پنجم ، شماره 1349 سپتامبر 1997 ، سال شهريور 1376 ، 7 يكشنبه 16
|
|
فقه در انديشه حضور و نفوذ
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
كه است استوار فرض اين بر فقهي احكام به دينداران اعتماد بناي
صادر انساني افكار شائبه از دور به و خداوند جانب از احكام‌تنها اين
.شده‌است فروفرستاده و
حجت‌الاسلام:علميه حوزه محققان از يكي خامه اثر حاضر مطلب:اشاره
بر مترتب آثار و فقه ، بر انديشه تاثير حوزه‌هاي درپيرامون عليزاده ،
به تاثير اين وسعت اثبات و تاثير اين اثبات پي نويسنده‌در.مي‌باشد آن
با.است فقهي احكام و نظام شكل‌گيري در عمده‌ترين‌عوامل از يكي مثابه
.مي‌نماييم جلب مطلب اين به را خوانندگان‌گرامي نظر توضيح ، اين
معارف سرويس
يا باشد ، ديني منابع از مستند بايد يا سوركي‌فقه عليزاده مهدي
علقه و آن‌ايمان اجراي ضامن صورت‌اول ، در انديشه ، و عقل به متكي
اين صورت دو هر در.است اطمينان آن ، اجراي ضامن دوم ، صورت در و ديني
برخوردار انديشه حمايت از چه‌اندازه تا فقه كه مي‌شود مطرح اساسي پرسش
.است
دين حوزه از را آن باشيم ، فقه شكل‌گيري در انديشه تاثير به قائل اگر
موثر فقه شكل‌گيري در را عقل اگر برعكس ، اما ;پنداشته‌ايم خارج
علوم حوزه از ولي مي‌گيرد ، قرار ايمان و دين چارچوب در فقه ندانيم ،
.مي‌شود خارج انساني رايج
فقهي احكام به دينداران اعتماد فوق‌بناي پرسش به ديندارانه پاسخ
از دور به و خداوند جانب از احكام‌تنها اين كه است استوار فرض اين بر
آن احكام و فقه.شده‌است فرستاده فرو و صادر انساني افكار شائبه
و ماست انديشه و عقل از سببفراتر بدين و است ، عالم خالق به مستند
با داريم ، اطمينان و اواعتقاد خيرخواهي و جهان آفريننده به ما چون
منظر اين از.مي‌كنيم عمل جانباو ، از شده صادر احكام به آسوده ، خاطري
فقهي احكام تكوين در چه‌حد تا بشري انديشه‌هاي:كه مي‌آيد پيش پرسش اين
مبداء به پايه تاچه موجود ، اسلامي فقه ديگر ، عبارت به بوده‌اند؟ دخيل
است؟ مستند الهي
يافتن تنها سئوال ، ندارند ، ترديد فقهي احكام از پيروي در مومنين
ديدگاه اين طبق.است الهي تعاليم با آن تناسب و موجود فقه ماهيت
گوش سراپا ديني منابع مقابل در بايد فقهي ، ما احكام استنباط براي
عقل دست‌اندازي‌هاي از دور به را خداوند واقعي حكم بتوانيم تا باشيم
صدد در شارع ، كه بفهميم را تنهاچيزي ديني ، متون از و آوريم دست به
درك منظور به ابزارها تمامي بايد كه معني بدين.است بوده آن تفهيم
پديد ويژه فكري نظام يك چارچوب در كه اسلامي ، خطابات واقعي مراد
.شود گرفته به‌كار آمده‌اند ،
و فقهي حكم تكوين در انديشه فقه‌تاثير در انديشه ردپاي يافتن روش
فقه تطور و تاريخ‌پيدايي بررسي با آن ، شكل‌گيري جريان در نفوذآن
:مي‌آيد دست به ذيل پرسشهاي به پاسخ با مهم اين.مي‌شود آشكار اسلامي
