پنجم ، شماره 1309 جولاي 1997 ، سال تير 1376 ، 21 دوشنبه 30
|
|
ايران‌زمين معماري تابناك گوهر باز ، گنبد
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
شهرستان به‌نام ايران خوش‌آبوهواي نقاط از يكي كركس كوه پيرامون در
تهران ، 72 كيلومتري در 327 نطنز شهر آن ، مركز كه دارد قرار نطنز
.است قرارگرفته اصفهان شمال كيلومتري و 129 كاشان جنوب كيلومتري
شهر دو وشامل اصفهان استان تابع اين‌شهرستان كشوري تقسيمات ازنظر
و برزرود ،(پيشين بادرود) امامزاده بخشهاي و بادرود و نطنز
داراي يادشده بخشهاي هريك‌از كه است طرق‌رود و كركس چيمه‌رود ،
:است جمله آن از هستندكه كم‌نظيري و ارزنده آثارتاريخي
كمجان ، يارند ، طره ، برز ، وروستاهاي بيانه) تاريخي روستاي -1
(دردهستان‌برزرود فريزهند و بيدهند تكيه‌سادات ، چيمه ، هنجن ،
امامزاده دهستان(ع)كاظم موسي امام عباس‌فرزند آقاعلي امامزاده -2
گچ‌بري‌و ارزنده هنر از به‌صورت‌موزه‌اي امروز كه (بادرودسابق بخش)
.است قرارگرفته مصنوعي جنگل‌هاي كاشي‌كاري‌درميان و آيينه‌كاري
از معين‌آباد رباط دژ باقي‌مانده و اسلام از پيش به مربوط طرق قلعه-3
و رحمت‌آباد كاخ صفويه ، زمان از تاج‌آباد كاخ بقاياي اشكانيان ، زمان
.كبوتر برج
از قبل مربوطبه قلعه و آبسرخ و روستاي‌فريزهند تاريخي آثار -4
يا وشاق قلعه كركس ، كوه دامنه در بيدهند روستاي تاريخي آثار و اسلام
حسن دوره در آن ادامه و سلجوقي دوره از اوره روستاي در عقاب آشيانه
.صباح
گنبدباز
گنبدي نطنز شهر غربي جنوب در واقع كوه‌كركس رشته‌هاي از يكي برفراز
كه بنا اين.مي‌آيد به‌نظر چند روزنه‌هايي با كوچك بنايي دور از كه است
گرديده شامل بناشده فرازش بر كه را كوهي شهرتش است معروف گنبدباز به
در گوهري‌است ساختمان اين.است گردانيده معروفش گنبدباز كوه به و
هنرهاي آثار آسمان در است ستاره‌اي و ايران‌زمين معماري هنرهاي گنجينه
كافي موردتوجه بايستي و مانده ناشناخته تاكنون كه كشور اين زيباي
.معمول‌گردد سريعي اقدام آن نگهداري و تعمير به نسبت و گيرد قرار
در و ماهر بسيار فني محاسبه در و سرامد خود كار در بنا اين طراح
آنها به خود جاي در كه است بوده باسليقه بي‌نهايت تزئيناتي امور
.مي‌گردد اشاره
سنگلاخي دره‌هاي همان گرديده بنا آن گنبدبر كه كوه قله به رسيدن راه
.است معيني و مشخص راه فاقد زيرا است آن پيرامون
ولي نباشد كيلومتر از 5/2 بيش شايد باز گنبد تا آسفالته جاده فاصله
گرفتن پايان از پس.مي‌رسد به‌نظر طولاني راه اين دره‌ها شيب به‌علت
از نمونه‌هايي قله كناردامنه و گوشه در كه مي‌گردد آغاز قله دره‌ها
پوشش بقاياي كه شكسته و سالم چهارگوش آجرهاي و آبي‌رنگ معقلي كاشي
ساقه در كاشي نوع اين از نمونه‌هايي هنوز زيرا مي‌شود ديده است ، گنبد
كامل منظره قله از بخشي پيمودن از پس.وجوددارد گنبد شرقي شمال
نمونه خود ديدگان برابر در بيننده و مي‌گردد نمايان به‌خوبي گنبد
از كه افسانه‌اي بناي اين.مي‌كند مشاهده را معماري هنر از زيبايي
ديده‌باني مي‌توان را كوير ژرفاي تا يعني دور بسيار مسافت‌هاي آن ايوان
ياد آن از كه است شگفت‌انگيزي سرگذشت و زير شرح به مشخصاتي داراي كرد
.مي‌گردد
گنبدباز مشخصات
و متر تقريبي5/10 قطر به لاشه ازسنگ مانند دايره تختگاهي بر
