پنجم ، شماره 1295 جولاي 1997 ، سال تير 1376 ، 5 شنبه 14
|
|
آتش و خاك آب ، سرفراز آميزه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
برج‌قابوس ;ايران معماري جاوداني اثر ويژگي‌هاي به نگاهي
قابوس برج
است جهان آجري ساختمان بلندترين
:اشاره
ارديبهشت شانزدهم و درپانزدهم قابوس بين‌المللي‌برج همايش برگزاري
اثر بااين ما هم‌ميهنان از بسياري آشنايي براي امسال ، فرصتي ماه
.آورد فراهم ايران معماري جاوداني
در مصالح تنها يعني ملات ، و آجر از تنها آن ساخت در كه قابوس ، برج
به طبيعت‌دوستان از بسياري سوي از امروزه شده محيط ، استفاده دسترس
و ملي معماري به باروي‌آوري كه مطرح‌مي‌شود ادعا اين بر گواهي عنوان
به مي‌توان كشور ، گرانقدرفرهنگي ميراث از بخشي نوزايي ضمن محلي‌ايران ،
ايران واقليم طبيعت با را انطباق بيشترين كه دست‌يافت معماري گونه‌اي
ايجاد و نباشد فسيلي سوخت‌هاي مصرف‌روزافزون نيازمند تهويه داشته ،
.نزند محيط به لطمه‌اي آن‌هيچ
هم ترك يك بي‌آنكه قابوس برج هنوز سال ، هزار پس از كه است گفتني
از آن ايجاد براي آنكه وجود با و است ايستاده استوار و برجا بردارد ،
سرشناس معماران از بسياري سوي از نشده ، استفاده تزئيني و آرايه هيچ
در آنچه.است شده برگزيده جهان معماري اثر متناسبترين عنوان جهان‌به
معماري‌نياكان غرورآميز يادمان اين ويژگي‌هاي از به‌برخي مي‌خوانيد ، پي
:دارد اشاره ما
شيوه از آميخته‌اي سبك‌بناها چهارم قرن در زياريان حاكميت دوره در
اولين كه خراساني معماري شيوه است ، بوده رازي وشيوه خراساني معماري
شروع اسلام از بعد سال حدود 50 مي‌رود ، شمار به ايراني معماري سبك
تغييريافته واقع در خود كه داشته‌است ادامه چهارم قرن تا شده‌و
ويژگيهاي‌شيوه از.است شده حذف شيوه اين كه‌زوايد بوده پارتي شيوه
و قوس‌ها دهنه‌توسط پوشش بنا ، ساخت در مصالح‌بومي از استفاده پارتي
اين.مي‌شود ايران‌محسوب سنتي معماري در كه‌خودتحولي است گنبدها
بي‌پيرايگي و سادگي است ، نمايان قابوس گنبد برج ساخت در وضوح به شيوه
ق.هـ چهارم قرن از رازي معماري شيوه است ، خراساني سبك ويژگي‌هاي از
دوره اين در مي‌يابد ، ادامه ايران به مغول حمله‌چنگيز تا و شده شروع
معماري هنر سليقه و ذوق صدراسلام ، اوليه فترت دوران شدن سپري از پس
از استفاده اين‌سبك ويژگي‌هاي بارزترين از.مي‌رسد منصه‌ظهور به ايراني
بناها گنبد ، برج ساخت در كه طوري به است ، ممكن كيفيت بهترين با آجر
علت‌تابش به استحكام و نهايت‌پختگي در كه قرمز پخته آجرهاي از
از.است درآمده (خاكي طلائي)برنزي رنگ به باران‌هاي‌فراوان و آفتاب
-ومرغوبتر محكم‌تر مصالح از شيوه‌استفاده اين ديگر ويژگي‌هاي
آجر بناها ، گره‌بندي‌نماي -بناها نمودن چين رگ-نيارس اصول رعايت
