ششم ، شماره 1454 سال ژانويه 1998 ، دي 1376 ، 8 شنبه 18 پنج
|
|
فكري گوناگون نحله‌هاي و اسلام
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
حاضر قرن در اسلامي گوناگون طيفهاي به نگاهي
:اشاره
به‌نام سميناري در گذشته سال فكري گوناگون نحله‌هاي و مقاله‌اسلام
سخنراني قالب در خاورميانه و اروپا ;شونده دگرگون جهان در اسلام
گوناگون شاخه‌هاي و مذاهب بخواهد ايران در كسي اگر قطعا.شد ارائه
مراجعه آن نظير كتابهايي و شهرستاني نحل و به‌ملل بشناسد را اسلام
و عنايت حميد شادروان آثار نيز معاصر گرايش‌هاي فهم براي حتي مي‌كند ،
را اسلام جهان مقاله اين نظير مطالبي اما ;است موجود دانشوران ديگر
نگاه اين نادرستي يا درستي تحليل و مي‌دهدنقد نشان ديگران چشم از
.باشد خدايارشان كه است منتقدان كار
معارف سرويس
(كاليفرنيا دانشگاه سياسي علوم استاد) دكمجيان.اچ.آر:نويسنده
صدري محمود:مترجم
اسلام گوناگون چهره‌هاي
واعتقادي تمدن عنوان به ساله‌اش چهارصد و هزار تاريخ طول در اسلام
قرائت‌هاي‌متفاوتي آن از و گرفته خود به گوناگوني اشكال جهاني ،
اندر نسل خود از پيش اديان پيروان مانند مسلمانان ، .است شده ارائه
خود روحي ومقتضيات اجتماعي وضع تاريخي ، بستر با منطبق را اسلام نسل ،
عمل و تفكر اعتقادات ، گوناگوني.گرفته‌اند كارش به و دريافته‌اند
سنتي قالب در بود ، گرفته شكل آنان تاريخ در كه مسلمانان اجتماعي
ميان در فرقه ، يا ملت هفتادوسه مفهوم پيدايش كه يافت بروز آسماني
(1).مي‌آيد شمار به آن عيني ترجمان اسلامي امت
معاصر بحراني وضع
به‌ميراث است واكنشي معاصر دوران در اسلامي نهضتهاي و گروهها تنوع
از گذشته قرن سه طي.متجدد جهان با اسلامي جامعه مسائل تقابل و گذشته
اسلام جهان پيكر مهلكي‌بر ضربات قدرتمند ، خارجي و داخلي نيروهاي ناحيه
برابر در ايرانيان وقدرت عثماني خلافت دوران اين در.است شده وارد
اسلامي قدرتهاي زوال همين ;فروخسبيد اروپا فرهنگي سيطره و سياسي قدرت
عربها ، ايرانيان ، تركها ، ميان گرايانه‌در ملي جنبش‌هاي پيدايش به
ميلادي دهه 50 در عربي ملي‌گرايي.غيراسلامي‌انجاميد اقليتهاي و كردها ،
انگليس ، سيطره و اسرائيل تاسيس به واكنش ودر عربيسم پان قالب در
رهبري با كوشيد عربيسم پان.يافت بروز منطقه فرانسه‌بر و امريكا
رقابت اثر بر اما ;كند متحد را عربها سوريه ، بعث وحزب جمال‌عبدالناصر
ژوئن جنگ در اسراييل از اعراب شكست و غربي‌ها مداخله رهبران‌عرب
.ماند 67ناكام
در دولتي سوسياليسم ناكام تجربه و عربيسم پان غيرديني جنبش شكست
در بحران اين ;شد منجر عميق و دنباله‌دار بحراني به عربي كشورهاي
آنان هويت بحران بتواند كه واداشت جانشيني جستجوي به را عربها نهايت
قرائت:باشد آنان اجتماعي و سياسي عمل راهنماي و كند حل را
خود گمشده براي عرب جهان كه بود پاسخي اسلام از بنيادگرايانه
(2)يافت
هريك‌از كه دارد پيوسته هم به بحران شش معاصر دوران در عرب جهان
