ششم ، شماره 1482 سال بهمن 1376 ، 14فوريه 1998 ، شنبه 25
|
|
پهلوي دوره در ايران امنيتي ملاحظات
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
:اشاره
به‌ثمر داشت (1979) سال1357 در ايران اسلامي انقلاب كه هنگامي
را خود سه‌جانبه‌ديدگاه‌هاي كميسيون اعضاي از يكي جورج‌بال مي‌رسيد ،
و ملي منافع بود معتقد وي.كرد اعلام امريكا به‌كنگره باره اين در
و است گرفته شكل اساسي محور سه در پهلوي سلطنت طول در ايران امنيتي
تحول دچار ساختاري‌اش مجموعه در را محور سه اين نمي‌توان به‌سادگي
سبز كمربند عنوان به ايران از1ـ بودند عبارت محور سه اين ساخت ،
محكمي سد (سابق) كمونيستي شوروي توسعه‌طلبانه تمايلات دربرابر اعتقادي
جهت اين از و گرفته سرمايه‌داري‌شكل نظام توسط آن داخلي بازار است 2ـ
محصولي تك و اقتصادرانتي از است 3ـ جهاني به‌سرمايه‌داري وابسته
و ساز فوق عناصرسه‌گانه في‌الواقع.است برخوردار نفت فروش به وابسته
شكل ملي منافع و امنيت تدوين در را امريكا ايران‌و ميان گفتمان كار
ملاحظات موضوع اين تشريح با است درصدد زير مقاله بود ، داده
.دهد قرار موردبررسي زماني 13571332 دوره در را امنيتي‌ايران
مقالات سرويس
اين با.بود اسلام از بعد درايران فراگير دولت اولين صفويه دولت
به‌حساب (ملي دولت) جديد يك‌دولت به‌عنوان را دولت اين حال‌نمي‌توان
كه بود بين‌المللي ساختارنظام دليل به مسئله اين جهت يك از.آورد
مناطق در مخصوصا ساختار اين.داشت قرار دوره آن در صفويه دولت
چون واژه‌هايي اينكه به توجه با لذا.بود سنتي كاملا غيراروپايي
رابطه در مي‌باشد مدرن اصطلاحاتي...ملي منافع ملي ، امنيت مليت ، ملي ،
بنابراين.بود خواهند نابجا صفويه چون دولتهايي سياستهاي توصيف با
خاص معناي به ملي امنيت ملاحظات يا و ملي استراتژيهاي از نمي‌توان
سلسله حكومت اواسط تا.گرفت سراغ صفوي سياستمداران نزد در كلمه
زيست بين‌المللي نظام سنتي ساختار در همچنان ايراني دولتهاي قاجاريه
وارد ايران‌كم‌كم قاجار ، شاه ناصرالدين سلطنت آغاز زمان از.مي‌كرده‌اند
خواست‌ايران مورد آنكه از بيشتر مرحله اين.گرديد بين‌الملل نظام عرصه
از لذا.بود جهان سطح در سياستهاي‌اروپايي گسترش از ناشي باشد ،
نام كنار در نام‌مستعمره بين‌الملل ، نظام به ايران ورود همان‌آغاز
ايران سده‌بيستم اوايل و نوزدهم سده تاريخ واقع در.مي‌شود مطرح ايران
.مي‌كند پيدا معنا وانگليس روسيه دولتين دخالتهاي با
هنوز دوره ، اين در ايران استعماري‌در قدرتهاي حاكميت به توجه با
قاجار ، سلاطين از پس.گفت سخن ايران در ملي ازاستراتژي‌هاي نمي‌توان
در ولي انگليس‌مي‌دانست ، مديون را خود وجودي نيزماهيت رضاشاه دولت