دربرج دوره اين از باقي‌مانده آثار مهمترين از مي‌باشدكه مقرنس‌كاري و
.است مشهود قابوس عظيم
جهان آجري برج بزرگترين ريخت‌شناسي
(تركمن‌صحرا) گنبد و گرگان دشت در ايران شرقي شمال در كه قابوس برج
در پايتخت‌آل‌زيار جرجان باستاني شهر خرابه‌هاي سه‌كيلومتري در واقع
تاريخ‌ايستاده ، قدمت در سرفراز تپه‌اي فراز قابوس‌بر گنبد شهرستان قلب
هزار از بيش كه است شده دنياشناخته باستاني آجري برج بزرگترين
ملل ساير در حتي ايران‌بلكه باستاني سرزمين در تنها نه سال‌غرورانگيز
.كرده‌است جلب خود به را جهانگردان و تحسين‌محققان و توجه دنيا ،
ايراني كتابمعماري در اين‌بنا درباره پوپ پروفسورآرتورانام
پهناور صحراهاي برابر در و البرز كوه‌هاي شرق سمت درزير:مي‌نويسد
عظمت و شكوه تمام با ايران معماري شاهكارهاي بزرگترين از يكي آسيا
شمگير و بن قابوس بقعه گنبدقابوس بنا اين است ، برافراشته قد خود
.مي‌باشد
فريزر:ايران‌مي‌نويسد تاريخي كتابتذكره‌جغرافيايي در بارتولد
آنها از مفصل‌تر و نوشته‌اند بنا وصف و بيان در شرحي هريك وييت
قرن در سماني كه كوفي خط هنوز.است نگاشته كه‌پوسلاوسكي است شرحي
نمايان و آشكار وضوح كمال در است كرده نقل و ديده مقبره در دوازدهم
هذاالقصر -الرحيم الرحمن بسم‌الله.است چنين كتيبه متن است130
في ئه بنا به امر -الامير الاميربن -المعالي شمس الامير -المعالي
خمس وسنه قمري وثلثمائه -تسعين و سبع سنه -وشمگير بن قابوس -الحياته
.شمسيه ثلثمائه و سبعين
امير -شمس‌المعالي كاخ است اين -مهربان بخشنده خداوند بنام:ترجمه
ق.هـ سال397 در خويش حيات در آن بناي به داد قابوس‌فرمان امير فرزند
ش140.هـ و 375
راس.دارد (ترك) متساوي ضلع بدنه 10 روي بر مضلع ، استوانه‌اي برج اين
از سانتيمتر چهار مترو يك آنها قاعده و سانتيمتر و 60 متر يك ترك
از آن قطر و سانت هفتاد و متر گنبد 6 داخلي قطر.دارد فاصله هم
قطر همچنين.است سانتيمتر شش و شصت و متر طول 14 به تركها قاعده
تا زمين سطح از ميل بلندي.است سانت شش و متر پاي‌بست 17 يا ارباب
متر راس 18 تا قاعده سر از مخروط بلندي و متر مخروط 37 قاعده زير
بلندي متري احتساب 15 با و متر ميل 55 همه بلندي هم روي بر كه است
.مي‌شود متر ميل 70 نوك تا سطح‌زمين از تپه
روزنه‌اي شرقي بدنه دراست ميلي‌متر و 144 متر گنبد 30 اصلي محيط
يك‌در جنوبي ضلع دراست سانت نود و متر ارتفاع‌آن 1 كه شده تعبيه
ديوار شخن.دارد ارتفاع و 55/5متر عرض متر كه 5/1 گرفته قرار ورودي
در سر و هلالي درون‌طاق.است متر تپه 80/4 مساحت و سانتيمتر گنبد 80/4
دنباله‌داركفشكي مخصوص آجرهاي از بنا ايننماياناست زيبا مقرنسي آن
كوبيدن و دادن وند و مخلوط از كه ساروج‌است بنا ملات.است شده ساخته
