پنجم ، شماره 1302 جولاي 1997 ، سال تير 1376 ، 13 يكشنبه 22
|
|
نابرابري و توسعه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
:اشاره
مختلف مطالعات در كه است مفاهيم‌كليدي از امروز ، جهان در توسعه
.مي‌شود و شده بسياري آن‌اشاره به اقتصادي و شناسي جامعه سياسي ،
وضعيت بررسي است توجه‌بوده قابل موضوعي هر از بيش اماآنچه
.است بهتر شرايطي آنهابه دستيابي چگونگي و نيافته كشورهاي‌توسعه
شاخصهاي تعاريف‌توسعه ، ;مي‌شود مطرح عديده‌اي اساس ، مسائل براين
...و به‌توسعه دستيابي شيوه‌هاي نيافتگي ، وتوسعه يافتگي توسعه
سنخ ، اين از مسائلي به پرداختن ضمن خواند خواهيد مقاله اين در آنچه
.مي‌كند ارائه توسعه برنامه‌ريزي‌هاي جهت نيز راهبردهايي
مقالات سرويس
تعاريف:نيافتگي توسعه و توسعه سبزه‌اي1ـ تقي محمد
وجود نيافتگي توسعه و توسعه تعاريف بررسي در كه دشواريهايي از يكي
باب در نكته اولين.است (Development) مفهوم‌توسعه كردن مشخص دارد
مترادف تقريبا و است ارزشي بار داراي مفهوم اين كه است اين توسعه
برنشتاين زمينه اين در مي‌رود كار به (Improvement) بهبود كلمه با
دارد همراه به ارزشي بار توسعه ايجاد براي تلاش مي‌گويد (Bernstein)
و فقر تغذيه ، برسوء غلبه براي اشتياق.است مخالف آن با كسي كمتر كه
زمره از هستند بشري دردهاي متداولترين و شايعترين از كه بيماري
.مي‌رود شمار به توسعه اهداف
اين در عام فرايند:مي‌گويد(Brogfield)بروگفيلد زمينه اين در
نظير رفاهي اهداف سوي به پيشرفت برحسب را توسعه كه اين‌است زمينه
.كنيم تعريف نابرابري كاهش و بيكاري و فقر كاهش
مختصات داراي نمود و محتوا در و مي‌شود محسوب انسان دستاورد توسعه
فرهنگ توسط كه است پرثمري زندگي ايجاد توسعه ، از هدف.است فرهنگي
فزاينده دستيابي توسعه:گفت مي‌توان ترتيب اين به.مي‌شود تعريف
.است خود فرهنگي ارزشهاي به انسان
كه مي‌داند بعدي چند راجرياني توسعه ،(Dudlyseers)سيرز دادلي
به را اجتماعي نظام‌اقتصادي ، كل متفاوت سمت‌گيري و تجديدسازمان
و توليد بهبودميزان بر علاوه توسعه ، وي عقيده به.دارد همراه
و اجتماعي ، اداري نهادي ، ساختهاي در دگرگوني‌اساسي شامل درآمد ،
حتي موارد از بسياري در توسعه.است عمومي‌مردم نظرهاي وجهه همچنين
.برمي‌گيرد در نيز را مردم عقايد و رسوم و آداب
بدان بايد يافتگي توسعه و موضوع‌توسعه در كه مفاهيمي از ديگر يكي
بي‌توسعه كشور از منظور.است (Undeveloped) بي‌توسعه اصطلاح پرداخت
ايجاد به نهايتا كه سرمايه‌داري توسعه مرحله در هنوز كه است كشوري
اين.است نگرفته قرار انجاميده پيشرفته صنعتي سرمايه‌داري نظامهاي
كار به (Underdeveloped) نيافته توسعه كشورهاي مقابل در را مفهوم
