پنجم ، شماره 1277 ژوئن 1997 ، سال خرداد 1376 ، 12 پنجشنبه 22
|
|
وحي تدوين و گردآوري
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
عقيده‌اند اين بر شيعه دانشمندان (دوم بخش) قرآن شناخت در بحثهايي
قرآن آيات ضبط گردآوري‌و به كه كسي نخستين (ص)خدا رسول ازوفات پس كه
ومصادر منابع در موضوع اين.بود (ع)اميرالمومنين‌علي‌بن‌ابي‌طالب پرداخت
است گرفته قرار تاييد مورد بسياري
:اشاره
به گذشته در جناتي ، ابراهيم محمد آيت‌الله اثر حاضر ، مطلب اول بخش
و قرآن نزول به مربوط مباحث اول ، بخش در.رسيد خوانندگان گرامي نظر
مهم‌تقسيمات مبحث آن از پس.شد بررسي (وفرقان كتاب قرآن ، ) قرآن اسامي
مطرح قرآني علوم در و اشتقاق درعلم سوره مفهوم درباره بحث و قرآني
شده گرفته پي درقرآن سوره بحث تكميل با مبحث دنباله دراينجا.گرديد
:است
به نيز قولي البته.دارد سوره مشهور 114 بنابر كريم قرآن سوره‌ها عدد
.دارد اشاره سوره 113
برحسبنزول ، قرآن سوره‌هاي شد اشاره قبلا كه سوره‌هاچنان تقسيم
ميان 20 اين در قرآن علوم دانشمندان.هستند مدني بعضي و مكي بعضي
را سور وباقي دارند اختلاف‌نظر سوره در 12 و مدني‌دانسته‌اند را سوره
بعضي چيست مكي يا مدني سوره اينكه‌ويژگي‌هاي در.خوانده‌اند مكي
مكي خصوصيات‌سوره‌هاي:مي‌گويد سيوطي علامه.داشته‌اند نظراتي‌ابراز
:از عبارتند
با خطاب -آنها 3 در لفظكلا وجود -درآنها 2 سجده وجود -1
ابليس‌در جريان و پيشينيان داستان و انبيا قصص وجود -ياايهاالناس 4
الم:قبيل از مقطعه حروف سوره‌با شروع -بقره50 سوره استثناي به آن ،
.والر
جماعت دليل ، نشانه ، :مثل مختلفي معاني لغت در آيه آيه‌براي مفهوم
در خدا فرموده است دوم و اول معني به و كرده‌اند ذكر شگفت‌آور امر و
حتي في‌انفسهم و في‌الافاق آياتنا سنريهم:فصلت سوره از آيه 53
يا حروف از بخشي از است عبارت آيه اصطلاح در و...الحق انه يتبين‌لهم
قرآن در كامل گونه به آنها حدود نقل ، طريق از كه جملاتي يا كلمات
.باشد شده معين
به‌عدد است‌كه شده بيان مختلفي نظريات باره اين آيات‌در شمار
علامه ليكن مي‌شود ، ياد آنها از..شامي‌و بصري ، مدني ، مكي ، كوفي ،
عدد صحيح‌ترين كه است عقيده اين بر (1/403) ارزشمندش كتاب در طبرسي
عدد اين.است برخوردار روايي اعتبار از كه است كوفي عدد استناد در
كه پيامبر از روايتي با و است شده گرفته (ع)اميرالمومنين از
است روشن آنچه.مي‌شود تاييد است آيه داراي6236 قرآن:مي‌فرمايند
(35)في‌علوم‌القرآن الاتقان در سيوطي علامه قول به كه است آيات عدد پايه
علوم دانشمندان اتفاق مورد اين و نيست كمتر آيه از 6200 آن تعداد
:مثل نظرهايي آن در كه است عدد اين بيشتر حد در اختلاف و است قرآن
.است شده بيان..و 6204 ، 6214 ، 6216 ، 6225 ، 6236 ، 6666