و (آلمان)سوم قدرت يك به علاقه دادن نشان حكومتش‌با دوران اواخر
شكستن جهت در قدمي سوم ، قدرت برگزيدن‌استراتژي براي راه همواركردن
رضاشاه دوره در هنوز هرچند.برداشت گذشته استعماري نيمه استراتژي
در.رفت ملي وامنيت ملي چون‌منافع مفاهيمي دنبال به نمي‌توان نيز
يادشده مفاهيم طرح تحقق اوليه مراحل نوين ، ارتش شكل‌گيري با دوره اين
يكپارچه‌سازي براي چيز هر از قبل ارتش اين البته.شد هموار ايران در
به قدرت‌بخشي جهت در ايران نقاط تمام به مركزي حاكميت تسري و كشور
تهاجم درمقابل مملكت از دفاع نه بود آمده بوجود رضاشاهي حكومت
دربرابر راحتي به ارتش اين كه بود مسئله همين خاطر به.بيگانگان
.داد شكست به تن شهريور 1320 در متفقين نيروهاي
نفوذ و حضور و متفقين ورودنيروهاي و ايران از رضاشاه خروج با
بيشتري توان سوم قدرت استراتژي ايران ، در امريكايي مستقيم‌نيروهاي
نظام در دوقطبي نظام ايجاد مقدمات زمان اين در اينكه ضمن گرفت ،
ايالات براي زمان اين در ايران جايگاه و نقش.آمد فراهم نيز بين‌الملل
و امنيت از كشور آن حمايتي سياستهاي لذا.بود مهم بسيار متحده
هرچه را ايران شوروي ، دولت فزون‌خواهي دربرابر ايران ارضي تماميت
نظام در بازيگري عرصه به ورود و غربي كشورهاي گردونه به بيشتر
به‌خاطر ايران اهميت به كه ترومن دكترين اعلان با.داد سوق دوقطبي
به امريكا اقتصادي و نظامي كمك‌هاي مي‌كرد ، اشاره شوروي با همجواري
دو ميان نيز قراردادهايي كمك‌ها ، اين علاوه‌بر (1).شد سرازير ايران
(2).شد بسته ايران به امريكايي مستشاران اعزام زمينه در دولت
وظايف ازطريق بودند توانسته ايران به امريكايي اعزامي هيئت‌هاي
ايران حكومت قدرت ابزار مهمترين بود ، شده سپرده آنها به كه گوناگوني
.درآورند خود تحت‌كنترل كاملا (را ارتش يعني)
دوران طول در امريكا ايران‌با سياسي -امنيتي روابط شديد نزديكي
در فقط كلمه دقيق معناي به مي‌توان درواقع.شد وقفه مصدق‌دچار حكومت
دولتمردان نزد در را ملي امنيت و ملي منافع چون مفاهيمي مصدق دوره
بود ، توانسته منفي موازنه سياست اتخاذ با مصدق.نمود جستجو ايران
.نمايد حفظ بدهد خارجي دول به امتيازي آنكه بدون را ايران ملي امنيت
دنبال ايران ازسوي تابه‌حال كه مثبتي موازنه سياست داشت اعتقاد وي
به‌نظر.شد ملت دارايي‌هاي و ملي منافع تدريجي رفتن ازدست منجربه مي‌شد
برگزار آزاد انتخابات كه مي‌شد برقرار مملكت در وقتي سياسي توازن وي
نسبت آنها و گردند برگزيده ملت حقيقي نمايندگان طريق آن از و گردد
منفي موازنه سياست مصدق سقوط با (3).نمايند تصميم‌گيري ملي منافع به
اتحاد سياست كاملا ايران آن به‌جاي و بربست رخت ايران از نيز ايشان
.پذيرفت را (امريكا) غرب با
زماني13571332 دوره در ايران امنيتي ملاحظات
