پنجم ، شماره 1346 سپتامبر 1997 ، سال شهريور 1376 ، 3 چهارشنبه 12
|
|
تركيه در دين شدن دنيايي روند برگشت
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
از زيادي بخشهاي بر آتاتورك كمال اصلاحات كه بود معلوم o
بود شده تحميل منافعشان اميال‌و برخلاف جامعه
به شدن دنيوي كه مدعاست اين بر گواه بهترين كمال مصطفي اصلاحات o
گرديد اعمال سياسي قدرت با و واردشد تركيه
تا تركيه روشنفكران جديد نسل كه است اين مي‌رسد مسلم نظر به آنچه o
دگرگوني و ماند نخواهند باقي غرب از اجدادشان تقليدگرايي بر ابد
خواهد فاصله شدن دنيوي روندهاي از چشمگيري نحو به اخلاقي و مذهبي
گرفت
ماهي چند اكنون تركيه ، در قدرت از اربكان رفتن كنار از پس: اشاره
شدت اين است ، يافته شدت گراها اسلام عليه يلماز دولت سياست كه است
است ، كاملامشهود مذهبي خصوصي مدرسه‌هاي و آموزش بخش در بويژه عمل
نسبت كه است خطري احساس از حكايت اسلام‌گراها تركيه‌عليه حاكميت سياست
كتاب در موضوع اين دارند ، صحنه‌جامعه به مذهب بازگشت به
در كه اسلام وبرو نام به سرشناس‌انگليسي جامعه‌شناس ترنر.اس.برايان
اشاره دارد ، اختصاص جامعه‌تركيه در دين شدن دنيوي روند به آن از بخشي
روشنفكران جديد كه‌نسل مي‌كند ذكر صريحا كتاب اين در ترنراست شده
...و نخواهندماند باقي غرب از اجدادشان تقليدگرايي بر ابد تا تركيه
دنيوي روند از چشمگيري به‌نحو تركيه در اخلاقي و مذهبي دگرگوني
ناشي تلويحا را امر اين علت كتاب اين در ترنر.گرفت خواهد شدن‌فاصله
استبدادي حاكميت و دين شدن دنيوي روند در اقتصادي عدم‌توسعه از
براساس است معتقد ترنر.مي‌داند تركيه در تفكرلاييك مروج نيروهاي
دين شدن دنيوي روند با كاملا تركيه دين‌در شدن دنيوي روند فوق موارد
در ولي اقتصادي ، غرب در دنيوي‌شدن روند زيرا است ، متفاوت غرب در
.بيروني تركيه ولي‌در بود ، دروني غرب در روند اين سياسي‌بود ، تركيه
خالي و خاصي‌بوده زاويه از نويسنده ديدگاههاي و كه‌نظرات است بديهي
.نمي‌باشد اشكال از
مقالات سرويس
تركيه در كه حقيقت اين است‌از بديلي توجيه هستيم آن جستجوي در آنچه
ايدئولوژيهاي باتوسعه اجتماعي مشاركت و سواد افزايش‌شهرنشيني ،
سعي تركيه نخبگاناست مرتبط مي‌كنند ووفاق‌كمك همدلي به كه جديد
كشور اين جامعه و تاريخ با را ليبرال دمكراسي ايدئولوژيهاي كردند
شدن دنيوي الگوي آگاهانه تركيه نخبگان علت بدان دقيقا دهند ، پيوند
غربي واژگان.كردند رونويس را غربي جامعه توسط شده ارائه نوسازي و
اروپايي سنتي در جديد نخبگان كه گرفتند قرار استفاده مورد علت بدان
شدن دنيوي و [ غربي سبك به] شدن دنيوي ميان اما.بودند يافته پرورش
تركي سبك به] شدن دنيوي كه است اساسي تفاوت داراي‌اين [ تركي سبك به]
تغييرات از خود خودبه و ضرورتا و شده سياسي‌تحميل فرماني توسط [
.نگرفته‌است نشات اقتصادي
