآنه و جمعه علينا ان:مي‌فرمايد خداوند كه معناست همين
شريفه آيه در قرآن از مراد بزرگان ، بعضي گفته به و (17)قرانه فاتبع
.است قرائت القرآن علم
سينه‌ها در كه‌قرآن باشد اين شايد اسم ، اين به كتاب ناميدن وجه و
استظهار و استذكار آن در كه قرائت‌است مصدر قرآن زيرا ;مي‌شود حفظ
بين در خدا كتاب اين اينكه سبب:گفته‌اند بعضي‌حكما و است شي‌ء
جميع كه‌دربردارنده است اين شده ناميده قرآن او ديگر كتابهاي
علوم همه ثمره‌هاي دربردارنده است ، بلكه او ديگر كتابهاي فائده‌هاي
لكل وتبيانا شي كل تفصيل و:خدا فرموده دارد اشاره اين به و است
.(18)شي
ديگري نظريات ويا كرده‌اند خدشه اقوال اين در بعضي كه نماند ناگفته
از كلام اطاله از پرهيز براي كرده‌اندكه بيان قرآن تسميه وجه در را
.مي‌گذريم آنها
كتاب
از بيش كلمه اين.است شده‌كتاب ذكر قرآن براي كه نامهايي از يكي
لاريب الكتاب ذلك.الم:ازآنهاست ;است آمده قرآن در مورد 270
است توجه جالب.است قرآن موارد اين بيشتر در كه‌مراد (19)...فيه
كتاب عنوان به قرآن از است احكام استنباط منابع از بحث هرگاه كه
و كلمات الفاظ ، جامع كه گويند كتاب جهت بدان هم شايد.مي‌شود ياد
خداوند ، كلمات در حال هر به است معني بدين كتابت چنانكه ;است حروف
:جمله از است شده اطلاق اموري بر كتاب
در.نوح كتاب مانند ;آمد فرود پيشين انبياي بر كه ديني كتابهاي -1
در يحيي كتاب و (20)بالحق معهم‌الكتاب وانزل:فرمود خداوند كه آنجا
.(21)بقوه خذالكتاب يحيي يا:گفت كه آنجا
:مانند ;است داده‌شده قرار سيئات و حسنات ضبط براي كه كتابهايي -2
كتابا القيامه يوم له نخرج و في‌عنقه طائره الزمناه انسان كل و
كل وتري(22)حسيبا عليك اليوم بنفسك كفي كتابك اقرا منشورا يلقاه
(23)تعملون كنتم ما تجزون كتابهااليوم الي تدعي امه كل جاثيه امه
در كه برچيزي كتاب اول آيه در كه است اين در آيه دو اين بين تفاوت
دوم آيه در اما شده ، اطلاق مي‌شود ضبط انساني افراد سيئات و حسنات آن
رفته كار به شده ضبط آن در امتها سيئات و حسنات كه چيزي آن مورد در
.است
ما و:مثل ;مي‌شود ضبط آن نظام و وجود حوادث آنها در كه كتابهايي -3
ذلك من والااصغر في‌السماء لا و في‌الارض ذره مثقال من ربك عن يعزب
(24).مبين كتاب في الا ولااكبر
راه وتبديل تغيير آنها در خداوند خواست به كه كتابهايي بر -4
.(25)الكتاب عنده‌ام و يثبت و يشاء ما يمحوالله.دارد
فرقان
آن مورد دو كه‌در است شده استعمال قرآن در مورد حدود 7 كلمه اين
كه است آمده فرقان سوره اولين‌آيه در آنچه مثل ;است منظور قرآن
للعالمين ليكون عبده علي الفرقان تبارك‌الذي‌نزل:مي‌فرمايد
علت شايد و مي‌كند افاده را جدايي و تفرقه معناي فرقان (26)...نذيرا
راه و هدايت راه ميان فارق كه است آن است شده ناميده فرقان آنكه
نجات معني به آنكه يا و است باطل و حق و حرام و حلال راه و گمراهي
.است
ذكر
قرآن مراد آنها بعض در كه است آمده قرآن از آياتي در نيز كلمه اين
و (27).لحافظون له انا و الذكر نزلنا آيه‌انانحن جمله آن از ;است
ناميده مناسبت و است شرف معناي به ذكر (28)ربكم من ذكر هذا آيه‌و
به مردم به قرآن ابلاغ نتيجه در خدا رسول كه است اين ذكر به قرآن شدن
به امتها شريفترين و بهترين نيز او امت و شد نائل شرف مراتب آخرين
خداوند.شدند او هدايت و قرآن نور حامل آنان زيرا ;آمدند حساب
(29).تسالون سوف و لقومك و لك لذكر وانه:فرمود
تنزيل
شعراء سوره در كه همان‌گونه ;است شده اشاره چند آياتي در نام بدين و
وجه شايد كه ربالعالمين تنزيل وانه:مي‌فرمايد كه است آمده آيه 192
.باشد قرآن تدريجي نزول به اشاره تنزيل به قرآن تسميه
كريم قرآن در شاره‌كرديم ، آنها از برخي به كه قرآن اسامي بر علاوه
سوره در حكيم و علي:مثل ;است شده ياد قرآن براي نيز زيادي اوصاف
