پنجم ، شماره 1381 اكتبر 1997 ، سال مهر 1376 ، 14 سه‌شنبه 22
|
|
سياست و مسجد
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
و عيني تجلي و تجمع‌مسلمانان مراكز عمده‌ترين عنوان به مساجد:اشاره
حركت وابزارهاي مراكز مهمترين از يكي آنان ، آيينهاومعتقدان اجتماعي
نظر از و پيچيده حال عين در و نقشهاي‌فراگير.است بوده اسلامي
بوده مهمي بسيار موضوع‌مطالعات مي‌تواند مركز ، اين مهم جامعه‌شناختي
اجتماعي -كاركردهاي‌سياسي شاهد آن ، از پس و اسلامي درانقلاب ما.باشد
آييني و عبادي كاركردهاي بر افزون بوده‌ايم‌كه مركز اين از مهمي
الحصول ممكن يا و موضوعات‌متحقق از بخشي زير ، تحليل در.است آن‌بوده
.است گرفته قرار بررسي مورد وسياست مسجد ارتباط در
معارف سرويس
تاريخي پيشينه 1ـ
مسجد اولين تاسيس با مسلمانان ميان در ديني حكومت اولين تاسيس
نشانه‌نوعي مي‌توان را امر اين و دارد مقارنت (قبا مسجد) مسلمانان
حضور.گرفت اسلامي جوامع در اين‌دو ميان (ضروري رابطه نه اگر) همراهي
و مسجد نقش نمي‌توان‌منكر كه دارد بروز و ظهور چنان آن درمسجد پيامبر
نمي‌توان‌همانند جهت همين ازشد اسلام اسلامي‌درصدر حكومت كار و ساز
تلقي پيامبر ديدارهاي براي بزرگتر جايي صرفا را مسجد كه كساني
بيشتر اين از.آورد شمار به عام بار محل يا بارگاه نوعي (1)كرده‌اند ،
مشاوره محل از بيش اسلامي حكومت در مسجد نقش كه معتقدند كساني حتي
(2).است داشته چنين‌نقشي سقيفه‌بني‌ساعده مدينه ، در كه چرا است ، بوده
و فرق و قبايل نمايندگان با رهبري ملاقات محل پيامبر زمان در مسجد
و برنامه‌ريزي محل مسلمين ، جاري امور به رسيدگي محل گوناگون ، مذاهب
محل اصحاب ، ديني و معنوي تربيت محل نظامي ، و دفاعي فعاليتهاي طراحي
همين از.بوده‌است اسلامي حكومت مقر طورخلاصه به و منازعات و حل‌اختلافات
بخواهند مسلمانان كه ودارد داشته وجود همواره وظرفيت ايده اين جهت
كنش مركز و محل را مسجد (اسلام صدر بازگشت‌به) بازگشتي رهيافت بايك
.دهند قرار اداره‌جامعه يا خويش سياسي
كه شد موجب اسلام گسترش و بسط آغازدوران در حكومت و مسجد پيوند
عمدتا اسلامي جوامع امراي.گيرد صورت حكومتها توسط عمدتا مسجد ساخت
اين براي را عمومي منابع و مي‌كردند تلقي خويشتن وظيفه را مسجد ساختن
خويش‌را كار آنها اسلام ، دين گسترش‌بيشتر با اما.مي‌دادند كاراختصاص
كه درمناطقي مردم.سپردند مردم به‌توده را كار اين و كرده محدود
و تاسيس به اقتصادي‌خود و اجتماعي شرايط و توان‌مالي برحسب مي‌زيستند
تامين براي را نذر و مثل‌وقف منابعي و مي‌كردند مساجداقدام بناي
هزينه دليل به مساجد اداره.اختصاص‌مي‌دادند آنها اداره جهت منابع‌مالي
پس از مي‌توانستند مردم عموم و بود ساده نيز كم‌شمار كاركنان و اندك
اندك‌اندك‌از مالي و اداري نظر از كم‌كم مسجد ترتيب بدين.برآيند آنها
.مي‌شود داوطلبتبديل اعضاي با مستقل به‌نهادي و مي‌گيرد فاصله حكومت
جهان در كه مساجدي نيزعموم اكنون و داشته ادامه به‌امروز تا روند اين
دسته‌از آن.مي‌شوند اداره و مردم‌تاسيس خود توسط دارند اسلام‌وجود
اداره در ياحكومتها مي‌شوند تاسيس توسطحكومتها مستقيما كه مساجدي
به بيشتر آنها واز دارند قرار اقليت در دخيل‌هستند آنها
