پنجم ، شماره 1429 سال دسامبر 1997 ، آذر 1376 ، 9 شنبه 18 سه
|
|
دانش شناختي روش ديدگاه يازده
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
(آخر بخش) اسلام جهان در علوم طبقه‌بندي
كه هستند دانشهايي فلسفي ، علوم خلدون ، ابن شناختي روش ديدگاه در
دلايل اقسام با و آنهاپي‌مي‌برد به خويش انديشه و طبيعت برحسب انسان
آنها سوي به خود ادراكات و وسيله‌مشاعر به تعليم انواع و براهين و
به مستند كه دانشهايي:از عبارتند وضعي و علوم‌نقلي و مي‌گردد رهبري
.نيست مجالي آنها در را عقل و است شرع ازواضع خبر
اسلامي دانشمندان نزد در دانش بخش‌بنديهاي گذشته ، شماره در:اشاره
روش ديدگاههاي برجسته‌ترين در پژوهش به شماره اين درگرديد بررسي
و ديدگاهها است ، شده پرداخته مسلمان دانشوران ديدگاه از دانش شناختي
كه...و ابن‌خلدون خوارزمي ، ابن‌سينا ، فارابي ، چون دانشمنداني نگرشهاي
از بشري ، رشته‌هاي‌دانش از يكي در نكته‌سنجي و كاوي ژرف با كدام هر
بايد ، را بزرگان اين رازناموري بي‌گمان.گشتند روزگاران همه سرآمدان
در فرزانگي ، و دانش بنيانهاي در علمي و روشهاي‌كل‌نگر كاربست بر افزون
امامان‌جست ، و پيامبر گفتار و سنت قرآن ، در آنان دقيق وتوجه ژرف‌بيني
راستين شرايط به‌بيان دستمايه‌ها ، اين از بهره‌گيري با كه گونه‌اي به
.پرداختند انسان مادي و مينوي زيست
با اسلام آغازبرخورد همان از اسلامي ، دانشوران شناختي روش ديدگاههاي
انساني دانش گوناگون سويه‌هاي و گرفته پي نوجويانه شيوه‌اي به دانشها ،
برجسته پرسمان اما ، .شد پژوهيده غربيان ، روشهاي از متفاوت تجربي و
هريك كه بود شناختي روش ديدگاههاي پيشرفت روند و زمينه ، تكامل اين در
توانمندي و درگسترش خود ، پيشينيان از بهره‌گيري با اسلام فرهيختگان از
ديدگاههاي از علمي و كارا زنجيره‌اي‌شكوفان ، با ما چنانكه كوشيدند ، آن
پسين ، دوره‌هاي در كه مي‌گرديم آشنا..و تاريخي ، موسيقايي فلسفي ،
.بگيريم سراغ مي‌توانيم كمتر را نمونه‌هاي‌آن
.مي‌نماييم جلب مطلب اين دنباله به را ارجمند خوانندگان توجه
معارف سرويس
رفيعي‌مرودشتي علاء:نوشته
و كرده‌اند كوشش علوم طبقه‌بندي راه در كه نامداري دانشمندان به اكنون
:مي‌كنيم اشاره اختصار به نوشته‌اند موضوع اين در كتابهايي
حكيم ، (ق/874950م 339-260) فارابي طرخان محمد محمدبن ابونصر:الف
يوناني ، زبانهاي به كه معلم‌ثاني به ملقب و رياضيدان فيلسوف ، طبيب ،
در كه است كساني نخستين از وي.داشت تسلطكامل فارسي و تركي سرياني ،
وموثرترين قديمي‌ترين از يكي غراضها با التعريف و احصاءالعلوم كتاب
فهرستي تنها كه اين با كتابوي.است كرده ارائه را علوم طبقه‌بنديهاي
مدل يك ساختن در كوششي را آن مي‌توان است‌ولي داده دست به را علوم از
راقدمي احصاءالعلوم كتاب بايد گرچه دانست ، علوم درتقسيم‌بندي طرحي و
كه داشت دور ازنظر نبايد اما آورد ، شمار به فلسفي علوم طبقه‌بندي در
و فقه عرب ، شناسي زبان اسلامي‌شامل علوم به كتاب ، آخر و اول فصول در
نمي‌توان اثري تاريخ علم از طبقه‌بندي دراين.است پرداخته نيز كلام
