ششم ، شماره 1475 سال بهمن 1376 ، 4فوريه 1998 ، چهارشنبه 15
|
|
را خود رفتار مي‌توانند چگونه جوانان
كنند؟ كنترل
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
است؟ كدام خويشتن كنترل در مولفه اساسي‌ترين
غباري ، دكتر با گفت‌وگو خوددر اداره و رفتار كنترل روشهاي
روانشناس
روشهاي.است جامعه هر اساسي مسائل نوجوانان‌از و كودكان تربيت:اشاره
كه است شده پيشنهاد نوجوانان تربيت براي روان‌شناسان سوي از موثرتري
از يكي باشد موثر مي‌تواند موقعيت به بسته و حال فراخور به يك هر
توسط رفتار زمينه‌كنترل در كودكان به دادن‌آموزشهايي موثر تكنيكهاي
.درآورد خويشتن تسلط راتحت خود رفتار نوجوان كه به‌نحوي.است خويشتن
روان‌شناسي‌كودكان متخصص -غباري دكترباقر آقاي با گفت‌وگويي مورد دراين
كه انجام‌داده‌ايم تهران دانشگاه دانشكده‌روان‌شناسي استاد و استثنايي
:مي‌خوانيم هم با
توسط رفتار كنترل مفهوم بفرماييد نيست بحث‌بد شروع براي دكتر آقاي
چيست؟ خويشتن
به است‌كه روشي Self-managementيا خويشتن توسط رفتار كنترل
را خويش خودشان‌رفتارهاي بتوانند تا داده‌مي‌شود آموزش كودكان
نداشته والدين امرونهي و بيروني كنترلهاي به نيازي و نمايند كنترل
تربيتي روش نوع اين موثربودن به اخلاق علماي نيز قديم از.باشند
.نموده‌اند صحبت آن از مختلفي عناوين تحت خود كتب در و داشته اعتقاد
شده نقل ديگران و سيدبن‌طاووس از نفس محاسبه زمينه در كه مطالبي مثلا
.است خويش كنترل تكنيك نوعي
مي‌شود؟ داده كودكان آموزش‌هايي‌به چه روش اين در
مشاهده را رفتارخود اولا كه مي‌دهند كودكان‌آموزش به روش اين در
بعداز.مي‌پيوندد به‌وقوع رفتارشان شرايطي چه در كه ببينند و كنند
به رسيدن برنامه‌هاي و اهداف ازلحاظ را خود رفتار مي‌شود خواسته آنان
اخلاق و غالبه اهداف درجهت رفتارشان اگر.كنند ارزشيابي اهداف همان
و دهند تغيير را رفتارها اين بتوانند تا كنند برنامه‌ريزي نبود حسنه
خودشان كنند ايجاد خود در را جديدي رفتار كه هستند علاقه‌مند اگر
سالگي پنج از آموزشها اين.دهند پرورش را رفتار آن ايجاد زمينه‌هاي
.مي‌شود كودكان‌داده به
دارند؟ تكيه عواملي برچه مي‌روند رفتاربه‌كار تغيير براي كه تكنيكهايي
آن در كه مي‌كنند تكيه بيروني عامل بر معمولا تغييررفتار تكنيكهاي
تقويت تشويق‌و را خود كودكان شايسته رفتارهاي والدين -مربي -معلم
تا مي‌دهند تنبيه‌قرار مورد را آنها رفتارهاي‌ناشايست و نموده
رفتارهاي و نموده مناسبكمك رفتارهاي به‌افزايش بدين‌وسيله
نوع اين اينكه به توجه با ولي.ببرند ازبين آنها در را ناشايست
مواقع برخي ندارند موثري و ايده‌آل نتايج هميشه بيروني كنترلهاي
عامل و تربيت و تعليم مقابل در را نوجوانان و كودكان مقاومت
در چون اين علاوه‌بر برمي‌انگيزند (معلمين -مربيان -والدين) تربيت‌كننده
