پنجم ، شماره 1401 نوامبر 1997 ، سال آبان 1376 ، 6 پنجشنبه 15
|
|
اجتماعي روانشناسي نظريههاي
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
اجتماعي روانشناسي نظريههاي
گستردگي دامنه لحاظ از هم هنوز و منطقياند و ساده لايق ، نظريههاي
كه شود روشن تا شوند معرضآزمايشواقع در ميتوانند آنها.دارند
خير؟ يا ميگيرند قرار تائيد مورد
:اشاره
بيان مفهومنظريهو به استگذرا نگاهي عزيمتمقاله ، نقطه
عرصه در كه را نظريه چهار مقاله ادامه. يكنظريهلايق ويژگيهاي
مطالعه و بررسي برخوردارند موقعيتممتازي از اجتماعي روانشناسي
است انساني علوم رشتههاي از يكي اجتماعي ، روانشناسي اصولا.ميكند
سياست علم به مربوط هاي پژوهش در ويژهاي جايگاه اخير سالهاي در كه
آن دنبال به رشته ، اين است اختصاصداده خود به شناسي جامعه و
تاثير وميزان كند تحليل و تجزيه را وجامعه فرد ميان رابطه استتا
گوناگوني نظريههاي ، اساس اين بر.نمايد بررسي ديگري بر يكرا هر
زمينه اين پژوهشدر خاصبه هايي شاخص با استكه آمده پديد
كنش نظريه چهار ، است نظر مورد مقاله اين در آنچه.پرداختهاند
كنش نظريه در. است مبادله و اجتماعي يادگيري ، نقش نمادي ، متقابل
كدام هر فهم كه دارند دوسويه رابطهاي وجامعه فرد نمادي ، متقابل
ها منزلت از مجموعهاي بر ، نقش نظريه در. است ناممكن ديگري بدون
مبحث به يادگيري نظريه ميخورد چشم به جوامع همه در كه ميشود تاكيد
حاصل را انساني رفتار براساسآن و ميپردازد انسان شناختدر
نيز مبادله نظريه تكيه.ميداند شناختوي و انگيزه رفتار ، ، موقعيت
(... و پول ، وقت) جامعه در فرد دادههاي استكه موضوع اين
امر ، همين تبيين و دارد همراه به (... آرامشو ، قدرت) ستاندههايي
.ميدهد تشكيل را مبادله مركزيتنظريه
سرويسمقالات
ميكنند فراهم را چارچوبي نظريهها
دنياي فهم راستاي در ميتواند كه
.شود واقع مفيد اطرافما
و منطقياند و ساده لايق ، نظريههاي
گستردگي دامنه ازلحاظ هم هنوز
معرض در ميتوانند آنها.دارند
شود روشن تا شوند آزمايشواقع
يا ميگيرند قرار تائيد مورد كه
آنچه با ميبايد نظريهها خير؟
اما باشند سازگار ميشود شناخته كه
معطوف بهجهاتي را ما توجه بايد
را مان دانش توسعه زمينه كه كنند
بهترين نهايتا.بنمايد فراهم
و بيني پيش تبيين ، در نظريهها
و ميباشند مفيد رفتار تغيير
را نظريهها اين اجتماعي روانشناسان
قرار استفاده مورد خود كار در
.ميدهند
نظريه چهار بررسي به اينجا در ما
بهطور اجتماعي روانشناسي در كه
واقع استفاده مورد گستردهاي
ريشههاي. پرداخت خواهيم ميشوند ،
و نمادي كنشمتقابل نظريه اوليه
روانشناسي در بايد نقشرا
و نمود جستجو جامعهشناختي -اجتماعي
در نيز اجتماعي مبادله نظريه
آخر در و اجتماعي روانشناسي
يادگيري يعني چهارم نظريه ريشههاي
روانشناسي در بايد را اجتماعي
. يافت روانشناختي -اجتماعي