اطراف زمين از آن بلندي كه كوهي قله بر متر تا 3 سانتيمتر بلندي80
كه آن‌چناني.نهاده‌اند بنا ضلعي هشت آجري گنبد است متر هزار دو حدود
آجر از بنا اين.دارد فاصله متر يك حدود گنبد جرزهاي تا پرتگاه لبه
پي قطر و آن 34/3 هشت‌ضلعي اضلاع از هريك ابعاد شده ساخته ملاطگچ و
عرض 8 و به‌طول 100 آن هشت‌گانه درگاههاي از يك هر.است متر 80/1
به دريچه‌هايي درگاه هر بالاي سانتيمتر فاصله 30 به.است سانتيمتر
سمت از آن بالاي دريچه و درگاه هر.است شده ساخته سانتيمتر بلندي9
متر بلندي 3 و xعرض 12 و به‌طول كوچك طاقنمايي يا ايوان به خارج
.است بوده شده مفروش آجر با ايوانها كف.مي‌گيرد پايان
بالا شرق سمت به كه مارپيچ پله با 11 پلكاني‌است غربي شمال گوشه در
آنجا از كه دارد وجود مدوري دريچه گنبد داخلي محوطه سقف در.مي‌رود
به غربي شمال از اريبي به‌طور كه گنبد خارجي پوشش و ساقه داخلي نماي
نمايان به‌خوبي گنبد ساقه پشت ديوارك‌هاي و شده شرقي‌خراب جنوب سمت
با را گنبد داخل و درگاهها كف و پي‌ها از بعضي زير متاسفانه.است
كلاف‌بند چوبي تيرهاي كه به‌گونه‌اي نموده‌اند زيرورو و خالي كندوكاو
سال دو در.كشيده‌اند آتش به را تيرها از بعضي حتي و شده نمايان پايه
گنبد كف اصفهان فرهنگي ميراث سازمان محترم مسئولين به‌همت گذشته
گنبد تمامي اساسي تعمير به نيك‌مردان اين همت است اميد كه شده تعمير
.شود منجر
معماري فن ازنظر بنا اين مهم نكات
:كرد قضاوت ساختمان‌چنين اين درباره گزاف‌گويي‌مي‌توان هيچ‌گونه بدون
طراح و ايران‌است معماري هنر شاهكارهاي‌كم‌نظير از يكي گنبدباز -1
امور در و ماهر بسيار فني محاسبه در و خودسرامد كار در آن
.است بوده باسليقه بي‌نهايت تزئيناتي
شكل وبهترين شده‌اند انتخاب تناسبمعماري اعلاي درحد جرزها -2
در كه آن‌چناني.رادارد سهمگين طوفانهاي و برابرزلزله در مقاوم
از و نموده ايستادگي كركس كوه مهيب طوفانهاي و دوزلزله‌قوي برابر
چنان جرزها اين مقطع سطح در آنكه شگفت و است رهانيده را خود ويراني
كمترين نمي‌توان امروزي پيشرفته محاسبات با كه به‌كاررفته صرفه‌جويي
.آورد به‌عمل بيشتري صرفه‌جويي يا و داد آن در تغييري
كه چوبي رفتن‌كلاف‌بندي‌هاي ازبين و ازپايه‌ها يكي در حاصله خرابي -3
پي‌هاي كه گرديده آن كشيده‌اندموجب آتش رابه آنها بعضي‌از حتي
خطر درمقابل دارند قرار صخره و سنگ روي خود كه ظريف بسيار
طوفان و زلزله اثر در آن فروريختن احتمال و باشند نداشته تامين لغزش
.است زياد
در هم آن ومناسب ، موزون كاملا ابعاد ظريف‌با بناي اين اجراي -4
عجايب از يكي به‌راستي بسيارمشكل راهي به‌رغم محدود محوطه‌بسيار يك
محيطي دايره قطر كه ضلعي ساختمان 8 اين براي آنكه شگفت.است هنري
پايه‌ها از تعدادي و نبوده دراختيار همواري محوطه حتي است متر آن 9
عملا آن اطراف در عبور كه شده بنا به‌طوري پايين‌تر سنگهاي قطعه برروي
.نيست امكان‌پذير
ايوان با پايين‌را قسمت ارتباط پايه‌هاراه‌پله‌اي از يكي داخل در -5
فشارهاي مقابل در كمربندي‌محكم چون ايوان مي‌سازداين برقرار بالا
ايوان اين از.است شده وساخته محاسبه گنبد سنگيني منتج‌از
.نمود ديده‌باني و داشت زيرنظر را اطراف افق فرسنگها مي‌توان
بوده هنري ساختمان‌شاهكار اين در شكل به‌اين ايواني احداث و ابداع