جهان گوناگون درقسمت‌هاي را گوناگوني اشكال شدن صنعتي و شدن دنيوي
در حكمي‌كلي درصدور كوشش بجاي اينجا در.خودگرفته‌اند به اسلام
ضروري تركيه معاصر تاريخ به توجه خاورميانه ، و آفريقا شمال مورد
سياسي تحميل در كوشش منظم‌ترين و مهيج‌ترين نمايانگر تركيه مورد است ،
عثماني نظام تبديل حاليكه دراست شدن دنيوي براي غربي خاص ديدگاه
در را ، نوزدهم قرن سراسر مجزا بيش و كم ملت‌هاي دولت از مجموعه‌اي به
حكومت توسط سرانجام عثماني حكومت نهادي بازمانده‌هاي ولي مي‌گيرد ، بر
مصطفي اصلاحات.فروپاشيدند هم از دهه 1920 در [ آتاتورك] كمال مصطفي
شد وارد [ تركيه به] شدن دنيوي كه است ادعا براين گواه بهترين كمال
مراحل آخرين كه چيزهايي به توجه ولي.گرديد اعمال سياسي قدرت با و
در مي‌توان اين وجود با.دارد ضرورت مي‌شوند محسوب تركيه در نوسازي
و نوزدهم قرن در اصلاحي جنبش‌هاي تاريخ كه گفت اصلاحات دوره كل مورد
غرب تحصيلكرده روشنفكران كوشش به عمدتامربوط بيستم قرن اوائل
جامعه به دنيوي سياسي طبقه‌بندي و سازماندهي غربي الگوي تحميل براي
از كه بود فرانسه طرف از تاثير عميق‌ترين احتمالا.است تركيه مذهبي
اميل نظراست شده ختم فرانسوي شناسي جامعه به و شروع فرانسه انقلاب
يكپارچگي به كمك در مذهبي ارزش‌هاي اجتماعي نقش مورد در دوركيم
)ضياگوكالپ نفوذ طريق از تركيه جامعه بر را تاثيرش اجتماعي
شدن دنيوي اصلي مضمون او زعم به نهاد بجاي شاگردانش و (Ziga Gokalp
با مناسب اجتماعي عملكرد سپردن بلكه نبود ، اسلام حذف تركيه جامعه
.بود آن به دمكراسي
روشنفكران خورد ، شكست در 1870 پروس با جنگ در فرانسه كه زماني
فرانسوي ، نهادهاي در جانبه‌اي همه وارسي به كه شدند متقاعد فرانسوي
مرخصي سال يك دوركيم ، مثلا بپردازند پرورش و آموزش نهادهاي بويژه
.بپردازد پروس پرورشي و آموزشي روشهاي و نظريات مطالعه به تا گرفت
پرورش و آموزش آلمان از سرمشق‌گيري با بايد فرانسه كه شد قانع دوركيم
در نيز ترك ملي‌گرايان.دهد قرار ملي و اصلاحي اهداف خدمت در را
و نظامي از اعم پرورش ، و آموزش نظام در بنيادي نظري تجديد جستجوي
از نظامي شكست.جستند تاسي خود اروپايي همكاران به نظامي ، غير
ايجاد جهت در پرورشي و آموزشي اصلاحات رشته يك موجد غربي قدرتهاي
چه اگرشد دولت اداري دستگاه در خدمت براي فني متخصصين از طبقه‌اي
تاسيس سال يعني به 1773 دنيوي نهادهاي اين از برخي تشكيل تاريخ
تعداد و 1898 سالهاي 1878 بين ولي برمي‌گردد ، رياضيات ، مدرسه‌دريايي ،
آموزش نظام.شد تاسيس دبيرستاني آموزش دنيوي نهادهاي زيادي‌از
خود اوج به در 1900 ، استانبول دانشگاه افتتاح با متوسطه ، سرانجام
آموزش و دنيوي آموزش بين بود شكافي ايجاد تحولات اين نتيجه.رسيد
مذهبي يكي تراز ، هم آموزشي نهادهاي از بود عبارت نهايي نتيجه:مقدس
