پنجم ، شماره 1357 سپتامبر 1997 ، سال شهريور 1376 ، 16 سه‌شنبه 25
|
|
مدرن پزشكي بنيانگزاران مسلمان پزشكان
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
اسلام در علم تاريخ از جستارهايي
حيدري مهسا:شانتس‌ترجمه.و ديويد:نويسنده
و دويسكوريد و را ، باستاني اسكولاپيوس ، دانشور مي‌شناسيم نيك
را ، شهير رافوس
و رازي را ، شرپيون ، جالينوس و ابن‌عيسي كهن ، عهد دانشمند بقراط
را ، ابن‌سينا
را ، گيلبرتين و گاتسدن را ، برناد ، وكنستانتين داماسين رشد ، ابن
در علم تاريخ زمينه در تتبعات تازه‌ترين از يكي حاضر ، مقاله:اشاره
ابداعات و كشفيات و شيوه‌ها ديدگاهها ، مقاله ، اين در.است اسلامي تمدن
قرار بررسي مورد پزشكي دانش زمينه در ايرانيان بويژه مسلمان ، پزشكان
ديدگاههاي‌اطباي نقد در دانشوران اين گسترده تاثير همچنين.است گرفته
.است شده داده قرار توجه مورد به‌خوبي مدرن پزشكي ظهور و قديم
معارف سرويس
معتبر چندين‌شخصيت كانتربوري كتابداستانهاي مقدمه در چاوسر جفري
اين در.مي‌كند توصيف بدن عنوان‌پزشك تحت شعري در فوق ابيات در را
:است آمده مسلمان پزشك چهار نام مقدمه ،
افزودن به‌منظور تنها اسامي اين.وابن‌رشد ابن‌سينا رازي ، ابن‌عيسي ،
وي بلكه.بيان‌نشده‌اند چاوسر چهاردهمي سده به‌شعر بيگانه لفظي
شخصيتهاي بزرگترين از همگي كه داده جاي خود شعر در آن‌رو از را آنها
كه پزشكاني.مي‌روند شمار به ميانه قرون اروپاي و قديم دنياي پزشكي
مي‌گرفته قرار استفاده مورد مدتها تا اروپايي پزشكي مدارس در آثارشان
با ميلادي يازدهم تا هشتم سده‌هاي مسلمان پزشكان.گرفت خواهد و
كه رومي -يوناني علمي ميراث تدوين نهايتا و توسعه ترجمه ، جمع‌آوري ،
را مدرن پزشكي دانش و علمي مراكز شالوده‌هاي.بود داده دست از اروپا
.نهادند بنيان
ارتباط ميلادي ، پنجم سده در غربي روم امپراتوري فروپاشي از پس
تمام.رفت دست از سرزمين اين علمي ميراث از عظيمي بخش با اروپاييان
و (Pliny) پليني دايره‌المعارف بود ، مانده باقي يوناني علوم از آنچه
هنگام ، اين در.بود رياضيات و منطق درباره (Boethius) بوتيوس آثار
گسترش ديني علوم استادان كه بود محدود چنان لاتين كتابخانه‌هاي
.مي‌دانستند غيرممكن امري -مقدس كتاب از فراتر -را خود معلومات
در جديدي و عميق تاثيرات كه بود اروپا ، كليسا جديد جهان‌بيني مركز
بيماران از مراقبت و دلسوزي بر مسيحيت كه آنجا از.كرد وارد پزشكي
آن ممتاز بيمارستانهاي بر راهبانه مقررات و نظم لذا داشت ، تاكيد
اعمال بيمارستانها در امروزه كه گونه بدان نه البته ;بود حاكم زمان
.مي‌شود
جدي و سخت امراض با بيماران براي ساده‌اي مراكز تنها مكانها ، اين
به پروردگار ، خواست به مرگ ، يا و بهبودي انتظار در آنجا در كه بودند