موردمصرف و الزامي واحد كه‌يك معماري معروف اصل با مطابق‌است و
به هم كه مي‌رسد كمال وقتي‌به‌نهايت اصلي‌خود مقصود انجام ضمن
.ببرد بالا را آن مقاومت هم و بنابيفزايد زيبايي
گنبدباز داخلي تزئينات
و شده اجرا ظرافت‌بسيار با حال درعين ساده‌ولي ساختمان داخل گچ‌بري
كه است آن بر دال اجرايي كارهاي دقيق بسيار كلي‌جزئيات به‌طور
ميراث چنين تا داشته همكاري ساختمان اين در ماهري بسيار استادكاران
افتخار و سربلندي مايه كه گذارند باقي خود از شگفت‌انگيزي هنري
سازمان مسئولين كه ضروري‌مي‌سازد نكات اين.باشد بوده بعدي نسلهاي
اين تعميرات تكميل به نسبت نطنز شهرستان و اصفهان فرهنگي ميراث
.كنند اقدام سريعا كم‌نظير شاهكار
گنبدباز تاريخي پيشينه
مردم بين داستانهايي‌چند آن تسميه ووجه گنبد اين ساختن مورد در
گرفته پيشي حقيقت بر آن افسانه‌آميز جنبه زمان مرور به كه دارد رواج
:است بدين‌شرح معروفترين‌آنها كه
به‌چشمه‌اي شكار ضمن كوه اين درپيرامون اول شاه‌عباس روزي گويند
كمك به او مي‌نمايدبازشكاري آب خوردن چون‌آهنگ و نموده برخورد
مي‌دهند شاه آببه‌دست از ديگري ظرف وچون مي‌ريزد را آب بالهايش
چند را كار اين چون و جلوگيري‌مي‌نمايد آب خوردن از دوباره‌باز
بعد مي‌كشداندكي را باز و شده شاه‌غضبناك مي‌نمايد تكرار مرتبه
امر بررسي دستور و شده پشيمان بوده او علاقه مورد كه باز كشتن از شاه
ماري زياد جستجوي از پس او مامورين.مي‌دهد را آب چشمه بازرسي به‌ويژه
ضمن كه مي‌بينند آب سرچشمه در را اژدهايي مردم گفته به يا و مهيب
از را شاه چون و مي‌نمايد آلوده خود زهر به نيز را آشاميدن ، آب
راه در را خود جان كه بازي براي مي‌دهد دستور مي‌نمايند ، آگاه رويداد
و نهند بنا كوه اين برفراز آرامگاهي داد ، دست از او ماندن زنده
چالاكي از به‌كوه رفتن بالا در كه بز به‌وسيله نيز موردنياز مصالح گويند
.است شده حمل است برخوردار خاص
كه است مي‌باشدمطالبي مشخص كاملا افسانه‌آميزآن جنبه كه بالا شرح
و شاخ خود سليقه به كس‌نيز هر و نقل سينه به زمان‌سينه مرور به
ذيل در كه است ديگر به‌گونه‌اي امر حقيقت ولي.است افزوده بدان برگي
فلسفي نصرالله تاليف اول شاه‌عباس زندگاني كتاب در.مي‌شود اشاره بدان
:است شده اشاره چنين مطلب بدين
و گرگان و مازندران و گيلان به جرگه‌بيشتر شكار براي عباس شاه
و لنجان مثل كاشان و اصفهان به‌اطراف پرندگان شكار براي و خراسان
.مي‌رفت نطنز
به‌وسيله طيوربيشتر صيد.داشت بسيار نيزعشق پرندگان شكار به شاه
شكاري بازهاي ازهرجا ولايات حكام همهسالهميگرفت شكاري‌صورت بازهاي
كشورهاي از مخصوصش فرستادگان نيز گاه مي‌فرستادند او براي فراوان
ايران به چابك و جلد شكاري بازهاي تركستان و روسيه مانند بيگانه
.مي‌آوردند
اين و لوند باز به معروف بود بازي شكاري‌شاه‌عباس بازهاي از يكي
اين شاهاست مي‌خوانده نام بدين چالاكيش و جلدي به‌علت ظاهرا را باز
سال در اتفاقا ولي مي‌داشت عزيزتر بازان ساير از را چابك بي‌باك باز
نزديكي در لوند باز مي‌رفت قزوين به اصفهان از هنگامي‌كه هجري 1001
فرمان داشت باز اين به كه فراواني علاقه سبب به شاه و مرد نطنز قصبه
هنوز كه برج اين و كردند بنا آن يادگار به برجي كوهي فراز بر تا داد
.معروف‌است لوند باز قبر به است باقي آن از آثاري هم
واقفي اعظم حسين سيد