نخبگان درون عميق تضاد و بودند هم مخالف دو به دو كه يكي‌دنيوي ، و
در.مي‌دادند نشان را مذهبي مراتب سلسله و ديوانسالاري دستگاه‌نظامي
هيچ كه معمولي مردم يعني جانبه سه صورت به اجتماعي واقع ، شكاف
و بودند شده تربيت طلبگي مدارس در كه مذهبي افراد آموزشي‌نداشتند ،
را وضع‌گوكالپ اين.بود يافته گسترش دنيوي مدارس مذهبي نخبگان‌غير
زندگي باستان جهان در ما ملت از شودبخشي متذكر كه آن‌داشت بر
حيات چگونه.جديد عصر در سوم بخش و وسطا ، قرون در ديگر مي‌كنند ، بخشي
باشد؟ طبيعي گانه‌اي سه زندگي چنين با ملتي‌مي‌تواند يك
كنترل و دنيوي پرورش و آموزش نهادهاي نقش منظم افزايش با تضاد اين
.شد حل دولت توسط مذهبي نهادهاي
تركيه در پرورشي و آموزشي اصلاحات تحول در عمده نقشي فرانسه تاثيرات
از بود تقليدي كه استانبول ، سلطنتي مدرسه در 1868 ، .كرد ايفا
نخبگان مدرسه اين كه شد قرار.شد تاسيس فرانسه ، در دولتي دبيرستان
نوسازي حال در جامعه نياز با مرتبط دنيوي موضوعات در كه را ، جديد
توسط غالبا و فرانسه زبان به آموزش.دهد جامعه تحويل مي‌شدند ، تربيت
عمومي ، پرورش و آموزش وزير در 1869 ، مي‌گرفت انجام فرانسوي معلمين
از متشكل نظامي موجد كه كرد منتشر عثماني در آموزش براي را طرحي
.و فردريك.شد دولت كنترل تحت دانشگاهي و متوسطه ابتدايي ، آموزشهاي
در پرورش و آموزش حاليكه در كه ، .داد نشان ( W.Frey Fredrick ) فري
تا توانست دولت بود ، كرده حفظ را خود قوي نخبگي و دولتي خصلت تركيه
.آورد فراهم را مدرن دنيوي پرورش و آموزش نظام عناصر تمام سال 1919
كه زماني آمد ، فرود سال 1924 در مذهبي پرورش و آموزش به نهايي ضربه
نظارت تحت باقيمانده مذهبي مدارس همه و گرديدند منحل طلبگي مدارس
كارشناسان مقرري قطع از عبارت نتيجهدرآمدند پرورش و آموزش وزارت
.بود مذهبي مقام‌هاي و مذهبي
دانشگاه در را الهيات دانشكده طلبگي ، مدارس كردن منحل با آتاتورك ،
غربي ذهنيت با مذهبي رهبران ايجاد آن از هدف كه كرد تاسيس استانبول
با غالبا معلمين زيراخود نشد ، موفقيت قرين تجربه اين.بود مناسب
حذف با نيز محصلين [ يدرسي] كيفيت و مي‌ورزيدند دشمني وي اصلاحات
در محصلين شمار.بود آمده پايين متوسطه مدارس در فارسي و عربي آموزش
كه زماني سال 1930 ، در نفر به 20 سال 1925 در نفر از 284 دانشكده آن
رهبران آموزش به مربوط مدارس نحو ، همين به.رسيد شد ، تعطيل دانشكده
سياست شكست.شدند تعطيل دانش‌آموز فقدان خاطر به نيز ، وعاظ و مذهبي
اين ولي انجاميد ، صلاحيت واجد مذهبي رهبران شديد تقليل به حكومت
.شد روستانشينان مذهبي تحرك باعث كه داشت نيز را ناخواسته پيامد
[ دستگاه]اصلاح طريق از اسلام براي نو محتوايي تهيه جهت در تلاش
لحاظ از سنتي شكل به كه دراويش دسته‌هاي به حمله با پرورش و آموزش
.شد آغاز مي‌شدند ، محسوب افتاده عقب فرهنگي لحاظ از و خطرناك سياسي