:نمادي كنشمتقابل نظريه -1
Interaction) نمادي كنشمتقابل
روانشناسي در بهروشني (Symbolic
چهارچوب جامعهشناختي -اجتماعي
كنش. است داشته بانفوذي نظري
تغيير آفرينشو به نمادي متقابل
اجتماعي كنشمتقابل در معني
و استجامعه معتقد و دارد توجه
تاثير همديگر در دوجانبه بهطور فرد
با رابطه هيچيكبدون و داشته
.شود فهميده نميتواند ديگري
:نمادي كنشمتقابل قضاياي.11
چنين نمادي كنشمتقابل مهم قضيه
:كه ميشود مطرح
جهتافراد در انساني موجود ( الف
براساسمعنياي و اشياء و
افراد و اشياء اين كه (meaning)
ما وقتي.ميكند عمل دارند او براي
را انسان رفتار تا تلاشداريم
هاي نگرش به فقط نبايد بفهميم
اين در بلكه كنيم توجه عمل ناظران
را عملكننده نگرشفرد بايد ميان
كنش.دهيم قرار مدنظر نيز
احساس چنين نمادي متقابلگرايان
اغلب اهميتمعني كه ميكنند
ناديده نظريهپردازان ديگر بهوسيله
مورد در كساني ; شدهاست انگاشته
ميكردند تحقيق انسان رفتار علل
كه رفتارهايي معني اينكه بدون
كشف را شدهاند داخل آن در افراد
بهطور كه چرا اند حساس معانيكنند
يك براي رفتاريكاملا هيچ ظاهري
ما وقتي حتي. نيست روشن مشاهدهگر
ميگيريم درنظر وضعيتي در را رفتاري
ممكن ميرسد بهنظر صريح آن معني كه
آن نادرستاز تفسير استدچار
مادر با كودكي كه فرضكنيد.بشويم
.ميرود بازار به جهتخريد خود
پاي فروشگاهي درمقابل ناگهان
زمين برروي و مادرشسرخورده
مادر به عابري اينحين در.ميافتد
بهحال او تا كودككمكميكند آن
ميكند كودكفكر.اولشبرگردد
استغافل مهربان شخصبسيار آن كه
مادرش كيفپول فرد آن اينكه از
رفتار مثال اين در. است ربوده را
آنكودكبهطور شخصبهوسيله آن
.بود شده تعبير دلسوزانه جدي
به وضعيتداريم از ما كه تعريفي
به را معاني كه ميدهد اجازه ما
اگر حتي.كنيم مربوط كنشمتقابل
همانند بنمايد ، مبهم تعريفما
كودكدرباره آن كه تعريفي اولين
ما.داد ارائه بالا وضعيتمثال
قرار كه اساسي از جداي را ها وضعيت
همچنانكه.ميكنيم تفسير دارند
اگر...: است توماسنوشته.و
تلقي واقعي را ها وضعيت انسانها
نيز ها وضعيت اين پيامدهاي كنند
.خواهدبود واقعي
كنشمتقابل معانياصل( ب
معاني.بهحسابميآيند اجتماعي
ندارند جاي افراد يا اشياء ميان در
گسترش يكفرد تنها بهوسيله يا و
. است اجتماع محصول بلكه.نمييابند
با افراد ارتباط برقراري حاصل
براي.هستند اشياء با و همديگر
دبيرستانشما كه آنطور مثال
پيوسته بهطور مييابد معني برايتان
كسبميكنيد آنجا از كه تجاربي با
تجارب اين به واكنششما نيز و
دركاوليه شايد است تغيير درحال
محيطي كه باشد چنين دانشكده از شما
افراد شما ، است ناآشنا بزرگو
وليدانشجويان نميشناسيد را زيادي
را شخصي هر كه ميرسد بهنظر ديگر
با شما وقتي زمان درطول.بشناسند
اين ميشويد آشنا بيشتري دانشجويان
نيز دانشكده از شما دركاوليه
