پنجم ، شماره 1332 آگوست 1997 ، سال مرداد 1376 ، 18 دوشنبه 27
|
|
كودتا از پس..
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
ايران در مرداد ننگين 28 كودتاي سالگرد مناسبت به
نه كه است دولتهايي آسيبپذيري‌ذاتي از خوبي نمونه شاه رژيم سرنوشت
پشتوانه به بلكه داخل ، اجتماعي نيروهاي منابع و حمايتها بر تكيه با
جامعه امور اداره در سعي خارجي ، قدرت يك كمكهاي و اقتصادي رانت‌هاي
دارند
در التهاب دوره يك طي پس‌از مصدق دولت مرداد 1332 در:اشاره
خارجي مداخله و داخلي وبحرانهاي مشكلات از انبوهي با مواجهه
به‌كشور پيروزمندانه امريكا باحمايت شاه و كرد سقوط سرانجام
و آغاز ارديبهشت1330 از كه مصدق ماه‌زمامداري هفت و بيست بازگشت ،
معاصر تاريخ ادوار بحث‌انگيزترين از يكي يافت ، خاتمه مرداد 1332 در
كودتاي 28 تاريخي و رخدادمهم دارد قصد زير مقالهميشود محسوب ايران
ايران در داخلي سياست برپويش كه آثاري اهم حيث از را مرداد1332
بررسيهاي‌عميق.دهد قرار بررسي گذاردمورد جاي بر آن متعاقب درسالهاي
ولي كوتاه يك‌مقطع انجام نقطه عنوان به كه 28مرداد دارد آن از حكايت
چشمگيري بطور را پسين درسالهاي ايران سياسي تحولات ابعادمختلف تاريخي
.است داده قرار خود تاثير تحت
را آثار ازاين برخي تداوم رفته ، فراتر اين‌نيز از محققان از برخي
روندهاي تحديد و تعيين در و انقلاب پيروزي پس‌از سياسي حيات در
اهم زير سطور در مي‌كنند ، جو و جست كشور خارجي و داخلي سياست
اجمال به ايران جامعه در داخلي سياست پويش بر كودتاي 1332 پيامدهاي
.است گرفته قرار نظر امعان و بررسي مورد
مقالات سرويس
ايران در خودمختار و دست‌نشانده دولت شكل‌گيري -الف
ساخت‌دولت تحول در بايد را كودتاي 28مرداد بلافصل تاثير عمده‌ترين
مستقيم بادستياري كه كودتا وقوع حقيقت در.كرد جو و جست ايران در
سرآغاز زد ، رقم را مصدق دولت سرنگوني بويژه‌امريكا و انگليس
مدت 25 به كه بود متحده ايالات و شاه رژيم بين خاصي روابط شكل‌گيري
ملموسي شكل به را اجتماعي طبقات با آن ارتباط كيفيت و دولت ساخت سال
به سياسي ادبيات در كه خاص روابط اين ظل در گرفت ، خود تحت‌تاثير
از وسيعي طيف خلال از امريكا است موسوم نشانده دست حامي پيوندهاي
منطقه‌اي و سياسي پيمانهاي و امنيتي دستياري فني ، و اقتصادي كمكهاي
در بلافاصله كمكها اين داد ، قرار خود مستقيم حمايت تحت را شاه حكومت
زاهدي مالي كمك درخواست به امريكا مثبت پاسخ ارسال با كودتا فرداي
همراه دولت بودجه‌هاي تامين براي دلار ميليون پرداخت 45 با كه شد آغاز
(1).بود
وصدور ايران نفت مساله حل براي خودرا تلاش متحده ايالات همزمان
مالي نيازهاي كننده تامين خارجي ارز منبع‌اصلي عنوان به آن مجدد
(2).شد متحقق نفت جديد كنسرسيوم تشكيل با امر اين كه كرد آغاز رژيم
سال 1332براي طول در نيز ديگر ميليون‌دلار حدود 50 اينها بر علاوه
اين در به‌ايران پرداختي جمع ترتيب بدين يافت‌و تخصيص زاهدي دولت
