ششم ، شماره 1472 سال فوريه 1998 ، بهمن 1376 ، 1 يكشنبه 12
|
|
نگاري تاريخ و تاريخ از مسلمانان برداشت
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
لوئيس برنارد:نوشته
شادانپور فرزانه:ترجمه
امريكايي اسلام‌شناس و شرق‌شناس (-1916) لوئيس برنارد:جستارگشايي.
آمده در امريكا تابعيت به سال 1982 در بعدا و بوده انگليسي وي)
تمدن و تاريخ اسلام ، سياسي فلسفه و تاريخ زمينه در بسياري آثار ،(است
كنوني مسائل و يهود تمدن و تاريخ خاورميانه ، كشورهاي تاريخ اسلام ،
و بانيان از وياست درآورده تحرير رشته به خاورميانه و اسلام جهان
قالب در را آن هانتينگتون ساموئل كه تمدنهاست برخورد نظريه حاميان
مقاله اين در.كرد ارائه تمدنها جنجال‌برانگيزبرخورد و معروف مقاله
خواننده به آن ظهور اوليه سده‌هاي در اسلام گسترش خاطرات احياي با وي
اسلامي نگاري تاريخ اسلامي كشورهاي ميهني و ملي بعد كه مي‌كند القا
(دارد مصر و ايران بر تكيه خصوص به معنا اين در و) است غايب
با رسم‌خطوط به تلويحا خود مثالهاي انتخاب با مقاله اين در وي
كه شكلي به نه اين‌بار و -غيراسلامي و اسلامي تمدن ميان گسل اصطلاح
خود درون در كه كرده ، رسم جغرافيايي مرزهاي بر را آنها هانتينگتون
اين درون در فكري مرزبندي ايجاد در سعي و مي‌پردازد -اسلامي كشورهاي
به را آن كه مي‌طلبد وسيعتري مجال وي آراء بررسي و نقد.دارد كشورها
.مي‌كنيم موكول آينده
معارف سرويس
جنگ تبليغات دوطرف‌در عراق ، و ايران بين خاورميانه اخير جنگ طول در
-اروپائيان ديد از البته -بسياردور تاريخي حوادث به مكرر و آشكارا
كه اين شگفت‌انگيزتر.مي‌زدند كنايه.م سده‌هاي 6تا 8 حوادث به يعني
رئيس ايراني يك اگربودند ناقص و سريع غالبا كنايه‌ها
(ص)پيامبر خانواده قتل‌عام سبب و اموي خليفه) يزيد را جمهورصدام‌حسين
آن بدون چيست ، موضوع مي‌دانند دوطرف بنامد ، (.م سال 680 به كربلا در
عراقي وزير يك وقتي همچنين.باشد مورد اين در تصريح به نياز كه
از او كه مي‌دانند همه بخواند ، قادسيه سردار راپسران عراقي سربازان
.م سال 637 در ايران ساساني شاه برسپاه مسلمان خليفه سپاه پيروزي
دست اين از بي‌شماري نمونه‌هاي.نيست لازم نيز توضيحي و مي‌كند صحبت
دوطرف تاريخي شعور كه است حقيقت اين مبين اين و كرد ذكر مي‌توان
ندرت به.است غربيان تاريخي شعور از شايع‌تر و عميق‌تر جنگ ، در درگير
به مباحثه‌اي كردن پرشورتر براي اروپايي گوي سخن يك كه مي‌آيد پيش
كارونژينها به يا لومباردو اتحاد ساكسون ، -انگلو هفتگانه ولايات
از دقيق‌تر تاريخ از خاورميانه مردم شناخت كه اين نه.كند اشاره
ميان در شناخت اين بلكه -است ترديد مورد سخت اين كه -باشد اروپائيان
.دربرمي‌گيرد را بيشتري جزئيات و است زنده‌تر قطعا خاورميانه مردم
براي.متضاداست مفهوم دو حامل ايرانيان و عراقي‌ها براي قادسيه نام
آنان.ايرانيان بر پيروزي‌اعراب از است عبارت واژه اين عراقي‌ها ،
قوم دور ورثه ايرانيشان آنكه‌دشمنان حال فاتحند ، قوم اعقاب
قادسيه فاتحان پيروان از كه اين به نيز ايرانيان خود اما مغلوبند ،
ايران ، مسلمانان و اسلامي انقلاب ديدگاه از.مباهات‌مي‌كنند هستند