وارتباط كنش و ارادي حضور براي تامحلي مي‌شوند استفاده عنوان‌نمازخانه
.اجتماعي
ساختن كه شد تلقي اين ايجاد باعث مسجدنيز ساخت بر (ص)پيامبر تاكيد
مسجدي كس كه‌هر است شده نقل (ص)پيامبر از.است عبادت نوعي مسجد
همين واسطه به.مي‌گيرد نظر در او براي بهشت در جايي خداوند بسازد ،
بغداد در تاريخي گزارشهاي يا سفرنامه‌ها بررسي اساس بر كه تشويقهاست
قرن دمشق در مسجد ، دهم 300 قرن پالرموي در مسجد ، ميلادي 3000 دهم قرن
داشته وجود مسجد چهاردهم 12000 قرن اسكندريه در و مسجد ، دوازدهم 241
را مراكزمذهبي از انبوه حجم اين اداره و تاسيس توان حكومتي هيچاست
.ندارد
حكومت و مسجد تلاقي نقاط 2ـ
دارد ، قرار حكومت نظر تحت كه يعني‌مساجدي آن ، دولتي شكل به مسجد
با آن تلاقي نقاط از بحث و مي‌آيد شمار به آن تابعه واحدهاي از يكي
و باشد پاره وپاره شقه چند حكومت خود آنكه مگر) است منتفي حكومت
و داشته تعلق آن از يك‌پاره به يك هر اساس ، همين دولتي‌بر مساجد
در خصوصي‌آن شكل به مسجد اما (.بازي‌كنند را سياسي مقر و نقش‌پايگاه
كه جديد دردوران بالاخص تلاقي اين مي‌كند ، حكومت‌تلاقي با زيادي نقاط
و متنوع بسيار ونهادهاي افزوده‌اند خويش نظارت و دايره‌عمل بر حكومتها
مي‌توان‌در را تلاقي نقاط اين.شده‌است بارزتر دارند پوشش تحت را متعددي
اصلاح و تعاون‌اجتماعي اسلامي ، دعوت تربيت‌اسلامي ، و تعليم مقوله چهار
.خلاصه‌كرد اجتماعي
اسلامي تربيت و تعليم:الف
آموزش و تخصصي آموزش دارد ، وجود ديني آموزش نوع دو مسلمانان ميان در
كارشناس نقش مي‌خواهند كه است كساني به مختص تخصصي ، آموزش.عمومي
اما.كنند ايفا را رسمي مبلغ و واعظ فقيه ، قاضي ، اسلامي ، علوم
اسلامي اخلاق و احكام عقايد ، .هستند مردم عموم عمومي ، مخاطبآموزش
توده‌مردم به عمومي آموزش اين اخلاق‌در و فقه كلام ، معرفتي درچارچوب
اما است ، علميه حوزه‌هاي و مدارس تخصصي آموزش محل.مي‌يابند انتقال
.هستند مساجد عمومي آموزش محلهاي
و مساجد ، تعليم (ديني نيز و) كاركردهاي‌اجتماعي از يكي اين بنابر
هيچ نخست درنگاه عمل اين.است افراد براي‌عموم اسلامي تربيت
.مي‌شوند جلوه‌گر برخوردها حالت چند در اما ندارد ، باحكومت تلاقي‌اي
نحله‌هاي‌كلامي از يكي بر بودن عين‌ديني در كه است حكومتي وجود اول حالت
براي وفقهي عقيدتي نظامهاي انواع ازآموزش و تاكيدداشته فقهي و
كه جامعه‌اي براي اين‌حالت.كند ايجاد ممانعت مذاهبديگر از افرادي
خاص فقهي و كلامي يك‌نحله به قائلين را آن زياد اكثريت‌بسيار
.مي‌شود جلوه‌گر كمتر تشكيل‌مي‌دهند
مشروعيت مبناي را ديني احكام و عقايد كه است حكومتي وجود دوم حالت
و چه‌بيشتر هر مي‌كند سعي حكومت حالت اين در.قرارمي‌دهد خويش سياسي
اين كننده تقويت خود و شود داده مردم به آموزشها اين گسترده‌تر ،
سياسي‌خويشتن مشروعيت مبناي را كه‌دين است حكومتي سوم حالت.است جريان
آنها به نسبت ويا بدبين آموزشها اين به يا اين‌جهت از و نمي‌دهد قرار
مي‌توانند گاه آموزشها كه‌اين است آن بدبيني علت.مبذول‌نمي‌كند توجهي
درجامعه رسمي آموزش نظام نافي معناكه اين به باشند داشته وجه‌سلبي
اثبات به تنها باشندو داشته ايجابي وجه اين‌آموزشها اگر اما.باشند
خودحساس به نسبت را عرفي كمترحكومتهاي صورت دراين پردازند ، خويش
.كرد خواهند
