پنجم ، شماره 1338 آگوست 1997 ، سال شهريور 1376 ، 25 دوشنبه 3
|
|
سياه روز
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
متفقين توسط ايران اشغال سالروز شهريور ، سوم مناسبت به
به سياه درتاريخ‌ايران‌روز شهريور 1320 سوم:اشاره
در مقاومتي بي‌هيچگونه بي‌بنيان ، حكومتي آن طي كه روزي.مي‌رود شمار
اين.كرد بيگانگان تاز و تاخت عرصه را ايران بيگانگان ، تهاجم برابر
به گذارد برجاي كشورمان سياست و اقتصاد بر عميقي تاثيرات واقعه
اين بر.نمود ايران منابع بر حاكم سالها را استعمارگران كه گونه‌اي
.است ضروري و لازم امري دوران اين وقايع چون و چند از آگاهي اساس
شناخت عدم دليل به رضاخان حكومت كه مي‌دهد نشان واقعيت اين ريشه‌يابي
جهت را زمينه مردمي ، نيروهاي به اتكا عدم نيز و خارجي و داخلي شرايط
اين تاريخي وقايع ذكر بر علاوه حاضر مقاله.ساخت آماده خارجيان تهاجم
.دارد اشاره نيز آن پيدايش چگونگي تحليل به رويداد
مقالات سرويس
به‌زعم سوم سياست‌نيروي از بهره‌گيري خودبا سلطنت اواخر در شاه رضا
.نمود داخلي و جهاني صحنه در خود موضع تقويت در سعي خود
زدن‌نفوذ برهم براي محركي به‌عنوان آلمان از كه بود اميدوار او
اتحاد ايران‌با اقتصادي روابط كردن كم ايران‌و در بريتانيا سياسي
كه منطقه در ايران كردن قدرتمند براي سياست اين.كند استفاده شوروي
.بود شده طرح وي قدرت ازدياد با بود برابر رضاشاه ديد از
بين‌المللي‌به امور در بيشتر داشتن‌نقشي براي رضاخان بلندپروازي
افغانستان و تركيه عراق ، با ايران رابطه در منطقه‌اي رهبر يك عنوان
.شد منعكس
امضاء باعراق را مرزي قرارداد يك درنهايت جولاي 1937 ، چهارهم در
.كرد واگذار عراق رابه اروندرود اعظم قسمت حقيقت‌كنترل در كه كرد
سعدآباد پيمان اوليه مذاكرات ازسالها بعد سال ، همان جولاي هشتم در
وزراي امضاي به سعدآباد كاخ در عراق و افغانستان و تركيه ايران ، بين
ارضي تماميت و مرزها داد ، قرار اين.رسيد كشور چهار اين خارجه امور
صورت در كه تقاضاكرد كشور چهار هر از و نمود تضمين را كشور چهار اين
.بنشينند مشاوره به يكديگر با خارجي يك‌نيروي توسط حمله
كمربند يك اميني‌ايجاد علي اظهارات براساس قرارداد اين اصلي هدف
و انگليسي‌ها قراردادتوسط اين.بود شوروي اطراف‌مرزهاي نظامي
داشتند خوبي روابط يكديگر با دوران آن در كه به‌رضاشاه آلماني‌ها
.شد القا
عنوان سعدآبادبه قرارداد به كه‌شورويها نيست تعجبآور اين بنابر
تبصره‌هاي ولي.مي‌نگريستند خود كردن براي‌محاصره جهاني برنامه‌اي
تضمين گونه هيچ شده‌بودند ، منظور سعدآباد درپيمان كه نظامي
حال هر به كرد ، ثابت شهريور سوم وقايع كه همانطور و نداشتند اجرايي
.بودند بي‌اثر
در احتمالي‌كردها شورش يك ضد بر قراردادكه اين امنيتي تبصره‌هاي
.مي‌رسيدند به‌نظر قوي‌تر بسيار بودند شده تركيه‌طرح و ايران عراق ،
توسطاين كه منطقه‌اي امنيت:اشاره‌كرده اميني علي كه طور همان
.بود هم‌رضاشاه و بريتانيا هم خاص موردتوجه مي‌شد ، تضمين قرارداد
درمنطقه ايران ساختن قدرتمند درپي رضاخان شد ، گفته كه همانطور
رابطه هدف اين به دستيابي براي رضاشاه تلاش اصلي عوامل از يكي و بود