را ايرانيان‌خود كفار جنگ اين مغلوبان و بودند مسلمانان فاتحان‌قادسيه
كافر ، مادي‌گرا ، عراقي‌هاي كه صورتي در ;مي‌دانند مسلمانان اخلاف
.مغلوبند قوم نماد..بعثي
در مدتهاپيش ، كه مي‌اندازد مقدماتي تاريخ ياد به مرا مساله اين
و انگلستان به طبيعتاراجع و آموختم انگلستان در ابتدايي ، مدرسه
جنگها برنده ما هميشه كه واضحاستبود جنگها مورد در عمدتا
هم ما آن در كه بود (1)ستينگز نبردها استثناء مورد تنها.بوديم
چرا -مي‌دانستيم انگلوساكسون هم را خود ما.بازنده هم و بوديم برنده
نرمان ، هم و -بوديم آنان مرهون را خود ميهن نام حتي و زبان هويت ، كه
را غيره و حقوقي نظام و سلسله و سلطنت دولت ، هرحال به كه آن‌رو از
براي است ممكن قادسيه نبرد من گمان به...بودند نهاده بنيان نرمانها
يك ديد از را هاستينگز نبرد دوگانه معناي همان حدودي تا ايراني يك
.باشد داشته خود در انگليسي
را جمله سه گروه رهبر انورسادات جمهور رئيس شدن كشته از پس لحظه چند
است اسلامبولي خالد من نام:مي‌شود تكرار بسيار مصر در كه زد فرياد
معناي است ، جالب ما براي آنچه.نمي‌ترسم مرگ از من.كشتم را فرعون من
اين از [اسلامبولي خالد] او منظور كشتم را فرعون من:است جمله دومين
آن دارد ، وجود تاريخي تداعي يك مسلما اين‌جا است؟ بوده چه جمله
پرورش سنتي در كه هركسي يا اروپايي ، يك امريكايي ، يك براي چيست؟
فرعون !بنامند مسيحي -يهودي راسنت آن دارد دوست امروزه كه يافته
مي‌دارد ، ستم‌روا خدا خلق به كه است بت‌پرستي و كافر ستمگر ، نوع نماد
به روي هيچ به و اروپايي نه بود ، امريكايي نه اسلامبولي خالد ولي
او براي.بود مصري و مسلمان اونداشت تعلق نيز مسيحي -يهودي تمدن
پيش ، قرن يك حدود از مصر در كه مي‌دانيم داشت؟ معنايي چه واژه‌فرعون
مصريان به تاكنون پيش قرن يك از.است يافته تغيير تاريخ آموزش نحوه
كه دوره‌اي.است مصر جلال و شكوه نمايانگر فرعون ، دوره كه داده‌اند ياد
فرعون پس.است بوده بشري تمدن مهد و جهان كشور فرهنگ‌ترين با مصر
نظر مطمح كه فرعوني مسلما.محكوم نه شود تقديس و تجليل بايد
قرآن فرعون بلكه نيست ، درسي كتابهاي فرعون همان بود ، خالداسلامبولي
كتاب در فرعون سرگذشت شبيه [كريم] قرآن در فرعون سرگذشت.است [كريم]
و فرعون‌خبيث و مصريان آن در كه سرگذشتي ;است خروج سفر مقدس
مسلمان براي حتم طور به دوگانگي اين.نيكانند از اسرائيل فرزندان
.است نگراني موجد ما عصر مصري
لحظه‌اي تداعي:دارد وجود عميقي تاريخي شعور نيز جا اين كه مي‌بينيم
در.كرده‌اند درك آن‌را خوبي به او ، شنوندگان و گوينده كه پرهيجان
دو ;دارد وجود تاريخ دو كم دست كه تاريخ يك نه نيز ، جا اين حال عين
.ملي گذشته كشيدن تصوير به در متضاد نيز و متفاوت شيوه دو گذشته ،
شاه مثال.است دوگانگي همين دربردارنده قبلي مانند كه ديگري مثال
يادبود به تخت‌جمشيد در بزرگي گردهمايي سال 1971 در كه است ايران
و ايرانيان به اول تا كرد برگزار كوروش توسط ايران پادشاهي تاسيس
پادشاهي و ملت خاك ، ميان خدشه‌ناپذير و نزديك ارتباط جهانيان به بعد