اقتصادي ، شرايط و منابع از كه است كشوري آن از منظور كه مي‌برند
مانده محروم توسعه راه در گذاردن گام براي لازم فرهنگي و اجتماعي
غارت واسطه به كه است كشوري واقع در نيافته توسعه كشور.است
جهاني واحد نظام در مشاركت(Frank) فرانك قول به و استعماري
است شده محروم توسعه از (سپس‌صنعتي و سوداگرانه ابتدا) سرمايه‌داري
به نيافتگي‌خود توسعه سرمايه‌داري‌و توسعه در همزمان طور وبه
.است داشته سهم متقابل باتاثيرات واحد يك‌فرايند عنوان
كشورها اين:مي‌گويد نيافتگي توسعه ويژگيهاي درباب (Todard)تودارو
بودن بالا زياد ، و مزمن فقر نظير مسائلي با (نيافته ممالك‌توسعه)
درآمد ، درتوزيع فزاينده و عميق شكاف وكم‌كاري ، بيكاري ميزان
ميان افزايش به رو تعادل عدم كشاورزي ، بهره‌وري ميزان بودن پائين
و آموزشي سيستم اقتصادي فرصتهاي زمينه در روستايي و شهري بخش‌هاي
تكنولوژي‌هاي به رشد به رو وابستگي بالاخره و قديمي و نامناسب بهداشتي
.گريبانند به دست بيگانه كشورهاي ارزشي نظام و نامناسب اغلب
نيافته است‌كشورهاي‌توسعه معتقد (Galeski)گالسكي زمينه همين در
و تسلطمناطق قبيل از ويژگيهايي داراي كشورهاكه از دسته آن به
مناطق در بالا اشتغال عدم كم ، ميزان به صنعتي‌شدن روستايي ، جمعيت
انساني نيروي جهت به) روستايي مناطق در فقر و پنهان بيكاري شهري ،
باشند تكنيكي دانشهاي مخصوصا تربيت و تعليم سطح بودن پائين ،(ارزان
ملي فاقدروشنفكران و زده استعمار اصولا كشورها اين.مي‌گردد اطلاق
مشخص شهرنشين متوسط طبقه از قليلي نسبت با كشورها اين شخصيت هستند ،
با غالبا و دارند خارجي اصليت و منشا آنها از پاره‌اي كه مي‌شود
و يكسو از زميندار اشراف يا مالكان بين تندگروهي ، برخوردهاي
.است گرفته پا ديگر سوي از روستاييان
بررسي به اقتصاددانان كه هنگامي توسعه‌از شاخصهاي بررسي -2
توليد رشد) اقتصادي رشد سوم‌پرداختند جهان كشورهاي توسعه مسائل
كشورها اقتصادي توسعه و شاخص‌رشد بهترين عنوان به (ملي ناخالص
خودكار صورت به اقتصادي ابتدا كه مي‌شد فرض آغاز دريافت مقبوليت
صورت به عمل اين كه صورتي در و كرد خواهد رخنه پايين طبقات به
منافع تصحيحي ، اقدامات اتخاذ با مي‌توانند دولت‌ها نگيرد صورت خودكار
كنند منتقل هستند پايين‌تر درآمد نظر از كه طبقاتي به را رشد از حاصل
به توجه كه مي‌كردند تاكيد نكته براين اقتصاددانان از برخي حتي
به توجه با فقر ، محو و درآمد توزيع بيشتر برابري مانند موضوعاتي
فعاليت و كار انگيزه و سرمايه‌گذاري پس‌انداز ، كاهش موجب توسعه ابعاد
.داد خواهد كاهش را اقتصادي رشد نتيجه در و مي‌شود
لازم اعتبار و قوت از بالا كه‌فرض مي‌دهد نشان گذشته سال سي تجربه