درصد تنهايي 60 به مبلغ اين و شد بالغ دلار ميليون رقم 100 به سال
دهه در كمكها اين:مي‌كرد تامين سال آن در را ايران دولت هزينه‌هاي
نسبتي و مي‌داد تشكيل را رژيم درآمدهاي عمده منبع كماكان نيز 1340
.برمي‌گرفت در را حكومتي هزينه‌هاي درصد تا 22 بين 14
سرمايه‌اي‌امريكا و عمراني واعتبارات وامها از وسيعي حجم همچنين
1334-سالهاي1342 فاصله در بود ، قرارگرفته شاه اختيار در نيز
به مي‌شد ، محل‌امكان‌پذير همين از رژيم طرحهاي‌عمراني مالي تامين
ايجاد از كوتاهي فاصله به كه دوم ساله هفت توسعه برنامه مثال عنوان
ميليون وام 392 يك از توانست (13411335) شد آغاز نشاندگي دست رابطه
امريكا واردات و صادرات بانك و جهاني بانك سوي از شده اعطا دلاري
(3).گيرد بهره
نهادهاي‌دولتي و خصوصي شركتهاي بنيادهاو مستشاري و فني كمكهاي
ثبات و جهت‌استحكام در كه بود ديگرحمايتهايي از متحده ايالات
از همچنين‌بايد مي‌شد ، ايران روانه رژيم‌شاه اقتصادي
ايران در بنگاههاي‌امريكايي و اقتصادي كلان‌نخبگان سرمايه‌گذاريهاي
سرمايه‌گذاري به آنهابايد مهم‌ترين از يكي عنوان كه‌به برد نام
ساخت‌شبكه‌اي و سدها احداث درزمينه منابع و توسعه شركت‌نيويوركي
خوزستان عمران‌استان و توسعه جهت در نوين‌آبياري سيستم با وسيع
(4).كرد اشاره
و امنيت‌داخلي تامين راستاي در دولت‌امريكا نيز امنيتي زمينه در
تقويت خلال رااز ايران دولت كودتا ، از نامشروع‌پس رژيم ثبات
حمايت مورد كنترل‌جامعه قهرآميز ابزارهاي وتامين پليسي نهادهاي
امنيتي واحد يك تاسيس هدف سيابا مستشاري هيات يك در 1333.داد قرار
در سرانجام مدتي از پس كه آمد ايران به نياز مورد آموزشهاي ارايه و
(5).كرد پايه‌گذاري را (ساواك) كشور امنيت و اطلاعات سازمان 1336
اطلاعات‌ذيقيمتي ساواك كاركنان آموزش‌پيوسته بر علاوه سيا ماموران
ايراني ودانشجويان اپوزيسيون نيروهاي فعاليتهاي‌سياسي خصوص در
امريكا راستا اين در قرارمي‌دادند ، رژيم اختيار در ازكشور خارج
ومنطقه‌اي امنيتي همكاريهاي از درزنجيره‌اي ايران ساختن وارد با
ايران از دفاع مسئوليت رسما جانبه چند و دفاعي‌دوجانبه معاهدات و
با كه اقدام اين.بود گرفته عهده بر خارجي دشمن يك تهاجم صورت در را
يك عنوان به را ايران شد ، آغاز آيزنهاور حكومت از دفاع استراتژي
ايران الحاق.مي‌داد قرار غرب بلوك امنيتي كمربند پوشش تحت مهم متحد
در امريكا و ايران جانبه دو دفاعي معاهده انعقاد و سنتو پيمان به
جانبه همه و تام حمايتهاي اين مجموعه.گرفت صورت رويكرد همين تعاقب
تضمين جهت در ايران سياست صحنه در متحده ايالات حضور مستقيم پيامد
نشاندگي دست رابطه.بود كودتاي 28مرداد از پس شاه موجوديت‌رژيم
امنيتي دفاعي‌و اقتصادي ، نيازهاي باتامين آن ، متعاقب حمايتهاي و
به را جامعه سازمان‌طبقاتي با آن رابطه و ساخت‌سياسي پهلوي ، حكومت
سياست صحنه در امريكا حضور واقع در ساخت ، دگرگوني عميقي‌دستخوش شكل
