پنجم ، شماره 1284 ژوئن 1997 ، سال خرداد 1376 ، 21 شنبه 31
|
|
شريعتي آرمانهاي و انديشه‌ها
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
و برجسته‌ترين‌محققان از يكي بي‌گمان عنايت ، حميد دكتر شادروان. اشاره
خاورميانه مسائل غربو سياسي فلسفه اسلامي ، سياسي انديشه‌هاي استادان
دانشكده در خود استادي طي‌سالهاي او.مي‌آيد شمار به جهان و ايران در
انگلستان ، آكسفورد دانشگاه استادي درمقام سپس و تهران دانشگاه حقوق
متعددي شاگردان و داد ارائه زمينه‌ها اين در وشايسته‌اي برجسته آثار
ازشهرت ايران در فوق زمينه‌هاي در او ترجمه‌هاي و آثار.تربيت‌نمود
اين در او آثار كه‌با است دانشجويي و محقق كمتر.است برخوردار بسزايي
بنياد:نظير آثاري خود كوتاه‌حيات دوران در او.نباشد آشنا رابطه
خود از عرب ، جهاني سياسي انديشه‌هاي غرب ، سيري‌در در سياسي فلسفه
سياست نظير برجسته‌اي ترجمه‌هاي..و مصر در سوسياليسم بيگانه ، اسلام‌و
.گذاشت بجاي...و وبنده تاريخ ، خدايگان در هگل ، عقل ارسطو ، فلسفه
مقام دانشگاه‌آكسفورد ، دعوت به خود عمر آخر سالهاي در عنايت دكتر
اين در را مسائل‌خاورميانه و اسلام سياسي انديشه‌هاي درس استادي
از گذشته‌اش كارهاي دنباله ودر رابطه اين در.گرفت عهده به دانشگاه
اسلام ، و ايران در سياسي ونهادهاي معروف‌انديشه‌ها اثر جمله
اثر اين.گذاشت بيادگار خود از را اثر وارزنده‌ترين آخرين جديدترين ،
سوي از در 1982 كه داشت نام معاصر اسلام در انديشه‌سياسي
دكتر.رسيد چاپ به آمريكا تگزاس در سپس و انگلستان انتشارات‌مك‌ميلان
درباره‌انديشه‌هاي گرانبهايي منبع ارزنده اثر اين ارائه با عنايت
سياسي انديشه‌هاي بويژه‌ريشه‌هاي و تاكنون آغاز از اسلام جهان در سياسي
و اسلامي مطالعات دانشجويان استادان‌و محققان ، اختيار در تشيع در
سن در (1361) در 1982 عنايت حميد.جهان‌گذاشت و ايران در خاورميانه
ارزشمندش تحقيقات و مطالعات ارائه راه آغاز در حالي‌كه در سالگي 50
متن.فروبست جهان از ديده قلبي سكته اثر در داشت ، قرار به‌جهانيان
بررسي به كه است اسلام‌معاصر در سياسي كتابانديشه‌هاي از بخشي حاضر
جهان و ايران در تاثيرش و دكترعلي‌شريعتي شهيد آرمانهاي و انديشه‌ها
.است پرداخته اسلام
عنايت حميد دكتر شادروان
كاهش ازجمله چيز چند به بعد به دهه‌شصت اواسط از ناصريسم بحران
انظار در اسلاميش شدن‌پوشش بي‌اعتبار و مصر در سوسياليسم‌عرب جاذبه
عربها شكست از ناشي سرخوردگيهاي.منجرگرديد مسلمان - عرب توده‌هاي
پيكارجو جوانان ميان در تازه‌اي اشتياق طبيعتا روزه 1967 شش جنگ در
و سياسي آموزه‌اي به نسبت اسلام جهان مناطق ساير و عرب كشورهاي در
سوسياليسم از تازه نوعي ظهور پيش‌زمينه اين.بود آورده پديد جاندارتر
و مصري مقلدان و سباعي كه مدلي با تازه روايت اين فرق.بود اسلامي
دستگاه ازنيازمنديهاي استقلالش در فقط نه بودند ، نهاده پيش سوريش
تصور غيرقابل اسلامي مقتضيات زمينه در كه بود بدعتي در بلكه دولت