بر باز كه بود براين سعي جشنها اين در.سازد خاطرنشان را ايران
هر از مسلمانان تمامي كه مشتركي هويت آن از غير ميهني ، و ملي هويتي
همين براساس.نمايند تاكيد مي‌ساخت متحد هم با را نژادي و زبان كشور ،
يك را قادسيه مي‌شد تدريس شاه نظامي مدارس در كه تاريخي فكر ، طرز
جشنهاي از روحانيون دليل همين به.مي‌كرد معرفي ملي تحقير يك و فاجعه
تعبير تهديدكننده و كافر ضداسلام ، مظهر عنوان به ساله پانصد و دوهزار
.كردند
برداشت اين‌دوگانگي نيز داد رخ بعدها كه حوادثي در و تخت‌جمشيد در
ايران ، در اسلامي انقلاب هنگام مدتي ، از پس.مي‌شود مشاهده تاريخ از
سرزنش بسيار ساله پانصد و دوهزار جشنهاي برگزاري دليل به را شاه
بلكه ،(شد اروپا در كه چنان آن) او بيني بزرگ خود دليل به نه ;كردند
به بازگشت عزم و جديد شرك نوعي از نشان را جشنها اين كه دليل اين به
هويت ، تحميل هدف با مي‌خواستند كه مي‌دانستند اسلام از پيش گذشته
.بگيرد را اسلام جاي قدرت و سلطنت به وفاداري
به يا واقعهاست اسكندريه كتابخانه انهدام معروف واقعه ديگر ، مثال
همه.دارد بسيار تاريخي‌اهميت لحاظ از كه افسانه‌اي دقيق‌تر عبارت
اعراب ، دست به مصر فتح درزمان آن براساس كه را داستاني
را اسكندريه بزرگ كتابخانه دوم خليفه فرمان‌عمر حسب عمروبن‌العاص ،
حقيقت روي هيچ به داستان اين كه آگاهند همه.كرد ، مي‌دانيم نابود
مصر به اعراب حمله از بيش مديدي زمان مدت اسكندريه كتابخانهندارد
.بود شده منهدم مسيحي كليساي مدرسه چند ميان نزاعي پي در و
را آن چه‌هدفي با و كسي چه است؟ شده ساخته داستاني چنين چرا پس
بايد پس نبوده بيش واقعه‌افسانه‌اي اين اگر است؟ پرداخته و ساخته
درباره توضيحي اغلب.دهيم قرار نظر مد را آن از هدف و پيدايش نحوه
كه -شرق‌شناسان اسلام ، مخالفان كه مضمون بدين و دارد وجود داستان اين
با خواسته‌اند دوم ، خليفه عمر بدخواه عناصر و -هستند مسيحي اكثرشان
نوعي با كه توضيح اين.كنند وارد او به اتهامي داستان اين
و واقعيات با مي‌كند ، مطابقت است متداول بسيار امروزه كه معرفت‌شناسي
عرب نويسندگان از داستان اين روايتهاي اولين.نيست جور ماخذ و اسناد
دانشمندان اما است ، شده نقل ابن‌القفطي و البغدادي عبداللطيف مسلمان ،
.سال 1713م از.كردند اثبات را آن كذب غيره ، و شرق‌شناسان اروپايي ،
اسقفهاي تاريخنگار ،(2)رنودو اوزب پدر نام به فرانسوي شرق‌شناس يك
.است داشته ابراز داستان اين به را خود اعتماد عدم اسكندريه
به من اما...:است گفته و رفته فراتر هم اين از (3)ادواردگيبون
را آن نتايج هم و مساله خود هم كه شده‌ام ترغيب شدت به خود نوبه
سال 1902 در (4)آلفردباتلر مانند شناساني شرق بعدها.كنم تكذيب
(7)گريفيني اوژنيو و (6)كازانووا پل سال 1911 ، در (5)شوون ويكتور
را آن ابعاد تمامي و افسانه اين پي‌درپي سال 1923 در جداگانه هريك
نيز را آن جعل از هدف كه آن ضمن كرده‌اند ، تكذيب اساسا و بررسي
اين مساله و ساخته‌اند خود مسلمانان را داستان اين.شده‌اند متذكر
دشمن وحشياني را مسلمانان تا باشد كار در ضداسلامي توطئه‌اي كه نبوده
اسلام قهرمانان اولين از يكي كه مي‌شد شايع وقتي.دهد جلوه فرهنگ