تعداد و يافتند؟ وتطور تحول چگونه آمدند؟ وجود به چگونه فقهي احكام
اين به دادن پاسخ براي است؟ گرديده افزون روزبه‌روز چگونه آنها ،
.افكنيم نظري فقه ، تاريخ به جدي صورت به بايد پرسش‌ها ،
(ص)زمان‌پيامبرخدا در اسلامي ، فقه پيرامون فقه‌پرسشهايي پيدايي
به.كرد پيدا تكامل مدينه ، به حضرت آن ازهجرت پس و آمده وجود به
تبع به و اسلامي تعاليم درپرتو جامعه اداره از نويني شكل آمدن وجود
و عربستان جزيره شبه ساكنان با تاسيس تازه حكومت اين روابط تنظيم آن
اجراي مردم ، بين داوري ديگر ، ممالك و اطراف قبايل با برخورد نحوه
آنها ، به پرداختن كه بودند دوره آن پديده‌هاي از همه..و الهي حدود
رسول كه است اين سخن.مي‌ساخت گسترده‌تر را اسلامي فقه حوزه روز به روز
مدد غيبي مبداء از تنها آن ، احكام تشريع و مسايل اين حل در (ص)خدا
وجود اصل در ظاهرا مي‌گرفتند؟ بهره خود شخصي فكر از آنكه يا مي‌جستند
(1)ندارد وجود اختلافي حكم ، ايجاد در (ص)خدا رسول جانب از شخصي تفكر
وحي احاطه از ناشي را (ص)نبي‌اكرم گفتار و رفتار تمامي شيعه چون ولي
.مي‌كند محو او نبوي تشخص در را او فردي شخصيت و شخصي تفكر مي‌داند ،
پيدايي روند در (ص)خدا رسول كه گفت مي‌توان(ص)خدا رسول انديشه
:مي‌فرمودند انديشه اعمال گونه دو به حكم ،
معاصران ، از يكي.قرآني ازادله حكم استنباط چارچوب در انديشيدن -1
(ص)خدا رسول اين‌كار براي گويايي عنوان را اصطلاح‌نتيجه‌الاجتهاد
فروغ زيادشوند ، سختي متحمل بي‌آنكه خدا كه‌پيامبر است ومعتقد مي‌داند
حقيقت ، در عملي چنين ولي برمي‌گرداندند قرآني كلي اصول به را فقهي
مخاطب اشتراك پرتو در كه دركي زيرا نيست ، يانتيجه‌الاجتهاد و اجتهاد
فكر محصول واقع به مي‌دهد ، رخ مشتركي ، زباني حوزه در -دو هر -متن و
.است متن آن مراد دريافت وجه روشنترين و بهترين بلكه ;نيست مخاطب
جاري زبانها و همه‌زمانها در ساده و روان صورت به كه چيزي چنين
ايشان‌ماهيت.است صادق نيز (ص)پيامبر دوره زمان‌و مورد در است ،
هر.مي‌فرمودند ارائه خود عصر فرهنگي و برهاني نظام فضاي در را حكم
ادوار در اگر آن ، معنوي بار تطور و دگرگوني از پس زبان ، همين كه چند
كه چرا ;مي‌گيرد خود به را اجتهاد نام گيرد ، قرار مداقه مورد بعدي
رسانيدن در را فكر كه است ابزارهايي ايجاد و تفكر نيازمند امري چنين
و فهم در ما از يك هر كه تلاشهايي ديگر ، بيان به.مي‌كند ياري مقصد به
عادتي بلكه ;نيست اجتهادي تفكر و اجتهاد ;داريم همديگر سخنان تفسير
.مي‌سازد ما اجتماعي و فرهنگي شخصيت از بخشي را زبان واقعيت كه است
معناي به خودسنت هرچند.شخصي حكم به دستيابي براي انديشيدن -2
در تشريع‌فرموده‌اند ، (ص)خدا پيامبر كه ودستورالعملهايي احكام
و مي‌كند جدا هم از را آنها منابع كه است بيانگرتفكيكي كتاب ، كنار