به كه انجاميد مختار خود دولتي ظهور به كودتا از پس سالهاي در ايران
كمترين جامعه با رابطه برقراري به اجتماعي طبقات از بي‌نيازي واسطه
اين علل درك امريكا ، كمكهاي آثار به توجه با.نمي‌داد نشان علاقه‌اي
كمكهاي.بود خواهد امكانپذير براحتي جامعه و دولت رابطه در گسست
و خود پرداختهاي توان ارتقاي با تا داد امكان ايران دولت به اقتصادي
بويژه بسياري گروههاي يارگيري ، و دادن رشوه سياست اجراي در
كنار به بودند ناآرامي منشا بالقوه كه را متوسط طبقه تكنوكراتهاي
هزينه‌هاي مالي تامين با همچنين كمكها اين كند ، منفعل و كشيده خود
توانست اجتماعي خدمات و مصرفي كالاهاي تامين حقوقها ، افزايش در دولت
مالي تامين فني ، ياري.بكاهد سياسي نظام بي‌ثباتي و نارضايي‌ها از
كاهش با نيز ايران در امريكاييها سرمايه‌گذاري و توسعه برنامه‌هاي
سياستهاي اعمال در را رژيم دست خصوصي بخش سرمايه‌داران از دولت نياز
.كرد بازتر خودمحورانه و خودكامه
افزايش در امريكا اطلاعاتي و پليسي نظامي ، حمايتهاي به بايد همچنين
بر را خود مشروعيت شاه حكومت شد باعث كه كرد اشاره رژيم سركوب توان
به توسل به نيازي جامعه تمكين براي و داده قرار مردم بر غلبه و قهر
.نكند احساس مشاركتي و دموكراتيك شيوه‌هاي
از پس سالهاي در ايران دولت خودمختاري توانايي‌هاي ارتقاي مجموع در
كه دهه 1340 اواسط تا بويژه) نشاندگي دست رابطه چارچوب در كودتاو
تابع را ايران سياست و اقتصاد موثر بطور هنوز نفتي درآمدهاي فاكتور
بنياد از جامعه و سياسي نظام ارتباط كيفيت شد باعث (بود نساخته خود
.شود دگرگون
با اواسطدهه 1340 از و) حمايتها اين از بهره‌گيري سايه در رژيم
برابر در استقلال از درجه‌بالايي از (نفتي عوايد فاكتور شدن افزون
به نسبت خود حساسيت كه گونه‌اي شدبه برخوردار اجتماعي طبقات
نيازهاي و منافع از سياستهايش و داده دست رااز جامعه فشارهاي
.بود گرفته فاصله بكلي جامعه
و دفعي تشديدبرخوردهاي دولت ، روزافزون خودمختاري مستقيم پيامد
اين در.بود آنها جذب جاي اجتماعي‌به طبقات با رژيم سركوبگرانه
در و گرفته قرار بي‌مهري مورد اجتماعي ، تمامي‌نيروي تقريبا راستا
سريع رشد از اگرچه سنتي متوسط طبقه.شدند بيگانه دولت از نتيجه
حكومت تلاش را منافع اين ولي بود شده منتفع نفتي عوايد و اقتصادي
در سنتي صنايع شدگي فراموش و اقتصاد در بازار اهميت تنزل براي
رژيم شديد و خصمانه برخورد همچنين.مي‌ساخت خنثي توسعه برنامه‌هاي
تخريب طرح و قيمتها كنترل گرانفروشي ، با مبارزه جريان در بازار عليه
(6).گسيخت هم از بكلي را دولت و پرنفوذ طبقه اين رابطه بازار
بي‌نصيب رژيم دفعي سياستهاي از نيز شاه پيشين متحدان عنوان به ملاكين
پيشين جايگاه و گرفته قرار بي‌مهري مورد ارضي اصلاحات پي در و نماندند
تا اينكه وجود با هم صنعتي كارگر طبقه.دادند دست از را خود
سود در كارگران شدن سهيم قانون بويژه و اقتصادي سريع رشد اندازه‌اي‌از