حضورش مي‌دهد كيفر يا پاداش را رفتارها تربيت‌كننده بيروني كنترل
عامل به وابسته را كودكان تربيت نوع اين و است ضروري حتما
داده انجام را شايسته رفتار آنها حضور در كودك و مي‌نمايد تربيت‌كننده
همين به.مي‌پردازد عادت‌شده برايش كه ناشايست به‌رفتار آنها غياب در و
و دروني پذيرش دروني‌مبتني‌بر عوامل بر بيشتر اينجا مادر دليل
.مي‌كنيم تكيه نهي و امر و بيروني عوامل تبعيت‌به‌جاي
مي‌كنند؟ استفاده زندگي در روش‌ها اين از موفق افراد و ستاره‌ها آيا
كنترل تكنيك از كارشان پيشرفت براي نويسندگان از زيادي تعداد بله
.داده‌اند سوق مطلوب جهت در را خود رفتارهاي و كرده استفاده خويشتن
برخي كه مي‌كند است‌اشاره بينوايان كتاب كه‌نويسنده ويكتورهوگو مثلا
از چنين‌مواقعي در و ندارد را نوشتن‌مطالب حوصله مي‌كرده مواقع‌احساس
اشاره او.است استفاده‌مي‌كرده مطلوب جهت در هدايت‌خويش يا كنترل روش
اگر كه مي‌كردم شرط خود با رانداشتم مطالب نوشتن حوصله كه مي‌كندزماني
ذكر قابل.نروم ماهيگيري به ننويسم را كتاب صفحات از مشخصي تعداد
امر اين از داشته ، علاقه بسيار ماهيگيري به چون ويكتورهوگو كه است
خويشتن كنترل است مي‌كرده استفاده كتاب نوشتن جهت در تشويق به‌عنوان
رفتارهاي كاهش براي هم و مطلوب رفتارهاي افزايش براي هم كه است روشي
روش اين دانش‌آموزان مورد در مثلا.مي‌شود واقع استفاده مورد نامطلوب
تمرينات و كلاسي تكاليف انجام ازقبيل مطلوب رفتارهاي از بسياري
مثل نامطلوب رفتارهاي از بسياري از و مي‌دهد افزايش را مدرسه‌اي
.جلوگيري‌مي‌كند لجاجت و وديگرآزاري خودآزاري عصبانيت ، پرخاشگري ،
چيست؟ آن اجراي مراحل و تكنيك اين از استفاده نحوه
را رفتارهاي‌خويش مي‌شود ، داده آموزش به‌فرد كه است رفتار ارزيابي اول
بودن يانامناسب بودن مناسب نظر از را آنها دهدو قرار ارزيابي مورد
.كند شناسايي
آموزش فرد به بايستي رفتار ارزيابي بعداز دوم مرحله در:پيشايند
را موردنظر نگهدارنده‌رفتار عوامل و ايجادكننده عامل بتواند كه دهيم
معتقدند اكثرروان‌شناسان دهد قرار شناسايي ومورد كرده بررسي
در محركهاي‌پيشايند و رفتارها حداقل‌تسهيل‌كننده يا و عوامل‌ايجادكننده
.درآيند تحت‌كنترل گرفته‌و قرار شناسايي مورد كه‌بايستي مي‌باشند محيط
فرد از ديگران انتقاد مي‌توانند پيشايند محركهاي درپرخاشگري مثلا
اتاق ، تهويه بودن نامناسب محيط سروصداي محيطي ، رفتارهاي يا پرخاشگر
ازقبيل ديگران تحريك و حد بيش‌از گرماي و اندازه بيش‌از سردي
اولا كه مي‌دهيم آموزش پرخاشگر فرد به اين‌صورت در.باشد مسخره‌كردن
كه مي‌آموزيم او به ثانيا و است ناپسند رفتار يك پرخاشگري كه بداند
و داده تشخيص را (ديگران تمسخر) پيشايندي محيطي محركهاي اين چگونه
ترك را محيط مثلا بگيرد درپيش را ديگري راههاي شرايط وقوع درصورت
.كند
كه مي‌دهيم آموزش فرد به سوم مرحله در.:رفتار پيامد.
