پنجم ، شماره 1326 آگوست 1997 ، سال مرداد 1376 ، 11 دوشنبه 20
جاي به علمي روش‌هاي ;شهري جامع طرح‌هاي
سنتي شيوه‌هاي
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
(2)شهرسازي در تفصيلي طرح‌هاي تهيه روند بر نگرشي
شهرداري‌ها وزارتخانه‌ها ، توسط جامع عنوان‌طرح به كه برنامه‌اي امروزه
عناصر براي كلي نوعي‌طراحي مي‌شود ، ارائه خصوصي دربخش آنان مشاوران يا
.مي‌شود شهرتلقي اصلي
نمود ، رخ جهان‌غرب شهرهاي در صنعتي ازانقلاب پس كه شهري كاستي‌هاي
(بيماري‌ها انواع و فساد گسترش غيربهداشتي ، و مسكن‌نامناسب مانند)
جامعه‌همواره‌قدرت مرفه گروه‌هاي اما.شد تهيدستان گريبانگير ابتدا
چنان بودند قادر وحتي داشتند عهده به را اداره‌محله‌خود و انتخاب
را فقيرنشين مناطق ورقت‌بار نازيبا مناظر كه كنند وآمد رفت
رشد هوا ، مانندآلودگي مشكلاتي بر گره‌گاههاافزون اين اما.نبينند
سرعت با چنان بيماري‌ها ، وشيوع گسترش ويژه به وجنايات جرايم
رو ، اين از.كرد گرفتار نيز را كه‌ثروتمندان درنورديد را مرزها
و بهداشت امنيت ، زيرنام‌حفظ را ضوابطي و مقررات مديران‌شهر
دخالت افزايش.كردند اجرا و تدوين بحران اداره و حل براي همگان رفاه
به را شهري امور شدن سياسي خود ، نوبه به شهروندان كارهاي در دولت‌ها
بازار فعاليت حوزه در آن از پيش كه آنچه ديگر ، عبارت به.داشت دنبال
برنامه‌هاي جزء اكنون (وشهرسازي ساختمان‌سازي مانند) قرارداشت آزاد
مقوله رشد و استحكام ، شكل‌گيري ، به منجر خود كه بود دولتي مهم
اين.شد تفصيلي طرح‌هاي انواع و منطقه‌بندي مقررات شهري ، برنامه‌ريزي
به تا كردند مطرح فعاليت‌هاي‌شهرسازي از بخشي به‌عنوان دولت‌ها را طرح‌ها
سمت گريزان‌بوده‌اند ، ايستايي از همچون‌جانداران تاريخ در كه رشدشهرها ،
.سازد منظم‌تر را آن و شود داده سو و
شهرسازي در تفصيلي طرح‌هاي تهيه روند بر جستارنگرشي بخش نخستين
را مقاله اين ادامه اينك و آورديم شهري صفحه پيشين شماره در را
.مي‌خوانيم شهري جامع طرح مشخصات پيرامون
وزارتخانه‌ها ، توسط جامع عنوان‌طرح به كه برنامه‌اي امروزه ،
طراحي نوعي مي‌شود ، ارائه خصوصي بخش در آنان مشاوران يا شهرداري‌ها
كه الگوهايي به طراحي اين در.مي‌شود تلقي شهر اصلي عناصر براي كلي
توجه هستند موثر آينده در شهر كاركردهاي و فضا به شكل‌دهي براي
و مفيد فعاليت‌هاي كه هستند برنامه‌هايي شامل طرح‌هايي چنينميشود
را تاسيساتي و تجهيزات و خدمات نيز و مي‌كند شناسايي را شهري زيانبار
اين با.مي‌سازد مشخص مي‌گذارند ، تاثير شهر در زندگي شدن روان بر كه
بلكه شود مربوط محدود و بسته محيطي به نمي‌تواند جامع طرح مشخصات ،
چارچوب دارند مدنظر را كشور جامع زندگي كه وسيع‌تر برنامه‌هاي اهداف