علوم و خواب تعبير ،(شيمي) كيميا علوم از شگفتي كمال با چنانكه يافت
علوم اين مورد در خود كه اين با نيست ، اثري كتاب اين در نيز غريبه
در كه نيز استدلالي‌تر فيلسوفان ديگر گويا.است نوشته رساله‌هايي
در را علوم اين كه كردند ، تبعيت او از كردند ظهور بعد قرنهاي
متفكران از بسياري در فارابي ، تقسيم‌بندي.نكردند وارد خود طبقه‌بندي
را تاثير اين نشانه‌هاي و افتاد موثر بسيار نيز وي از پس اسلامي
و رشد ابن غزالي ، سينا ، ابن درطبقه‌بندي تغيير اندكي با مي‌توان
.كرد مشاهده خوبي به ديگران
كتاب اين از ما قصد:است‌كه نوشته مقدمه‌احصاءالعلوم در فارابي
علوم دراين كه مطالب از برخي معرفي همچنين مشهوراست ، علوم شمارش
اين وي.علوم اين فرعي شاخه‌هاي اصناف‌و و اجزاء معرفي و است آمده
.است آورده خود كتاب از فصل درپنج را علوم
است نوشته اصلي علوم اجمالي شمارش از پس خود كتاب مقدمه در فارابي
ميان مقايسه‌اي كه بود خواهند قادر افراد كتاب اين مطالعه با كه
قويتر ، برتر ، علوم اين از كداميك كه بدانند و دهند انجام علوم
.(ص 54).است ضعيف‌تر آنها از وكداميك است موثق‌تر و نافع‌تر
چهارم قرن ايراني حكماي از عده‌اي گويا:الوفا خلان و الصفاء اخوان:ب
اسلام دين و يوناني حكمت سازي نزديك در خواسته‌اند كه ميلادي دهم /هجري
شناخته درستي به آنان واقعي شخصيت بردارند را قدم‌ها استوارترين
اين به آنان از چند تني اسامي توحيدي ابوحيان از نقل به اما.نيست
المقدسي ، به معروف بستي نصر محمدبن ابوسليمان:است شده ذكر شرح
مهرجاني ، يا نهرجوري ابواحمد زنجاني ، هارون بن علي ابوالحسن
و دانش در آنان همگي كه رفاعه زيدبن و عوفي راميناس بن علي ابوالحسن
راهنماي عنوان به عبدالله احمدبن شايد و بوده‌اند آوازه بلند بينش
علمي و عملي فلسفه اجزاء جميع در رساله اينان 52.است بوده آنان
رارسائل آن همه و نهادند جداگانه فهرستي را آن و نمودند تصنيف
منطقي ، علوم مسائل كليه شامل رسائل ايننهادند نام الصفاء اخوان
(ببعد قفطي ، 58 الحكما ، اخبار) است عملي حكمت و الهي طبيعي ، رياضي ،
طبقه‌بندي به خويش هفتم رساله در الصفاء ، اخوان نويسندگان‌رسائل
:نموده‌اند تقسيم دسته به3 را آنها و پرداخته‌اند خويش زمان علوم جميع
كه علومي يعني كلمه ، اعم معناي به آداب همه شامل رياضي ، علوم -1
.است ضروري جهان اين زندگاني براي آنها بر آگاهي
شاخه‌هاي وشامل بوده لازم جهان آن رستگاري براي كه وضعي ، شرعي علوم -2
.مي‌شوند تصوف و مذهبي علوم گوناگون
سنت بر بنا كه نظري رشته‌فلسفه چهار شامل حقيقي ، فلسفي علوم -3
علم وبه است ، شده داده اختصاص رياضيات به مكان‌نخست فيثاغورثي
شده ذكر آخرت علم آن از پس و پرداخته‌شده الهي فصل‌علوم در سياست
و مي‌باشد الصفاء اخوان به مختص طبقه‌بندي گويا طبقه‌بندي اين.است
در ادبيات تاريخ) نكرده‌اند پيروي آن از ديگر مسلمان دانشمندان
حسين ترجمه خوارزمي ، العلوم مفاتيح با 322-صفا ، 1/319 ايران ،
اخوان طرح (ص ، 77 فارسي ، دائره‌العمارف دوم ، و بيست ص مقدمه ، خديوجم ،
.آورد شمار به فلسفي طبقه‌بندي نوعي رامي‌توان الصفا