.نداشتند وجود بيماران اين به رسيدگي براي حاذقي پزشكان.مي‌بردند سر
و راحتي تامين كارشان كه داشتند وجود مهرباني راهبان تنها بلكه
درمان و دارو از ولي بود ، بيماران براي مذهبي آيين‌هاي انجام و آسايش
.نبود خبري
جسم مراقبت‌از از مهمتر بسيار را ازروح مراقبت كليسا كه آنجا از
داده اندكي بهاي جسماني بهداشت حتي و معالجات‌پزشكي به مي‌دانست ،
تقريبا زمان ، آن در.مي‌رفت شمار به قدوسيت نشانه تن رياضت و مي‌شد
نيروهاي توسط كه مي‌دانستند حالاتي را بيماري و امراض اروپاييان تمام
شيطان سوي از فرد تسخير صورت به گاه و مي‌شد اعمال الطبيعه ماوراء
مذهبي آموزه‌هاي و مفاهيم از ملحم تنها درمان رو اين از.مي‌كرد بروز
دوستان وي ، خانواده بيمار ، شخص كه داشت حامي قديس يك ناخوشي هر.بود
مثال براي.آورند جاي به عبادي اعمال او براي مي‌بايست وي جامعه و
با بيمار گلوي متبرك‌ساختن طريق از فوقاني دستگاه‌تنفسي عفونتهاي
.مي‌شد برطرف (Saint Blaise)بليز جشن‌سنت در شكل شمعهاي‌صليبي
وسنت بود طاعون قربانيان قديس‌حامي (SRoch) روش ياسنت
وجود باور اين.بود آبله برابر در حمايت منبع(S.Nicaise) نيكايز
و خنازير درمان به قادر آسماني ، نظركرده‌هاي اين شاهان ، كه داشت
.مي‌باشند فرهمندانه قدرت‌لمس طريق از پوستي بيماريهاي
عنوان‌يك به پزشكي تعليم وبيماران ، بيماري مطالعه از غفلت با
باقي كه هم پزشكاني از دسته آن.رفت ميان از كاملا مستقل مهارت
براي حتي اما.بودند ديرها و صومعه‌ها با ارتباط در غالبا ماندند
حتي يا و بيماري علل شناخت كمتر شده پذيرفته و معمول هدف نيز آنها
بر عمل و قديم پزشكان آثار مطالعه به بيشتر بلكه بود ، بيمار درمان
كليساي ميلادي ، هفتم قرن اواسط درداشتند توجه آنان توصيه‌هاي طبق
با عمل اين زيرا كرد ، اعلام ممنوع را راهبان وسيله به جراحي كاتوليك ،
همه تقريبا كه آنجا از.بود همراه بيماران ارواح براي خطر ايجاد
اروپا در جراحي شغل به اين‌فرمان بودند ، كليسا اهل زمان ، آن جراحان
.داد پايان كاملا
ظهور.بود گرفتن شكل حال در شرق ديگري‌در تمدن زمان همين در اما
جغرافيايي گسترش‌مداوم و پيشرفت قرن ميلادي ، چند هفتم سده در اسلام
.داشت دنبال به را علوم هاي شاخه تمام در بي‌سابقه و انقلابي جنبشي و
نام با ترجمه مركز يك آغاز در اسلامي ، سرزمينهاي حكومت‌گران
جمع‌آوري منظور به سفيراني سپس و نهادند بنا بغداد در بيت‌الحكمه
اين چند هر.كردند روانه بيزانس امپراتوري در يوناني دانشمندان آثار
به گردآوري و ترجمه دوره يعني اسلامي ، پزشكي تاريخ دوره اولين در امر
.مي‌كنيم احساس را آن اثرات نيز هنوز اما پيوست ، وقوع
اشاره عبادي بن‌اسحاق حنين به دوره‌مي‌توان آن مترجمان مهمترين از
گروه و حنين.مي‌كند دريافت طلا نوشته‌هايش دست هموزن داشت شهرت كه كرد