مكان كه درمييابيد و يافته تغيير
تحقيقات. است صميميتري و كوچكتر
و نمادي كنشمتقابل ديدگاه بيشتر
افراد آن بهواسطه كه را هايي روش
خود درگيري مورد هاي وضعيت معاني
روشن را ميدهند تغيير و ساخته را
.كردهاند
مردم كه تفاسيري بهواسطه معاني (ج
و ها وضعيت از روزانهشان اعمال در
.تغييرمييابد ميدهند ارائه افراد
براساسوضعيت را معاني افراد
تماسدارند كه افرادي با و موجود
و بهطورساده افراد.ميكنند ايجاد
كنشمتقابل در كه را معاني منفعل
فردي هر.استنميپذيرند نهفته
همچنانكه.ميباشد معاني فعال خالق
كودكاين و مادر مورد در بالا مثال
كه چرا اثباتميكند مطلبرا
آن مورد كودكدر آن تعريفاوليه
با.گرديد وضعيتبهسرعتتصحيح
معني استكه ممكن اطلاعاتبيشتر
كنشمتقابل بر كه را اهميتي با
، ناقص و نسبتميداديم
بود ، اشتباه يا سادهگرايانه
يك در ما كه هنگامي.دريابيم
معاني ميگيريم قرار مشخصي جايگاه
.ميشود تغيير دچار دايم بهطور ما
از بهتازگي شما كه وقتي مثال براي
ممكن ميشويد دانشگاه وارد دبيرستان
تكاليفدرسي احساسكنيد استكه
چرا ميكند سنگيني دوشتان بر انبوهي
كه شدهايد تازه محيطي وارد شما كه
تكاليفبيشتري دبيرستان نسبتبه
بهخاطر شما هنوز و ميطلبد را
سازگار محيط اين با تازهواردبودن
شد سپري مدتي كه وقتي ولي.نشدهايد
با و شده سازگار دانشگاه محيط با و
ميگذاريد سر پشت را موفقيتدورهها
تكاليفانبوه آن درمييابيدكه
در كه آنچه نسبتبه دوره اوايل
آن با دانشگاه دوران اواخر
تخفيفات جزو ميكنيد نرم وپنجه دست
.ميرود بهشمار دانشگاه
(Vole theory)نقش نظريه -2
از شبكههايي نقشبر نظريه
اجتماعي هاي موقعيت يا ها منزلت
چشم به جوامع همه در كه دارد تاكيد
انتظارات ميتوان نقشرا.ميخورد
صفاتمشخصرفتاري مترتببر
موقعيتو در شده شناخته افراد
. دانست معيني منزلتاجتماعي
منحرفيا معلم ، پدر ، هاي نقش
نقش مفهوم.مقولهاند اين دوستاز
كنشمتقابل نظريه درواقع
هم به نقشرا نظريه و نمادي
شخصميتواند.ميكند متصل
كند خودشفكر درباره
با ميتواند اينكه درضمن
مختلف هاي هويت از شماري
گيرد ، قرار مقايسه مورد
يك هريكبا كه هايي هويت
ايفاي عهدهدار فرد نقشكه
استمطابقتداشته آن
بهحساب مثال براي.باشد
آموز دانش بهعنوان خود آوردن
استكه دررابطه امر اين با
را آموز نقشيكدانش بايد
خود شناسايي و كرد ايفاء
اين مرهون دختر يا يكپسر بهعنوان
.درآورد بهاجرا را مربوطه خانوادگي هاي نقش استكه امر
افراد) اجتماعي خرد سطح در تحليل بين كه شكافي نقشميان نظريه
و نهادها ، بزرگ گروههاي) اجتماعي كلان سطح و ( كوچك گروههاي و
نقشبوسيله اينكه ابتدا.ميكند ايجاد پلي دارد وجود (جوامع
بدستخواهند آنها كه موقعيتموجودي اما ميشود ايفاء افراد
يككودكدر چگونه كه ميدانيم.ميشود تعيين جامعه بوسيله آورد
بازي بواسطه امر اين و ميگيرد فرا را چيزهايي احساسخود مورد
