پنجم ، شماره 1421 نوامبر 1997 ، سال آذر 1376 ، 30 يكشنبه 9
|
|
ايران كشاورزي شريان شيرين ، آب منابع
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
ايران كشاورزي محصولات بر كم‌آبي و خشكسالي پيامدهاي به نگاهي
از مي‌توان ، طبيعي منابع از منطقي بهره‌برداري و زيستي تعادل حفظ با
كرد جلوگيري كشاورزي توليدات كاهش و هوا و آب ناگهاني تغييرات
خودرا پيامدهاي و آثار سال1375 ، در برف و باران كاهش:اشاره
چشمه‌ها ، قناتها رودخانه‌ها ، آب.است كشاورزي‌نمايانده بخش در بخصوص
بازدهي و گرفت كاستي كشور مناطق از بسياري در سدها پشت درياچه و
تابع جوي ، دگرگوني‌هاي اگرچه.يافت كاهش نيز كشاورزي محصولات
پژوهش‌هاي اما است ، خارج بشر كنترل از و بوده طبيعت قانونمندي‌هاي
طول در طبيعي منابع از غلط بهره‌برداري كه است داده نشان دانشمندان
كره‌زمين پيرامون هواي لايه‌هاي به كه محيطزيست ، آلودگي و گذشته سال 50
پديده بروز و هوا و آب دگرگوني در مهمي نقش رسانده ، آسيب نيز
ما كشور كشاورزي كاهش‌محصولات.است داشته جهان مختلف مناطق در خشكسالي
منحصربه تنها گرفته قرار بررسي مورد اين‌گزارش در كه كم‌آبي براثر
ناشي اقليم تغييرات جهان ، مناطق از بسياري در بلكه ايران‌نمي‌باشد ،
طبيعي پديده‌هاي و سهمگين توفان‌هاي وقوع باعث محيطزيست ازآلودگي
مستقيم اثرات علمي يافته‌هاي درواقع و است شده خسارت‌زا و نوظهور
رسانده به‌اثبات را كشاورزي محصولات توليد كاهش در محيطزيست آلودگي
از جلوگيري و طبيعي ازمنابع بهره‌برداري دركم‌وكيف تجديدنظراست
يك به‌عنوان جهان‌بايد سراسر در آلودگي‌محيطزيست روبه‌افزايش روند
با بشر نزديك آينده در تا قرارگيرد ، موردتوجه منشوربين‌المللي
.نشود روبه‌رو گرسنگي و قحطي و آب كمبود جدي مشكلات
يكي كشاورزي و شرب ، صنعت مختلف بخشهاي شيرين‌براي آب حفظ و تامين
جهان در شيرين آب منابع كمبود از گذشته.است بشريت مهم ازمسائل
روزافزون رشد مي‌باشند ، دخيل شيرين آب ميزان كاهش در نيز ديگري عوامل
برده بالا شيرين آب مصرف براي را تقاضا صنعت و شهرنشيني گسترش جمعيت
و صنعتي كارخانه‌هاي پساب به آبها منابع آلوده‌شدن ديگر ازسوي و است
سوختي مواد و شيميايي كودهاي و نباتي آفات دفع سموم به آلوده زه‌آب
كاهش ديگر سوي از همچنين شود ، آلوده الهي نعمت اين آب ، كه شده باعث
صنعتي زندگي از ناشي خود كه زمين هواي شدن گرم و اوزون لايه ضخامت
آن اثرات كه است كرده ايجاد جهان اقليمي شرايط در را تغييراتي است ،
كرده بروز اخير سالهاي در جوي ريزشهاي كاهش به‌صورت ما كشور در نيز
.است
محصولات توليد در عوامل‌اساسي از يكي آببه‌عنوان كشاورزي بخش در
بخش اين به استحصالي آب از قابل‌توجهي قسمت كه مي‌شود محسوب كشاورزي
در و انتقال مراحل در آن از درصد حدود 65 متاسفانه اما دارد ، اختصاص
نبستن به‌كار و آبياري نوين اصول رعايت عدم دليل به مزارع داخل