/ق حدود 387 متوفي) خوارزمي كاتب يوسف احمدبن محمدبن ابوعبدالله:ج
را آن تاليف سال گويا كه العلوم معروف‌مفاتيح كتاب نويسنده (م 997
در.زده‌اند تخمين م تا 991 976/ ق تا 381 سالهاي365 بين
و شريعت علوم) اصلي دسته دو به علوم تمامي خوارزمي مفاتيح‌العلوم
فروع و شاخه‌ها داراي يك هر كه (ملتها ديگر و يوناني علوم و عربي ،
.شده‌اند تقسيم هستند ، مختلفي
طبيب فيلسوف ، (م 1037/ ق متوفي 428) سينا ابن ابوعلي الرئيس شيخ:د
و نظري حكمت ابواب جميع در كه اسلام ، جهان حكماي بزرگترين جمله از و
.بود صاحبنظر و تاليف داراي علوم رشته‌هاي ديگر و عملي
جزئي با اين‌كار علوم ، طبقه‌بندي در وي كوششهاي نخستين و فارابي از پس
و دركتابهاي‌شفا سينا ابن توسط بعد ، قرن در تكامل ، و تغيير
افتخار و شد دنبال العلوم اقسام في ورساله علائي دانشنامه
نصيرالدين خواجه سپس و ابن‌سينا به طبيعي‌نخست علوم تحليلي تقسيم‌بندي
به چهاردسته به را فلسفه علوم كتابشفا در ابن‌سينا.بازمي‌گردد طوسي
كه الهيات ، -رياضيات ، 4 -طبيعيات ، 3 -منطق ، 2 -كرد1 تقسيم شرح اين
خويش كتابديگر در اما بود ، ارسطو براساس‌نظريه تقسيم‌بندي اين
.كرده‌است مطرح را حكمت پنجگانه علوم جزئيات و اصول دانشنامه‌علائي
شرح اين به را علوم العلوم في‌اقسام ورساله كتابهاي‌شفا در وي
اساسي بخش دو به را علوم تمامي نخست او:است كرده طبقه‌بندي و تقسيم
به را آنها از يك هر سپس و نموده تقسيم عملي علوم و نظري علوم
:است كرده مختلفي‌تقسيم شاخه‌هاي
بخش علم‌الطبيعه ، يا طبيعيات اول بخش:است بخش سه داراي نظري علوم
به علم ابزار از را منطق اومابعدالطبيعه سوم بخش رياضي ، علوم دوم
.است آورده شمار
.(1170م/ق از 573 پيش تاليف) النجوم دراري و العلوم يواقيت- هـ
در علم فنون از فن سي بر يواقيت‌مشتمل متن.است ناشناخته آن مولف
سئوال داراي 12 فصل هر يعني.است (له.مس)پاسخ و پرسش شصت و سيصد
و اسلامي‌دارد علوم به اختصاص نخست بخش:مجزاست بخش دو كتابشامل:است
و فقه به اسلامي ميان‌علوم از كه مي‌گيرد ، بر در را كتاب عمده قسمت
مذهبي علوم عنوان تحت را تصوف وي‌علم است ، پرداخته بيشتر قرآني علوم
.دارد اختصاص نظري فلسفه رشته‌هاي به عمدتا دوم‌كتاب بخش است ، آورده
يواقيت)دانست مذهبي علوم طبقه‌بندي نوعي مي‌توان را يواقيت كتاب
(ص 57 پژوه ، دانش تحقيق العلوم ،
مفسر ، (م 1210/ق متوفي 606)الحسن عمربن محمدبن رازي ، فخرالدين -و
كه نام‌آورايراني دانشمند و طبيب شاعر ، اديب ، فقيه ، حكيم ، متكلم ،
.بود دست چيره علوم از بسياري در
از مي‌باشد علم شامل 60 كرده تاليف فارسي به كه وي العلوم كتابجامع
كتاب مقدمه در اومينامند نيز ستيني ياجامع راستيني آن اين‌رو
كتابي تاليف به تصميم خوارزم به سفر آستانه در كه است نوشته خود
جمع‌آوري فروع و اصول در نقلي ، و عقلي از علوم همه آن در كه گرفت
راحدائق آن كه نوشت نيز العلوم ازجامع پس ديگري كتاب او.كند
در رازي فخرالدين علوم طبقه‌بندي طرح.ناميد الاسرار حقائق في الانوار