و اتحاديه‌ها دليل‌آنكه به ولي مي‌رسيدند نظر به راضي كارخانه‌ها
مي‌شد كنترل و سركوب مستبدانه شكلي به رژيم سوي از كارگري سنديكاهاي
حكومت براي را مطمئني مشروعيت‌ساز منبع هيچگاه‌نقش نشدند حاضر
(7).كنند ايفا خودكامه‌شاه
رژيم كه را جديد متوسط طبقه حتي كه بود چنان شاه كامه خود سياستهاي
.سازد خشنود نتوانست مي‌كرد تلقي خود طبقاتي پايگاه را آن
بيشترين آنكه وجود با دولتي دستگاههاي كاركنان و تحصيلكردگان
دليل به حال اين با بردند ، و 1340 دهه 1350 نفتي رونق از را استفاده
سانسور و سركوب مدني ، و سياسي آزاديهاي و دموكراتيك نهادهاي فقدان
مشاركت درخواستهاي ماندن بي‌پاسخ نهايتا و فساد و تورم گسترده ،
(8).نساختند برقرار رژيم با مستحكمي رابطه طلبانه‌شان
كه بود طبيعي نيز روستايي و شهري فرودست اقشار نيازهاي و درخواستها
.نكند پيدا انعكاسي كمترين شاه سياستگزاريهاي ساختار در هيچگاه
به كه سوي‌دولت از استبدادي و دفعي سياستهاي اين اعمال حال هر در
از 1332 پس ساليان در حمايتهاي‌امريكا از حاصل مختاري خود پشتوانه
نظام از اجتماعي طبقات گرديد سبب شد امكانپذير نفتي عوايد همچنين و
.كنند بيشتر روز به روز آن با را خود فاصله و شده بيگانه‌تر سياسي
و يكسو از طبقاتي‌رژيم پايگاه كردن سست با تزايد روبه بيگانگي اين
انتظار كه همانگونه ديگر سوي از حكومت مخالفان صفوف كردن گسترده‌تر
دهه اواسط در داشت ، پي در بنيادين تحولي مالا و سياسي ناآرامي مي‌رفت
شكاف تا بود كافي كاتاليزور عنوان به عامل چند تنها ظهور 1350
بدل سياسي انقلاب يك سپس و ناآرامي به را جامعه و دولت پرناشدني
.سازد
و عرصه‌بزرگترين بناگاه مي‌شد ، ناميده ثبات جزيره كه كشوري
خوبي نمونه شاه رژيم سرنوشت.شد قرن حكومتي ضد تظاهرات بي‌سابقه‌ترين
منابع و حمايتها بر تكيه با نه كه است دولتهايي آسيبپذيري‌ذاتي از
كمكهاي و اقتصادي رانت‌هاي پشتوانه به بلكه داخل ، اجتماعي نيروهاي
گونه اين واقع در.دارند جامعه امور اداره در سعي خارجي ، قدرت يك
را امكان اين نشانده دست دولتهاي ساختن مختار خود با حمايتي منابع
طبقات و گروهها سياسي فشارهاي برابر در بسادگي كه مي‌دهد آنها به
فاقد مختار خود بسيار دولتهاي كه آنجا از.كنند ايستادگي اجتماعي
از روز به روز آنها سياستگزاري فرايند هستند اجتماعي بازدارنده‌هاي
و بي‌ثباتي ناآرامي ، به نهايتا و گرفته فاصله جامعه نيازهاي و منافع
براي آغاز در كه نشاندگي دست رابطه ترتيب بدينميانجامد انقلاب حتي
مي‌تواند بلندمدت در است گرفته شكل حاكم رژيم حفظ و سياسي ثبات تقويت
ترتيب بدين.باشد داشته پي در را راديكال سياسي تحولات و بي‌ثباتي
دست رابطه استقرار و مصدق دولت ساختن سرنگون با مرداد كودتاي 28
طبقاتي سازمان با آن ارتباط كيفيت و ايران در دولت ساخت نشاندگي
و مختار خود دولتي شكل‌گيري كرد ، دگرگون عميقي بطور را جامعه