گفته پيشتر چنانكه امر اين.ماركسيسم با كردن آشتي نو از يعني بود ،
كشورهاي ساير و شوروي اتحاد نفوذ و محبوبيت افزايش نتيجه بيشك شد
مرگ با روند اين و بود ، كلي طور به جهان‌سوم در سوسياليسم اردوي
در هم و نظري سطح در هم مبهمي ، پيامدهاي و شده آغاز در 1953 استالين
حيثيت‌راههاي اعاده همانا استالين‌زدايي فرعي نتيجه.داشت عملي ، سطح
بود كلي طور به سومي ايدئولوژيهاي‌جهان و سوسياليسم به منتهي مستقل
و شك بر كه بود ساخته قادر را شوروي اتحاد رهبران خود نوبه به كه
سوم ، جهان در ملي بورژوازي نهضتهاي ماهيت به راجع قديمشان شبهه‌هاي
در شوروي سياست فلج‌كننده سردرگمي باعث كه بود شكي چنين.آيند فائق
اين برخلاف.شد سالهاي 13301332 در ايران در محمدمصدق ملي رژيم قبال
حمايت از بود عبارت بعد به از 1954 ناصر قبال در شوروي سياست رويه ،
به ناصر مقام مورد در غربي معارضه‌هاي خنثي‌سازي در درگيري و فعال
طي در شوروي اتحاد رفتار علي‌الخصوص.عرب ناسيوناليسم قهرمان عنوان
چشم در را كشور آن حيثيت زيادي ميزان به سال 1956 در سوئز بحران
با هم ، بعدها گرايش اينبرد بالا اسلام ، جهان سراسر در مردم ، توده‌هاي
شيوع و الجزاير ، استقلال نبرد اوجگيري و سال 1958 ، در عراق انقلاب
ترتيب بدين.شد تقويت خاورميانه ، سراسر در غربي ضد عمومي روحيه
مي‌كرد ، سنگيني مسلمانان وجدان بر روزه شش جنگ خفت و خواري كه زماني
مستحكم و سنجيده طرحي به نياز هم كه ايدئولوژيك ، تركيب براي زمينه
معتقدات به وفاداري حفظ ضرورت با هم و برآورد ، را سياسي عمل براي
مكتبهاي از تازه‌اي نوع آمدن ببار.بود شده مهيا درآيد ، جور اسلامي
گونه‌اي چند جريانهاي و جديد چپ نظرطلبي ، تجديد -ماركسي يا ماركسيستي
پديد لينيسسم -ماركسيسم از ديگران و لوفور و سارتر انتقاد از كه
چنين استالين از بعد تنش‌زدايي در كه بود معني اين به -بود آمده
تعلق روشنفكرانه وخيال خواب و قلمرو به ديگر تركيبهايي و تلفيق
.ندارد
با و زودتر دهه يك لااقل هرچند ;تكرارشد ايران در جريان همين كمابيش
سال 1953 در محمدمصدق حكومت واژگونسازي در امريكا -انگليس مشترك طرح
ليبرال ناسيوناليسم سال 1329 در نفت ملي‌كردن نهضت درطي.شد آغاز
اين از وضع از 1953 پس ولي ;داشت متوسط ، طبقات ميان در عظيمي نفوذ
نيمه‌كاره تجربه در مصدق شديدشكست آسيب اثر كه همچنان.نبود قرار
اين مي‌كرد ، فروكش ايرانيان ملي وجدان در رفته‌رفته دموكراتيك ، سياست
كه همانقدر شكست اين كه پيدامي‌شد شده سياسي جوانان درميان اعتقاد
بحث همين.مي‌باشد نيز ليبراليسم از ناشي است ، CIA توطئه‌هاي از ناشي
عميق شكافهاي پيدايش باعث كه بود وقايع 13301332 تفسير سر بر جدل و
فرصتي از نگذاشت و شد چهل دهه اوايل در ناسيوناليست گروههاي ميان در
آنها به‌دست سال 13411342 در شاه رژيم داخلي بحران درنتيجه كه
.شد سركوب مردمي ، بيرحمانه قيامهاي لذا ;استفاده‌كنند بود ، افتاده
متحده ايالات با دررفتار زمان آن سياسي فضاي تحول‌اساسي مشخصه