.مي‌شود خارج دسترس از خاك در نفوذ يا و تبخير به‌صورت علمي روشهاي
آب منابع سيماي
نيمه‌خشك و خشك درمنطقه اقليمي خاص دليل‌وضعيت به ايران سرزمين
ريزشهاي طريق عمده‌از به‌طور كشور آب منابع.است گرفته قرار دنيا
و رودخانه‌ها در سطحي آبهاي به‌صورت كه مي‌شود تامين جوي‌سالانه
سازندهاي مخازن يا و آبرفتي آبخوانهاي در زيرزميني آب و آبراهه‌ها
نيز كشور آب منابع از كوچكي بخش و است شده ذخيره يا يافته جريان سخت
ايران خاك وارد همجوار كشورهاي از كه است سطحي جريانهاي به مربوط
كه است ميليمتر ايران 251 در بارندگي سالانه درازمدت متوسط.مي‌شود
در بارندگي ميزانميباشد زمين كره بارندگي متوسط يك‌سوم تقريبا
مرداب در خزر درياي حوزه) متر حدود 2 بين كشور آبريز مختلف حوزه‌هاي
(مركزي كوير لوت ، كوير حوزه) سال در ميليمتر از 50 كمتر تا (انزلي
.است متغير
كشور در آن مصارف و آب چرخه
ازطريق‌بارش آب مكعب ميلياردمتر ايران‌ساليانه 413 در كلي به‌طور
تبخير به‌شكل (مترمكعب ميليارد 295) آن درصد حدود71 كه مي‌ريزد فرو
مانده باقي آب مكعب متر ميليارد از 118 و شده خارج دسترس از تعرق و
حدود 25 و آب روان حجم (درصد حدود 23) مكعب متر ميليارد حدود 93
آبرفتي آبخوانهاي به نفوذي آب ميزان (درصد حدود 6) مكعب متر ميليارد
.است
و مرزها ازطريق كشور به ورودي آبسطحي حجم گرفتن درنظر با
حجم‌جريانهاي سال در (مترمكعب ميليارد 12) رودخانه‌هاي‌مشترك
حجم‌جريانهاي.مي‌يابد مكعبافزايش متر ميليارد تا105 كشور سطحي
ميليارد حاضر 8/65 شرايط در آب منابع كل از شده تلف يا خروجي
متر ميليارد حدود 5/11 مقدار اين از كه است (درصد حدود 61) مترمكعب
متر ميليارد و 3/54 شده تبخير داخلي بسته حوزه‌هاي و كفه‌ها در مكعب
خليج‌فارس به يا و خارج كشور از مسيل‌ها و رودخانه‌ها طريق از نيز مكعب
.مي‌ريزد خزر و عمان درياي و
سطحي 38 وجريانهاي نفوذ طريق از طبيعي‌آبخوانها تغذيه ميزان
مصارف 56 و بين‌منابع آبي مبادلات به باتوجه و مكعب متر ميليارد
چاههاي ازطريق اخير سالهاي در.سال‌مي‌باشد در مكعب متر ميليارد
مترمكعب ميليارد حدود4/58 چشمه‌ها و قنات و نيمه‌عميق و عميق
مقدار به توجه با كه صورت‌گرفته تخليه آبزيرزميني منابع از
حجم سال ، در ازآن زهكشي و زيرزميني آب تبخيراز طريق از تخليه
بين مقايسه مي‌رسد ، مكعب متر ميليارد به 4/60 آبخوانها از تخليه
متر ميليارد به 39/4 نزديك كه مي‌دهد نشان آبرفتها در تخليه و تغذيه
گرفته صورت اضافه برداشت زيرزميني آب محدود و ارزشمند ذخاير از مكعب
منابع حجم كاهش و زيرزميني آب سطح رفتن پايين آن پيامد كه
آب منابع از صحيح برنامه‌ريزي يك با كه است لازم و است آبزيرزميني
و غربي شمالي ، حوزه‌هاي در بويژه خوبي نسبتا امكانات داراي كه سطحي
.نمود استفاده است كشور غربي جنوب
و سطحي آبهاي منابع از كه‌ساليانه آبي مترمكعب ميليارد از 4/95