پويش نهايتا نمي‌گذاشت وقعي جامعه با پيوند برقراري به كه استبدادي
انقلاب با كه مسيري داد ، سوق انقلابي تحولاتي مسير به را جامعه سياسي
.رسيد خود انجام نقطه به اسلامي 1357 و مردمي
سياسي مبارزات گرايش وتغيير ميانه‌رو نيروهاي تضعيف -ب
از رضاخان خلع با كه درشهريور 1320 متفقين وسيله به ايران اشغال
به را كشور سياسي ساختار در قدرت خلاء از دوره‌اي بود همراه سلطنت
حكومت طول در كه اجتماعي و سياسي نيروهاي تمامي داشت ، دنبال
در.سربرآوردند به‌ناگاه بودند ، شده سركوب رضاخاني مطلقه و استبدادي
جمعيتهاي و احزاب فترت ، دوره اين از آمده دست به آزاديهاي سايه
طلب را سياسي قدرت از خود سهم يك هر كه آمدند پديد مختلفي سياسي
در و تصميم‌گيري مراكز آنارشيك تعدد شاه ، جواني و بي‌تجربگي كردند ،
حيطه كه بودند عواملي عمده‌ترين از سياسي قدرت تكليف نشدن مشخص مجموع
سياسي احزاب فضايي چنين در.مي‌دادند گسترش را مخالف نيروهاي عمل
خود كادرهاي وتقويت سازماندهي به ايران حزب و توده حزب نظير متعددي
ساختار و سياسي قدرت در مشاركت خواستار روزافزوني بطور و پرداخته
شدن ملي نهضت دهه 1320 سالهاي آخرين در كه زماني بودند ، تصميم‌گيري
گروههاي اتحاد با بود شده تبديل ايران سياست صحنه اصلي موضوع به نفت
با.گرفت شكل ملي جبهه مصدق ، شخص و ايران حزب محور حول مختلف سياسي
نخستين براي ملي فراگير دولت تشكيل و نخست‌وزيري پست به مصدق انتخاب
سياسي آزاديهاي به كه بود رسيده قدرت به جرياني ايران تاريخ در بار
دوره بود ، پايبند دموكراتيك كارهاي و ساز و پارلمانتاريسم مدني ، و
تاريخ پرتنش‌ترين‌ادوار و ملتهبترين از كه مصدق زمامداري ساله دو
-ناسيونال دولت ظهوريك تعارضات خوبي به محسوبمي‌شود ، ايران معاصر
به را استبدادي سلطنت دريك سياست و قدرت الزامات دموكراتيك‌با
تلاطمات‌سياسي مهار براي مصدق شرايطي‌دولت چنين در گذاشت ، نمايش
بگيرد ، پيش رادر اوضاع با متناسب كه‌اقدامهايي داشت نياز جامعه
به مدني جامعه وسنتهاي سياسي توسعه شاخصهاي حيث كه‌از جامعه‌اي در
پا و دست نيز اقتصادي دربحراني و بود دچار مزمن عقبماندگي
و پارلماني و قانوني فرايندهاي به انعطاف بدون دلبستگي مي‌زد ،
مي‌توانست مردم دشمنان و دربار توطئه‌هاي برابر در حد از بيش مداراي
.باشد داشته پي در ناگواري عواقب
به راقادر ملي جبهه دولت بحراني‌مي‌توانست شرايط اين در كه آنچه
برخورد توده‌ها ، بسيج و سازماندهي در نمايدجديت اوضاع كنترل
برابر قدرت‌در مقتدرانه اعمال و توطئه‌هاي‌خارجي با قهرآميز
اين به كه‌نسبت مصدق مردم منتخب حكومت.بود دموكراسي مخالفين
امتناع آن با رويكردهاي‌متناسب به توسل از و بي‌توجه‌بود ملاحظات
و كرد سقوط امريكا و حمايت‌انگليس تحت كودتاي با داشت‌سرانجام
تضعيف‌قابل كودتا پيروزي كشوربازگشت ، به مجددا استبدادي حكومت
كشور سياسي درحيات آنان نقش كاهش و وميانه‌رو ملي نيروهاي توجه
