پنجم ، شماره 1423 سال دسامبر 1997 ، آذر 1376 ، 2 سه‌شنبه 11
|
|
مي‌شود؟ شكوفا چگونه آموزان دانش خلاقيت
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
و عشق مانند خود احساس آزاد بيان با معلمان معتقدند پژوهشگران
.باشند كودكان براي مناسبي الگوي مي‌توانند امور ، به كنجكاوي و شادي
دارند ، دانش‌آموزان با ارتباط در كه زيادي فرصتهاي به توجه با معلمان
.كنند ايفا كودكان خلاقيت تضعيف يا تقويت در را اصلي نقش مي‌توانند
ظهور ليكن خلاق‌برخوردارند ، بالقوه استعداد از كودكي در انسانها همه
مدرسه ، و خانوادهاست آن پرورش و به‌تقويت وابسته توانايي اين
كه زيادي زمان به باتوجه مدرسههستند زمينه اين در عوامل ازمهمترين
و دارد آنها خلاقيت رشد در اساسي نقش مي‌گذرانند ، آن در دانش‌آموزان
.دارد خاص جايگاهي زمينه اين در معلم
كودكان خلاقيت با كه است عواملي جمله از آموزشي محيط شرايط و موقعيت
از خلاقيت بر آموزشي محيط تاثير.دارد نزديكي ارتباط نوجوانان و
افراد ، بين عاطفي روابط فيزيكي ، شرايط جمله از است مختلف جنبه‌هاي
كلاس فضاي و طراحي كاركنان ، در كار انگيزه آموزشي ، و علمي امكانات
...و نشستن طرز مانند
مدرسه ، در مي‌تواند مدير.است مهم بسيار زمينه اين در مديريت نقش
با افراد كه آورد فراهم عاطفي امنيت مملواز و دوستانه محيطي
به فضايي يكديگر همكاري با و كنند عمل مسئوليت‌پذيري با توام آزادي
بدين‌ترتيب.نمايند ايجاد يادگيري براي فعال ، مناسب علمي ، واقعي معني
.كند فراهم دانش‌آموزان خلاقيت براي‌پرورش زيادي زمينه‌هاي مي‌تواند مدير
ايفا معلم را خلاقيت‌دانش‌آموزان در كليدي نقش مدير ، مهم نقش عليرغم
.مي‌كند
دارند ، دانش‌آموزان ارتباطبا در كه زيادي فرصتهاي به توجه با معلمان
نوجوانان‌ايفا و كودكان خلاقيت تضعيف يا تقويت رادر اصلي نقش مي‌توانند
معلمين.است وابسته رفتارمعلم به دانش‌آموز عملكرد چگونگي.كنند
توسعه‌بخشيده را كودكان خلاقيت لازم شرايط و مناسب ايجادجو با مي‌توانند
بين از آنها در را كنجكاوي نفس‌و به اعتماد حس ناصحيح رفتار با يا
.نمايند سركوب آنها در را انگيزه‌خلاقيت و برده
توجه قابل مختلفي ازجنبه‌هاي دانش‌آموزان خلاقيت پرورش در معلم نقش
معلم‌به نگرش چگونگي:مي‌پردازيم اساسي جنبه به‌چهار اينجا در.است
و دانش‌آموز و معلم روابطعاطفي ، خلاقيت ، در معلم الگويي نقش خلاقيت ،
.خلاقيت‌دانش‌آموز در آن نقش و يادگيري ياددهي ، وروابط آموزشي جنبه‌هاي
:مي‌پردازيم خلاقيت در معلم نقش بررسي به جنبه چهار اين براساس ما
معلم نگرش چگونگي
معلمين نگرش نوع خلاقيت‌دانش‌آموزان پرورش در اساسي عوامل از يكي
اينكه‌اغلب به توجه با.است خلاق دانش‌آموزان خلاقيت‌و به آنها
قابل رفتارشان و هستند جمع هماهنگ‌با و مطيع كمتر خلاق ، دانش‌آموزان
آفريني دانش‌آموزان‌دردسر آنها مي‌كنند فكر معلمين نيست ، بعضي پيش‌بيني
قوه و مسائل براي ابداعي راه‌حلي غيرمنتظره و متعدد سوالات.هستند
واقع معلمين مورداستقبال كمتر خلاق دانش‌آموزان مي‌شود باعث تخيلي‌قوي
تحقيقات.دارند دوست را خلاق كمتر و باهوش معمولاشاگردان معلمين.شوند
.مي‌دهد نشان را نكته اين (1965)تورنس و (1962) جكسون و گتزلز
ويژگيهاي تا خواست معلم هزار از بيش از مطالعه‌اي در (1965) تورنس
براي كه مورد ده كنند اعلام را جالبتر و بهتر دانش‌آموزان
