ششم ، شماره 1456 سال ژانويه 1998 ، دي 1376 ، 11 يكشنبه 21
|
|
در پژوهش تنگناهاي و روش‌شناسي ابهام
ايران
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
نقش كه روش‌هاست و پيونددهنده‌نظريه‌ها نقطه واقع در روش‌شناسي:اشاره
شناسايي‌روش‌شناسي‌هاي.دارد تحقيقاتي الگوهاي وارائه طرح در اساسي
با مناسب روش‌هاي و نظريه انتخاب در مي‌تواند انساني ، علوم در متفاوت
مقاله اين در.باشد موثري كمك مختلف ، پديده‌هاي مطالعه منظور به آن
ارزيابي و بررسي ضمن اسنادي ، ازمشاهده استفاده با تا است شده سعي
و تفسيري اثبات‌گرايي ، :مانند انساني ، علوم در موجود روش‌شناسي‌هاي
عنوان به انساني ، علوم تحقيقات در را روش‌شناسي فقدان انتقادي ،
بر نوشتار اين نهايت ، در.كنيم معرفي ايران در تحقيق اساسي تنگناي
جامعه‌شناختي جاري رويكردهاي اختلافات به توجه با كه است آن
كه بپردازد اصولي طرح مقدماتي‌به صورت به جامعه ، بر موجود وديدگاههاي
درفرايند بتوان تا مي‌باشد نيز انساني علوم رويكردهاي‌غالب نظر مورد
در انساني علوم تحقيقات مدون‌براي نظري چارچوب يك ارائه و ايجاد
.برداشت ايران ، قدم جامعه
مقالات سرويس
ايمان محمدتقي دكتر
جوامع تحليل و انساني ، بررسي علوم به‌خصوص علوم ، گسترش از پيش
مسائل دوره ، اين در.مي‌گرفت انجام فلسفه توسط عمدتا انساني
انتزاعي و ذهني اساسا كه فلسفي ديدگاه‌هاي با انساني اجتماعات
دادهاي روي تجربي بررسي پي در انديشمندان ، و مي‌شدند تفسير بودند ،
با نيز نقطه‌نظرات و حكم‌ها گونه اين روايي ارزيابي.نبودند اجتماعي
عيني ملاك‌هاي با نه مي‌گرفت ، قرار ارزيابي مورد عقلي و ذهني معيارهاي
.تجربي و
انديشمندان نگرش درچگونگي اساسي تحولي باعث علمي ، ديدگاه‌هاي ظهور
تلاش بعد ، به زمان اين ازشد انساني پديده‌هاي‌جوامع تحليل به
و شد معطوف واقعيات‌اجتماعي از جديد معرفتي ارائه به صاحبنظران
با آنها ، علمي نظريه‌هاي و درديدگاه‌ها اجتماعي پديده‌هاي
به با نظريه‌هاي‌مختلف.گرفت قرار تحليل مورد رويكردهايي‌متفاوت
منظور به خود ، فرض‌هاي پيش با شيوه‌هاي‌مناسب و روش‌شناسي كارگيري
بحث بنابراين ، .ميدان‌نهادند به پا آن ، تحول چگونگي و شناخت‌واقعيت
وارزيابي سو يك از اجتماعي زندگي ابهامات تحليل كشف‌و زمينه در پژوهش
.شد مطرح علمي محافل در صورت‌گسترده‌اي به ديگر ، سوي از نظريه‌ها روايي
سه بر مي‌شود ، دنبال خاص فرايندي در كه علمي رفتاري عنوان به پژوهش ،
براساس اگر تحقيقاست استوار روش ، و روش‌شناسي نظريه ، اساسي ، عنصر
الگو ارزيابي چگونگي و بپردازد مطالعاتي الگوي طرح به روشن ، نظريه‌اي
به نهايت در و كند تعريف نظريه همان از متاثر روش‌شناسي طريق از را
موردارزيابي را الگو روش‌شناسي ، و نظريه آن با سازگار روش‌هاي وسيله