نيروهاي تمامي سركوب راستاي در و كودتا فرداي در داشت ، دنبال به را
وي به وفادار نفوذ با نمايندگان و او كابينه اعضاي مصدق ، سياسي ،
احزاب رهبران.شد اعدام سپس و دستگير نيز فاطمي دكتر شدند ، بازداشت
به سپس و محكوم انفرادي زندان به مصدق افتادند ، زندان به ملي نهضت
انسجام براي حركتهايي كودتا اول هفته خلال 3 در (9)شد تبعيد احمدآباد
.ماند ناكام جملگي كه گرفت ، شكل رژيم عليه فعاليت و ملي نيروهاي
سياستهاي نيز و سازماني ضعف دليل به كه داشت اذعان بايد مجموع در
هيچگاه كودتا از پس سالهاي در ميانه‌رو نيروهاي رژيم ، سركوبگرانه
كشور سياسي حيات در فعالي نقش و كرده سازماندهي را خود نتوانستند
پس سالهاي در استبدادي و خودكامه دولتي استقرار وجود با.كنند ايفا
سياسي برنامه‌هاي در تجديدنظر به تمايلي نيروهاي‌ميانه‌رو كودتا ، از
خود اهداف تعقيب بر همچنان و ندادند خودنشان مبارزاتي شيوه‌هاي و
صحيح مجراي تنها عنوان به وپارلمانتاريستي قانوني روشهاي خلال از
تباين در را راديكال روشهاي به وتوسل داشتند اصرار سياسي قدرت كسب
و خفقان از آكنده سياسي فضاي در طبعا.مي‌دانستند خود آرمانهاي با
از كه ميانه‌رويي اپوزيسيون براي فعاليت امكان سالهاي 571332 سركوب
اين.بود ناممكن به‌غايت داشت امتناع زيرزميني و مسلحانه مبارزات
ليبرال روشنفكران و ميانه‌رو ناسيوناليستهاي از دسته آن شد سبب شرايط
به چنداني رغبت و بودند مانده امان در رژيم توقيف از كه مصدق هوادار
كنار سياسي فعاليتهاي صحنه از را خـود منفعلانه و نداشته مخفي مبارزه
(12).بكشند
رفتن دست از و استبداد مجدد بازگشت مرداد در 28 كه پرشوري جوانان
كوتاه حكومت بودند شاهد را خود عدالت‌جويانه و آزاديخواهانه آرمانهاي
قرار نظر تجديد مورد بايد كه مي‌دانستند ناموفق تجربه‌اي را جبهه‌ملي
.مي‌گرفت
تجربه به دقيق نگاه يك بود معتقد كودتا از پس سرخورده و جوان نسل
ميانه و ناسيوناليستي انديشه‌هاي ناكارآمدي تا است كافي مصدق دولت
عيان به‌وضوح را استبدادي و متمركز سياسي ساختار يك اصلاح در روانه
در ملي نيروهاي پرتناقض و ضعيف عملكرد با همراه رويكرد اين.سازد
جوان و مبارز نيروهاي دهه 1340 اوايل از شد موجب كودتا از پس سالهاي
انقلابي اشكال به و يافته تشكل سازمانهاي‌مسلحانه و گروهها قالب در
به كه نيز شاه رژيم سالها طول‌اين در (13).آوردند روي سياسي مبارزات
بالايي سطح به نفتي عوايدروزافزون و آمريكا جانبه همه حمايتهاي واسطه
و استبدادي اعمال‌سياستهاي با بود يافته دست استقلال و خودمختاري از
آنها و خودانداخته پيمانهاي هم قلم از را مخالف اجتماعي طبقات دفعي
شاه‌اپوزيسيون كه بود بديهي وضع ، اين با مي‌داد ، قرار بي‌مهري مورد را
سياستي آنها قبال در و كرده تلقي بيگانه توطئه عاملان عنوان به را
نيز مخالف سياسي گروههاي.نشناسد رسميت به را انهدام و جزسركوب
سرنگوني و افزودند خود براندازي و مسلحانه عمليات برشدت متقابلا