با مذهبي علوم شامل اول قسمت.است اصلي قسمت دو شامل العلوم جامع
شيوه به كه عرب ادبيات و شناسي ، زبان بي‌تاريخ ، و آن متعدد شاخه‌هاي
پرداخته فلسفي علوم به دوم قسمت در.است اسلامي علوم معمول طبقه‌بندي
پيشين دانشمندان نسبت به او.است اول قسمت از گسترده‌تر مراتب به كه
.است پرداخته طبيعي فرعي علوم از بيشتري تعداد به علوم طبقه‌بندي در
مربوط فصول و است پرداخته عملي فلسفه به وي نظري فلسفه علوم از پس
تشكيل را ديگري مستقل گروه نيز الملوك ، آداب و دعاها آخرت ، به
.مي‌پذيرد خاتمه كتاب درباره‌شطرنج فصلي با سپس و مي‌دهند
نجوم رياضي ، بزرگ دانشمندان از (م 1273) طوسي ، نصيرالدين خواجه ـ ز
مشهورترين.مراغه رصدخانه موسس و مغولان حكومت وزراء از و حكمت و
سخنان نيكويي غايت در كه است ناصري كتاباخلاق فارسي در وي اثر
و شرح را متقدمين آراء و كرده جمع عملي حكمت رادر ارسطو و افلاطون
:است اين‌شرح به علوم از وي طبقه‌بندي.است نموده رد را شبهات‌متاخرين
سپس.است كرده تقسيم عملي حكمت و علمي حكمت بخش دو به را حكمت وي
مخالطت آنچه به علم يكي:تقسيم‌نموده شاخه دو به نيز را نظري حكمت
ماده مخالطت به احتياج آنچه به علم نبود ، ديگري او وجود شرط ماده
بخش دو به نيز را دوم دسته.بود نتواند موجود بودن‌آن و دارد
آن وتصور تصقل در شرط ماده مخالطت اعتبار آنچه اول بخش:كرده‌است
.باشد ماده‌معلوم مخالطت اعتبار به آنچه دوم بخش و نباشد ،
علوم دوم اول‌مابعدالطبيعه ، :مي‌شود قسم سه نظري حكمت طرح بنابراين
و فروع بر مشتمل خود نيز سه اين از يك هر كه طبيعيات ، سوم و رياضي
.خوانند فروع را برخي و اصول را آنها از بعضي كه است ديگري شاخه‌هاي
به فن دو داراي مابعدالطبيعه يعني است فن دو داراي اول علم اصول اما
:است شرح اين
كه كلي امور معرفت -خوانند ، 2 الهي علم را آن كه خداوند موافقت -1
.مي‌نامند اولي فلسفه را آن
.نجوم ، 4. عدد ، 3 علمهندسه ، 2.است1 نوع چهار رياضيات اصول و
جبر علم مزايا ، مناظر ، علم:عبارتنداز علم اين فروع.موسيقي يا تاليف
.آن ومانند جراثقال علم و مقابله و
و كون.عالم ، 3 و سما.طبيعي ، 2 سماع.است1 نوع طبيعيات 8 اصول و
معرفت.حيوانات ، 8.نباتات ، 7.مادن ، 6.علوي ، 5 آثار.فساد ، 4
:عبارتنداز آنها از برخي كه است بسيار علم فروع‌دين ناطقه ، نفس احوال
.آنها مانند و فلاحت نجوم ، طب ، احكام
منزله به حقيقت در و است چيزها دانش كيفيت دانستن به مقصور منطق علم
.است ديگر علوم تحصيل ادات و مقدمه
.است مدن سياست و منزل تدبير اخلاق ، تهذيب:قسمت سه شامل عملي حكمت و
(ص 3740 مقدمه ناصري ، اخلاق)
121311/ق متوفي 710) شيرازي مسعود ضياءالدين محمودبن قطبالدين.ح
دانشمند يك ابن‌سينا چون كه برجسته‌شيراز طبيب و فيلسوف دانشمند ، (م
/ق تا 705 سالهاي 693 بين احتمالا وي..دره‌التاج كتاب.بود حرفه‌اي
تا دره‌التاج در قطبالدين طبقه‌بندي طرح.است شده تاليف م 1294تا 1306
كتاب اين.است فارابي احصاءالعلوم و ابن‌سينا طرح‌شفاي يادآور حدودي
به كه الهيات و رياضي ، حكمت طبيعي ، حكمت درمنطق ، است مجموعه‌اي
