پنجم ، شماره 1387 اكتبر 1997 ، سال مهر 1376 ، 21 سه‌شنبه 29
|
|
پرابهام تاريخ يك ;اسماعيليه
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
(بخش واپسين) تاريخ پويه‌ء در اسماعيليه
مشغول مستعلوي ، و نزاري انشقاق از قبل مدتها از صباح حسن ظاهرا
و ترك سلجوقيان با مبارزه براي انقلابي نهضت يك ايجاد جهت برنامه‌ريزي
.بودند گسترده مجاور ونواحي ايران بر را خود سلطه كه بود سني‌مذهب
ق ، توسط هـ در 483 البرز ، جبال سلسه در الموت تسخيرقلعه صورت ، هر در
.بود سلجوقيان عليه اسماعيليان‌ايران مسلحانه شورش سرآغاز صباح ، حسن
پايگاههاي‌متعدد از يكپارچه ، و گسترده حملات با را اين‌شورش صباح ، حسن
پرنفوذ دشمنان از قابل‌توجهي تعداد و مي‌كرد هدايت و طراحي كوهستاني
ونيروهايش ، قدرت بسط با وي.داد قرار خود آماج‌ترورهاي را اسماعيليان
ق ، هـ سال 487 در و شد راعهده‌دار ايران اسماعيليه رهبري سرانجام
دعوت او.كرد قطع بكلي فاطميان حكومت مركز و قاهره با را خود روابط
الموت قلعه در آن مقر و شد معروف جديد به‌دعوت كه را نزاريه مستقل
.نمود آغاز بود
آن نزاري اسماعيليان و داد گسترش به‌شام را نزاريه دعوت صباح ، حسن
بدين.قرارداد الموت رهبري تحت ايراني داعيان سرپرستي به را ديار
و رودبار پراكنده سرزمينهاي كه نزاري مستقل دولت شالوده ترتيب ،
.گرديد پي‌ريزي داشت ، پوشش تحت را شام و خراسان و قومس
را نزاريه انقلابي نهضت اجتماعي پايگاههاي و سياسي آرمانهاي ريشه‌هاي
گروههاي ديگر و خرمدينان و جامگان سپيد جنبشهاي در حدودي تا مي‌توان
دولت با آذربايجان و مازندران و خراسان در كه الاصل ، ايراني متقدم
معروفيت خرميه به كلا و بودند برخاسته ستيز به عرب عباسيان
مقتدر و دانشمند وزير الملك ، نظام خواجهكرد جستجو يافته‌اند ،
اثر در شد ، اسماعيلي فدائيان قرباني اولين ق هـ در 485 كه سلجوقيان
و مزدكيه ميان تشابهات و پيوندها نامه ، خودسياست مشهور و مهم
.است كرده مطرح اسماعيليان با را (باطنيه) نزاريه و خرميه
تحرير فارسي زبان به را آثارخود ايران ، نزاريان از بسياري
كلام زمينه‌هاي در را خود آثار برخي‌از صباح حسن جمله از.مي‌كردند
.است مشهور او فصل كه‌كتابچهار نگاشت فارسي زبان به فلسفه و
دوره به كه مدت ، آن طي و دوام‌يافت سال قريب 166 نزاريه دولت
باديگر جنگ درگير غالبا معروف‌است ، نزاريان تاريخ در الموت
.بودند وصليبيون‌مسيحي خلافت شرقي درسرزمينهاي اسلامي سلسله‌هاي
با ق هـ قرن‌ششم اوايل از كه آنها ، مورخان‌اروپايي و صليبيها
ايثار تحليل بودند ، در كرده پيدا پيوسته شام‌تماسهاي در نزاريان
و بهشت وباغ مسئله‌حشيش شام ، در نزاري خارق‌العاده‌فدائيان
در خود ، پيروان مطيع‌ساختن براي را فرقه رهبر ديگرحيله‌هاي