پرسش اما(2)مي‌انگارد (ص)انديشه‌پيامبرخدا و فكر را سنت منبع
در آن اعمال فرض بر كه ، است اين (ص)خدا رسول انديشيدن مورد در اساسي
خالص فردي انديشه يك ايشان ، انديشه و تدبير آيا احكام ، شكل‌گيري روند
انسانهاي و خالق مستقيم رابط كه نظر آن در ايشان آنكه‌شخص يا بود؟
از بري و الهي عنايات به مويد و ملهم انديشه‌اي از بودند ، خود عصر
خدا پيامبر انديشه بايد رو اين از بودند؟ برخوردار انساني شائبه‌هاي
مبداء نظارت تحت را آن دستكم يا نماييم تلقي وحي از خاصي گونه را
انديشيدن از حسابش مقام ، اين در حضرت آن تعقل بنابراين ;بدانيم وحي
معناي به اسلامي احكام شكل‌گيري روند در آن وجود و جداست انسانها ديگر
.نيست فقه در بشري انديشه و فكر نفوذ
فقه در عقل تاثير ميزان فهم براي(ص)خدا پيامبر رحلت از پس فقه
را اسلامي فقه در مهم سه‌پديده بايد آغاز در ،(ص)خدا رسول رحلت از پس
-معارض 3 يا آراي‌نوظهور -استنباط 2 روش آمدن پديد -كنيم1 بررسي
فكر ونفوذ وجود تشريح به آن ، از پس و اسلامي ، جوامع فرهنگي تنوع
فكر ، از شيعه فقه تاثر عدم يا تاثر به پايان در و پرداخته
.اشاره‌كنيم
تازه مسائل موج (ص)خدا پيامبر از پس:استنباط روش پيدايش -1
.آورد هجوم مسلمانان سمت به بتدريج
.نمي‌شد يافت (ص)رسول سنت و خدا كتاب در آنها پاسخ كه مسائلي
بروز خود از مشابهي و متفاوت واكنشهاي مسائل اين برابر در مسلمانان
همه مشترك وجه (ص)محمد جوان آيين از محافظت و دلمشغولي‌متابعت.دادند
وامي‌داشت را آنان امر اين.بود تازه مسائل به واكنش‌نسبت در مومنان
را آيين اين جوانب رعايت بود ، ممكن كه تاآنجا پاسخ ، يافتن در تا
نوين ، مسائل براي پاسخ جوينده كار سبباولين همين به.بنمايند
(3).بود سنت ، و كتاب تعاليم‌آسماني در آن پاسخ فقدان از اطمينان
دلمشغولي از متاثر -جوان آيين محافظت‌كننده عامل عنوان به روش
با كاملاآزاد برخورد مسلمان عالمان.گرفت شكل بتدريج ، -فوق‌الذكر
.مي‌ديدند دين از عميق فاصله ايجاد و مرج و هرج موجب را ، تازه مسائل
را (ص)خدا پيامبر آيين -آزاد كاملا پاسخ -پاسخي چنين كه گونه‌اي به
ميزان به عناصر ، تفاوت با روش ، هر.مي‌داد قرار زندگي حاشيه در
فكري نظام يك در آنها ، از هريك تنظيم كيفيت و آنها از بهره‌مندي
است آن بودن هدفمند در روش هر ويژگي.مي‌گردد جدا روشها ديگر خاص ، از
روشها اين همه نهايي هدف (ص)پيامبرخدا آسماني تعاليم حرمت حفظ و
.است بوده
است ، نهفته همين‌روش‌ها در ما نظر مورد و اساسي نكته:روش نقد
.مي‌كنيم اشاره انساني كاري به مي‌گوييم ، سخن روش از كه همين زيرا
و فكر اعمال از ناگزير روشها صورت‌بندي در مسلمان ، عالمان دستكم
فكر و طراحي از بي‌نياز كه دارد ساختماني روش هندسه.بودند سليقه
فرهنگي ، متعدد و متنوع جنبه‌هاي از آدمي فكر كه آنجا از.نيست