يك و خاك‌رس پيمانه ويك خاكستر پيمانه اضافه 7 به آهك پيمانه مخلوط10
براي ملات اين.است آب و (گل‌جگن) لوئي گرم تا 50 و30 ماسه‌بادي پيمانه
به ساخت‌بنا براي.مي‌شد داشته نگه خيس هفته‌دائم يك (كورنيگ) آمدن عمل
و مارپيچ صورت به آن دور به كردن‌خاك متراكم و كوبه از بست چوب جاي
برداشته‌اند ، را خاكها اتمام از پس شده ، استفاده آن تاانتهاي پيله‌اي
.كردند فعاليت ميل ساخت براي سال حدود 5 فراواني كارگران و معماران
.مي‌خواندند قابوس‌قصر زمان در را ميل‌گنبد
وسط عمق 11متري ، تا روسي هيات يك.برابر 13171316ق سنه 1899 در
تپه اين اولا بودكه اين حفاري از حاصله نتايج.كردند حفر را گنبد
احتمال و بوده آجر از زيرسازي صاحب حفاري ، مورد عمق تا و است مصنوعي
ساخته مصنوعي خاك‌ريزي وسيله به بعدها را گنبد اطراف تپه كه مي‌رود
تا سال 1304 در اول بار شده ، كلي مرمت بار سه اخير سالهاي در.باشند
.ش. ه سال 1349 در سوم بار و دوم 181317 بار 1306 ،
گنبد ميل پيدايش چگونگي
قابوس‌بن دستورشمس‌المعالي برج‌به كتيبه ، نوشته طبق گنبد اين
به (فعلي) گنبدقابوس شهر در جرجان شهر حكمراني‌در زمان در وشمگير
است ، گرديده بنا (.1007م-برابربا 1006.ش. ه ق3750. ه 397) سال
نشده برج‌معلوم اين ساختن از اصلي انگيزه و علت دقيق تاكنون‌بطور ولي
از هدف عده‌اي عقيده به.متفاوت‌است اين‌باره در هم محققان ديدگاه و
كاروان‌هايي تا بوده نشاني و علامت و داشته جهت‌يابي جنبه اين‌برج ساختن
اين ساختن از هدف برخي نروند ، بي‌راهه به مي‌آمدند جرجان شهر به كه
اين كه مي‌دانند يادبودي بناي زيار آل دست به را بي‌نظير و عظيم برج
نشان ايران سرزمين بر را خود معماري و تمدن عظمت سلسله
و داشته جاي بلورين تابوتي در بن‌وشمگير قابوس پيكر كه مي‌گويند.دهند
...است بوده آويخته گنبد از
سقف به مرگ از پس روز چند را ايراني بزرگان پيكر اسلام آغاز در
ابدي ، آرامگاه در وسپس كنند وداع ايشان با تامردم مي‌آويختند
از يافته تغيير رسمي تقريبا شيوه اين.مي‌سپردند خاك رابه آنها
جايگاه) كه‌استودان‌ها بوده اسلام از قبل باستان ايرانيان رسوم
از باشد نداشته دسترسي آن به دشمن اينكه دليل به را (مردگان استخوان
يقين بطور ذكرشده اسناد و شواهد به بناميكردند آويزان بزرگ سقفي
دفن برج كف در بوده آويزان ميل ازسقف كه روزي چند از بعد قابوس پيكر
و جسد شده‌و حفر بعدي دوره‌هاي در ايشان قبر زياد احتمال كه‌به گرديده
.ربوده‌اند را وي مقبره
دارد قرار گنبد نوك زير در كه‌گنج‌احتمالي خيال اين به برخي حتي
در سر اطراف و بنا و برپايه جهت بدين مي‌كردند تيراندازي آن طرف به
شده وارد زيادي صدمات گنبد نوك و بالا روزنه اطراف و صفحه و ورودي
.بود
نديمي كمال‌الدين
كاووس گنبد