ليبرالهاي از بسياري ازسال 32 پيش دوره در اگر:منعكس‌است
قدرت رايك متحده ايالات كه سوسياليست‌بودند حتي و ناسيوناليست
يا انگليس امپرياليسم درقبال مي‌توان كه مي‌شمردند يابي‌آزار دوست
اين به مصدق سقوط از پس كه رهبراني عده ;كرد علم را آن شوروي تهديد
چهل دهه اواسط در بدين‌سان.اندك‌بود بسيار مي‌دادند ادامه توهم
بعضي و شاه رژيم مخالفان ميان در چپ به مشخص گرايش يك مي‌توان
روز آن سياسي شعارهاي و سخنان در اين و كرد ، مشاهده مذهبي گروههاي
يا ضدامپرياليستي كه آنجا به‌ويژه‌در به‌آساني كه است ، جلوه‌گر
اين اثر ولي.نيست چپ شعارهاي از تشخيص قابل مي‌شود ضدسرمايه‌داري
اعتباريافتن‌چپ و شدن شناخته به‌رسميت براثر تاحدودي تدريجي گرايش
.شد كمرنگ استالين‌زدايي‌شده جهان در مستقل
هرگز آمده به‌عمل ماركسيسم و اسلام مجدد دادن آشتي جهت در كه كوششهايي
و بوده‌اند آن از عاقلتر آن دست‌اندركاران و آغازگران.است نبوده صريح
و نهاني بايد همواره درپي‌آنند كه تلفيقي كه داشته‌اند اطمينان
اسلامي انگ‌ماركسيسم.نباشد كار روي بخيه به‌اصطلاح و باشد خرده‌خرده
كه است ترفندي درواقع مي‌رود ، به‌كار تلفيق اين توصيف براي گاه كه
.مي‌برند كار به مسلمانان چشم در آنها كردن بي‌اعتبار براي مخالفان
باشد ، داشته نتيجه‌اي اصولا اگر مجدد ، آشتي اين نتيجه كه مي‌توان‌گفت
احزاب به نسبت جدي معارضه‌جويي يك بالقوه صورت از عبارت‌است
مي‌تواند كه چرا كشورهاي‌مسلمان ، در ارتدوكس لنينيست-ماركسيست
اقتصادي و اجتماعي آرمانهاي‌عدالت دربردارنده به‌عنوان‌بديل ،
.باشد داشته خود با را الحادآنها يا بي‌ديني عيب آنهاباشدبي‌آنكه
شرق در واقع مسلمان كشورهاي نحله‌در اين نماينده نخستين شايد
في‌المتن‌در كذا پنجاه دهه اوايل در كه است چريكي سازمان مصر ،
امپرياليسم طرد بر علاوه آنها نگرش ويژگي برجستهترينشد تاسيس ايران
-است انقلابي گروه‌بندي‌هاي همه برنامه اصلي بدنه كه -ديكتاتوري و
ريشه به‌عنوان خصوصي مالكيت نهاد به مداوم حملات از است عبارت درواقع
به‌عنوان مبارزه‌طبقاتي بر پيگيرانه تاكيد و اجتماعي ، شرور همه اصلي
كرد پيش‌بيني مي‌توان اينهاچنانكه دو هر نتيجه.تاريخ در هميشگي روندي
اين آنهادر جسارت ولي.است توليد وسايل همه جمعي به‌مالكيت گرايش
تفسير در ماترياليسم‌تاريخي بردن به‌كار از به‌شدت ايدئولوژيك تلفيق
(ع)امام‌حسين و (ع)علي و (ص)پيامبر زندگي ازفرازونشيبهاي بعضي و قرآن
و مفهوم اين كه است اين كرده‌اند آنها كه كاري.برمي‌آيد ايشان توسط
مي‌برندبي‌آنكه به‌كار تحليلي ابزار يك به‌عنوان را آن فرعي مقولات
كمابيش را مفهوم‌سنت‌الله بدين‌سان.آورند آن‌به‌ميان از اسمي اساسا
جهان اساسي و عمده ازقوانين يكي به‌عنوان تكامل معناي‌قانون به
اين رابا نتواندخود كه پديده‌اي مي‌گويندهر.مي‌برند به‌كار آفرينش
و سرمايه‌داري نظام مثال است‌براي نابودي به محكوم بگرداند همپا سنت
جامعه حياتي واقعيتهاي با هماهنگ ديگر كه آنجا از امپرياليسم ، جهان