اين‌كتاب.است پرداخته علوم طبقه‌بندي به آن در و شده فارسي‌تنظيم
طبقه‌بندي طرح با است‌و ابن‌سينا علائي ازدانشنامه مفصل‌تر به‌مراتب
فلسفي علوم به طولاني مقدمه‌اي اودر.است متفاوت دانشنامه در ابن‌سينا
حكمت رشته چهار به بوعلي شفاي كتاب شيوه به پرداخته‌و مابعدالطبيعه و
اولي به‌فلسفه را مستقل فصلي وي معمول رسم برخلاف اما نظري‌مي‌پردازد ،
از گويا كتاب اين قطبالدين‌در.نيست الهيات بخش جزء كه داده اختصاص
خود كتاب موخره دو.است كرده استفاده او وشاگردان اشراق شيخ تصنيفات
.است پرداخته تصوف علم و حكمت يا كلام به‌علم
:است نموده تقسيم بخش سه به را نظري حكمت آغاز در او
.اولي فلسفه.الهي20 علم.شامل1 (اعلا علم) مابعدالطبيعه:الف
.(اسفل علم) طبيعي:ج.(اوسط علم) رياضي:ب
.است كرده بيان را فرعي و اصلي علوم تقسيمات سپس
و فيلسوف (م 1353/ق متوفي 753) آملي محمود محمدبن شمس‌الدين.ط
مدرسه در (ق 703716) الجايتو زمان در كه ايراني ، شيعي دانشمند
ايجي عضدالدين قاضي سنت‌مانند اهل علماي با و مي‌كرد تدريس سلطانيه
در گويا كه است وي‌نفائس‌الفنون كتابمعروف.است داشته نيز مباحثاتي
و جمع‌آوري درپي رازي فخرالدين چون نيز آملي.است تاليف‌شده ق 740
طرح از كار اين در و بوده زمان آن رشته‌هاي و علوم جميع طبقه‌بندي
جاي به وي امااست كرده پيروي رازي فخرالدين طبقه‌بندي‌جامع‌العلوم
و.است داده قرار بررسي مورد را علمي رشته صد حدود علوم از رشته شصت
و (اسلامي علوم يعني) اواخر علوم:مشخص گروه دو به صريحا را آنها
زمان شيوه به آملي.است كرده تقسيم (فلسفي علوم يعني) اوائل علوم
خاتمه فلسفي علوم به و نموده آغاز اسلامي علوم با را خويش كتاب خود
رازي ترتيبجامع‌العلوم با اول‌نفائس‌الفنون قسمت ترتيب.است داده
آغاز ادبيات و زبان‌شناسي رابا خود كتاب آملي زيرا.متفاوت‌است
كلام‌پرداخته علم به‌ويژه مذهبي ذكرعلوم به نخست رازي ولي نموده
مربوط كه دوم قسمت در.دارد هم با اختلافاتي مواردنيز بقيه در.است
.به‌چشم‌مي‌خورد رازي و آملي طرح ميان تفاوتهايي نيز است فلسفي علوم به
مراتب سلسله به را دانش كاذب تقسيم‌بندي كه است كسي نخستين گويا آملي
حيطه به ترتيب اين به وداد قرار ترديد مورد فرعي و اصلي علوم
ساخت ، مجزا را علم هر عملي جنبه آملينهاد گام علم از نويني برداشت
براي را راه و ريخت درهم را علوم ميان سنت‌تقارن‌يابي وي كار اين و
دو به را كتابخود او.نمود باز نويني طبقه‌بندي و جديد يك‌تقسيم‌بندي
متضمن 85 كه است اواخر درعلوم اول قسم:است نموده تقسيم اصلي قسمت
معرفي به قسمت اين در يعني است نهاده شش‌نيز و سي را آن كه است علم
اوايل علوم در كه دوم قسم.است پرداخته اسلامي ومعارف علوم انواع
فروع رياضي‌و اصول نظري ، حكمت عملي ، حكمت شامل علم متضمن 75 است‌كه
.است طبيعي
عهد از اواخرپس علوم دوم قسم:مي‌گويد اواخر علوم مورد در او
.است آمده پديد (ص)پيامبر
مورخ و حكيم اديب ، ،(م 1406/ق متوفي 808) ابن‌خلدون عبدالرحمن.ي
نوشته تاريخ‌خويش بر كه است مديون‌مقدمه‌اي وي شهرت اسلامي ، نامدار
شده ، تاليف اسلام تاريخ دوره فعالترين پايان كه‌در وي مقدمه است ،