عربي به را يوناني طب متون كليه ميلادي ، نهم سده پايان تا مترجمانش
(Oribasius) اوريباسيوس جالينوس ، آثار تمام شامل كه كردند ترجمه
Media) علم‌طب ومفردات (Paul Of Aegine) آئژيني پاول بقراط ،
و بي‌همتا اسلامي طب يك شالوده ترجمه‌ها اين.مي‌شد ديوسكوريد (Materia
(1).كرد پايه‌ريزي را جديد حال عين در
وسيعي طور به را طبايع و اخلاط درمورد جالينوس عقايد اسلامي طب
عنصر چهار همان از آدمي بدن كه بود آن بر نظريه اين.بود پذيرفته
عناصر اين.است شده ساخته آب و آتش هوا ، خاك ، يعني جهان دهنده تشكيل
سبب نسبتها اين تفاوت و شوند مخلوط هم با مختلف نسبتهاي به مي‌توانند
بدن اخلاط كه هنگامي.مي‌گردد گوناگون طبايع و خوها و خلق ايجاد
در بيماري اين بنابر.است تندرست و سالم شخص باشند ، متعادل و متناسب
اخلاط تعادل عدم از ناشي بلكه نيست ماوراءالطبيعه نيروهاي نتيجه
طبيب بخش شفا هنر توسط مي‌تواند تعادل عدم اين و مي‌باشد چهارگانه
.شود تصحيح
آن‌ترتيب وسيله به كه علمي عنوان طببه به مسلمان اطباي اين بنابر
حفظ را هدف‌آن و مي‌نگريستند است قابل‌تشخيص آدمي بدن تركيب و
آدمي سلامت بهبود در كمك و سعي آن ، صورت‌فقدان در و تندرستي
ساير در پيشرفتهايي ترجمه ، دوره اتمام از قبل حتي.مي‌دانستند
اولين.بود آمده بوجود تندرستي و بهداشت به وابسته زمينه‌هاي
بغداد در م ، سال 805 حدود در كلمه ، واقعي معناي به جديد ، بيمارستان
ديگر بيمارستان چهار و سي دهه ، دو يكي عرض در سپس و شد نهاده بنيان
افزايش ساله هر رقم اين و شدند تاسيس اسلام دنياي مختلف نقاط در
.مي‌يافت
.خودداشتند اروپايي نمونه‌هاي اندكي‌با شباهت بيمارستانها اين
و شده مراقبت او از آنجا در كه مي‌يافت رامكاني بيمارستان بيمار ،
را بيمارستان نيز پزشك و مي‌گرديد معالجه پزشكان وسيله به احتمالا
اشاعه و گسترش و امراض درمان بهداشت ، سطح ارتقاي براي موقوف موسسه‌اي
.مي‌ديد پزشكي ، دانش
پزشكان و مي‌شدند ملحق بزرگتر بيمارستانهاي به كتابخانه‌ها و طب مدارس
نيز دانشجويان اين خود از كه مي‌كردند تدريس دانشجويان براي عاليرتبه
در بودند ، فراگرفته تدريس محل در را آنچه كه مي‌رفت انتظار عوض در
بيمارستانها.برند كار به بيمارستان ، مردانه و زنانه مختلف بخشهاي
صادر تحصيل پايان مدرك و قرارداده آزمونهايي خود دانشجويان براي
به كه داشت وجود سيار مطبهاي حتي ميلادي ، يازدهم سده در.مي‌كردند
بيماراني براي را پزشكي مراقبتهاي و مي‌شد اداره بيمارستانها وسيله
نمي‌توانستند كه بودند ناخوش آنقدر يا و دور بسيار مسافت نظر از كه
طب مهد بيمارستان آنكه ، خلاصه.مي‌كرد فراهم بيايند ، بيمارستان به خود
پي‌ريزي آن برمبناي امروز بيمارستانهاي كه بود زمينه‌اي پيش و اسلامي
.شده‌اند