:از بود عبارت داشت را ارزش معلمين‌بيشترين
-طبعي شوخ - سختكوشي -عزم‌ثابت - تفكر در استقلال - ديگران رعايت
دانستن - كار موقع به انجام -ادب -صميميت-كنجكاوي
مورد در داشتن جرات مانند ويژگيهايي كه مي‌گردد متذكر تورنس
قضاوت قبول به نسبت بي‌علاقگي قضاوت ، در استقلال شخصي ، اعتقادهاي
ديده فهرست اين در داراست خلاق كودك كه ويژگيها ساير و امور متصديان
و نامحدود خلاقيت و ابتكار مانند خصوصياتي اينكه ، به توجه بانميشود
اداره در خويش قدرت به اطميناني كه معلمي بنابراين است سخت آن كنترل
نگران تلاشهاي از مي‌پردازدتا كلاس در معمولي‌تر تمرينهاي به ندارد ، كلاس
.بپرهيزد كننده
خويش آزمايشي گروه دو اختيار در را ويژگي 13(1962) جكسون و گتزلز
ملاك.كنند درجه‌بندي را ويژگيها آنهاخواستند از و دادند قرار
نظر از آيا باشند؟ آن‌بچه‌ها مثل مي‌خواهند آيا:از بود عبارت درجه‌بندي
مثل شامل‌متغيرهايي ويژگيها اين مي‌شود؟ موفقيت ويژگيهاباعث اين آنها
هوش با كودكان.بود شوخ‌طبعي و هدف مشخص‌بودن اخلاقي ، شخصيت خلاقيت ،
مي‌دانستند ، باعث‌موفقيت آنچه و بود مهم برايشان كه بين‌ارزشهايي
خلاق كودكان شخصي ارزشهاي بين كه حالي مي‌ديدند ، در نزديكي ارتباط
بنابراين بود ، فاصله‌زيادي مي‌دانستند ، موفقيت عامل كه باارزشهايي
نمي‌دادنداز اهميت آن به اما بود روشن اين‌تفاوتها كودكان اين براي
.بود طبعي شوخ مي‌كردند متفاوت‌ارزيابي طور به گروه دو كه ارزشهائي
از خلاق افراد كه داده‌است نشان پژوهش‌ها از بسياري و يافته‌ها اين
رفتار تاثير تحت آنها.برخوردارند اجتماعي‌مستقلي رفتار و نگرش
زيرا.نمي‌كنند پيروي آنها روش از و نمي‌گيرند قرار مردم عامه
مستقل رفتار اصلي علت همين و مي‌باشد قوي بسيار آنها خودپنداري
حتي و كنند عمل مي‌دهند ، تشخيص خود كه آنگونه بتوانند تا آنهاست
:مي‌گويد (1959) تورنس.كنند تحمل راحتي به را كار ناگوار عواقب
مي‌دهد ، ارائه عادي محصولي‌غير يا ايده يك كه كودكي كلاسها ، بيشتر در
شجاع‌باشد خيلي بايد كودك ترتيب بدين قرارمي‌گيرد خطر يك معرض در
مسخره اغلب را ايده‌هايي اين‌چنين زيرا كند ، پافشاري ايده‌اش بر تا
.مي‌نمايند قلمداد عجيب و احمقانه و كرده
اصل ، پنج رعايت با خواست معلمين از ،(1960) تورنس ديگر مطالعه‌اي در
.شود داده پاداش خلاق‌دانش‌آموزان تفكر به
:از بودند عبارت اصل پنج
دانش‌آموزان سوالات به نمودن توجه -1
دانش‌آموزان خيالپردازي به نمودن توجه -2
.است ارزش عقايدشان‌با كه شود داده نشان دانش‌آموزان به -3
.شود ارزش‌يابي آنكه بدون گيرد انجام خودكار براي كار گاهي -4
.باشد نتيجه‌گيري و دلايل با ارزيابي -5
به را آنها و كرده‌اند درك را اصول كه داده‌اند نشان معلمين اكثريت
درصد اما 35 شدند تقويت واسطه بدين نيز دانش‌آموزان.گرفته‌اند كار
اين حاصل اطلاعات برمبناي بودند ، ناتوان اصول اجراي و درك در معلمين
نيازهاي حساس‌به غير اقتدارگرا ، :است شده ذكر آنها براي ويژگيها
به علاقه عدم انرژي ، فاقد به‌زمان ، مقيد دانش‌آموزان فكري و احساسي
.درسي‌رسمي موضوعات به اشتغال دانش‌آموزان ، در كنجكاوي‌عقلي توسعه
خاطر به معلمين بعضي‌از كه بود اين مطالعه اين نتيجه نهايت در
نمي‌توانند غيره و اجتماعي انتظارات از دركشان و شخصيتي ويژگيهاي
.دهند پاداش را خلاق تفكر