خواهد بالايي (Structure Validity) ساختي روايي داراي بي‌شك دهد ، قرار
.بود
دو از مهمتر و بارزتر نقش‌روش‌شناسي عنصر ، سه اين ميان از پژوهش ، در
و نظريه بين ارتباطي مجراي عنوان به روش‌شناسي چون است ، ديگر عنصر
علمي و (تئوريك) نظري سطح هماهنگ نظام‌مندانه‌و ارتباط ايجاد در روش
است ممكن درتحقيق ، روشن روش‌شناسي نبود.مي‌كند ايفا مهمي نقش(تجربي)
در كه شود منجر نظريه با نامتناسب انتخابروشي يا و نظري ضعف به
در يا و واقعيت‌باشند بيانگر نمي‌توانند يافته‌ها اين‌صورت ،
معرفت‌هاي كنوني ساختار در.قرارگيرند استفاده مورد برنامه‌ريزي‌ها
دارد كاربرد انتقادي و اثباتي ، تفسيري:روش‌شناسي سه علوم‌انساني ،
تحقيقات‌خويش در آنها از تركيبي يا يكي ازبه‌كارگيري پژوهشگران كه
مختصر معرفي به روش‌شناسي‌ها ، بااين مقدماتي آشنايي براي.مي‌برند بهره
.مي‌پردازيم ازآنها كدام هر
اثبات‌گرايي روش‌شناسي
پدر توسط و قرن 19 ابتداي فلسفي ديدگاه براساس كه اثبات‌گرايي
كه است باور اين بر شد ، پايه‌گذاري (18751789) كنت اگوست جامعه‌شناسي
پديده‌ها از متافيزيكي نظري‌و تبيين به نبايد انساني علوم تحقيقات
علوم‌انساني ، در تحقيق براي مناسب روش‌هاي اين‌ديدگاه ، براساس.بپردازد
و آزمايش تجربه ، برپايه كه‌اساسا است طبيعي علوم روش‌هاي همان
حمايت و اثبات‌گرايي‌ترويج در كه آنچه بنابراين ، .مشاهده‌استوارند
تجربه ، از ناشي معرفت تنها آن ، كه‌براساس است تجربه‌گرايي مي‌شود ،
.بود خواهد علمي معتبرو
نظريه همانند نظريه‌هاي‌گوناگوني با اجتماعي ، علوم در اثبات‌گرايي
ضمن فرض‌هايي پيش براساس و دارد همخواني ومبادله كاركردي ساختي ،
ارائه آن بررسي منظور به را مناسبي تجربي روش‌هاي واقعيت ، تعريف
ازتجربه ، آنها در و است كمي اصولا اثبات‌گرا محققان تحققات.مي‌دهد
.مي‌شود استفاده آمار و پيمايش
براي يافته روشي‌سازمان عنوان به را اجتماعي علوم اثبات‌گرايي ،
مي‌داند فردي رفتار از دقيق تجربي بامشاهدات قياس منطق تركيب
الگوي آنها كه‌براساس را احتمالي علي قوانين از مجموعه‌اي بتواند تا
اين‌ديدگاه از.كند تصديق و كشف مي‌شود ، بشرپيش‌بيني فعاليت عمومي
تعيين پيش از مقررات و مشمول‌قوانين فيزيكي ، و اجتماعي واقعيت‌هاي
و نظم واقعيت‌داراي چون ديگر ، بياني به.شدني‌اند كشف هستندكه شده‌اي
بنابراين ، انسان‌ها.مي‌كند پيدا معنا پيش‌بيني پس است ، معيني مقررات
.كنند استفاده طبيعت وقوانين نظم كشف براي علم از مي‌توانند
خارجي علل براساس كه منطقي‌است موجودي اثبات‌گرايي ، الگوي در انسان
واردكنش يا و كرده رفتار (دارند فرد هر بر مشابه تاثيري مشابه علل)
ما كه آنچه عنوان به آنان ، مشاهده‌رفتار براساس انسان‌ها شناخت.مي‌شود
.مي‌پذيرد مي‌بينيم ، صورت ذهني واقعيت جاي به خارجي و واقعيت‌عيني در