.دادند قرار غايي‌خود هدف را حكومت
تضعيف و مخالفان بين در انقلابي گرايشهاي تشديد با ترتيب بدين
از رژيم استبدادي سياستهاي تشديد و يكسو از وميانه‌رو ملي نيروهاي
خلاصه براندازي و قهر در اپوزيسيون و فاصل‌حكومت حد تنها ديگر سوي
روبه‌افزايش رژيم بحرانهاي دهه 1350 اواسط در كه زماني سرانجام مي‌شد ،
سياسي شخصيتهاي اعتراضات آمده وجود به بند نيم آزاد فضاي در و گذاشت
تحت انقلابي نيروهاي صفوف گرفت بالا حكومتي سياستهاي به نسبت فرهنگي و
سرنگوني براي خود هدف تعقيب در و يافته بيشتري تشكل روحانيت رهبري
.شدند مصمم‌تر سلطنت نظام
سال ازمخالفان بوضوح مخالفانش تركيب بار اين كه دريافت بزودي شاه
امورازخلال تدريجي اصلاح به نيروها مقطع درآن اگر است ، متفاوت 1330
در 1356 ولي بودند ، قايل اساسي قانون چارچوب در و پارلماني مبارزات
سلطنت ساختار و شاه براي روحانيت رهبري تحت انقلابي و اسلامي مخالفان
خود حكومت روزهاي واپسين در شاه.نبودند متصور جايگزيني سرنگوني جز
را اپوزيسيون و ميانه‌رو شخصيتهاي و جناحها كه كرد بسيار سعي
با قدرت در آنها دادن مشاركت طريق از و داده قرار خود وجه‌المصالحه
در زيرا بود بي‌فايده و مذبوحانه تلاشي اين برسد ، تفاهم به مخالفان
شاه.بود انقلابي و اسلامي گرايش نهضت رهبريت بر حاكم گرايش زمان اين
و ميانه‌رو نيروهاي كه بودند غافل واقعيت اين از ظاهر به نخبگانش ، و
مبارزات به دادن سو و سمت و توده‌اي قيام اين در نقشي ناسيوناليست
.نمي‌كنند ايفا مردمي
و بين‌خود ارتباطي پل و ميانجي براي‌يافتن رژيم تلاش اساس براين
اين خود شاه اساسا كه زيرا بود شكست به بنياد ، محكوم از انقلابيون
.بود برده بين از را پلها
تمامي كردن مسدود و اختناق استبدادو حكومت برقراي با شاه
اين به راعملا مخالفان كودتا از سالهاي‌پس در مشاركت دريچه‌هاي
قهرآلود و انقلابي تحول يك راه از جز نظام اصلاح بودكه رسانده نتيجه
اصلاح به روپايبند ميانه نيروهاي فضايي چنين در طبعا نيست ، ممكن
قابل جايگاه و موقعيت از نمي‌توانستند آميز مسالمت تغييرات و تدريجي
ناخودآگاه به‌طور امريكا و شاه.باشند برخوردار مردم ميان در توجهي
اين راستاي در دادند ، سو و سمت خاصي گونه به را كشور در سياسي پويش
در و رژيم وفاداران يكسو در كه شد قطبي دو نظام سياسي پويش خاص شكل
و عملي معادله تنها ميان اين در و داشتند قرار آن مخالفان ديگر سوي
ايران 2 در كه داشت تصريح خودبارها شاه.بود صفر جبري جمع حاصل ممكن
يا و دولت طرفدار و هستند ايراني يا ندارد وجود بيشتر بندي جناح
كشور از بايد صورت اين در كه هستند خارجي توطئه وعامل مخالف اينكه
مخالف و راديكال مخالف رژيم ، براي ديدگاه اين چارچوب در.شوند خارج
و ملت و كشور به خائن را دو هر كه زيرا نداشت تفاوتي كمترين ميانه‌رو
به رژيم كه بود سقوط آستانه در بعد سالها تنها مي‌دانست ، سركوب مستحق