-از1 عبارتند بحرانها اين.مي‌كند تشديد را بحرانها ديگر آنها
طبقاتي مبارزه -نخبگان 4 بي‌كفايتي -مشروعيت 3 بحران -هويت 2 بحران
(3)فرهنگي بحران -نظامي 6 بنيه ضعف -5
است ، نحله‌هاي دوانده ريشه عرب جهان در كه بحرانها اين از هريك براي
متفاوتي راه‌حلهاي و پاسخ‌ها آنها ، غيرديني مخالفان و اسلامي مختلف
سياسي ، نهضت‌هاي‌اسلامي و تشكلها كشاكش ، اين براثر.داده‌اند ارائه
عرب كشورهاي وسياسي معنوي اجتماعي ، حيات برشكل‌گيري و يافته فزوني
تازه‌اي قرائت‌هاي موجد اين‌نحله‌ها ، از برخي.است نهاده سزايي به تاثير
روي اسلام تاريخ نخستين سده‌هاي ديگربه بسياري اما شده‌اند اسلام از
دوران آن به مربوط وگرايشهايي اعتقادات احياي به و آورده
عمده اسلامي سازمانهاي و نحله‌ها ، گرايشها و 2 جدولهاي 1.پرداخته‌اند
پديد اسلامي -عربي جوامع معاصر به‌بحران‌هاي پاسخ در كه مي‌دهد نشان را
.آمدند
:اسلامي گوناگون طيفهاي
تحليلي مطالعه‌اي
چهره‌هاي كه معاصر نهضتهاي و گرايشها به است كلي نگاهي نمودار 1
تعينات قالب در را دين اين در بيداري پديده و اسلام گوناگون
:عبارتنداز گرايشها اين.مي‌كند طبقه‌بندي سياسي و معنوي اجتماعي ،
به بازگشت خواستار كه جنبشي اسلامي ، بنيادگرايي:اسلامي دنياگرايي.
پديده‌اي به اسلامي محافل و عرب جهان سراسر در است ، ديني ريشه‌هاي
طبقات همه زندگي شيوه و اعتقادات بر آن تاثير كه است شده تبديل
خلجان اين دربطن.مي‌شود ديده متفاوتي درجات به اقتصادي و اجتماعي
شعبه‌هاي مي‌شود ، شناخته(4)نام‌اسلام‌خواهي به عموما كه فراگير اسلامي
بدون كه مي‌شود ديده نيز(وطينون /علمانيون) غيرديني ملي‌گرايي مهم
پاي نوين زندگي ازشيوه‌هاي پيروي بر اسلامي محيط فشار از پروا
روشنفكران و سالاران ديوان روزنامه‌نگاران ، غربگرا ، نخبگان.مي‌فشارند
تشكيل‌دهندگان كرده‌اند ، حفظ متجدد چارچوبي رادر خود اسلامي هويت كه
.غيرديني‌هستند حلقات اين
توده‌ها ، نيافته سازمان و جوش خود بيداري ويژگي:اسلامي توده‌گرايي
رعايت توده‌گرايي‌اسلامي ، نشانه.است آنها عميق معنوي و اجتماعي شور
آنكه وجود با بي‌شكل اين‌توده.است مذهبي مناسك و قواعد آشكار و مداوم
و مي‌آيد هيجان به اجتماعي زمان‌بحرانهاي در است ، منفعل سياسي نظر از
.مي‌شود اسلامي‌تبديل تندروهاي براي لشكري به
گروههاي شكل‌گيري آغازين مراحل در:اسلامي خيريه جمعيت‌هاي.
به كه يافت نما و نشو اسلام از قرائت‌ها برخي توده‌گرا اسلامي
در.گرفتند عهده به را اجتماعي خدمات برخي خيريه ، انجمن‌هاي عنوان
اين.مي‌گويند الخيريه سازمانهاالجماعه اين به عربي زبان
دولتها ناتواني يعني اسلامي كشورهاي كنوني بحران براي سازمانهاچاره‌اي
اين‌موسسات علت همين به است ، نيازمندان از دستگيري به آنها يابي‌ميلي
در پنجه هستندكه جامعه پايين سطوح در نهادهايي ساختن حال در خيريه
.كنند عمل جانشين‌دولت عنوان به مي‌خواهند و مي‌افكنند دولتها پنجه
قالب در ديرباز از كه دارد پرباري معنويت اسلام:اسلامي معنويت.