بخش اختيار در مترمكعب حدود 4/79ميليارد مي‌شود استحصال زيرزميني
و معدن و صنعت بخش اختيار مترمكعبدر ميليارد حدود 84/0 و كشاورزي
رسيده روستايي و شهري مناطق شرب مصرف به مترمكعب ميليارد حدود1/4
و زيست محيط حفظ شيلات ، نظير مصارف ساير به استحصالي آب بقيه و
اختصاص آب منابع از غيرمصرفي بهره‌برداريهاي و آب كيفيت مديريت
هنوز كشور در سدسازي ترقي و رشد علي‌رغم كه حاليست در اين و مي‌يابد
آب از آن بقيه و زيرزميني منابع از كشور نياز مورد آب از درصد 51
.مي‌شود تامين سطحي
كشاورزي اراضي وضعيت
هكتار ميليون حدود 5/18 سرزمين‌ايران وسعت هكتار ميليون از 8/164
زراعي سال آمار براساس كه دارد قرار كشاورزي محصولات چرخه‌توليد در
و ساليانه محصولات كشت به اراضي از هكتار ميليون حدود 4/14 (74-75)
هكتار ميليون حدود 8/5 اراضي ميزان اين از.است داشته اختصاص دائمي
و باغات زيركشت راسطح هكتار ميليون حدود 8/1 و آبي زيركشت سطح را
از8/5.مي‌دهد تشكيل ديم زيركشت سطح را هكتار ميليون حدود 7/6
و گندم محصولات هكتار ميليون سطح‌حدود9/2 در آبي اراضي هكتار ميليون
هزار حدود 830 سطح در و هكتاربرنج هزار حدود 600 سطح در و جو
از و شده كشت محصولات ساير اراضي بقيه در و علوفه‌اي هكتارنباتات
زراعت به هكتار ميليون حدود 1/5 ديم كشت زير سطح هكتار ميليون 7/6
و آبي كشت زير اراضي كشاورزي توليدات مجموع دارد ، اختصاص جو و گندم
.است بوده تن ميليون حدود 3/45 سال 7574 آمار براساس ديم
كشاورزي بخش در آب از بهره‌برداري نحوه
در مترمكعب ميليارد حدود 4/79 استحصالي آب منابع از شد عنوان چنانچه
از استفاده دليل به.مي‌شود داده تخصيص كشاورزي بخش به سال
وجود و آب انتقال مسيرهاي بودن خاكي همچنين و سنتي آبياري روشهاي
حدود 35 عمل در و شده هدر آب درصد حدود 65 اراضي در وبلندي پستي
آبياري پايين راندمان نتايج از مي‌گيرد ، قرار مورداستفاده درصد
عدم و حاصله درآمد و توليد كاهش با همراه زيربناها به‌تخريب مي‌توان
شدن ماندابي از ناشي شوري زارعين ، توسط شده هزينه‌هاي‌انجام بازگشت
.نمود اشاره اراضي شدن وزهدار مناطق برخي در اراضي
در آبي زراعت بيشتر توسعه آب ، منابع بودن محدود با كه است واضح
در روزافزوني طور آببه منابع توسعه طرحهاي اجراي از قبل آينده
افزايش در موثر طرحهاي اجراي طريق از آبياري كارآيي بهبود گروي
نوسازي و تجهيز آبرساني ، كانالهاي پوشش و احداث نظير آبياري بازدهي
منابع مديريت همچنين و آبياري روشهاي تغيير و اصلاح كشاورزي ، اراضي
.بود خواهد آب
خشكسالي پديده
گذشته سالهاي با مقايسه در (7675)زراعي سال در جوي ريزشهاي كاهش
چشمه‌ها ، چاهها ، از آببسياري سطح رفتن پايين و شدن خشك باعث
ويژه به و محصولات‌كشاورزي به را خساراتي و شد ورودخانه‌ها قناتها
سطح و توليدات‌كشاورزي ميزان كمبود ، اين.واردساخت ديم اراضي در
.داد كاهش نيز را كشت زير
دارد ادامه