خارجي سياست در نوين پيگيري‌استراتژي آغاز دوم ، جهاني جنگ پايان
سياستها اين وتداوم آغاز در ايران دولت نقش البته.ايران‌بود
منافع اقتضاء و بين‌المللي اجبار هرچيز از بيش نبود ، بلكه مهم چندان
همان‌طوري‌كه.است بوده موثر ايران خارجي سياست هدايت در بزرگ قدرتهاي
آغاز و دوم جهاني جنگ پايان از پس ايران در امريكا نفوذ شد اشاره
وقايع از قبل تا.گرديد ايران بر كشور اين تسلط منجربه كم‌كم سرد جنگ
يك با ايران درقبال كشور اين سياستهاي دولت ، اين سقوط و مصدق دوران
امريكا اينكه خصوصا ;مي‌شد استقبال ايران جامعه ازسوي مثبت برداشت
مجبور را شوروي دولت خود ، اتمي قدرت فشار اهرم ازطريق بود توانسته
خطر از را ايران ترتيب اين به و نمايد ايران آذربايجان از خروج به
.برهاند تجزيه
دكترمصدق ، دولت سقوط و كودتاي 28مرداد در سيا دخالت شدن مطرح با
از حفاظت چگونگي سوي و به‌سمت صرفا نيز ايران در امريكا سياستهاي
به‌طور ماجرا اين از پس نيز ايران دولت.كرد پيدا سوق حكومت‌شاه
.گرفت قرار سرد جنگ دوران دوقطبي ساختار در غرب بلوك قلمرو در علني
دوره دو به ملي استراتژيهاي نظر از را زماني 571332 دوره مي‌توان
:نمود تقسيم مختلف
;دهه 1340 پايان تا زاهدي دولت نخست‌وزيري آغاز از 1ـ
.دهه 1350 2ـ
دهه 1350 ، آغاز از قبل كه‌تا گفت مي‌توان ديگر تقسيم‌بندي يك در
دهه در و حاكم‌بود كشور ملي امنيت سياستهاي در حفظمحور گفتمان
به شدتا خواهد تلاش ذيل در.شد آن محورجايگزين بسط گفتمان 1350
.گردد پرداخته گفتمان دو اين بررسي
:محور حفظ گفتمان (الف
زماني دوره در را ملي‌ايران امنيت استراتژي مي‌توان كلي به‌طور
در.كرد تعبير بزرگ‌خارجي قدرت يك به تعهد به‌استراتژي 571332
به‌نظر مسلم امري امريكا به ايران امنيتي ملاحظات چارچوبوابستگي اين
در امريكا متحده ايالات ملي امنيت براي كه تهديدي بزرگترين.مي‌رسد
براي درنتيجه ، .مي‌باشد شوروي دولت توسعه‌طلبي‌هاي هست ، مطرح دوره اين
دارد قرار دولت اين همجواري در اينكه به‌خاطر نيز ايران ارضي تماميت
عامل مهمترين شوروي تهديدات است ، آن نفوذ قلمرو از خارج حال درعين و
.مي‌شود تلقي ملي امنيت زننده برهم احتمالي
شوروي و كمونيسم تهديد با مقابله براي امريكا و ايران دولت دو نگرش
تلاش ذيل در.مي‌باشد قابل‌تمايز ايران امنيتي تهديدات كلي وبه‌طور
:گردد پرداخته نگرش دو به‌اين تا مي‌شود
:امريكايي نگرش بررسي 1ـ
امنيت عليه تهديد امريكا ، زمينه‌هاي سياستمداران نظر به كلي به‌طور
به‌اعتقاد.داخلي‌بود عوامل از ناشي هرچيز از ايران‌بيشتر ملي
مهمترين ايران در كمونيسم تسلط و نفوذ داخلي زمينه‌هاي وجود آنها ،
آغاز همان از نگرش اين.بود شاه حاكميت و آنها ملي منافع براي خطر