نيز اروپايي سياحان ساير و ماركوپولو بعدها.نگاشتند آثارشان
مورخان ميان از.كردند مطرح را مسائل همين ايران نزاريان درباره
به اسماعيليان از سلجوقيه درتاريخ كاتب عمادالدين نيز ايران
مينوي‌تقريبا مجتبي استاد شادروان گفته به و كرده تعبير حشيشيه
و بوده‌اند ، آشنا (وحشيش بنگ) آن استعمال به اسماعيليه كه است مسلم
مي‌شدند خوانده فدايي كه خود پيروان از عده‌اي آن فريفتن براي را آن
.مي‌برده‌اند كار به
وي جانشينان از تن هفت دست به نزاريه دولت دعوت صباح ، حسن از پس
نافرجام سلاجقه حكومت عليه نزاريان قيام كه طور همان اما.شد رهبري
مستحكم پايگاههاي نتوانستند هرگز نيز نزاريان متعدد دشمنان ماند ،
همزيستي تدريجانوعي نتيجه در.كنند تسخير را آنان كوهستاني
ايران ، نزاريان.گشت پديدار مسلمانان ديگر و نزاريان بين مسالمت‌آميز
الموت سقوط با و شدند تسليم مغولان گسترده تهاجم برابر در سرانجام
.آمد سر به روزگارشان ق ، هـ سال 654 در
برده در به جان مغولان يورش از كه صورت‌اقليتهايي به آنان پس ، آن از
ايران در كه نيز آناني.كوچيدند هند و بدخشان و افغانستان به بودند
.مي‌دادند ادامه خود حيات به صفويه روزگار تا صوفيان كسوت در ماندند ،
صوفيه از طريقه‌اي مرشد پيرو عنوان به نزاري امام دوران ، اين در
او از وي مسلك صرفي مريدان منزله به نيز پيروانش و.مي‌شد قلمداد
.مي‌كردند اطاعت
قم نزديكي در انجدان در امامان‌نزاري كه صفويه ، دوره اوايل در
تجديدحيات به كه داد رخ اساسي نزاريه‌تحولات دعوت در شدند ، مستقر
هند در نيز آنها از جماعتي.انجاميد فرقه ادبي و مذهبي فعاليتهاي در
هند ، در نزاريان شمار افزوني.يافتند شهرت به‌خوجه كه شدند پديدار
از قليلي و حقير تعداد اما شد ، ديار اين به آنها مركز انتقال سبب
آن از.ماندند باقي كرمان و خراسان در بويژه ايران ، در همچنان آنان
خود كهن منابع و ميراث حفظ به محدود ، و پراكنده اقليتهاي اين پس ،
مذهبي وحدت نوعي فرقه ، رهبر عنوان به افرادي قراردادن با و پرداخته
تلاش مي‌شوند ، كه‌آقاخان‌ناميده آنان رهبران آخرين.مي‌دهند نمايش را
آنان.ساختند برقرار باپيروانشان خود ارتباطات براي‌گسترش وافري
كردندبا سعي برخوردارند ، مالي‌پيروانشان بي‌دريغ حمايت از كه
گروههاي و معتقدات و ساماندهي‌قوانين و تاريخ بازنويسي
شاه محمد سلطانببخشند جوانان مختلف صحنه‌هاي در تحركي اسماعيليان ،
فعلي امام كه (چهارم آقاخان) حسيني كريم شاه و (سوم خان آقا)
نزاريان بازماندگان داشتن نگه زنده براي وسيعي تلاش است ، اسماعيليه
سازمان در مناسب موقعيتي و منصب كه چهارم آقاخان.داده‌اند خرج به
استوارت كريچتن جيمز نام‌ليدي به انگليسي همسري آورده ، دست به ملل
از سنجيده بهره‌گيري با را خود فعاليت نيز هم‌اكنون و كرده اختيار