خارج اجتماعي نيروهاي تاثير تحت رفتاربشر ديدگاه ، اين در بنابراين
معنايي آزادانسان‌ها اراده عنوان به چيزي و مي‌شود شخص ، تعيين از
.ندارد
بلكه نمي‌كند ، ترويج را مطلق جبرگرايي ديدگاه ، اين كه مي‌شود يادآور
رفتار و اجتماعي پديده‌هاي هستند ، احتمالي كه علي قوانين براساس
.مي‌كند تفسير و تحليل را بشر
.كند تفكيك غيرعلمي رااز علمي معرفت كه مي‌كند سعي اثبات‌گرايي
بدين.است مشاهده بر مبتني علمي روش از علمي ، استفاده معرفت اساس
داراي و بي‌نظمي تعصب ، توام‌با معرفتي كه عاميانه برداشت لحاظ ،
.علمي‌نيست معرفتي عنوان به ديدگاه اين پذيرش مورد است ، منطقي تناقض
حاصل علمي روش‌هاي از بااستفاده و قياسي صورت به كه علمي معرفت
.جهاني‌دارد قوانين براساس پديده‌ها علمي درتبيين سعي مي‌شود ،
(استراتژي‌ها) ازراهبردها دسته آن كارگيري به پي در اثباتي رويكرد
اين.باشند منطبق آماري و كمي روش‌هاي با كه است تحقيق تكنيك‌هاي و
محتواي تحليل افكار ، سنجش منظم ، مصاحبه اجتماعي ، پيمايش:شامل روش‌ها
تست‌هاي جامعه‌سنجي ، گروه‌هاي‌كوچك ، تكنيك‌هاي منظم ، مشاركتي مشاهده كمي ،
مانند تحليل‌داده‌ها تكنيك‌هاي اجتماعي ، فاصله آزمايشگاهي ، مقياس‌هاي
.وغيره‌اند واريانس تحليل علي ، الگوي
تفسيري روش‌شناسي
ديلتي ،(17741668) ويكو نظريه‌هاي در مي‌توان را تفسيري روش‌شناسي
در كه روش‌شناسي اين.كرد مشاهده (19201864)وبر و (19111833)
تفهم و تفسير زبان ، نقش بر است ، آلمان فلسفي تفكرات از متاثر واقع
علوم روش‌شناسي‌در يك عنوان به تفسير.دارد اجتماعي ، تاكيد علوم در
از انساني معناي با كنش تفحص‌نظام‌مندانه و بررسي پي در انساني ،
زمينه ، اين در.آن‌است طبيعي بستر در انساني رفتار مستقيم طريق‌مشاهده
خلق را خود اجتماعي دنياي چگونه مردم كه تفسيراين و فهم به مي‌توان
.يافت دست مي‌كنند ، وحفظ
اجتماعي ، دنياي به مردم نگرش چگونگي بر تفسيري معرفت بنابراين ،
اجتماعي ، پديده‌هاي توجيه براي آنها دلائل چگونگي و معنا خلق چگونگي
اجتماعي زندگي فهم تحقيق ، هدف كه معتقدند تفسيري محققان.دارد تاكيد
را خود اجتماعي زندگي معناي چگونه مردم كه است نكته اين كشف و
انسان‌ها اجتماعي رفتار معناي با موارد تحليل دنبال به آنها.مي‌سازند
اين.مي‌كنند تجربه را روزمره زندگي چگونه مردم كه هستند امر اين و
مورد مردم نقطه‌نظر از اجتماعي دنياي كه مي‌يابد تحقق زماني هدف ،
با كنش مطالعه به معتقد تفسيري رويكرد بنابراين ، گيرد قرار مطالعه
مشاهده قابل و خارجي رفتار به‌مشاهده تنها و است مردم اجتماعي معناي
.نمي‌پردازد آنها
كه است استوار اساسي فرض اين بر تفسيري نظرگاه اثبات‌گرايي ، برخلاف
پديده‌هاي.دارند تفاوت طبيعي پديده‌هاي با ذاتا اجتماعي ، پديده‌هاي
و افراد توسط بلكه نيستند ، شده منظم پيش از و خارجي عيني ، اجتماعي ،