ازوفات پس كه عقيده‌اند اين بر شيعه قرآن‌دانشمندان گردآوري
پرداخت ، قرآن آيات ضبط و گردآوري به كه كسي نخستين (ص)خدا رسول
.بود (ع)طالب علي‌بن‌ابي اميرالمومنين
قرار تاييد مورد ازمصادر پاره‌اي در (ع)علي دست به قرآن گردآوري
(ع)مومنان‌علي امير:مي‌گويد (م 380) نديم ابن:جمله از است ، گرفته
نمايد جمع‌آوري را قرآن آنكه نيفكند ، مگر دوشش بر ردا كرد ياد سوگند
(36).پرداخت مهم اين به و نشست منزل در روز سه خاطرحضرت بدين و
با فرمود رحلت (ص)پيامبر چون:فرمود (ع)علي امام:مي‌نويسد قتيبه ابن
عبا نياورم ، گرد مجموعه دريك را قرآن تا خوردم سوگند و كردم عهد خود
رسول:فرمود(ع)علي:مي‌نويسد و (37).كردم چنين اين نيندازم‌و دوش بر
زماني مگر نشوم خارج خانه از او دفن پس‌از كه كرد وصيت من به (ص)خدا
قرآن گردآوري از وچون كرد چنين علي و...باشم گردآورده را كه‌قرآن
(38).من‌اللوحين وقدجمعته هذاكتابالله:گفت شد فارغ
و گرديد جمع كه بود مصحف نخستين اين:مي‌گويد الفهرست در نديم ابن
از حسني حمزه ابويعلي نزد زمان اين در من و بود جعفر خاندان نزد
آن اوراق از پاره‌اي كه ديدم علي‌بن‌ابي‌طالب خط به قرآني حسن امام اولاد
نگاه گرانبها ميراثي چون را آن حسن امام خاندان و است افتاده
(39).مي‌دارند
از بسياري در كه همراه‌احاديثي به را خبر اين دقت به هرگاه ما
در او نزد در خدا رسول زمان در قرآن:مي‌گويد و آمده سنت اهل منابع
برداشت چنين مكاتب مجموع از كنيم ملاحظه (40)شد جمع پاره‌ها ميان
داد خاص‌قرار مصحف در و نمود گردآوري (ع)علي كه‌حضرت قرآني كه مي‌شود
.داشت وجود پراكنده صورت به (ص)رسول‌خدا نزد در كه است قرآني همان
امام كه است آمده سنت اهل مصادر تنزيل‌در حسب به قرآن جمع‌آوري
آنان مراد است ممكن (41)كرد جمع‌آوري نزول حسب به را قرآن(ع)علي
نزول شان و نزول وقت و آيه‌ها تعليقه با را قرآن حضرت آن كه باشد اين
وگرنه باشد كرده گردآوري شده نازل كسي چه حق در اينكه به اشاره با و
.دهد تغيير را (ص)خدا رسول جمع‌آوري كيفيت (ع)علي امام كه نيست معقول
بر سنت اهل علماي از ديگر قرآن‌گروهي گردآوري مورد در نظر دومين
آنها.گرفت صورت دست‌ابوبكر به قرآن آيات جمع‌آوري كه اين‌عقيده‌اند
در حافظان‌قرآن و قاريان از نفر هفتاد حدود ازاينكه پس:مي‌گويند
ابوبكر به عمر شدند ، كشته -هجرت دوازدهم سال در -كذاب مسيلمه با جنگ
ثابت زيدبن با را ابوبكرمطلب و كند گردآوري را قرآن كه كرد پيشنهاد
كار دادن‌اين انجام اگر كه بود معتقد زيرا ;اونپذيرفت گذاشت ، ميان در
ماه يك از پس ولي مي‌داد ، راانجام آن خود (ص)خدا رسول بود ضروري
را قرآن ابوبكر به‌دستور ثابت زيدبن و پسنديد را عمر ابوبكرپيشنهاد
شده پراكنده‌نوشته صورت به..و سنگ و چوب وقطعات استخوانها بر كه