استصورت متداول جامعه در كه متعددي هاي قالبنقش در كردن
با مثال براي.ميكنند تجاوز افراد از ها نقش اينكه دوم ميپذيرد ،
اعمال مختلفي زمانهاي در را نقشمعلم متعددي افراد اينكه وجود
ديگر نسل به نسلي از مدارسابتدايي موقعيتمعلم ميكردهاند
ضمن در بوده ، قسمتباثباتجامعه موقعيتاجتماعي.دارد وجود
نقشمعلمان انجام و يافته تغيير آموزشي هنجارهاي و ارزشها اينكه
موقعيت اينميشود تغيير زماندچار طول در نيز
(H.mead) هربرتميد. پابرجاست ساختجوامع مهم جزء بهعنوان
بر مكتبشيكاگو شاخه از نمادي كنشمتقابل بنيانگذاران از يكي
نقشتاكيد ساختن خود از جزئي و جهتتفسير در افراد روشخلاق
فردي هر.ميشوند ساخته بلكه نميشوند ، ايفاء صرفا ها نقش.دارد
در مردم از شماري معين زمان در.دارد خود نقشويژه از تصويري
نقشخود هركسي اما نقشميپردازند ، ايفاي به آموز موقعيتدانش
يك.ميكند ايفاء آموزان دانش ديگر از متفاوتي طور به را
آموز دانش واقعا اينكه مگر باشد آموز دانش آموزنميتواند دانش
كنش از (Iwa) نقشمكتبآيوا نظريهپردازان ، برعكس حال.باشد
ساخت از قسمتي بهعنوان -را ها منزلت تاثير راههاي نمادي متقابل
قرار آزمون مورد ها موقعيت به افراد پاسخ روي بر -اجتماعي
تحتفشار اجتماعي ساختار بوسيله افراد رفتار كه هنگامي.ميدهند
تعيين اجتماعي ساختار بوسيله كامل بطور مسئله اين ميگيرد ، قرار
كنش همچنين منزلتو طبق بر نقشرا اجراي افراد.نميشود
تصرفقرار و دخل مورد خودشان براساسمفاهيم و جريان در متقابل
ميان در چه اگر گفتكه مطالببايد شدن جهتروشن.ميدهند
نقشآنها در تغييري ملاحظهاي قابل طور به بودن دختر شاغلين
نقشدختر شاغلين از بعضي حساببراي اين با نميكند ، ايجاد
طور به ميكندو مختلفايجاد هاي موقعيت در را متفاوتي رفتار
.ميشود تغيير دچار زمان طول در برجستهاي
(Social Learning Theory) اجتماعي يادگيري نظريه.3
توسط كه بود يادگيري نظريه ديدگاه اين براي اساسي منبع
يادگيري نظريه حال اين با. يافت توسعه رفتارگرا روانشناسان
شناخت براي ظرفيتانسان بر و رفته رفتارگرايي از فراتر اجتماعي
بين كه انفعالاتي و براساسفعل استكه معتقد و دارد تاكيد
ميپذيرد ، انجام فرد ، انگيزهوشناختهاي موقعيت ، رفتار
ها اوقاتموقعيت بعضي در مثال براي.ميشود تعيين انساني رفتار
.ميشوند مسلط ما رفتار و افكار بر كه بطوري هستند نافذ بسيار
ميكند مجبور را ما - موقعيت -يخبندان يكجاده در كردن رانندگي
گفت ميتوان ديگر بياني در.كنيم رانندگي -رفتار -احتياط با كه
وقتي مثلاميدهد تشكيل را ، موقعيتما رفتار و كهافكار
-سال تحويل جشن اجراي براي كه ميگيرند تصميم يكساختمان افراد
- موقعيت -شده كسلكننده حدي تا كه سالني تعمير به -رفتار و افكار
بينشناختو انفعالاتي و فعل همچنين است نوع اين از بپردازند
ما افكار محصول ما رفتار مواقع بعضي در.دارد رفتاروجود