را آميز مسالمت حل راه گونه هر چگونه كه برد پي خود اشتباه اين
آمد دست به دير بسيار ساده واقعيت اين درك البته ، است ، ساخته منتفي
پهلوي وخودكامه مطلقه نظام متعدد بحرانهاي ساز چاره نتوانست لذا و
تحت كه خشمگين و معترض انقلابي توده‌هاي با مواجهه در شاه حكومتباشد
و مصالحه امكان كمترين نبود در و داشتند قرار انقلابي روحانيت رهبري
امريكايي 28 كودتاي حقيقت در.نداشت فروپاشي و سقوط جز چاره‌يي سازش
انديشه‌هاي و نيروها وضوح به آن متعاقب سركوب و قهر سياست و مرداد
.ساخت خارج اپوزيسيون رهبريت هسته از را طلبانه اصلاح و ناسيوناليستي
مردم ، نيروهاي حركت مسير اصلي تعيين‌كننده در 1357 شد سبب فرايند
با و كه‌بحق پيشگاماني باشند ، آنهاروحانيون راس در و اسلامي
نظام انهدام در را جامعه اصلاح راه تنها مصدق تجربه‌دولت به استناد
جست‌وجو جامعه ابعاد تمامي در بنيادين و ريشه‌يي تحول و سلطنتي
آثاري منشا آن متعاقب تحولات و مراد كودتاي 28 آنكه آخر سخن.مي‌كردند
پيش شرايط ظهور كيفيت آن راس در و اجتماعي و سياسي پويش كه شد
در دگرگوني.داد قرار خود تاثير تحت بشدت را ايران جامعه در انقلابي
دولت گسست و استقلال خودمختار ، و نشانده دست دولت ايجاد سياسي ، ساخت
دگرگوني رژيم ، طبقاتي پايگاه شدن سست مالا و جامعه طبقاتي سازمان از
نيروهاي و ملي جبهه تضعيف ضدحكومتي ، مبارزات حاملان تركيب و روشها در
حاكم نهايتا و راديكال سياسي سازمانهاي و گروهها رشد ميانه‌رو ،
به كه بودند شاخصهايي عمده‌ترين از دركشور انقلابي پيش شرايط ساختن
قرار بررسي مورد مقال اين در كودتا غيرمستقيم و مستقيم آثار عنوان
سرفصلهاي از يكي به‌عنوان مرداد واقعه 28 آثار كه است طبيعي گرفتند ،
روابط مسير تغيير نمي‌شود ، خلاصه فوق موارد با تنها ايران معاصر تاريخ
ظهور و تاكنون هنگام آن از امريكا و ايران روابط به‌ويژه)كشور خارجي
مي‌تواند كه است محورهايي ديگر از جامعه سياسي فرهنگ در خاص گرايشهاي
قرار بررسي مورد تاريخي عطف نقطه اين بلندمدت پيامدهاي عنوان به
.گيرد
بني‌جمالي مهرداد
پانوشت‌ها
ص 84 شرقي محمود ترجمه ايران در قدرتها جنگ -روبين باري (1
-صالحيارص 500 غلامحسين ترجمه واصول ، قدرت نفت ، -علم مصطفي (2
صفحات 65و شاه و امريكا سياست‌خارجي -گازيوروسكي مارك (3495
ايران امنيتي روابط روسكي ، گازيو مارك (ص 5185 پيشين (4178
اقتصادي -سياسي اطلاعات متحده ، ايالات و
ايران ، فضل‌الله در سرمايه‌داري وتوسعه ديكتاتوري فردهاليدي ، (6
خودكامگي و اتحاديه‌هاي‌كارگري لاجوردي ، حبيب (ص 7231 آيين نيك
و امريكا خارجي سياست گازيوروسكي مارك (ص 8417 ترجمه‌نباصدقي
محمد ترجمه جلد 2 ايران سياسي اقتصاد كاتوزيان ، همايون (ص 350 9 شاه
ص تدين احمد قدرت نبرد و مصدق كاتوزيان ، همايون (ص 78 10 نفيسي ، رضا
380
ترجمه ايران در ناسيوناليسم كاتيم ، ريچارد (ص 12295 پيشين (11
ص 371 تدين احمد