جوامعي در فقط كمونيسم نمو و رشد آنها ، به‌اعتقاد.داشت وجود سرد جنگ
.بود آماده اقتصادي فشارهاي و بي‌ثباتي زمينه‌هاي كه داشت رشد امكان
كشورهاي داخلي ساختارهاي مي‌بايد آنها با مقابله براي لذا
از حفاظت براي كه بود اساس برهمين.گردند دگرگوني دچار تحت‌الحمايه ،
برنامه.مي‌شد تاكيد بسيار اقتصادي كمك‌هاي به كشورها اين امنيت
.است بوده جهت اين در كاملا مارشال طرح و ترومن چهار اصل اقتصادي
فني كمك به‌عنوان دلار ميليون حدود 500 مبلغي چهارترومن اصل براساس
ايالات كمك‌هاي بيشتر (4).بود شده پرداخته ايران به امريكا ازطرف
كه داشتند آنهااعتقاد.داشت اقتصادي ماهيت دهه 1320 سالهاي در متحده
به‌نظرآنها.بود خواهد كمونيسم با مبارزه بهترين‌راه اقتصادي كمك
كمونيسم رشد درنهايت و فقر نظامي‌موجب بخش به زياد بودجه تخصيص
در امريكا در شاه با ملاقات در امريكا خارجه وزير آچسون دين.مي‌شد
:بود سال 1328گفته
يك ايجاد ماست نهايي و هدف‌واقعي كه جنگ ، از جلوگيري راه بهترين
و اقتصادي محكم و سالم يك‌زيربناي ايجاد با بلكه نيست ، ارتش‌بزرگ
(5).بازداشت تجاوزاحتمالي فكر از را روسها مي‌توان اجتماعي‌بهتر
.كرد پيدا ادامه نيز دردهه 1330 ايران به امريكا اقتصادي كمك‌هاي
كندي ورود با.دلاررسيد ميليون به 611 كمك‌ها اين دهه طول‌اين در
براي وسياسي اقتصادي اصلاحات لزوم مسئله درامريكا ، قدرت عرصه به
طي مه 1961 در 25 كندي.شد مطرح كمونيسم‌شوروي تهديد با مقابله
كشورهاي در اصلاحات انجام از امريكا اهداف امريكا كنگره به پيامي
:برشمرد چنين را وابسته
و اجتماعي بي‌عدالتي كشورهايي‌كه به نمي‌تواند نظامي پيمانهاي
.نمايد كمك كرده باز آنها در را خرابكاري راه هرج‌ومرج‌اقتصادي ،
.كند توجه نظامي ازنظر فقط كم‌رشد كشورهاي مشكلات به نمي‌تواند امريكا
مبارزه بزرگ ميدان به كه كم‌توسعه كشورهاي مورد در خاصه امر اين
به نمي‌تواند قشون و اسلحه مقدار هيچ.است صادق شده‌اند ، تبديل
و ثبات كنند اجتماعي اصلاحات نمي‌توانند يا نمي‌خواهند كه رژيمهايي
با كه را مللي نمي‌تواند خرابكاري نوع هيچ ديگر ازطرف.بخشد استواري
(6).كند فاسد مي‌كوشد بهتر جامعه‌اي به رسيدن به‌خاطر اطمينان
:يادداشتها
ايران ، خارجي روابط مهدوي ، تاريخ هوشنگ عبدالرضا به شود رجوع 1ـ
.ص‌ص 4340 بي‌نا ، 1368 ، بي‌جا ،
.ص‌ص 9895 بي‌تا ، ايران ، در نقش‌امريكا سنجر ، ابراهيم به ، بنگريد 2ـ
.ص‌ص 5453 يادشده ، مهدوي ، هوشنگ عبدالرضا 3ـ
ص 40 همان 4ـ
انتشارات مشرقي ، محمود ايران ، ترجمه در قدرتها جنگ روبين ، باري 5ـ
.ص 46 آشتياني ، 1363 ،
ص تفكر ، 1370 ، نشر:قم ايران ، انقلاب ريشه‌هاي باقي ، عمادالدين 6ـ
.160