او سلطنت آخر سالهاي در آلمان با تجارت اساس اين بربود آلمان با
افزايش خود ، با تجارت ، افزايش.يافت افزايش فزاينده‌اي طور به
.داشت پي در را فرهنگي و سياسي ارتباطات
سازمانهاي رئيس (Baldor Von Schirach) شيراك ون بالدور در 1937
خاصي غرور و علاقه‌مندي وبا سان‌ديد ايراني پيشاهنگان از هيتلري جوانان
در آلماني كارمندان تعداد.كرد صحبت ايرانيان ، ملي آزادي مورد در
بسياري.يافت ملاحظه‌اي‌افزايش قابل طور به ايران راه‌آهن و راه ادارات
.بودند آلمان براي جاسوسي و تبليغات مشغول حقيقت در آنها از
در آلمان با خود تفاهم دليل به دوره‌بريتانيا اين در كه حالي در
شوروي اتحاد بود ، ساكت ايران در برلن سياسي اقتصادي‌و منافع مورد
به شورويها.مي‌نمود ناراحتي احساس ايران با آلمان نزديك ارتباطات از
خزر درياي در آلمانها تكنيكي مشاوران و تجهيزات حضور به رسمي طور
در بعدي اعتراضهاي به همچنين و اعتراض اين به رضاشاه.كردند اعتراض
ساير و خزر درياي در ژاپني و ايتاليايي مشاورين استخدام و حضور مورد
تجديد براي در 1938 شاه امتناع.نداشت توجهي هيچگونه ايران مناطق
.نمود اضافه كشور دو سياسي مشكلات اين به شوروي با تجاري موافقتنامه
ميزان به نسبت بريتانيا شد ، شروع متفقين و آلمان بين جنگ كه وقتي
ايران در آلمان پنجم ستون نفوذ همچنين و اقتصادي و سياسي حضور
ولي نمود بي‌طرفي اعلام جنگ بروز هنگام در ايران شاهشد نگران شديدا
زير را ايران بي‌طرفي اعلان اين كه داشت دست در شواهدي بريتانيا دولت
:مي‌برد سوال
و (Grobba)گروبا دكتر بغداد آلمان‌در ديپلماتيك هيات رئيس
خاورميانه در سياسي‌نازيها حركات اصلي ازمراكز يكي او كارمندان
هيات و او شد ، شروع كه‌جنگ زماني بودند ، جنگ ازشروع قبل
راگسترده‌تر خود فعاليت و آمده به‌تهران عراق از آلمان نمايندگي
و ايران بين پيمان‌مخفي يك اكتبر 1939 ، اين‌در 18 بر علاوهساختند
جهت خام مواد اصلي ايران‌تهيه‌كننده آن ، اساس بر كه امضاءشد آلمان
.شد جنگ در آلمان تجهيزات و سلاحها
قيام درسركوب تا كرد پيشنهاد به‌بريتانيا ايران دولت مه 1941 در
بود ، شده انجام درعراق آلمان از طرفداري به گيلاني‌كه عالي رشيد
زيرا نمودند ، رد را پيشنهادكمك اين بريتانيايي‌ها.شركت‌كند
و نظامي موقعيت عراق در ايران شاه نظامي دخالت كه داشتند اعتقاد
.كرد خواهد تقويت منطقه در را محور نيروهاي سياسي
مفتي و رشيدعالي كه اين خصوصا درست‌مي‌آيد ، نظر به بريتانيا ترس
.بودند گرفته پناه ايران در بود نازيها طرفدار بيت‌المقدس‌كه اعظم
مسائل رادر خود عمل ، استقلال بردن به‌كار براي شاه فزاينده تلاشهاي
تلاش شاه.داد نشان در 1936نيز جنگ از قبل درسالهاي نفت به مربوط
.بدهد آمريكايي يك‌كمپاني به را شمال نفت كه‌كنترل كرد
شكست‌مواجه با شورويها و شديدبريتانيا مخالفت دليل به تلاش اين
قرارداد باماده 13 عمل اين كه كردند شاه‌يادآوري به شورويها.شد
.دارد منافات وشوروي ايران 1921
تابع يك‌كمپاني به را شمال نفت كه‌كنترل كرد تلاش شاه در 1938 ،
سهام صاحب بريتانيايي‌ها كه آنجايي از.بدهد هلند نفت سلطنتي شركت