را سياست‌هايي و برنامه‌ها نيز دليل همين به.مي‌دهند شكل را جامع طرح
عنوان به مي‌توان مي‌شوند مطرح منطقه‌اي و ملي برنامه‌ريزي‌هاي در كه
طرح‌هاي.هستند موثر جامع طرح جهت‌گيري در كه دانست هرم يك بالاتر سطوح
با كه هستند طرح‌هايي مي‌شوند ، روبه‌رو استقبال عدم يا شكست با كه جامع
.بوده‌اند تضاد در يا بيگانه منطقه‌اي و ملي برنامه‌ريزي‌هاي
در را شهر توسعه چگونگي شهري ، جامع جامع‌طرح‌هاي طرح‌هاي كاركرد
اين كلي شناسايي براي.مي‌كنند تعيين (آينده سال تا 20) بلندمدت
در.برد نام شهر فيزيكي توسعه مورد در تصميم‌گيري از مي‌توان طرح‌ها
به مختلف كاربري‌هاي تخصيص چگونگي و زمين مانند عواملي تصميم‌گيري اين
تامين چگونگي و شهروندان خدماتي و تسهيلاتي نيازهاي تامين چگونگي آن ،
.هستند دخيل اشتغال
دنبال‌نمي‌كند را خاصي الگوي طرح‌هاي‌جامع ، ارائه نحوه و محتوا
موجود وضع بامطالعه جامع طرح‌هاي بيشتر.ادعاكرد مي‌توان اگرچه
خرد ، و كلان اهداف ارائه و مساله تحليل و تعريف از پس و شده آغاز
ديگر عبارت به.مي‌كنند پيشنهاد اهداف آن تحقق براي را برنامه‌هايي
علمي روش به را خود جاي بوده ، تجربيات بر متكي كه شهرسازي سنتي روش
بررسي مورد شهر پيچيده ساختار جوانب همه آن در كه مي‌سپارد شهرسازي
.مي‌گيرد قرار
دارندكه وجود گوناگوني نيزروش‌هاي شهر موجود وضع بررسي در
بابررسي اينكه آن و دارند شباهت به‌هم ديدگاه يك در بيشترشان
.يافت دست (مفهوم‌جامع) كلي تعريف به‌يك مي‌توان مختلف اجزاي
دراوايل (18541932) توسطگدس شهرسازي‌كه به علمي نگرش نوع اين
الگو صورت به جهاني‌دوم جنگ وقوع از پيش يافت ، تا رواج بيستم سده
فرايندي توانست گدس.درآمد متحده ايالات از وبخشي اروپا در
فرايند ، اين در.ارائه‌دهد شهرها رشد بررسي سامانه‌اي‌براي
است واقعي دنياي از آگاهي كسب به ملزم تنها نه برنامه‌ريزي‌شهري
اقتصادي‌فرهنگي واقعيات با بايدهماهنگ را خود پيشنهادي طرح بلكه
و اهداف آنكه بر علاوه جامع طرح بدين‌ترتيب ، .كند تهيه جامعه
و شهر پيرامون آتي تصميم‌هاي براي پايه‌اي و مي‌داشت بيان را خطمشي‌ها
مورد نيز حقوقي و قانوني مدركي عنوان به مي‌كرد ، بنا شهرنشيني
و منطقه‌بندي مقررات جمله از شهري مقررات ساير.مي‌گرفت قرار استفاده
و تهيه با شهرداري‌ها و مي‌شد جامع طرح به متكي غرب در تفصيلي طرح‌هاي
كنترل و مقررات اجراي و اعمال به قادر قانوني طور به جامع طرح تصويب
عليه شكايتي كه هنگامي ترتيب ، بدين.شدند كاربري‌ها و اراضي
،(ساختمان‌سازي موارد در ويژه به) مي‌شد تقديم دادگاه به شهرداري‌ها
بهره باشد حكم صدور در موثر كه مدركي عنوان به جامع طرح از دادگاه
باقيست ، خود قوت به جامع طرح‌هاي بودن قانوني اگرچه امروزه.مي‌جست