علي‌رغم كشورها از بسياري در نابرابري‌درآمد و است نبوده برخوردار
از پايين طبقات و است شده بالاتشديد نسبتا اقتصادي رشد تجربه
.گرديده‌اند بهره‌مند رشد از حاصل منافع حداقل
آن به مربوط رشد نرخ و (سرانه ويا) ملي ناخالص توليد از سرخوردگي
تاكيد درآمد مجدد توزيع و براشتغال بيشتر اقتصاددانان كه شد باعث
نيز رشد از حاصل درآمد وتوزيع اشتغال راهبرد سياست اما ورزند
موفقيت‌چنداني نيافته توسعه فقركشورهاي كردن ريشه‌كن در نتوانست
و نظريه‌هاي‌رشد شدن مطرح آغاز از دهه تقريبادو از پس.كند كسب
خود توجه اقتصاددانان از برخي حال‌توسعه ، در كشورهاي اقتصادي توسعه
اساسي نيازهاي بر تاكيد بويژه و مطلق فقر رفع مساله به را
(2).داشته‌اند معطوف (Basicneed)
بتوان كه شاخصهاست از يامجموعه‌اي شاخص يك نيازمند اساسي نيازهاي
و كرده قضاوت را توسعه ونيازهاي محروميت‌ها آنها از بااستفاده
روش دو مجموع در.گذاشت اجرا به محروميت رفع و كاهش براي سياستهايي
.دارد وجود اجتماعي اقتصادي ، (محروميت يا) و رفاه اندازه‌گيري براي
(social indicator)اجتماعي شاخصهاي روش (الف
جامعه انساني و اجتماعي اقتصادي ، توسعه سطح اندازه‌گيري براي روش يك
توسعه اندازه‌گيري شاخص اين از هدفاست اجتماعي شاخصهاي از استفاده
توسعه جنبه‌هاي ساير و درآمد توزيع مسكن ، تغذيه ، بهداشت ، نظر از
سازمان مانند بين‌المللي سازمانهاي از برخي.است اجتماعي و فرهنگي
چه اگردادهاند انجام خصوص اين در گسترده‌اي مطالعات يونسكو و ملل
ولي است مفيد بسيار كشورها بين مقايسه منظور به شاخص اين از استفاده
دليل به نيز و آمار بودن اعتماد قابل غير و محدود دليل به عمل در
.است روبرو مشكلاتي با شاخص اين شده جمع‌آوري آماري تعاريف در اختلاف
دارد وجود اجتماعي شاخصهاي درمورد كه ديگري مساله اين ، بر علاوه
و است عام و گسترده بسيار مفهوم‌شاخصهاي‌اجتماعي ، كه است اين
فرهنگي انساني ، مسائل‌اقتصادي ، اجتماعي ، از وسيعي دامنه مي‌تواند
آياشاخص‌هاي كه شود روشن بايد واقع دربرگيرد در را سياسي و
و مكمل شاخص يا است سرانه ملي ناخالص توليد جانشين شاخص يك اجتماعي
شاخص يك عنوان به اجتماعي شاخص كه صورتي در آن؟ ضميمه شاخص يا
يا و اقتصادي عوامل طورعمده به بايد شاخص اين است جانشين‌مطرح
صورتي در برعكسنظربگيرد در را اجتماعي و اقتصادي حداكثرعوامل
نظر در ملي توليدناخالص شاخص مكمل عنوان به شاخص‌هاي‌اجتماعي كه
مفاهيم بر علاوه مي‌تواند و است گسترده بسيار مفهوم.گرفته‌شود
و امكانات و برابري صلح ، امنيت ، مانند گسترده‌تري موضوعات اقتصادي ،
.برگيرد در نيز را مردم همگاني مشاركت
توسعه تركيبي شاخصهاي (ب
براي آن از كه ديگري روش (Compositeindices ofdevelopment).