خوب نمرههاي ازاء در ميگيريم تصميم وقتي مثال براي.ميباشد
ما رفتار از ما افكار طرفديگر ازبدهيم جايزه او به برادرمان
خوبي برادرماننمره وقتي قبلي مثال ادامه درميشود منتج
يادگيري نظريه.ميكنيم قطع را او به دادن جايزه دريافتنميدارد
:ميشود بخشتقسيم دو به اجتماعي
موقعيت
رفتار شناخت
:ايفاگري طريق از يادگيري (13
متعاقبآن و آنها نمودن ايفاء بوسيله را رفتارها از شماري ما
بهعنوان.فراميگيريم رفتارها آن در شدن داخل نتايج مستقيم تجربه
بار به تنبيه مجازاتو برايمان رفتارها كدام ميگيريم ياد كودكما
. داشت خواهد دنبال يكپاداشبه كدام و آورد خواهد
:مشاهدهگري طريق از يادگيري (23
ديگران رفتار كردن مشاهده جهتيادگيري ، موثر بسيار راههاي از يكي
بطور رفتار نتايج مورد در ميتوانيم ما ديگران مشاهده با. است
كه مييابند آگاهي امر اين از بدرستي افراد.شويم آگاه غيرمستقيم
استكه موقعي اين و ميشود فراگرفته مشاهده بواسطه رفتارها كدام
كه اين براي تعريفروشن اما.يكفرهنگنامانوسبشوند وارد آنها
استكه اعمالي آن مناسباستمشاهده فرهنگبيگانه در چيزي چه
يادگيريبه و روشايفاءگري به تفاوتيادگيري.ميدهند انجام مردم
يك در فرضكنيد: دريافت زير مثال از ميتوان را روشمشاهدهگري
نكات كوهستاني قله به صعود ابتداي در تيم سردسته كوهنوردي تيم
توسط شده رعايتنكاتمطرح عدم.ميكند بيان افراد به را لازم ايمني
و مرگباشد تا سقوط اثر بر شدن زخمي از ميتواند تيم افراد براي وي
. است قله به سريع صعود نهايتا نكاتنيز پاداشرعايتاين
را صعود عمل ابتدا نكاتلازم بيان از بعد خود سردسته ديگري تيم در
را موفق يكصعود چگونگي آن مشاهده با تيم افراد و داده انجام
.مييابند در غيرمستقيم
(exchange theory) مبادله نظريه -4
ميكنند شريفاستآرزو كه را آنچه آنها بيشتر يا و انسانها تمام
شريفي اصل اين كه هنگامي و استبرميگزينند سودمند كه را آنچه اما
به چشمداشتي اينكه بدون دهيد انجام كسي براي را خدمتي كه باشد
دريافت نيز متقابل خدمتي استكه سودمند باشيد ، داشته برگشتآن
تلافي دريافتداشته كه خدمتي براي ميتواند اگر پسطرفمقابل.كند
.رساند انجام رضايتبه با را عمل اين و كند
(ارسطو)
قديمي همكلاسي دوستان از يكي درآمد اداره استخدام به تازه وقتي فردي
.بگيرد ياد جديدشرا حرفه تا خواستكمكشكند او از و ديد را
همديگر با را خودشان وقتآزاد و ميرفتند غذاخوري به هم با آنها
سليقههايشان و ميدادند نشان علاقه مشتركي فيلمهاي به مينمودند ، سپري
مورد در شناختند را همديگر بيشتر وقتيبود يكي هم با خانه در حتي
تدريج به نفر دو اين.صحبتميكردند...و دوستانشان گذشتهشان ،
ديگري به صورتلزوم يكدر هر.شد بيشتر هم نسبتبه اعتمادشان
را وقتخود بيشتر آنها از اوقاتيكي اكثر در اما.كمكميكرد
برقرار موازنه دوستي روابط اغلباوقاتدر ولي.ميكرد صرفديگري