فقط و ندادند نشان خود از مخالفتي بودند ، كمپاني اين در عمده‌اي
جهاني جنگ شروع اما كردند ، اعتراض امتياز اين به كه بودند شورويها
ابتداي سالهاي طي.ساخت غيرممكن را امتياز اين كردن عملي امكان دوم ،
بردن بالا براي جنگ از حاصل بين‌المللي موقعيت از تا نمود تلاش شاه جنگ
بريتانيا با را جديدي مذاكرات اساس اين بر و كند استفاده نفت قيمت
بالاخره مورد ، اين در شاه اصرار از خسته بريتانيايي‌ها.كرد آغاز
كه بود روشن كاملا بريتانيا براي اين بستند ، را خوزستان نفت چاههاي
اعتماد قابل نمي‌تواند ديگر سوخت ، و خام مواد منبع يك عنوان به ايران
استراتژيك موقعيت در 1941 ، شوروي به نازي آلمان حمله از بعد باشد
.كرد پيدا بيشتري افزايش متفقين براي ايران
بسته‌شده محور نيروهاي توسط شمالي‌شوروي بندرهاي كه آنجايي از
ايران ازطريق فقط امريكا كمكي برنامه بريتانياو كمكي بودندمواد
رساندن براي متفقين تقاضاي پذيرش از شاهشورويبرسد به مي‌توانست
آهن راه سيستم از محور دول كارمندان كردن بيرون يا و شوروي به سلاح
.ورزيد امتناع ايران ،
ايران‌نداشتند ، به حمله براي تمايل‌چنداني ابتدا در بريتانيايي‌ها
.مي‌انجاميد ايران در شوروي نفوذ به چنين‌حمله‌اي آنها نظر به
حمله مورد در من:نوشت چنين مورد اين در بعد سالها چرچيل وينستون
حمله اين مورد در متقاعدكننده بحثهاي ولي بودم ، ابهام دچار ايران به
.مي‌رسد نظر به منطقي بسيار
ايران به آگوست1941 در مشتركي شورويهااولتيماتوم و بريتانيا
منفي پاسخ اين‌التيماتوم به مجدد بي‌طرفي اعلام ايران‌با.دادند
به او واز فرستاد خان رضا پيغامي‌به دوران همين در هيتلر.داد
كافي اندازه به ايران اگر كه نمود وتاكيد نمود تشكر بي‌طرفيش خاطر
شوروي كه بود خواهند قادر آلمانها كند ، مقاومت متفقين فشار مقابل در
را قفقاز در دفاعي خطوط ايجاد براي تلاش هرگونه و نموده نابود را
.گذارند عقيم بريتانيا توسط
در خود نابهنگام باحضور ايران موقعيت‌حساس درك عدم با شاه رضا
يك كه افسري دانشكده دانشجويان فارغ‌التحصيلي مراسم در افسري دانشكده
تحريك‌آميز سخنراني اين مي‌شدند ، فارغ‌التحصيل مقرر موعد از زودتر ماه
از امسال كه كنند خودشان‌تصور پيش بعضي‌ها شايد:كرد ارائه را
وجهت علل كه بعد البته ولي محروم‌شده‌اند دانشكده معمولي يكماه‌مرخصي
لازم اين از بيش.شود تحريك آن فداكاري مي‌كنم‌حس تصور فهميدند را آن
كنم ، جلب امروز موقعيت‌مخصوص و عمومي وظايف به شمارا توجه نيست
جريان به توجه كمال با ارتش افسران و ارتش است لازم مي‌گويم همينقدر
جان‌بازي و فداكاري هيچگونه از لزوم موقع ودر باشند علاقه‌مند اوضاع
.ننمايند خودداري
يك‌آماده‌باش عنوان به را سخنراني متفقين‌اين تعجبي گونه هيچ بدون
شخص عليه بخصوصي برنامه‌هاي B.B.C مخصوصا متفقين.كردند تلقي نظامي
ايران مردم به صفت دزد يك‌ديكتاتور عنوان به را او نموده ، شاه‌پخش
.نمودند معرفي
به شاه‌مرتبا كه متعدد ازاولتيماتوم‌هاي بعد آگوست 1941 ، در 25
.كردند حمله ايران به بريتانيا و شوروي بودنيروهاي بي‌توجه آنها
بدون تقريبا بود نموده آن راخرج مملكت اقتصادي منابع شاه كه ارتش