بحث ، روش طريق از معلمين‌خواست از ديگري مطالعه در تورنس بازهم
تجربه‌برتري با معلمين كنند ، تشويق را خلاق‌دانش‌آموزان نوشته‌هاي
آموزشي محيط يك در:است معتقد تورنس.داشتند روش ارائه در خاصي
كه دانش‌آموزاني.مي‌گردد تدريس مهارتهاي تابع بالقوه طور به دانش‌آموز
تمايل داشته‌اند ، مقاله و داستان نوشتن در ابتكار براي آموزشهائي
آموزش نوشتن روان براي اگر.مي‌دهند نشان بودن مبتكر براي بيشتري
خواهند چنين (نمايند ارائه مختلف‌زيادي جوابهاي يعني) باشند ديده
زيادي مقدار به فكري‌كلاس فعاليت كه دارد اين بر دلالت چنين‌نتايجي.كرد
.است معلم ابتكار تابع
معلم الگويي نقش
اهميت داراي دانش‌آموزان خلاقيت قدرت بودن بالا در نيز معلم الگويي نقش
افراد از بيشتر خيلي خلاق افراد داده‌اند نشان تحقيقات.است بسزايي
برخودار خلاق انگيزه از كه معلمي.موفق‌ترند خلاقيت پرورش در غيرخلاق
تقويت را خلاقيت فرايند هم و است بودن خلاق براي الگويي خود هم است ،
پيروي و اطاعت دانش‌آموزان از دارند كه نگرشي واسطه به آنهاميكند
بتوانند تا داد خواهند را لازم آزادي آنها به بلكه نمي‌خواهند ، محض
و نامعقول ظاهر به حتي و غيرمنتظره سوالات از.كنند ابداع و كشف خود
و مي‌پردازند آن پيرامون گفتگو و بحث به و مي‌كنند استقبال آنها عجيب
توانائي مي‌دهند ، فرصت دانش‌آموزان به مناسب محيط آوردن فراهم با
توسعه موجب آنچه مي‌كنند تلاش نهايت در و سازند متحقق را خويش بالقوه
كار به و بشناسند را مي‌گردد خودشان هم و دانش‌آموزان در هم خلاقيت
خود احساس آزاد بيان با معلمان است معتقد (1989) آمابيل.بگيرند
براي مناسبي مي‌توانندالگوي امور ، به كنجكاوي و شادي عشق ، مانند
.باشند كودكان
شاگرد و معلم عاطفي روابط
در مطمئن و صميمي جوي وجود مستلزم خلاقيت رشد براي مساعد شرايط ايجاد
نظر اظهار به كلاس در آسودگي با بتواند بايد دانش‌آموز.است درس كلاس
.نمايد مطرح دارد ، ذهن در كه را سوالي هر نگراني بدون و بپردازد
نقش واحترام علاقه با توام و صميمانه روابط است داده نشان تحقيقات
كه مربياني:است معتقد (1988) آمابيل.دارد دانش‌آموز خلاقيت در موثري
خود كه مي‌دهند دانش‌آموزان به را خلاق توانايي توسعه براي لازم استقلال
.هستند قائل زيادي احترام دانش‌آموزان براي و ندانسته ، كامل را
.دارد ارزش حافظه از بيش فكر خلاق ، كلاسهاي در:مي‌گويد (1986) والاس بل
دانش‌آموز تا مي‌سازد برقرار آزادي و رواني امنيت بين تعادلي معلم
كلاس در حاليكه در.است كننده تسهيل و هدايت‌گر معلم.كند ريسك بتواند
نيازهاي به غيرحساس زمان ، بند در سخت است ، مقتدر معلم غيرخلاق ،
.است اطلاعات دادن و نظم به مقيد و دانش‌آموزان احساسي
آموزشي روابط
مستقيم دانش‌آموزان‌ارتباط خلاقيت رشد با ياددهي و آموزشي شيوه‌هاي
در برانگيزاننده و موقعيت‌هاي‌پويا ايجاد با مي‌تواند معلم.دارد
توانائيهاي و علائق به توجه با تا كند ياري را دانش‌آموزان يادگيري
براي لازم زمينه ترتيب بدين و بزنند يادگيري و تجربه به دست خويش
در كه آموزش سنتي شيوه‌هاي با يا آورد فراهم آنها در را خلاقيت ظهور
بين از را دانش‌آموزان خلاقيت انگيزه دارند ، منفعل نقش دانش‌آموزان آن
.ببرد
براي زيادي‌كه محدوديت و انعطاف‌ناپذير ساختار با سنتي شيوه‌هاي
محفوظات و معلومات برانتقال تكيه با همچنين مي‌شود ، قائل دانش‌آموزان