روشها هيات و ساختمان طراحي مي‌پذيرد ، تاثير...و اجتماعي اعتقادي ،
عنوان به روش خود.است نبوده فوق‌الذكر جنبه‌هاي از بي‌تاثير نيز
كه نتيجه‌الاجتهاد.بود نشده تجربه (ص)پيامبر زمان در معنوي دستاوردي
رحلت از پس نوظهور روشهاي با گفتيم ، سخن ازآن (ص)پيامبر درباره
در عرفي ، رايج استنباطات حد در نتيجهالاجتهاددارد اساسي تفاوت
چارچوب در كاملا كه ;مي‌گرفت انجام متعارف روشن تفريعهاي قالب
.دارد قرار دوره هر واحد فرهنگي حوزه در رايج زباني دلالتهاي
فقه در معارض يا نوظهور آراء پديده:معارض يا نوظهور آراء -2
دلمشغولي كه مي‌توان‌گفت روي اين از (4).است انكار اسلامي‌غيرقابل
و است نشده ارضاء مطلوب نحو به جوان آيين جانب رعايت در مسلمانان
اينجا درنمود تحميل فقه بر را خود انساني ، خصيصه‌اي عنوان به فكر
به يافتن دست طريق در را فكر تاثير وجود كه را دليل است ، دو مناسب
به برخي اينكه -دهيم1 قرار ارزيابي مورد مي‌كند ، اثبات شرعي احكام
صادركنندگان ديگر ، عبارت به نمي‌دادند ، اهميتي ،(ص)خدا رسول تعاليم
بودند ، محروم او آيين و (ص)خدا پيامبر به قلبي ايمان از معارض ، آراء
از پيروي به تظاهر خود ، دنيوي منافع حفظ منظور به تنها احيانا و
محل مختلف ، جهات از رويكرد اين ولي مي‌نمودند ، او آيين و (ص)محمد
به تعبد و تقيد رهگذر از نيز آنان مادي منافع زيرا است ، ترديد
نهايي‌شان هدف نمي‌توان رو اين از.مي‌شد تامين (ص)خدا پيامبر تعاليم
اين ، بر افزون.دانست او آيين و (ص)پيامبر درسنت تزلزل ايجاد را
يافتن از آسان‌تر مراتب به آنان براي نبوي ، آيين به تقيد
.بود جديد متعارض آراء براي متعدد و توجيهات‌متنوع
تعيين براي دين علماي.است اضطرار يك بيان صدد در دوم ، توجيه -2
عاجل يافتن‌راه‌حل و انديشيدن جز چاره‌اي مملكتي متنوع مسائل تكليف
فتوحات زمان در و (ص)پيامبر رحلت از پس خصوصا مسائل اين.نداشتند
آنان.مي‌كرد تحميل اسلام ، عالم بزرگان و كارگزاران بر را خود اسلامي ،
لاينحل و مسكوت زيرا مي‌كردند ، پيدا راه‌حلي تازه مسائل براي بايد
فوق توجيه.مي‌انجاميد اسلامي نظام نابودي يا تضعيف به آنها ، گذاردن
تبيين براي ولي دارد معني كارگزاران و خلفا اقدام مورد در بيشتر
.جست سود مي‌توان آن از نيز بزرگان و صحابه معارض فتاواي
:پانوشتها
خود مشروعيت كه است احكام از مجموعه‌اي تاريخي وجود فقه ، از منظور
به رك -غيرعبادي10 احكام بر تاكيد با ;كرده‌اند اخذ مقدس ازشارع را
تابستان1371 كيهان ، موسسه چاپ جناتي ، ابراهيم محمد اجتهاد ادوار
رك -ص 25 3 جناتي ، محمدابراهيم اجتهاد ادوار-تا 277 ص 50 ش ، .ه
سال 1958ميلادي ، قاهره ، موسي ، چاپ يوسف محمد الاسلامي ، الفقه به‌تاريخ
صبحي دكتر اسلام در قانونگذاري فلسفه به رك -تا 4120 ص 118
تبريز ، ص 189 ش ، . ه سال 1346 گلستاني ، اسماعيل:ترجمه عمرصاني ،