در را ، زحمتكش و كارگر طبقه يعني خود ، آنتي‌تز و دشمن نيست ، بشري
برخورد.مي‌گيرد پيش در مترقي و جديد موضع يك كه مي‌پرورد خود كنار
پيشرفت و توليد افزايش با همراه هرروزه توليد روابط و وسايل بين
زحمتكش زيرضربه‌طبقه را سرمايه‌داري نظام و مي‌گردد ، تشديد تكنولوژي
غول‌آساي قدرت ستم ، تحت توده‌هاي انقلاب با سرانجام.مي‌دهد قرار
و توليد وسايل و قدرت وارث كارگر طبقه و خواهدرفت ازبين سرمايه‌داري
الهي شاهد يك استشهادبه به‌عنوان و.خواهدشد زمين وارث همه از برتر
:است شده نقل قرآن آيه يك تاريخ از برداشت و ديدگاه اين تائيد براي
و ائمه نجعلهم و في‌الارض استضعفوا علي‌الذين نمن ان نريد و
غالبابه‌عنوان آيه اين به شيعه الهيات در.قصص ، 5 -نجعلهم‌الوارثين
راديكال ، مسلمانان عقيده ولي شده ، استشهاد مهدي ظهور حتميت بر دليل
تاريخي اصالت اعتقاد يك جهت در را آن بناميمشان ، اسمي هر به حال
زندگي‌بشري كه معني اين به مي‌كند تفسير (تاريخي موجبيت به قائل)
و ارث از محروم‌شدگان نهايي پيروزي به‌سوي مدارايي و ملاحظه به‌هيچ
مفاهيم ترتيب به‌همين.مي‌رود پيش استثمارگرانشان بر مستضعفان
همه فرشتگان وظايف و وحي و (من‌الله نصر) نصرت‌الهي نظير متافيزيك
نصر آنچه:مي‌شود انگاشته جهان در تكامل همان‌سنت از جلوه‌اي به‌عنوان
كه سنت ، اين با هماهنگي و سازگاري جز نيست چيزي مي‌شود ناميده الهي
چيزي وحي ;مي‌رساند مدد مي‌روند پيش آن جهت در كه كساني به همواره
يا جاندار از اعم هرچيز ذاتي خصيصه كه قدرتي درآوردن به‌فعل جز نيست
و آهنربا براي مغناطيسي جذب و زنبور ، انگبين‌سازي نظير) است بيجان
طبيعي‌اند ازقواي استعاره‌هايي صرفا فرشتگان سرانجام و (آن نظاير
.مي‌گردند عليت قوانين برپايه عموما كه
منحصر بيشك قرآني ، اصطلاحات از قداست خلع يا زدايي ماوراءالطبيعه اين
از آن ، نظاير مي‌توان و نيست ، اخير ايام راديكال مسلمانان اين به
مسلمانان توسط را قرآن تجددخواهانه تفسيرهاي و تعبير از بعضي جمله
.كرد پيدا دارند متفاوتي بكلي كه‌ديدگاه پاكستاني و هندي
چنين ساختن تابع همانا است ، تازه راديكالهاي متون و آثار در آنچه
سياسي ايدئولوژي مقتضيات به نسبت مقدس ، متون و قرآن از برداشت‌علمي
.است فعال و
اين‌ماوراء از نمونه‌اي هر كه كرد اشاره بايد هم نكته اين به ولي
او ، اراده و شان‌خداوند عظمت به اكيد تصريح با همراه الطبيعه‌زدايي ،
.است قائلان‌آن از ارتداد و كفر تهمت دفع براي
و است شده داده بسياري اهميت انساني تلاش و اراده به اينان آثار در
سوسياليسم از فلسفه‌جديد اين ذاتي فرق نشاندهنده برجستگي ، اين
.است ولي‌غيرديني تقديرگرايانه ايدئولوژيهاي با اسلامي
به‌آميزه‌اي قائل كه است اين راديكالها نظرگاه به راجع كلي برداشت
اصولند مشتي به ومتمسك سياست ، به آشكار گرايشي با سياستند و دين از
كه نظر اين از مگر ندارد ، ياتاريخي ديالكتيك ماترياليسم با فرقي كه
شده درج آن در احاديث و قرآن از شواهدي ديني‌و اصطلاحات آن تنسيق در
.است
دارد ادامه