و نمودند فرار پايتخت به افسران از بسياري نمود سقوط مقاومتي هيچ
جنگ ، عالي شوراي.بازگشتند ولايات در خود دهكده‌هاي به آنها سربازان
ارتش طبق‌آن ، بر كه كرد صادر را متفقين ، بيانيه‌اي حمله از بعد دوروز
.كند اعلام آتش‌بس كه كرد توصيه شاه به همين‌بيانيه.شد اعلام منحل
به بودحتي عاجز خارجي و داخلي درك‌شرايط از ابتدا از كه شاه
قضايا به واقعي‌نسبت ديدي نيز تهران متفقين‌به پيشروي هنگام
در.بستند تهران در را دول‌محور سفارتخانه‌هاي داد اودستور.نداشت
به را طرفداربريتانيا سياستمدار ذكاءالملك‌فروغي ، وي رابطه همين
بريتانيا ، سفير به شاه اين‌اقدامات ، قبال در.كرد نخست‌وزيري‌تعيين
براي را بيشتري قيمت انتظار اعمال ، اين مقابل در كه گفت مستقيما
.دارد نفت مجدد صدور
به‌توده (اطلاعات)دربار به وابسته روزنامه در تحريك‌كننده‌اي مقاله
پايتختهاي در ايراني سفارتخانه‌هاي دادكه اطمينان ايران مردم
بنابراين و ماند بازخواهند و داده ادامه خود فعاليت به محور كشورهاي
.داشت خواهد ادامه محور دول و ايران بين سياسي روابط
و حركت‌كرده تهران سوي به شوروي نيروهاي مقاله ، اين چاپ از بعد
بنا و بالاجبار شاه نمودند ، اشغال را تهران متفقين‌مشتركا نيروهاي
فرار جنوب در بريتانيايي‌ها خطوط به و داد استعفا فروغي توصيه به
.كرد
:خلاصه‌مي‌كند چنين خود ، خاطرات در وقايع‌را اين حاصل چرچيل وينستون
بر متفقين وسيع قدرت از مدت كوتاه و استفاده‌سودمند بنابراين...
براي شوروي و بريتانيارسيد پايان به باستاني و ضعيف دولت يك ضد
شدند مضمحل سريع آنچنان پهلوي نيروهاي...بودند جنگ حال در خود حيات
اصلي هدفشد سياسي كاملا ديگر ، يكبار كرملين با ما تماسهاي كه
البته...بود خزر درياي به فارس خليج از ارتباطي راههاي گشودن...ما
و ايران در آلمانها تمام گرفتن به‌اسارت يا اخراج مورد در دو هر ما
ديگر ومناطق تهران در آنها توطئه‌هاي و آلمانها نفوذ كامل كردن نابود
نفت ، مانند مهم و عميق سوالهايبوديم رسيده توافق به ايران در
گرديده فوق‌الذكر مسائل تحت‌الشعاع ايران جنگ از بعد آينده و كمونيسم
.بود
از كامل عدم‌آگاهي و داخلي و اوضاع‌بين‌المللي درك عدم با رضاخان
نمود كمك خود سقوط به منطقه‌اي خارجي و داخلي دربعد نيروها توازن
اشخاص انتصاب و قوا موازنه از بهتر درك با قوي ظن به احتمالا و شايد
به مي‌بودند نيروها توازن از داخلي و بين‌المللي درك داراي كه ملي
وقايع از مي‌شد خارجه امور وزارت و نخست‌وزيري مانند حساس شغلهاي
درك عدم با شاه رضا بحران اوج در حتي ولي نمود جلوگيري شهريور 1320
كه شد سياسي‌اي سيستم قرباني خارجي و داخلي اوضاع بودن حاد از كافي
.بود آن آفريننده خود
در خود سلطنت آخر سالهاي در ظاهرمتعادل به موازنه‌اي ايجاد با او
در بود خود قدرت و سلطنت حفظ آن غايي هدف كه خارجي و داخلي بعد
.نمود هموار اول پهلوي سقوط براي را راه حقيقت
كه‌ديكتاتوريهاي باشد واقعيت اين مي‌تواندگوياي او سقوط واقع در
مقاومت بيگانه تهاجم برابر در نمي‌توانند بدون‌پايگاه‌مردمي نظامي
.است رسانده اثبات به را آن كرات به تاريخ كه واقعيتي نمايند ،
قدس محمودرضا دكتر