با اجتماعي پديده‌هاي مطالعه بنابراين.مي‌شوند ساخته هويتي‌اجتماعي با
تفسيري ، رويكرد.نيست مناسب روشي اثبات‌گرايي ، طريق از خصوصيات اين
بر تا مي‌كند پيشنهاد را كيفي روش‌شناسي انساني ، علوم در پژوهش براي
در كه كيفي روش‌شناسي اساسي اصول.يابد افزايش تحقيق روايي اساس اين
ارتباط ، :مانند اساسي مفهوم چند محور بر است ملحوظ تفسيري تحقيقات
.است استوار روزمره ، زندگي و تفهم تفسير ،
معرفت كسب در سزايي به نقش تفسيري ، رويكرد در عاميانه برداشت
تنها نه مي‌شود ، حاصل طريق‌استقرا از كه علي شناخت در.دارد اجتماعي
آنجا ازبرخوردارند فراواني اهميت از وتفسير معاني فهم بلكه حواس
به سيستم‌معاني الحاق طريق از و كنش‌گران توسط اجتماعي ، كه‌زندگي
توسط استفاده مورد معاني فهم‌سيستم بايد تحقيق هدف مي‌شود ، خلق وقايع ،
كشف هدف‌تحقيق ، اساس ، براين.باشد آنها روزانه درفعاليت‌هاي عادي مردم
رفتار كه است گفتني.نيست خارجي‌رفتار انگاره‌هاي تعيين و علي قوانين
پيش از قوانين براساس ولي است ، الگوپذير نظم‌پذيرو اگرچه بشر ،
.نمي‌پذيرد صورت تعيين‌شده‌اي
تجربه فرد ، آزادي به مدار ، انسان فلسفه‌اي عنوان به تفسيري رويكرد
مروج و مدافع ديدگاه ، اين.مي‌دهد زيادي اهميت فردي آگاهي و بامعنا
با مقايسه در آگاهي است معتقد كه چرا است ، جبر جاي به اختيار
اهميت به نظر.دارد اجتماعي كنش بر زيادتري تاثير اجتماعي ، ديگرعوامل
تفسيري ، روش‌شناسي در برداشت‌عاميانه واقعيت ، خلق در انسان نقش
معتقد اثباتي ، رويكرد اگرچه.دارد اثباتي روش‌شناسي متفاوت‌با جايگاهي
مطالعه در تفسيري ولي‌محققان است ، عاميانه برداشت بودن غيرعلمي به
تفسيري ، رويكرد در.مي‌دهند آن به اهميت‌زيادي مردم ، اجتماعي زندگي
روزمره ، هدايت‌زندگي و سازمان‌دهي طراحي ، :براي عاميانه ازبرداشت مردم
بسيار اطلاعاتي منبع عنوان آن‌به از مي‌توان بنابراين.مي‌كنند استفاده
بر.كرد استفاده مردم ، نظر از اجتماعي معناي‌زندگي فهم براي مهمي
برتر جايگاه برداشت‌عاميانه و علمي قانون تفسيري ، ديدگاه در اين‌اساس
اهداف براي خود جايگاه در كه ازآنها هركدام و ندارند پست‌تر و
.بود خواهد ارزشمند گيرد ، قرار مورداستفاده متفاوتي
انجام براي تكنيك‌هاي‌كمي عيار تمام كارگيري به در تفسيري روش‌شناسي
است روش‌هايي ارائه دنبال به داشته‌و ترديد اجتماعي ، علوم تحقيقات
.باشند انساني افراد نظر از تجربه و رفتار كشف‌معاني به قادر كه
صرفا كه است كوششي جاي به خود از بازتابي ديدگاه ، اين در مشاهده
از.مي‌گيرد انجام كننده مشاهده از مستقل و خارج موقعيت توصيف براي
زندگي از كنش‌گر تفسير و فهم درك روش ، اين در تحقيق هدف كه آنجا
و مشاركتي مشاهده تكنيك‌هاي امر اين به دست‌يابي براي است ، اجتماعي
.شده‌اند پيشنهاد ميداني تحقيق
دارد ادامه