موقعيت از استفاده و فرقه پيروان مالي كمكهاي اسماعيليان ، امكانات
.مي‌دهد ادامه بين‌المللي شرايط و مناسب
اروپايي مستشرقان ازسوي بسياري ، كتب و آثار اسماعيليه ، پيرامون در
مفيد آثار نيز ايراني برجسته محققان.است شده نگاشته روسي و
قرون اسماعيليه‌در مخالفان انتقادي نگرش.داده‌اند به‌دست وروشنگري
فرقه اين عقايد و سياست و عملكرد درباره اطلاعات از نيزسرشار ماضي
و مغرضانه آثاري عنوان به مي‌شود تلاش گاهي كه انتقادي آثار اين.است
خونين ، شقاقهاي ترورها ، از دقيقي شرح واجد گاه شوند ، معرفي يكجانبه
ايران جامعه و تاريخ صحنه در اسماعيليان تهديدآميز ومراسلات خدعه‌ها
و سو يك از اسماعيلي فدائيان عمليات وابعاد حجم.است بوده گذشته در
ناپذيرفتني و تند بدعتهاي از سرشار كه آنان ضابطه‌شكن و غريب معتقدات
حشيش و بنگ استعمال به آنان بااشتهار همراه بوده ، فروع‌دين و اصول در
نيز مردم عامه نزد در عجيب حكايتهاي و افسانه‌پردازيها منشا وشراب ،
دوران تا او تاكتيكهاي و روشها كه صباح حسن درباره خاصه.است بوده
زيرزميني و تروريستي گروههاي آموزشهاي سرچشمه‌هاي از يكي نيز ما
.است مي‌گرديده محسوب
در كلامي و جريان‌سياسي اين درباره تاكنون كه پرشماري آثار ميان در
شايد است ، شده ترجمه يا نگاشته زبان‌فارسي اسلام ، به و ايران تاريخ
عقايداسماعيليه و دقت‌تاريخ حال عين در و حجم هيچيك‌گستردگي ،
پژوهش و نشر بدره‌اي ، فريدون دكتر ترجمه) دفتري فرهاد دكتر نوشته
كتاب اين مي‌رسد نظر به.باشد نداشته را (اول 1375 چاپ روز ، فرزان
آغاز اسماعيليه تاريخ پيرايش براي كه اخير دهه‌هاي تلاشهاي پي در نيز
.است شده نگاشته شده
برابر در را آن اثر ، اين ارزشهاي عليرغم كه دارد وجود نكته‌هايي اما
اسماعيليه ، از ايشان جانبداري اينكه مثلا:مي‌دهد قرار پرسشهايي
جمله از -است منابع به التزام از فراتر كمي مسلما نزاريان ، بويژه
مورخان به آن انتساب و حشيش استعمال از فرقه اين تطهير در وافر سعي
و ايران كلاسيك تاريخي منابع با آشنايان آنكه حال -صليبي كينه‌توز
در غيرقابل‌انكار و قرائن‌متواتر با نكته اين كه آگاهند خوبي به اسلام
قصه‌سازي به آن از نمي‌توان و شده قديم‌مطرح عربي و فارسي منابع
.كرد تعبير عوام ، افسانه‌پردازي يا مسيحي مهاجمان
مستمسك به ترورهاي‌اسماعيليه از بسياري دادن جلوه موجه ديگر ، نكته
و انقلابي چهره‌اي پرداختن نتيجه ، در و سلجوقيان‌بيگانه عليه مبارزه
و علما و ازرجال بسياري كه حالي در.است نزاري اسماعيليان ملي‌از
بي‌ترديد ، .شدند واقع ترورها اين عمده هدف كه بودند ايراني عوام حتي
ايران علماي محافل و رجال ميان در كه مذهبي هراس حتي و اجتماعي رعب
جامعه كل فتور و سستي علل از يكي بود ، شده ايجاد مردم عامه حتي و
.است بوده آسيا شرق كوچ‌نشينان بزرگ يورشهاي برابر در ايران