مورخ و دانشمند مشاهدات و تفكر نماينده كه دارد علوم از تحليلي
و مطالعه مورد خود زمان تا را تاريخ دوره يك سراسر كه است موشكافي
نيز اسلامي علوم و هنرها در اواست داده قرار بررسي
نشان آنهارا از يك هر هدف و چشم‌انداز و دارد بررسيهاي‌تيزبينانه‌اي
مورد گذشته قرن چند در ترتيب چه به اسلامي فنون و علوم كه است ، داده
دوره مدارس در وي طبقه‌بندي اصول.است مي‌گرفته قرار مطالعه و تحصيل
كه رشته‌هايي و موضوعات همه اگرچه.بوده قبول مورد آن از پس و خودش
درواقع.است نمي‌شده تدريس مدارس آن در آمده طبقه‌بندي اين در
علوم تقسيم‌بندي‌نهايي دانشمندان ، از برخي را ابن‌خلدون علوم طبقه‌بندي
.دانسته‌اند اسلام در
طبقه‌بندي در اصل‌خويش معاصر ، علوم به‌عنوان مقدمه از فصلي در ابن‌خلدون
در اسلامي گذشته دانشمندان برخلاف او.است كرده بيان را علوم
علوم ميان يا و غيرفلسفي و فلسفي علوم ميان را تضاد خويش تقسيم‌بندي
ميان رويارويي در را تضاد اين او بلكه نمي‌داند ، واواخر اوايل
احكام از برگرفته بحث غيرقابل علوم و انديشه ازطريق اكتسابي علوم
از برگرفته و انسان طبع جزو كه را فلسفي حكمي علوم وي.مي‌داند ديني
مي‌گيرد مايه احكام‌دين از كه وضعي نقلي علوم از است ، انساني انديشه
.است كرده جدا
افزون از كه كرده مطرح عقلي علوم به‌عنوان را فلسفي علوم خلدون ابن
اما مي‌باشد ، فرعي علوم از تعدادي شامل و نظري فلسفه رشته چهار بر
مورد در و.است پيشين نويسندگان از كمتر نزدابن‌خلدون علوم اين تعداد
.است ننموده عملي فلسفه به اشاره‌اي اصولا ديگران برخلاف فلسفي علوم
نقلي و فلسفي ، عقلي:به علوم تقسيم علوم‌با از ابن‌خلدون طبقه‌بندي
برحسب انسان كه است فلسفي‌دانش‌هايي علوم ;آغازمي‌گردد وضعي و
براهين دلايل‌و اقسام با و مي‌برد پي به‌آنها خويش انديشه و طبيعت
رهبري آنها به‌سوي خود ادراكات و مشاعر به‌وسيله تعليم انواع و
از خبر به مستند كه دانشهايي عبارتنداز وضعي نقلي علوم و.مي‌گردد
دو اين شرح به ويسپسنيست مجالي آنها در را عقل و است شرع واضع
.است پرداخته قسمت
دانشمندان از (1561م/ق متوفي 968) مصطفي احمدبن كبري‌زاده ، طاشك
وي‌مفتاح كتاب و بود ، علوم‌صاحبنظر از بسياري در كه اسلامي بزرگ
و طبقه‌بندي در كتابها جامعترين و كاملترين مصباح‌السياده‌از و السعاده
فنون‌گوناگون و علوم از رشته خويش 150 كتاب در او.است تقسيم‌علوم
تركي به را كتاب اين وي پسردادهاست شرح را اسلام جهان در رايج
داد افزايش علمي رشته به 500 را آن در مندرج علوم تعداد و كرد ترجمه
خود ، كتاب مقدمه در كبري‌زاده طاش.ناميد العلوم راموضوعات آن و
طول در علوم تقسيم‌بندي كتاب بهترين و جامعترين را خويش طبقه‌بندي
را علوم كليه طبقه‌بندي اين در وي.است كرده معرفي اسلامي تمدن تاريخ
ديگري فروعات به بخش‌ها اين از يك هر كه نموده تقسيم اصلي بخش به 7
:مي‌گردند تقسيم
.آن فروع و خط به مربوط علوم ـ
.آن فروع و الفاظ به متعلق علوم ـ
.آن فروع و منطق ـ
.آن فروع و عقلاني و حكمي علوم ـ
.آن فروع و عملي حكمت علوم ـ