مي‌كند ، سلب يادگيري از را اكتشاف و ابتكار فكري ، رشد هرگونه امكان
ارتباط بيروني مسائل و آموخته‌هايش بين دانش‌آموزنمي‌تواند چنانكه
با فعال‌تدريس روش يا باز پرورش و آموزش سبك كه حالي در.برقراركند
به برنامه‌ها ، و كارها دائمي‌بر نظارت عدم و دانش‌آموزان به آزادي دادن
ترتيب بدين.بپردازد مسائل وكشف جستجو به تا مي‌دهد ، فرصت او
به و دروني انگيزه‌هاي و مي‌گردد دخيل فراينديادگيري در خود دانش‌آموز
.مي‌يابد افزايش او در خلاقيت بروز آن‌امكان دنبال
رشد در تنها پرورش‌نه و آموزش سنتي شيوه‌هاي كه معتقدند محققين اغلب
زمينه اين در جدي و اساسي مانع بلكه نمي‌نمايد كمكي كودكان خلاقيت
(جوي ميلگرام 1989 ، 1990 تورنس 1968 ، آمابيل 1989 ، )مي‌شود تلقي
محيطي امكان درحد نظام ، محدوديت‌هاي عليرغم معلمان اگر اين ، بنابر
واكتشافي فعال آموزشي روشهاي از و كنند ايجاد كلاس در مطمئن مناسبو
قواي از بهره‌برداري راجهت خويش دانش‌آموزان نمايند ، استفاده كلاس در
.كرده‌اند ياري خويش خلاق
معلمان براي كاربردي پيشنهادات
اينكه شدبراي اشاره آن به متن در تاكنون كه نكاتي علاوه‌بر معلمان
باشند ، داشته دانش‌آموزان خلاق قواي برانگيختن جهت در كلاسي بتوانند
:نمايند توجه نيز نكات اين به بايد
.نمايند طرح بحث‌انگيز سوالات تدريس ، حين در -1
را كتاب ياموضوعات شده تدريس مطالب بخواهيد ، دانش‌آموزان از -2
.نمايند تحليل و تجزيه و نقادي
اجتناب حدامكان در دارد ، معين جواب يك تنها كه سوالاتي طرح از -3
.كنيد
به و طرح‌كنند مسئله‌اي يا سوال خود بخواهيد دانش‌آموزان از گاهي -4
.بينديشند آن پاسخ
.ببريد را استفاده نهايت گفتگو و بحث روش از -5
داراي آن به‌كميت نسبت يادگيري كيفيت كه دهيد نشان دانش‌آموزان به -6
.است بيشتري ارزش
.استقبال‌نمائيد دانش‌آموزان بي‌ربط ظاهرا و عجيب سوالات از -7
.احترام‌بگذاريد دانش‌آموزان پيشنهادات و عقايد نظريات ، به -8
كنيد بي‌اعتنايي پرداخت ، آن حفظ به مطلب درك جاي به دانش‌آموزي اگر -9
.نمائيد تشويق را او نمود درك را مطلب كه زماني و
مستقل طور به دانش‌آموزان كه كنيد تعيين آزادي تكاليف گاهي -10
.نمايند عمل و انتخاب
.كنيد تقويت و ايجاد دانش‌آموزان در را جستجو و تحقيق روح -11
دقت به مطرح‌مي‌شود كه مسائلي درباره بدهيد فرصت دانش‌آموزان به -12
.نمايند فكر
شركت جريان‌يادگيري در فعال طور به بدهيد فرصت دانش‌آموزان به -13
به و شوند مواجه اطلاعات شخصابا دانش‌آموزان است لازم گاهي كنند ،
.يابند دست يادگيري
.پايه‌ريزي‌نمائيد قبلي تجارب برحسب را تدريس فعاليت -14
تادانش‌آموزان كنيد ايجاد تنش و فشار بدون آزاد ، محيطي كلاس در -15
.بپردازند گفتگو و بحث سوال ، به راحتي به
.نمائيد تقويت را دانش‌آموزان نفس به اعتماد -16
.كنيد پرهيز شدت به دانش‌آموزان بين رقابت ايجاد از -17
.كنيد تقويت را دانش‌آموزان تخيل قدرت -18
و كارهاي‌دانش‌آموزان نمودار ، تصاوير ، مانند بصري محركات از -19
.كنيد استفاده كلاس در غيره
زندگي واقعيت‌هاي با را درسي مسائل ارتباط دانش‌آموزان نمائيد سعي -20
براي راه‌حلهايي كنيد تشويق را آنها دروس تناسب به گاهي.نمايند درك
.بيابند اجتماعي مسائل
.بنمائيد را استفاده حداكثر آموزشي كمك وسائل از -21
حسيني افضل‌السادات دكتر