نزد سپس ابوبكر ، نزد ابتدا اين‌مصحف.كرد گردآوري مجموعه‌اي در بود
.(42)مي‌شد نگهداري عمر دختر حفصه نزد او پس‌از و عمر
طول به يكسال حدود براي‌ابوبكر قرآن گردآوري:مي‌گويد زركشي علامه
بعد نمودن‌قرآن جمع بر مبني ثابت زيدبن به او زيرادستور ;انجاميد
فاصله سال يك ابوبكر وفات و يمامه واقعه بين)..بود يمامه واقعه از
جمع لوحين بين را خدا كتاب كه است كسي اول ابوبكر:مي‌گويد او (بود
.(43)است شده اشاره گفتار اين به نيز المصاحف كتاب در...كرد
.ناميده‌اند مصحف را ابوبكرقرآن زمان در ظاهرا:مي‌گويد سيوطي علامه
موسي‌بن از مصاحف كتاب در (م 360) اشته ابن به معروف عبدالله محمدبن
نزد را آن نوشتند ورق بر را قرآن كه بار اولين كه است كرده نقل عقبه
مجموعه آن بر كه كرد طلب را اسمي نظر اهل از ابوبكر و بردند ابوبكر
اين زيرا نشد ، پذيرفته كه كردند پيشنهاد را واژه‌السفر برخي.بنهند
كردند پيشنهاد را واژه‌مصحف ديگر گروهيبود يهود مصطلحات از واژه
همگان مقبول و شد پذيرفته عنوان اين و بود حبشه اهل اصطلاحات از كه
(44).گرفت قرار
عمر زمان در قرآن گردآوري كار كه عقيده‌اند آن بر گروهي نظريه سومين
.است گرفته صورت او اشاره به و
يادآور قبلا كه مطلبي‌باشد همان اينان منظور كه است ممكن البته
و داد ابوبكر به را قرآن جمع‌آوري پيشنهاد نقل‌عمر بنابر يعني ;شديم
نسبت او به را قرآن گردآوري كار بود عمر از اصلي پيشنهاد چون
.داده‌اند
مذكور ادعاي بر دليل‌معتبري نكنيم ، قبول را توجيهي چنين اگر و
.نيست موجود
قرآن جمع‌آوري كه اعتقادند و نظر براين ديگر نظريه‌دسته‌اي چهارمين
:نوشته‌اند مورخين از برخي.است گرفته صورت عثمان‌بن‌عفان زمان در
به وآذربايجان ارمينيه جنگ بعداز معروف ، سردار(م36)حذيفه‌بن‌يمان
امر در مردم اختلاف از و...ملاقات‌نمود عثمان با و رفت مدينه
و داشت برحذر آن از اورا و نمود ناراحتي و تاسف اظهار خدا قرائت‌كتاب
ابوموسي به‌گونه‌قرائت بصره اهل و ابن‌مسعود قرائت كوفه‌به‌گونه اهل:گفت
ابن‌مقداد قرائت به حمص اهل و ابي‌بن‌كعب به‌گونه‌قرائت دمشق و شام اهل و
امت آنكه از مومنان‌پيش امير اي:گفت سپس او.مي‌خوانند را خدا كتاب
پس عثمان.درياب را آنها كنند اختلاف نصاري و يهود مانند كتاب امر در
.پذيرفت را حذيفه نظر خود اصحاب با ازمشورت
ازصحابه گروهي عثمان كه است چنين‌آورده الاتقان در سيوطي علامه
عبدالرحمان‌بن و سعيدبن‌عاص زبير ، زيدبن‌ثابت ، عبدالله‌بن ازجمله)
زمان در قبلا كه را اوراقي آنان و كرد قرآن گردآوري مامور را (حارث
قرار دخترعمر حفصه دراختيار آن نسخه تنها و بود شده گردآوري ابوبكر
بلاد به و كردند استنساخ نسخه هفت آن روي از و گرفته وي از داشت ،
مدينه در را نسخه يك و فرستادند يمن و بصره كوفه ، بحرين ، مكه ، شام ،