بخش‌هاي در كه است گرفته شكل غرب در جامع طرح‌هاي در عمده تحولاتي اما
.شد خواهد آن به اشاراتي آتي
در است وعمدي رسمي دخالت نوعي تفصيلي‌برنامه‌ريزي طرح مشخصات
بر فرض ديگر عبارت به.مي‌كند طي طبيعي صورت به كه‌شهر راهي ميانه
همراه به نامطلوب نتايج كه رامي‌پيمايد راهي ذاتا شهر كه اين‌است
شهري جامعه حركت مسير و شود مسدود بايد راه اين رو ، اين از.دارد
و نزديك است بسته نقش ذهن در كه فاضله‌اي مدينه به چنانكه يابد تغيير
.شود نزديك‌تر
تفصيلي طرح رفت ، اشاره بدان كه هرم‌برنامه‌ريزي يا مراتب سلسله در
جامع طرح با تفصيلي طرح تفاوت.مي‌گيرد قرار شهر جامع طرح دنبال به
به آن نمودارهاي و متن و جامع طرح كليات كه صورت بدين است جزئيات در
اين با.مي‌شوند ترسيم نقشه روي بر مشخص سطوح و خطوط نقاط ، شكل
به آن در تفصيلي طرحي براي‌شهرسازي كه شهرهايي اولين از مشخصات ،
پيش حدود 1900 در انقراض) سند تمدن شهرهاي از مي‌توان شد گذاشته اجرا
و مانندموهنجدارو شهرهايي در تمدن ، اين در.برد نام (ميلاد از
جداسازي صورت به منطقه‌بندي مقررات و ضوابط اجراي بر علاوه هاراپا
صورت به نيز شطرنجي طرح شهر ، اداري و عمومي مناطق از مسكوني مناطق
بار نخستين براي فرعي از اصلي معابر تفكيك و هم بر عمود خيابان‌هاي
.درآمد اجرا به جهان در
و تجاري مناطق از صنعتي مناطق تفكيك صورت به مشاغل منطقه‌بندي ضوابط
از قبل دوم و سوم هزاره‌هاي در ايران در سوخته درشهر را مسكوني
ميان در كه) نيز وسطي قرون در برنامه‌ريزي.مي‌كنيم مشاهده نيز ميلاد
در (مي‌شود تلقي بدون‌برنامه شهرهاي شكل‌گيري دوران اشتباه به عامه
كه است معتقد زمينه اين مامفورددر.مي‌شود ديده خوبي اروپابه
وكنترل نظارت مجاهدت ، تلاش ، وسطي‌بدون قرون شهر زيبايي در وحدت
كارها از بسياري آن‌دوران در اگرچه.است دست‌نيامده به خاص عده‌اي
مقررات از مي‌توان اما نبوده مكتوب قانون‌گذاري‌ها از بخشي جمله از
نمونه ، براي.يافت زيادي نمونه‌هاي وسطي قرون شهرهاي در ساختمان‌سازي
در جديد ساختمانهاي همه ساختمان‌سازي ، مقررات مطابق سينا شهر در
شكل يك و هماهنگ پنجره‌هاي از استفاده به مجبور كمپو اطراف‌پياتزادل
وسطي قرون در منطقه‌بندي از كاملي نمونه نيز ونيز شهر در.بوده‌اند
اختصاص خود به را خاص كاربردي جزيره ، هر كه طوري به مي‌شود ديده
يا) كليسا مانند قوي عنصر دو داراي وسطي قرون شهرهاي.است مي‌داده
نيز را شهر بازار كليسا ، مقابل در باز فضاي.بودند قلعه و (صومعه
كشيده شهر دروازه‌هاي طرف به فضا همين از معابر و مي‌داد تشكيل
نقش بتواند جنگ هنگام در تا بود نامنظم شهر شكل البته.مي‌شدند
.كند بازي نيز را دشمن كردن سردرگم