ملي سطحي در را دسته‌ها اين نهادي ساختار كوشيد تركيه حكومت
هر به ولي.كند سياسي تحريم را آنان و مصادره را اموالشان.برچيند
حاشيه در آنها و نينجاميد دسته‌ها اين انهدام به نتيجه‌كار حال ،
.دادند ادامه خود حيات به سطح‌روستا ، در جامعه ،
مرجعيت گذاردن باقي نتيجه در و سلطنت حذف طريق از كوشيد كمال مصطفي
حاكميت ملي مجمع.دهد سازش به تن خليفه ، براي سياسي قدرت مذهبي‌بدون
ششم محمد.نمود خلع سال 1922 در را سلطنت و گرفت دست در را ملت
روز و گريخت كشور از بريتانيا حكومت حمايت تحت وحيدالدين [ ملقببه]
كمال مصطفي پيروزي حال ، هر به وليگرديد معزول ملي مجمع توسط بعد
كننده تعيين واقع در خليفه‌گري شدند مدعي سنت‌گرايان زيرا بود ناتمام
ابهام موجب وضع اين.است آنان حق موقت قدرت بنابراين و است سلطنت
پس.بست آن حل به كمر كمال مصطفي و شد ملي رهبريت در تحملي غيرقابل
يك و شد زده كنار خليفه‌گري سياسي ، طولاني و گوناگون مراحل طي از
قدرت سياسي تصميم اين.گرديد ايجاد سال 1924 در دنيوي جمهوري
مذهبي حكومت ديرپاي سنت و برد تحليل تدريج به را مذهبي سنت‌گراهاي
.شكست هم در را خليفه‌گري بر مبتني
حذف و نهادي شدن دنيوي به نوبت خليفه‌گري ، و سلطنت بركناري از پس
با شريعت ، حوزه گرچه.رسيد عثماني خليفه‌گري مقدس قانون بقاياي
اعتبار و نفوذ از هم هنوز ولي بود ، شده محدود سخت نوزدهم قرن اصلاحات
كمال ، مصطفي طرفداران نظر از.بود برخوردار ملاحظه‌اي قابل قانوني
مذهبي ضوابط آن ، از مهم‌تر حتي.بود سنتي مذهبي نظام سنگر تنها شريعت
را خود نفوذ بنابراين و مي‌داد تشكيل را خانوادگي زندگي قانوني اساس
طلبان اصلاح قصد.مي‌كرد اعمال روزمره زندگي جنبه‌هاي موثرترين بر
غربي براي بود غربي ملل حقوقي روال با تركيه حقوقي روال كردن سازگار
اصلاح نتيجه در و زنان وضعيت كردن دگرگون نگرش‌ها ، و ارزشها كامل كردن
ل سا در خود كمال مصطفي كه همانگونه.داشت اساسي اهميتي خانواده
و اقتصادي و سياسي ضعف به ضرورتا خانوادگي بد زندگي:گفت 1924
خود طبيعي حقوق بر بايد خانواده اناث و ذكور عناصر اجتماعي‌مي‌انجامد ،
به بتوانند كه گيرند قرار موقعيتي در بايد و داشته‌باشند ، كامل تسلط
ماموريت حقوقدانان از هياتي اينرو ، از.عمل‌كنند خانوادگيشان تعهدات
دو از پس و دهد تطبيق تركيه ملت بانيازهاي را سوئيس مدني قانون يافت
روح.شد تصويب سال 1926 در مدني جديد قانون يك دشوار بحث و جر سال
تركيه جديد دادگستري وزير وجهي بهترين به احتمالا را حقوقي اصلاحات
حقوقي موازين مدعي‌مي‌شود مدني قانون مقدمه در كه آنجا كرده ، بيان
.شدند نوين‌تمدن‌معاصر عصر طليعه‌دار و بستند را كهن تمدن درهاي نوين
و روستائي مناطق در بويژه كهن ، نگرش‌هاي و ازرسوم بسياري عمل ، در
;بود عميق دگرگونيها اين تاثير اينحال با.ماندند دورافتاده‌باقي