را مردم‌بلاد و سوزاندند را قرآنها بقيه عثمان امر به و داشتند نگاه
.واداشتند نسخه يك همان قرائت به
(45).كرده‌اند نقل ديگرنيز مصادر را روايت اين نظير
صاحبنظران بين فرستاد كشورها به عثمان كه مصاحفي عدد در هرحال به
كتابهاي صاحب-(م444) سعيد عثمان‌بن ابوعمروالداني شده ، اختلاف
المقنع و المصاحف نقط في المحكم و السبع في‌القراءات التيسير
كه اعتقادند اين بر علما بيشتر:مي‌گويد مقنع كتاب در -رسم‌القرآن في
شام و بصره كوفه ، به را نسخه سه و نوشت نسخه درچهار را مصاحف عثمان
.داشت نگاه خود نزد در را آن نسخه‌از يك و فرستاد
نسخه‌ها آن از و داد قرار هفت‌نسخه در را آنها شده گفته نيز و
.فرستاد نيز بحرين و يمن و مكه به مذكور بخشهاي علاوه‌بر
و صحيح‌تراست (نسخه چهار در دادن‌مصاحف قرار) اول گفتار ظاهرا
صاحب و (46)علامه‌زركشي و دارند آن‌اتفاق‌نظر بر قرائت پيشوايان
نسخه پنج را صحائف عدد مشهور كه اعتقادند اين بر (ص10)مقنع
.(47)...دانسته‌اند
ص /والسياسه الامامه -37;ص 30 /الفهرست -ص 16136 ج 1 ، همان ، -35
القرآن ، تاريخ:مصادر اين به شود مراجعه بيشتر وقوف براي -38;30
القرآن ، علوم في والاتقان.ص 453 كليني ، كافي ، اصول وص 44 زنجاني ،
و ص 43 ج 9 ، عسقلاني ، علامه الباري ، فتح و.ص 58 ج 1 ، سيوطي ، علامه
ج عيني ، علامه عمده‌القاري ، و.ص 459 ج 7 ، قسطلاني ، علامه الساري ، ارشاد
;ص 611 ج 2 ، حاكم ، مستدرك ، :جمله از -ص 4140 الفهرست ، -ص 30439 9 ،
ص ج 7 ، شام ، تاريخ ص 286 ، حبيب ، ابن المعبر ص 270 ، طياليسي ، مسند
كتاب و باب 39 علم ، كتاب بخاري ، صحيح ص 440 ، ج 9 ، فتح‌الباري ، ;210
ارشاد -غيراينها41 و باب 10 جزيه ، كتاب و باب 171 اسير ، و جهاد
عمده‌القاري ، و ص 459 ج 7 ، قسطلاني ، به معروف محمد احمدبن الساري ،
علي احمدبن فتح‌الباري ، و ص 304 ج 9 ، عيني ، به معروف احمد محمودبن
به مي‌توان زمينه اين در -ص 4342 ج 9 ، عسقلاني ، حجر ابن به معروف
كتاب بخاري ، صحيح .ص 13 ج 1 ، احمد ، مسند:كرد مراجعه ذيل مصادر
الاتقان .ص 238 ج 1 ، زركشي ، القرآن ، علوم في البرهان .قرآن فضائل
.ص 125 ج 1 ، يعقوبي ، تاريخ .ص 101 ج 1 ، سيوطي ، القرآن ، علوم في
;ص 239 ج 1 ، القرآن ، علوم في البرهان -ص 3443 قيسي ، علامه الابانه ،
فصل صحيح ، در بخاري اسماعيل محمدبن علامه -ص 8945 ج 1 ، الاتقان ، -44
علامه;ص 18 المصاحف ، در داوود ابي ابن.سوم و دوم باب القرآن ، فضائل
.ص 10 القرآن ، فضائل در كثير ابنص 20 ج 1 ، طبري ، تفسير در طبري
ص الابانه ، در قيسي وص 236 ج 1 ، القرآن ، علوم في البرهان در زركشي
بيشتر آگاهي براي -ص 24047 ج 1 ، القرآن ، علوم في البرهان -2746
;كنيد مراجعه داوود ابن علامه المصاحف كتاب به مي‌توانيد