تمدن در پيشرفت مهم زمينه يك نيز داروخانه تاسيس بيمارستان ، همانند
دارويي بيماري‌اي ، هر براي خداوند:كه مي‌آموزد اسلام.بود اسلامي
با را آنها و كرده جستجو را داروها اين بايد مسلمانان و است آفريده
وسيله به دارويي كتب نخستين از يكي.برند كار به شفقت و مهارت
شده تاليف مي‌شود ، خوانده اسلام دنياي در شيمي پدرعلم كه حيان جابرابن
بسيار زمان آن در مسلمانان (دارويي راهنمائي يا) دارونامه.است
و فيزيكي خصوصيات جغرافيايي ، منشا درباره توضيحاتي و بوده گسترده
داروسازان.است كرده بيان را درمان در مفيد ماده هر كاربرد روشهاي
كردند معرفي باليني طب به را جديد داروهاي از متعددي انواع مسلمان
گزانگبين ، كاسيا ، مورد ، الطيب ، سنبل صندل ، چوب كافور ، سنا ، شامل كه
همچنين داروسازان.مي‌گرديد جيوه و عنبر افسنطين ، ميخك ، جوزبويا ،
به كلمات اين ريشه اساسا كه (Juleps) شهدها و (Syrups) شربتها
بهار عرق و گلاب مانند مطبوع حلالهاي -مي‌باشند فارسي و عربي ترتيب
.مي‌كردند تهيه نيز را نارنج
در كه هنگامي بذرالنبج و هندي شاهدانه بيهوش‌كنندگي اثرات با آنها
.بودند آشنا مي‌شدند ، استنشاق و گرفته قرار مايع فرم
بسيار متخصصين وسيله به كه بود حرفه‌اي داروسازي مامون ، خلافت زمان در
و شده پذيرفته آزمونهايي در مي‌بايست داروسازان.مي‌گرفت انجام ماهر
توسط سپس ;مي‌گرفتند را لازم مدرك آموزشي ، مناسب دوره‌هاي ضمن‌گذراندن
.مي‌شد نظارت كارآنها بر حكومتي تشكيلاتي
گشايش بغداد در عطاري مغازه‌هاي اولين ميلادي ، نهم سده آغاز در
و مي‌شدند توزيع تجارتي صورت به نيز شده توليد دارويي محصولات.يافت
قرص ، پماد ، مثل متعدد شكلهاي به داروسازان و پزشكان به‌وسيله
.مي‌شدند عرضه بخور و شياف تنتور ، انگرير ، معجون ،
اسلامي ، طب اوليه انديشه شكوفايي دوران يعني زمان ، اين از پس
طب ، علم در رازي محمدبن‌زكرياي علمي مستمر فعاليت با مهم نخستين‌كار
مي‌شود ، شناخته رازيس نام به غرب در كه رازي.داد نشان خودرا چهره
گذراندن از پس.دنياآمد به ري يعني تهران نزديك شهري در و ايران در
سالگي چهل در شيميدان ، و رياضيدان موسيقيدان ، يك عنوان به جواني
.رفت بغداد به طب آموختن براي
شهر اين بيمارستان سرپرستي و بازگشت ري به مطالعاتش تكميل از پس وي
عرض در و پيچيده جا همه در سرعت به او شهرت آوازه.گرفت عهده به را
وي.شد برگزيده بغداد جديدالتاسيس بيمارستان سرپرستي براي سال چند
قرار شهر مختلف نقاط در را گوشت قطعاتي بيمارستان ، محل تعيين براي
را بيمارستان داد دستور سپس ;گرفت اندازه را يك هر فساد سرعت و داد
به رازي.كنند بنا بود ، داده نشان را فساد حداقل گوشت كه مكاني در
انديشمند برجسته‌ترين و اسلامي دوره در ايران طب پزشك بزرگترين عنوان