.بود كهن نظام از بازمانده نهادهاي به صريح حمله‌اي نمودار تاثير اين
در [ صرفا]غرب از تقليد به كمال مصطفي حكومت حال ، هر به ولي
تركيه جامعه شدن دنيوي تقليدي كيفيتنكرد بسنده دگرگونيهاي‌نهادي
و راه و خط لباس ، در يعني درآمد ، اجرا به نيز شخصي زندگي جزئيات در
سبك اصلاحات از نيز اسلامي عبادي آئين‌هاي عملي جزئيات حتي.زندگي رسم
.نماندند بي‌بهره غربي
سال در يادداشتي عقايدگوكالپ تاثير تحت الهيات ، دانشكده از هياتي
و نيمكت‌ها كفش‌ها ، بود شده توصيه آن در كه فرستاد حكومت 1928براي
اين به حكومت كه وجودي با.شوند مساجدمرسوم در بايد رخت‌كن‌هايي
نمازگزاران براي را عربي زبان به نماز خواندن ولي نكرد ، عمل پيشنهاد
كه آنجايي از و شد معمول نيز لاتين الفباي نحو ، همين به.ساخت ممنوع
.شدند نامفهوم سنتي مذهبي ادعيه مي‌آموختند ، را عربي خط كمي تعداد
اصلاح البته.بود جزئيات در نوسازي جنبه‌هاي از يكي لباس در نوگرايي ،
باز (1785-1839)دوم محمود زمان در عثماني امپراتوري اصلاحات به لباس
براي را وعمامه ردا از استفاده سال 1829 ، در قانوني در كه مي‌گردد
رابراي پوتين و شلوار فينه ، از استفاده و ساخت ممنوع روحانيون غير
عمامه جاي به فينه تدريج ، به البته ، .نمود اجباري شهري طبقات ساير
منزله به نوگرايان براي بنابراين و كرد بازي را قديمي نقش‌نمادگرايي
كلاه قانون كه بود علت بدين.شد سنت‌گرايان خرافي و باورهاي‌قديمي نماد
چادر از استفاده و شد ممنوع فينه قانون اين طبق شد ، بر تصويب در 1925
مانند بود مجبور تنها نه مدرن ترك اصلاح‌گرايان ، نظر از.گرديد محدود
كلاه ، قانون واقع ، در.باشد هم شبيه‌آنها بايد بلكه كند فكر اروپائيان
تمام در بايد شدن دنيوي بودكه اين از حاكي ديگري ، قانون هر از بيش
.يابد رسوخ زندگي جنبه‌هاي
جوامع شدن دنيوي با عمده جنبه دو در تركيه شدن دنيوي طرح اما
به [ جامعه اين در] شدن دنيوي اينكه ، نخست.بود متفاوت نظيراروپائيش
تمركزگرا و استبدادي حكومتي كنترل تحت اقدامي‌سياسي مثابه به و زور
اقتصادي نوسازي از خود به خود و به‌تنهايي شدن دنيوي ;گرفت انجام
دوم.بود دشوار سياسي گزينش‌هاي رشته يك نتيجه بلكه نگرفت ، نشات
عنوان به را اروپا كه لحاظ اين از تركيه ، جامعه شدن دنيوي اينكه
حكومت بودگرچه آگاهانه تقليدي صرفا كرد ، تقليدانتخاب ويژه الگوي
دوران‌جنگ فشارهاي كه زماني ولي بود ، ديكتاتوري يقينا آتاتورك كمال
و بين 1945 تركيه در دمكراسي رفت ، ميان از عمومي بسيج مسائل و
دنيوي كنار در كه قانوني ايده‌هاي برابر در مقاومت.شد 1950برقرار
تك‌حزبي نظاميابد ادامه ابد تا نمي‌توانست بودند تركيه‌شده وارد شدن
ملل ، سازمان به تركيه پيوستن از پس سال 1945 ، بيان‌در آزادي سركوبي و
سه مبارزه‌اي به جديد ، وضعيت در قدرت سر كشمكش‌بر زود خيلي.شد متوقف