با خود سازگاري جهت در و داده تشخيص را موردنظر رفتار پيامدهاي
ونگهداري حفظ موجب كه عواملي از مثلا.كند دستكاري را آنها محيط
پرخاشگر فرد از اطرافيان تسليم و تمكين مي‌شود فرد در پرخاشگري رفتار
مي‌دهند گوش او حرف به عصبانيت هنگام در اطرافيان كه اين‌صورت بهاست
مادرش كند پرخاشگري اگر اسباببازي خريدن براي مي‌داند كه كودكي مثلا
كنترل سيستم در ما.مي‌كند استفاده روش اين از مي‌كند گوش او حرف به
كنترل طوري را خود رفتار پيامدهاي كه مي‌دهيم آموزش فرد به خويشتن
اهل از بسياري مثل نشود ، تقويت آنها در ناشايست رفتارهاي كه كند
از را خود روز تا 40 مي‌زد سر آنها از خطايي زماني‌كه كه عرفان و تصوف
كه مي‌شود موجب امر اين و مي‌كنند ، محروم لذيذ غذاي و گوشت خوردن
درصورت مي‌تواند هم فردپرخاشگر.يابد كاهش آنها ناشايست رفتار
درصورت يا و كند منع فيلم‌موردعلاقه‌اش ديدن از را خود بروزعصبانيت
.نمايد تقويت و راتشويق خود امر اين از جلوگيري
است؟ كدام خويشتن كنترل در مولفه اساسي‌ترين شما نظر به
معني بدين است (Self-monitoring)رفتار بر نظارت مولفه اساسي‌ترين
مورد را آن و داشته نظارت موردنظر رفتار بر كه مي‌دهند ياد فرد به كه
را رفتار كيفي جنبه‌هاي مدت‌و -طول -فراواني -شدت و قراردهد مشاهده
.كند پيدا كاهش يا افزايش لازم‌است نظر ازچه رفتارش كه وببيند بسنجد
است كم آن فراواني كه است نامناسب نظر اين از رفتار مواقع برخي مثلا
كمتر مي‌دهد پاسخ معلم سوالات به كه را دفعاتي تعداد دانش‌آموزي مثلا
مثلا است ، مطلوب بيش‌ازحد رفتارش مواقع برخي برعكس و است ، مطلوب ازحد
عقيده ابراز فرصت ديگران به و مي‌كنند صحبت بيش‌ازاندازه كه افرادي
جهت و گرفته نظارت تحت را رفتارشان بايد مواقعي چنين درنميدهند
يا رفتار ضبط و بعدي‌ثبت مرحله.دهند تشخيص را آن نامناسب
ثبت بايددقيقا رفتار طول و شدت و كه‌فراواني است (Self-Recorrding)
ثانيا و داده بررسي‌قرار مورد را آن به‌راحتي فردبتواند تا شود ضبط و
مورد مطلوب مسير در جهت‌حركت از را آن بتواند افزايش كاهش‌يا براي
خودمان در مي‌خواهيم كه را رفتاري مرحله اين در.دهد قرار ارزيابي
اينكه يعني دفعات تعداد تغيير براي برنامه‌ريزي از قبل بدهيم تغيير
را آن بايدشدت مي‌افتد ، اتفاق رفتار اين مرتبه چند ساعتي يا دقيقه‌اي
هستند به‌راحتي‌قابل‌رويت كه نمودارهايي از اين‌كار براي كنيم ، ضبط
رفتار) پايه خط روان‌شناسي‌مرحله اصطلاح در را مرحله اين.مي‌شود استفاده
محيطبراي تغيير از استفاده با فردخودش كه بعدي مرحله.مي‌نامند(ورودي
فراواني كردن ضبط.است درمان مرحله برنامه‌ريزي‌مي‌كند رفتار شدن عوض
موثر بتوانيم تا مي‌كند كمك ما به پايه خط دوره در موردنظر رفتار
.دهيم قرار ارزيابي مي‌بريم‌مورد به‌كار كه را بودن‌درمانهايي