.است توسعه تركيبي شاخص مي‌شود استفاده اقتصادي رفاه سطح اندازه‌گيري
اولين.است شده انجام مستقل پژوهش چند توسعه تركيبي شاخص زمينه در
ملل سازمان اجتماعي توسعه براي پژوهش درموسسه كه است تحقيقي بررسي
واسكات (Drewnevski) بررسي‌درونوفسكي اين در است شده انجام
شاخص عنوان به را (level of living index) زندگي سطح ، شاخص(Scatt)
اساسي نيازهاي سنجش سطح زندگي ، سطح شاخص هدفگرفتهاند نظر در توسعه
فرهنگي نيازهاي و (بهداشت مسكن ، تغذيه ، ) مادي نيازهاي بخش دو در
به سال 1975 ، در ديگر يك‌تحقيق.است (امنيت فراغت ، اوقات آموزش ، )
كشور در 140 توسعه مسائل تحليل آن هدف كه شد انجام ملل سازمان وسيله
شاخص هفت از ملي ناخالص توليد شاخص بر علاوه بررسي اين در.بود جهان
سرانه ، انرژي ميزان) اقتصادي شاخص پنج شامل كه مي‌شود استفاده ديگر
در اشتغال صادرات ، در صنعت سهم ملي ، ناخالص توليد كل از صنعت سهم
(زندگي به اميد و سواد سطح) اجتماعي شاخص دو و (كشاورزي بخش از خارج
(3).بود
فيزيكي شاخص‌كيفيت ايجاد اين‌زمينه در مهم بررسيهاي از ديگر يكي
وسيله‌موريس به كه است (Physical quqlity of life index)زندگي
دراين‌شاخص.شده‌است انجام بحار ماوراء شوراي‌توسعه در (morris)
expectancy atbrith) سالگي دريك زندگي به شاخص‌اميد تركيبي ، سه
باسوادي ميزان و (infant morality) نوزادان مير و مرگ ميزان ،(Life
كننده تعيين عنوان به جوامع توسعه و رشد روند در (litracy rate)
گرفته كار به (Minimum human needs) بشري نيازهاي اصلي‌حداقل
مي‌آورد فراهم را امكان اين شاخص‌فوق ، سه انتخاب موريس نظر به.شده‌اند
و كرد بررسي كشورها از وسيعي دامنه در را زندگي كيفيت بتوان‌شاخص كه
.داد قرار مطالعه مورد را آنها سالانه تغييرات
گرفت قرار بحث مورد كه شاخصهايي ساير با مقايسه در زندگي كيفيت شاخص
آمارهاي و است ساده نسبتا اندازه‌گيري نظر از كه دارد را برتري اين
از چه شاخص اين حال هر به ولي است دسترس قابل سهولت به آن به مربوط
برخي كه است مواجه متعددي مشكلات با عملي لحاظ از چه و تئوري لحاظ
:از عبارتند ازآنها
آنچه واقع در زيرا است گمراه‌كننده قدري زندگي اصلاح‌كيفيت 1ـ
بيسوادي ، مير ، و مرگ نرخ.نه‌كيفيت و است كميت مي‌شود اندازه‌گيري
.كيفي از نه و مي‌شوند كمي‌اندازه‌گيري نظر از همه زندگي ، به اميد
و وزن با شاخص سه هر كه اين‌است شاخص اين تعيين در دوم مشكل 2ـ
بيسوادي شاخص چرا كه معلوم‌نيست و مي‌شوند اندازه‌گيري ارزش‌مساوي
اميد يا مرگ‌ومير شاخص باشدكه داشته را اهميتي و ارزش بايدهمان
.دارد زندگي به
:نوشت‌ها پي
دوره اجتماعي علوم نامه نيافتگي توسعه مصطفي‌نظريه‌هاي.كيا از 1ـ
صص 183185 پائيز 1367 اول جلد -شماره 1 جديد
سمينار مقالات مجموعه اساتيد نيازهاي و غلامعلي‌توسعه.فرجادي 2ـ
انساني علوم تدوين‌كتب و مطالعه سازمان تهران (اول جلد) شناسي جامعه
ص 448 دانشگاهها 1373
457-صص 455 همان -3
دارد ادامه