شده نهاده بنياد آتاتورك كمال توسط جمهوريخواه‌كه مردم حزب بين جانبه
مركز كه ملي ، حزب و مي‌شد ، ليبرال‌هاحمايت توسط كه دمكراتيك ، حزب بود ،
شكست تنها نه كردن دمكراتيك طنز ولي.گرديد تبديل بود ، مذهبي‌ها
گرايش باعث بلكه دربرداشت ، را مه 1950 ماه در جمهوريخواه حكومت
سال بيست طي مذهب علت‌احياي حدودي تا كه شد مذهبي امور به آزادانه‌تري
براي بوده‌اند دمكراتيك ، مجبور حزب ويژه به سياسي ، احزاب.است اخير
جامعه بخش‌هاي‌گوناگون اعتقادات و مذهبي علائق به بيشتر راي آوردن
جهت فضايي‌وسيعتر ايجاد آن نتيجهباشند داشته بيشتري عنايت تركيه
درمدارس مذهبي آموزشهاي.است بوده مذهبي سنتي اعمال و باورها بيان
.قرارگرفتند پذيرش مورد رسمي برنامه عنوان به و شدند معمول ابتدايي
موفق‌تر دانشجو جذب در كه كرد اعلام آنكارا در الهيات ، دانشكده
با عمومي دگرگونيهاي اين.است استانبول در قبلي الهيات ازدانشكده
انتشارات به علاقه خصوصي ، مذهبي پرورش و آموزش در قابل‌ملاحظه‌اي رشد
حج زيارت عمومي ، مساجد در شركت.است همراه خصوصي ساخت‌مساجد و مذهبي
وجود به دمكراتيك حزب توسط كه جديدي احوال اوضاع‌و در روزه‌داري و
در سنتي مذهبي پوشش و روسري حكومت ، عليرغم‌خواست.شد مرسوم بود آمده
به نيز ، درويشي سلسله‌هاي.شد نومتداول از مومن و قديم نسل‌هاي ميان
دهه اوائل در.چشمگيريافتند رشدي و شدند احيا آناتولي ، در ويژه
در اين‌سلسله‌ها نفوذ ضد بر اقداماتي به دست شد مجبور حكومت 1950 ،
رابه خود پيروان دراويش اين شيوخ از برخي زيرا بزند ، روستايي مناطق
محتمل.مي‌كردند تحريك مجسمه‌ها كردن خراب قبيل از غيرقانوني اعمال
برخي استبدادي حكومت قديمي ساختار كردن ليبراليزه از كه‌پس است
كمال اصلاحات كه بود معلوم زيرا گيرد ، انجام دنيوي‌كردن ضد اقدامات
تحميل منافعشان ، و اميال خلاف بر ازجامعه ، زيادي بخشهاي بر آتاتورك
كه مي‌رسيد نظر به بسيارغيرمحتمل حال ، هر به وليبود شده
به آتاتورك كمال دهنداصلاحات اجازه سادگي به دمكراتها و جمهوريخواهان
در دمكراسي آيا كه آن‌است واقعي مسئله.شود نابود و رود تدريج‌تحليل
توسطدنياگرايان ، كه منافعي تضاد درون از مي‌تواند تركيه جامعه
مي‌شودجان نمايندگي كمونيستها و كردها راديكال ، دانشجويان مذهبي‌ها ،
جديد نسل كه است مي‌رسداين مسلم نظر به آنچه.برد در به سالم
نخواهند باقي غرب از اجدادشان تقليدگرائي بر ابد تا روشنفكران‌تركيه
گزينش‌هاي از وسيعي طيف به خود نوبه به خصوصي تصميمات‌شخصي اين.ماند
نقش داخلي ، مخالفت ابراز غرب ، با به‌اتحاد مربوط اجتماعي و سياسي
مي‌تواند سياسي جريانهاي اين نتيجهميشود مربوط اقتصادي توسعه و ارتش
به از چشمگيري نحو تركيه‌به در اخلاقي و مذهبي دگرگوني كه باشد اين
.گرفت خواهد فاصله شدن دنيوي جهاني روندهاي اصطلاح
فشاركي حسن:ترجمه