آيه فصلت سوره در ياعزيز آيه 21 بروج سوره در يامجيد آيه 4 زخرف
والصراط حبل و شفاء و يامحكم و آيه 28 زمر سوره در ياعربي 41
نذير ، رحمت ، وحي ، مثاني ، بيان ، بصائر ، بلاغ ، موعظه ، و المستقيم
....مهيمن
در آنها برحسب كه اصطلاحاتي و قرآن قرآني‌تقسيمات تقسيمات -3
.است شايان‌دقت -آيه و سوره مثل -مي‌شود ديده قرآن
.است نظر اختلاف مفسران و بزرگان بين اشتقاق‌سوره مبدا سوره‌در
.نماييم اشاره نظريات اين از بعضي به بجاست
كه آنجا از.است معربدستواره كه ازسوار است مشتق سوره -1
دربرگرفته‌اند را قرآن از آياتي دستواره همچون قرآن‌كريم سوره‌هاي
.مي‌گويند بدانهاسوره
اين.باشد آيه سه كم كه‌دست قرآن از بخشي براي است اسم سوره -2
به شواهدالامالي علي الغوالي فرائد كتاب در كه‌سيدمرتضي است نظري
(30).است كرده اشاره آن
باقيمانده و خورده معني‌نيم به است سوره مهموز اصل در سوره -3
بخشي كه آنجا از و مي‌شود قسمت يك شامل واقع در كه ظرف در آشاميدني
در زركشي عبدالله محمدبن علامه.گفته‌اند سوره بدان است قرآن از
.است شده نكته اين يادآور (31)القرآن في‌علوم كتابالبرهان
آياتي قرآن سوره يك در چون و است بلد حصار معني به ازسور سوره -4
.است شده خوانده نام اين به آمده‌اند گرد چند
قول ايناست سوربناماخوذ از و نيست مهموز اصل در سوره -5
.است ابوعبيده
.تركيباست و تصاعد معني به ازتسور سوره -6
آن بقيه از كه است قرآن از پاره‌اي معني به و مهموز اصل در سوره -7
بردارد در را آيات از مقداري و درآمده مستقلي صورت به چون و شده جدا
و (32)قرآن‌العظيم تفسير در كثير ابن علامه.است شده مخصوصي اسم داراي
را سخن اين علوم‌القرآن في الاتقان در سيوطي عبدالرحمان جلال‌الدين علامه
(33).كرده‌اند ذكر
معني همين به و است نيزآمده ارجمند و رفيع مقام معني به سوره -8
:شاعر قول است
سوره اعطاك تران‌الله الم
;مي‌كرد بيان را لغوي‌سوره معني بيشتر شد اشاره بدان تاكنون آنچه
و ابتدا داراي كه گويند قرآني آيات از بخشي به اصطلاحاسوره ليكن
كه است قرآني آيات از بخشي سوره (34)گفته‌اند بعضي اينكه و انتهاست
نقض‌پذير زيرا ;باشد قبول مورد نمي‌تواند دارد قرار بسمله دو ميان
و ندارد وجود بسمله برائت و انفال سوره دو ميان مثال طور به.است
در آمده ، بسمله نمل سوره وسط در يا و سوره‌اند دو حقيقتا آنكه حال
.نمي‌دهد نشان را سوره دو فاصله كه حالي
:پي‌نوشت‌ها
همين به و -سال‌گفته‌اند2 برخي 25 و سال را 20 نزول مدت بعضي 1ـ
مدينه در كه را آيات ساير و شده‌مكي نازل مكه در كه را آياتي دليل
ازعلامه القرآن في‌علوم البرهان به -3;ناميده‌اند شده‌مدني نازل
از القرآن علوم في والاتقان ص 232 ج 1 (م 745) زركشي عبدالله محمدبن
اسراء -4;شود مراجعه 1/68(م 911) عبدالرحمان‌سيوطي جلال‌الدين علامه
علوم‌القرآن ، في البرهان -6;القرآن ، 1/28 علوم في الاتقان -آيه 1065
;آيه 21 حشر -8;عيني علامه.البخاري صحيح شرح في فتح‌الباري -7;1/229
نوشته بغداد 2/62 تاريخ كتاب به بيشترمي‌توانيد آگاهي جهت -9
-11;القرآن1/87 علوم في الاتقان -10;نماييد مراجعه خطيببغدادي
الاشارات لطائف -13;سابق مدرك -القرآن 1/27812 اعلام في البرهان
-16;منظورمصري ابن العرب ، لسان -15;قرا ماده نهايه‌اللغه -1/1814
مفردات -18;آيه 18 /قيامت -قرا17 ماده العروس ، تاج الاتقان ، 1/87 ،
البقره ، 20ـ;آيه 1 البقره ، 19ـ;402/راغباصفهاني قرآن ، الفاظ
25ـ;يونس ، 61 24ـ;جاثيه ، 38 23ـ;اسراء ، 13 22ـ;مريم ، 12 21321ـ
30ـ;زخرف ، 44 29ـ;نساء ، 50 حجر ، 928ـ 27ـ;فرقان ، 1 26ـ;رعد ، 39
تفسير 32ـ;ص 263 ج 2 ، البرهان ، 31ـ;، ص 185...فرائدالغوالي
;ص 90 ج 1 ، همان ، 34ـ;ص 52 ج 1 ، الاتقان ، 33ـ;ص 7 ج 1 ، قرآن‌العظيم ،
دارد ادامه