:مي‌كند پيدا ادامه بدين‌ترتيب بعدي مراحل
براي فرد كه معنا بدين ،(Self-Evalution)خودارزشيابي مرحله -
مناسب درصورت و نموده ارزيابي را خود رفتارهاي است لازم خويشتن كنترل
خود نبودند مناسب رفتارها اگر و كند تشويق را خودش رفتارها بودن
.نمايد راسرزنش
است آخرين‌مولفه‌اي ،(Self-Reinforcement)پاداش‌دهي خود مرحله -
ثبت را رفتار وچگونگي مي‌كند مشاهده را خودش وقتي‌رفتار فرد كه
مطلوب درجهت آن دادن تغيير مي‌كندبراي ارزشيابي را ورفتار مي‌كند
رفتارهاي به‌خاطر و نموده تشويق و تقويت را مناسب رفتارهاي بايستي
شده اوتعديل رفتارهاي اين‌صورت در درپيش‌بگيرد ، را سرزنش روش نامناسب
.مي‌كند حركت جهت‌مطلوب در بيروني عامل به بدون‌نياز درون از او و
مي‌رود بالا نفس به اعتماد مي‌كند زياد را اراده خويشتن كنترل
استفاده تكنيك اين از فرزندانشان تربيت در مي‌توانند والدين آيا
كنند؟
خود به‌فرزندان را خويشتن كنترل فراگيري‌تكنيك‌هاي از پس بايد آنها
دهند ، انجام خوب كارهاي هستند تنها بچه‌ها تاهنگامي‌كه دهند آموزش
:مي‌شود حاصل زير كارازطرق اين
درس كه بخواهد ذاتا فرد مثلا شود ايجاد كودك در دروني انگيزه -1
.بخواند
نظارت داردبه بستگي مورد اين و يادبگيرد را خويش كنترل فنون -2
كه كند احساس كودكي است ممكن مثلا ،(خودشناسي) خودش رفتار بر فرد
او نخوانند درس دوستانش اگر و دارد كلاس جو به بستگي او خواندن درس
تغيير را محيط و دوستان مي‌توان دراين‌صورت بخواند درس نمي‌تواند هم
مي‌توانندبه والدين كه است خويشتن كنترل به‌كارگيري نوعي اين و داده
.دهند آموزش خود فرزندان
رفتارپرخاشگرانه بروز از تا داد كودكان‌آموزش به مي‌توان چگونه
به‌عمل‌آورند؟ ممانعت
كه آموزش‌مي‌دهيم او به مرحله اين در:است تشخيص مرحله اولين -1o
.مي‌شوم دارم‌عصباني من:بگويد و بدهد تشخيص را خودش شدن عصباني
را خودش عصبانيت‌جلوي هنگام كه كودك‌بياموزيم به:بازداري -2
.مي‌گيرم را خودم عصبانيت جلوي بگويدمن به‌خودش و بگيرد
لازم:وبگويد خود احساسات ابراز و بيان براي مناسب حل راه يافتن -3
مثال به‌عنوان.كنترل‌كنم مناسبي به‌صورت را احساسات‌خود من كه است
زماني‌كه:كند بيان چنين را خود مي‌توانداحساسات كودك به‌جاي‌عصبانيت ،
انتقاد من از كه دوست‌دارم و مي‌شوم عصباني من انتقادمي‌كنيد من از شما
.نكنيد
وقتي مي‌دهيم‌كه آموزش كودك به:به‌كودك پاداش‌دهي نحوه آموزش -4
به را خود احساسات‌ناخوشايند و بگيرد را عصبانيت‌خودش جلوي توانست
بگويد مثلا دهد ، قرار موردتشويق را خودش كند ، بيان نحوديگري
شايسته الان و گرفتم را خود عصبانيت جلوي و كردم خوبي بسيار كار من
.بپردازم موردعلاقه‌ام بازي به خوبم رفتار اين به‌خاطر كه است
حسيني‌فر شيرين:از گفت‌وگو