شوند ايدئولوژي‌عرضه يا مكتب يك چارچوب در اگر اخلاق يا كلام يا فقه
و فرهنگي ، سياسي اجتماعي ، از اعم) وضع‌موجود نافي ناخواه خواه
عامليت عدم مثل‌شرك ، عناويني با) حكومت نفي وبه بود خواهند (اقتصادي
وجه اگر اما.خواهندرسيد (ديني اخلاق تخلق‌به ياعدم احكام به
بدين‌ترتيب.بود خواهند حكومت‌لااقتضا به نسبت نكنند ايدئولوژيك‌پيدا
چارچوبي در دادن‌آنها قرار صورت در مساجد نيزدر آنها عمومي آموزش
رفتار و نگرش نيزچاشني را ناكجاآبادي تفسير كه) ايدئولوژيك
.حساس‌مي‌نمايد خود به را وحكومت مي‌كند پيدا سياسي وجه (ديني‌مي‌كند
اسلامي دعوت:ب
نوعي از نمي‌تواند ديني هيچ اصولا.اسلامي‌است دعوت اصلي محل مسجد
دسترسي يا دستيابي ادعاي واسطه به اديان اهل.باشد تهي خويش به دعوت
ديگر كه دارند انتظار و مي‌خوانند فرا آن به نيز را ديگران حقيقت ، به
دعوت اينگويند رالبيك آنها دعوت روح‌حقيقت‌جويي ، واسطه به بشر افراد
ونيايشها اعمال برخي انجام و مراسم و مناسك برخي به دعوت جايي‌كه تا
شمار به حكومتي براي‌هيچ بالفعل خطري باشد فرهنگي‌داشته وجه و باشد
باشد قدرت كسب به منوط پيشبردآن دعوت ، اصل در كه اماهنگامي نمي‌رود
نظام‌قدرت آورد ، فراهم خود گرد در عظيم‌تري‌را اجتماعي نيروي وبتواند
نظام هر براي تربيت و تعليم.نگريست خواهد ترديد با بدان بيشتر
.است آن نگرشهاي و ارزشها همه‌گير نفوذ و اجتماعي كنترل ابزار سياسي
نفوذ بحران حكومتها براي مي‌تواند اسلامي تربيت و تعليم جهت اين از
تازه شرايط و جامعه يك به دعوت صورت در اسلامي دعوت اما.كند ايجاد
ايجاد مشروعيت حكومت‌بحران براي (باشد قدرت آن‌جابجايي لازمه كه)
وضعيت تخريب آن تحقق كه‌لازمه دنيايي عرضه با اسلامي دعوت.مي‌كند
.مي‌كند تهديد را حكومت‌عرفي گونه هر (انقلاب) موجوداست
اجتماعي اصلاح:ج
فاصله‌بسياري اجتماعي و اقتصادي حيث از اخير قرن دو در اسلامي جوامع
بسياري اين‌جوامع در كه گونه‌اي به پيداكرده‌اند ، يافته توسعه جهان با
تحمل قابل مومنان امربراي اين.است شده دوخته جوامع‌غربي به چشمها از
مردم توده ديني ظرفيت از است‌كه امر اين به معطوف آنها تلاش.نيست
همچنين.كنند استفاده آن موانع با مقابله يا اصلاحات براي‌پيشبرد
اصلاح براي كه رسيدند بدين‌نكته ديني اصلاحگرايان نظري ، ازحيث
آن‌را و پيراست خرافات و ازافزوده‌ها را دين بايد نخست جامعه‌ديني
دين‌به پيراستن براي اصلاحگرايانقرارداد اجتماعي تحولات زرادخانه
عرفاني ، جامعه‌شناختي ، فلسفي ، علمي ، روايي ، رهيافتهاي انواع
.شده‌اند متوسل شناختي معرفت و اصولي-فقهي
آنجا غيراسلامي و اسلامي كشورهاي‌مختلف در احياگران اين عموم
مسجد به دهند قرار مخاطبخويش را مردم توده مي‌خواسته‌اند كه
كه‌هويت دارند وجود اسلامي دركشورهاي بيشماري مساجد.روكرده‌اند
آنجا امااصلاحگرايان.است مذهبي مباحث‌اصلاحگرايان مديون آنها امروزين
دانشگاه به عمدتا قرارداده‌اند ، مخاطب را وتحصيل‌كردگان فرهيختگان كه
مشغول به‌فعاليت ضلع دو هر در اصلاحگرايان عموم البته.مي‌كرده‌اند رو
.بوده‌اند
دارد ادامه
:پي‌نوشتها
.المصريه مكتبه‌النهضه.الاسلاميه التربيه تاريخاحمد شلبي ، 1ـ
.ص 102.ط 4.1973
.موسسه‌الرساله.في‌الاسلام رسالهالمسجدمحمد عبدالعزيز الميلم ، 2ـ
.ص 52.بيروت19910