يكجانبه شكلي روابط ، كه احساسكرد آنها از يكي مدتي از بعد.بود
همين.ميبرد نفع بيشتر دوستانه روابط از ديگري آن و گرفته بخود
عوضعلاقهمند در طرفمقابل چه اگر شد ، دو آن روابط باعثتيرگي
.يابد ادامه دوستي اين كه بود
دادهها درباره فوق مثال همانند بيشتر استكه ديدگاهي مبادله نظريه
كه آنچه بر بيشتر ديدگاه اين بحثميكند ، درروابط ستاندهها و
تاكيد -حمايتعاطفي يا پول ، تلاش زمان ، ميگذارند روابطشان در مردم
دوستي ، ، محبت نظير -ميشود حاصل روابط اين از كه آنچه به و ميورزد
.ميدهد نشان علاقه..منزلتو
تلاش افراد كه فرضميكند چنين استو اقتصادي نظريه اساساين
حداكثر به را دريافتميدارند روابط از كه هايي پاداش تا دارند
نظريههاي.دهد سوق حداقل به نيز را ضررها هزينه نيز و برسانند
هومنز جورج قضاياي. است نبوده بيتاثير ديدگاه اين در يادگيري
ميشود متمركز نفر دو بين روابط روي بر مبادله باره در (J.homans)
بوسيله ميتواند اجتماعي متقابل هاي كنش احساسميكند او كه چرا
:قرارند بدين هومنز قضاياي.بشوند تبيين قواعد همين
.باشد داشته همراه پاداشبه كه ميشوند اعمالي وارد افراد ( الف
مدت چه پاداشدر كه دارد اين به بستگي شود تكرار عمل اين اينكه
الگوي استو ارزشپاداشچقدر.ميشود داده انجام ، از بعد
مسابقه در راحتي به ميتوانند افراد مثال براي ؟ است چگونه ها پاداش
كه چرا شركتكنند ميشود انجام هايي كارت خريد با كه بختآزمايي
ارزش با آن هاي پاداش ميشود ، اعلام قرعهكشي از بعد نتايج زودي به
تعداد به منظور)است يافته الگو تصادفي بطور همچنين و هستند
.(شد خواهد درستپاداشداده جوابهاي از بالاتري
فرد براي كه گذشته در موقعيتي به شبيه هماكنون موقعيتي اگر ( ب
را عمل آن قوي احتمال به فرد پيشبيايد داشته همراه پاداشبه
سطور زير درسخواندن هنگام گذشته در اگر مثلا.كرد خواهد تكرار
احتمال به نيز بعدها دريافتداشته نيز خوبي نمره و كشيده خط را
.كرد خواهد تكرار را عمل همان قوي
ارزشمند برايمان [ پاداش آن]شويم پاداشمحروم از ما وقتي (ج
كاسته ارزشآن از دريافتكنيم را آن مداوم بطور وقتي و ميگردد
زياد بسيار شما به ميگويدعلاقهام ما به دوستمان وقتي مثلا.ميشود
روز چند در دويستبار بيشاز وقتي ولي ميكند جالبجلوه. است
.بود خواهد كسلكنندهاي جمله بياورد زبان به را جمله اين
انتظار كه پاداشي وقتي كه ميكند اشاره هومنز بعدي قضيه دو در
پاداشي كه وقتي و ميشويم عصباني بدستنياوريم داشتيم دريافتشرا
.ميشويم خوشحال نداشتيم دريافتشرا انتظار اصلا كه بدستبياوريم
اين اگربگيرد نمراتخوبي كه دارد انتظار آموزي دانش فرضكنيد
خوشحال چقدر نيز و شد خواهد معلمشعصباني يا و خود از نشود چنين
. است نداشته انتظارشرا كه گرفته نمرهاي ببيند وقتي شد خواهد
والتراستپان -كوكي:نوشته
عليخواه فردين:ترجمه