پربار نويسنده‌اي را او حال درعين و مي‌رود شمار به زمان آن در ايراني
طب درباره آنها از نيمي تقريبا كه كتاب حدود 237 در كه مي‌دانند
.است كرده تاليف مي‌باشد ،
وي تا است داشته برآن را تاريخ‌شناسان برخي او ، اطفال بيماريهاي كتاب
يونجه كه‌تب بود كسي نخستين او.بشناسند اطفال طب پدر عنوان به را
سنگهاي مورد در او اعمال.كرد كشف را آن معالجه راه و شناسايي را
وي اين ، بر افزونميروند شمار به نمونه‌ها بهترين از هنوز كليوي
رازي.برد كار به جرب آميز موفقيت درمان در را جيوه‌اي پمادهاي
كه اطلاعاتي تا مي‌داد قرار خود شخصي مشاهدات پايه بر را قضاوت غالبا
استفاده و تجربي طب طرفدار شديدا وي.بود رسيده وي به گذشتگان از
.بود شده شناخته داروهاي ساير و دارويي گياهان از سودمند
و بود نيرنگباز و متقلب اطباي عليه بر مبارزه سردمدار همچنين او
خواستار رو اين از است ، كرده تاليف آنان روشهاي زمينه در نيز كتابي
تحصيلات ادامه بر و گرديد كارورزان براي بالا شغلي استانداردهاي
اعتماد بر كه بود كسي نخستين رازي.ورزيد اصرار مدرك‌دار براي‌اطباي
معالجه براي ماهر اطباي ميان ومشورت بيمار و پزشك متقابل‌ميان
.كرد تاكيد ـ بود نادر بسيار زمان آن كه‌در كاري -بيماري
دارد ادامه
:پاورقي‌ها
مورد در چهاردهم ، سده سياست علم دانشمند و تاريخدان خلدون ، ابن 1ـ
كمك يوناني آموخته‌هاي نگهداري و حفظ به كه انديشمندانه‌اي كنجكاوي
:مي‌نويسد كرد ،
علمي آثار كردند ، فتح را سوريه بيزانس امپراطوران كه هنگامي
پيروزيهاي مسلمانان و كرد ظهور اسلام سپس.بود موجود هنوز يونانيان
فتح ملل ، ساير همچون نيز را بيزانس و آوردند بدست توجهي قابل
اما نمي‌دادند خود به آموختن براي زحمتي مسلمانان ابتدا در.نمودند
نهادند بنيان را عظيمي تمدن چنان اسلام قلمرو توسعه و زمان باگذشت
مختلف شاخه‌هاي مطالعه به آنها.مي‌گرفت پيشي ديگري ملت هر كه‌از
آن وجود از كشيشان و اسقفها با برخورد و ارتباط واسطه به كه فلسفه ،
.كردند پيدا علاقه داشتند ، آگاهي
لذا.دارد انديشمندانه تعمق و تفكر به تمايل همواره بشر حال هر در
وي از فرستاد بيزانس امپراطوري سوي به اعزامي هيات يك المنصور خليفه
.دارد ارسال وي براي رياضي كتب از ترجمه‌هايي كه كند تقاضا
فيزيك مورد در كتاب چند و عناصراقليدس كتاب وي براي امپراطور
براي آنها اشتياق و خواندند را كتابها اين مسلمانان اساتيد.فرستاد
اندكي كه مامون كه هنگامييافت فزوني آثار ، بقيه آوردن دست به
علم پيشرفت براي كاري انجام به تمايل رسيد ، خلافت به داشت علمي آگاهي
رابطه در كتبي جستجوي براي ترجماني و سفرا منظور ، اين براي و داشت
نتيجه در فرستاد بيزانس به عربي به آنها ترجمه و يوناني دانش با
.شد نگهداري و جمع‌آوري آثار اين از زيادي مقدار تلاشها ، اين