به مشروع و مجاز مي‌توانست عملي چنين ساخته ، نابود را كتابخانه‌اي
بدين‌ترتيب ، .است بوده همين نيز داستان اين خلق از هدف و آيد حساب
مصر در تسنن مذهب ازاحياي پس اسماعيلي فاطميان كتابخانه‌هاي انهدام
.مي‌كرد جلوه موجه و مشروع عملي‌قانوني ، ايوبي ، صلاح‌الدين وسيله به
هم از صلاح‌الدين دلمشغولي‌هاي اولين از يكي مذهبتسنن ، احياي از بعد
.بود آنان گنجينه‌هاي به زدن حراج چوپ و فاطميان پاشيدن‌مجموعه‌هاي
شك بدون كه داشت وجود مجموعه‌ها اين ميان در مهمي كتابخانه‌هاي
مشكوك دليل همين به و مي‌شد يافت آن در وفور به اسماعيليه كتابهاي
در مي‌توانست ناك شبهه كتابهاي با حتي كتابخانه ، يك انهدام.بود
كتابخانه داستان.برانگيزد مخالفتهايي پرور دانش و متمدن جامعه‌اي
.مي‌كرد توجيه را عمل اين دوم خليفه امر به آن انهدام و اسكندريه
ذهن به تاريخ كاركرد درباره مهم بسيار سوالي مثالها ، اين
مي‌آيد؟ كار چه به تاريخ كه متبادرمي‌سازند ، اين
بعضي كنيم ، مقايسه اروپايي و هندي تمدنهاي با را اسلام جهان اگر
تاريخ آفريقا ، در نيز و هند در.وامي‌دارد تحير رابه ما تضادها
نداشته وجود مكتوب تاريخ آن از قبل و آغازشد اسلام ظهور با نگاري
در ولي نباشد شگفت‌انگيز چندان آفريقا در مساله اين است ممكن.است
عجيب بسيار تاريخ از غفلت حد اين تا داشته ، پيشرفته‌اي تمدن كه هند
اين كه ناميده‌اند ، تاريخ فاقد يا (8)غيرتاريخي كشوري را هند.است
تاريخي مكتوبات را ادعا اين دليل مي‌توان گرچه.است مبالغه‌آميز البته
.دانست آن اندك
روش اينداشت ويژه‌اي اهميت تاريخي متن وسطي قرون اروپاي در حتي
اين به كلودكاهن.مي‌گرفت قرار استفاده مورد كمتر اسلام به‌جهان نسبت
قرون در عربي زبان به تاريخي تاليفات ميزان كه است اشاره‌كرده نكته
لاتين يوناني ، زبانهاي به تاريخي مكتوب منابع از بيشتر اسلامي ميانه
.است دوران همان در اروپا تمامي در زمان ، آن زنده زبانهاي همه يا و
از.دارد مسلمانان نزد ممتازي جايگاه تاريخ‌نگاري كه است پرواضح پس
متوني تهيه و بايگاني قابل مدارك و اسناد حفظ اسلام ، ظهور هنگام
.شد آغاز وقايع و حوادث جزئيات درباره
.كرد پيدا رواج آن‌جا در هم تاريخ‌نگاري يافت ، راه اسلام كه جا هر به
چرا؟ اما.بود نو مفهومي تاريخ‌نگاري مفهوم كه هند و درآفريقا حتي
.مي‌گردد باز وحي اسلامي معناي و اسلام دين ويژگيهاي برخي به حقيقت اين
و اعمال بلكه قرآن ، تنها نه كه گشت پديدار تلقي اين زود ، خيلي
ترتيب اين به.بوده‌اند الهي مشيت و اراده شناخت منبع پيامبر گفته‌هاي
گفتار و اعمال كه حديث كتابهاي از قطوري مجموعه‌هاي كه بود
.آمد فراهم بودند ، كرده ضبط و راثبت(ص)پيامبر
در (ص)پيامبر فعل.مي‌گردد باز تاريخي ويژگي همان به نيز مورد اين
حوادث از دقيق امكان حد تا دانشي حفظ مساله پس ;است شده گذشته‌واقع
مشيت علم انتقال آن اساسي هدف كه است تاريخ‌نگاري آغازنوعي و گذشته
و خلفا حضرت ، آن بزرگوار اصحاب و (ص)پيامبر رفتار و اعمال.است الهي
نيز مهم بسيار كه)حقوق نيز و عقايد اصول و الهيات دانش منبع غيره
.مي‌باشد (هست
دارد ادامه