براي صوفيان آيين‌هاي.است داده نشان را خود (طرق) صوفيان آيين‌هاي
دنيوي امور از را آنها كه مي‌كند فراهم مامني اسلامي عرفان يا تصوف
يا روحي آرامش به آن در كه مي‌برد دروني فضايي به و مي‌كند فارغ
.مي‌يابند دست رستگاري
و حديث المسلمين ، اهل ماننداخوان اهل‌تسنن اسلامي جنبش‌هاي بيشتر
برابر در صدر سعه مانند صوفيانه‌اي سنت‌هاي آنهابا سلفي شاخه‌هاي
-سماع - صوفيان ويژه عبادات و درون‌گرايانه مناسك ديگران ، عقايد
همنوايي و سياسي قدرت با مخالفت از تصوف شاخه‌هاي بيشتر در.مخالفند
نشاني غرب يا و تشيع اهل با ضديت زمينه در تسنن اهل مسلمانان با
برخي اخير سالهاي در سياسي ، انفعال اين وجود با اما.ديده‌نمي‌شود
را آن كه اسلامي دولت‌هاي تاسيس از جلوگيري منظور به تصوف شاخه‌هاي
جنبش.نهاده‌اند گام سياست حوزه به مي‌دانند ، خود موجوديت براي خطري
كه هستند فرقه‌هايي جمله از نقشبنديه گسترده جريان و لبنان ، در الاحبش
(5).مي‌كنند مخالفت سياسي گرايي اسلام با
مشروعيت بحران به پاسخي سياسي اسلام‌گرايي پيدايش:سياسي گرايي اسلام.
دولت‌گرايي عربيسم‌و پان افول‌دنياگرايي از پس.بود رژيم‌هاي‌عربي
كسوتي در سياسي اسلام‌گرايي و شد عرب جهان عارض خلايي سوسياليستي ،
اساس ، همين بر.شد كار به دست خلا اين كردن پر براي ايدئولوژيك
متعدد شاخه‌هاي در كه هويتي بحران كردن درمان براي سياسي اسلام‌گرايي
فراهم تازه هويتي بود ، آمده پيش اسلامي كشورهاي جمعي و فردي حيات
عمومي اشغال‌حوزه‌هاي به نمط همين بر نيز اسلامي نهضتهاي و آورد
آنها به رسيدگي از خود فزاينده ناتواني اثر بر دولتها كه پرداختند
.بودند مانده عاجز
يا و كنند تاسيس اسلامي نظام كه است اين اسلامي سياسي نهضتهاي كلي هدف
عربي نظامهاي سياسي كالبد به اسلامي احكام كردن وارد با كم دست اينكه
درصددند سياسي گرايان اسلام ديگر عبارت به.كنند اصلاح را آنها موجود ،
حكومت نوع به توجه بدون را عربي كشورهاي اجتماعي -سياسي نظامهاي
يا نظامي ، اليگارشي حزبي ، تك ناسيوناليستي پادشاهي ، ) آنها
به رژيمها استحاله چگونگي و ميزان.كنند استحاله (محدود دمكراسي‌هاي
بستگي سياسي رژيم‌هاي با آن رابطه گرو اصلاح اسلامي گروه خاص ايدئولوژي
.دارد
سياسي‌اسلامي نهضتهاي پيدايش در اهل‌تشيع و تسنن اهل شاخه دو هر
عشري ، شاخه‌اثني پيروان فقط تشيع اهل درميان اما.بوده‌اند دخيل
را آن تجلي كه نشان‌داده‌اند خود از سياسي به‌اسلام شديدي گرايش
كشورهاي و عربي كشورهاي بر آن تاثير و ايران اسلامي انقلاب مي‌توان‌در
هفت) اسماعيليه فرقه‌هاي بين در سياسي اسلام‌گرايي.ديد ديگر اسلامي
.نشد روبرو چنداني اقبال با دروز و اباضيه نصيريه ، زيديه ، ،(امامي‌ها
دارد ادامه
