ششم ، شماره 1488 سال اسفند 1376 ، 21فوريه 1998 ، شنبه 2
|
|
شيعه فرهنگ بنيانگزار
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
(ع)صادق امام ويژه
(ع)صادق جعفر امام شهادت سالگرد مناسبت به اقتراحي
محمد بن جعفر امام شيعه ، مذهب رئيس شهادت سالگرد:گشايي جستار
چنين در زيرا.است بشري فرهنگ به ثلمه‌ها بزرگترين يادآور ،(ع)الصادق
از يكي و بشر فرهنگ تاريخ ستاره‌هاي درخشانترين از يكي روزي ،
را عالم و شد حق‌رهسپار ديار به الهي مكاتب آموزگاران برجسته‌ترين
صفحه امروز مناسبت ، همين بهساخت محروم خويش وجود شمع روشناي از
اندك ، بضاعت علي‌رغم و گرديده مزين (ع)ششم مبارك‌امام نام به معارف
.است شده پرداخته مطالب تدارك به ايشان ويژه
پژوهشگران و متفكران از تن چند روياروي را پرسش زير ، اقتراح در
شيوه‌هايي عنوان به را ايشان پاسخهاي و داده‌ايم قرار كشورمان مسلمان
اجمال ، و اختصار علي‌رغم صادق ، امام حيات و منابع به نسبت نگرش از
:است چنين ما پرسشهاي.نموده‌ايم مطرح
امام برتردرباره و مفيد كتابهاي عنوان به را كتابهايي چه -1
معرفي حضرت آن درباره منبع‌مطالعه عنوان به و خوانده‌ايد (ع)صادق
مي‌كنيد؟
اطلاق شيعه رئيس‌مذهب و فرهنگ بنيانگزار ،(ع)صادق امام به چرا 2ـ
فرهنگ پيروان يعني جعفري ، نام‌مذهب به را شيعيان اساسا و مي‌شود
.مي‌شناسند (ع)ششم امام
و علم آسمان ششمين‌ستاره شهادت سالروز ارجمند ، استادان از تشكر ضمن
نظر و گفته تسليت گرامي همه‌خوانندگان به را (ع)صادق امام امامت ،
.مي‌نماييم جلب دانشور استادان افاضات به را ايشان
معارف سرويس
رادمنش سيدمحمد دكتر
به كتابهاي‌فراواني (ع)صادق جعفر امام درباره سوال 1ـ پاسخ
كتاب عربي ، كتابهاي ازقديمي‌ترين دارد ، وجود فارسي و عربي زبانهاي
علي‌اكبر آقاي كه است طبرسي حسن فضل‌بن اثر الهدي ، باعلام الوري اعلام
به سال 1338 در را آن مفيد بسيار حواشي و مقدمه و پژوهش با غفاري
كه است معصوم چهارده زندگاني درباره اصلا كتاب اين.است رسانده چاپ
با ما كتاب ، اين در.دارد (ع)صادق جعفر امام به اختصاص آن پنجم باب
سپس و حضرت آن رسيدن امامت به تا ميلاد از (ع)صادق امام زندگاني شرح
و اخلاقي ويژگيهاي اينها بر افزون نويسنده و بوده روبرو او شهادت
كتاب سطح ، درهمين ديگري كتاباست نموده بيان را حضرتش كرامات
به كتاب اين.است (پنجم سده نيمه‌نخست در متوفي) مفيد شيخ الارشاد
يازدهم فصلاست معصوم چهارده زندگاني دربردارنده عربي ، زبان
آقاي توسط سال1351 به كتاب اين.است ششم امام حال شرح در كتاب
برجسته‌اي كتاباست شده برگردانده پارسي به خراساني ساعدي محمدباقر
منتشر قمي عباس آقاشيخ شادروان نگارش به انقلاب ، از پيش تقريبا كه
گفته پيش كتاب دو شيوه و بنياد بر كه مي‌باشد الامال شد ، منتهي
هر زندگاني كه درخشان ، ستارگان كتابهاي مجموعه.است شده تدوين
زندگاني به اختصاص آن هشتم جلد و آورده جداگانه مجلدي در را معصومي
است نجفي محمدجواد آقاي مجموعه اين نويسنده.دارد (ع)صادق جعفر امام
امام از نستوه و مبارز تصويري ارائه كتاب ، اين مهم ويژگيهاي از و
.مي‌باشد بني‌عباس حكومت شكل‌گيري برضد صادق جعفر
نام به است زمينه ، كتابي اين در كتاب ارزنده‌ترين و بزرگترين اما
اسلامي مطالعات مركز به وابسته توسطجمعيت كه شيعه جهان متفكر مغز
نزديك حاصل‌پژوهش كتاب اين.است شده نوشته فرانسه دراستراسبورگ
بدست اثر اين.است (ع)صادق امام درباره نامي محققان از تن سي به
انتشارات توسط و شده برگردانده پارسي به منصوري ذبيح‌الله آقاي
.است رسيده چاپ به سال 1361 در جاويدان
:برشمرد زير به‌صورت مي‌توان را كتاب اين بحث مورد و مهم موضوعات
مي‌گويند؟ جعفري مذهب را ، شيعه مذهب چرا اينكه 1ـ
داد نجات وانحراف انحلال از را تشيع كه بود شخصيتي (ع)صادق امام 2ـ
.آورد عمل زمينه‌به اين در شاياني اقدامات و
پايه‌هاي اسلامي و عقلي دلايل با كه بود كس نخستين (ع)صادق امام 3ـ
.نمودند متزلزل و سست را چهارگانه عناصر به باور
باتبيين اسلامي ، عرفان بنيانگزار نخستين عنوان به امام 4ـ
اهل ائمه ديدگاه عارفانه‌از سلوك و سير و شيعه عرفاني ديدگاههاي
.دادند عرفان‌اسلامي به درستي پايه بيت ،
زمين درباره ويژه جهان‌به انسان ، آفرينش درباره حضرت علمي نظرات 5ـ
.اثراست اين برجسته نكات از نيز
گرفته قرار موردبحث شيعي فرهنگ پايه‌گذار عنوان به امام جايگاه 6ـ
.است
آن در علمي آزاد بحث مجال گشايش زمينه در پيشگام عنوان به امام 7ـ
و كرده خوشه‌چيني وي دانش خرمن از امام مخالفان حتي كه حساس ، زمانه
ابوحنيفه چنانكه داشتند ، وي معصوميت و والا شخصيت به اقرار نتيجتا
جعفربن از دانشمندتر نديدم:محمد جعفربن من افقه رايت ما:مي‌گفت
.محمد
تاريخ ، ادب ، علم ، از دقيقي تعاريف واضع نخستين عنوان به امام 8ـ
پاسخهاي شده موارد اين در ايشان از كه پرسشهايي به ،..و زمان
.كرات و سيارات حركات و شناسي ستاره باب در حتي داده‌اند درخوري
از براي گسترده فعاليتهاي انجام با بني‌عباس دستگاه سوال 2ـ پاسخ
شيعي تفكر براي بزرگي بسيار خطر بيت ، اهل مكتب و شيعيان بردن ميان
به پاسخ و آموزش با كه فردي تنها.مي‌آمدند شمار به زمان آن در
برابر در برجسته‌اي شاگردان پروردن و گوناگون دانشمندان پرسشهاي
ايشان.بود (ع)صادق جعفر امام برافراشت ، مخالفت علم بني‌عباس ، حكومت
جلوگيري نبوي اصيل معارف و تشيع مكتب اضمحلال از علمي جلسات تشكيل با
اين به تشيع مكتب نبود ، حضرت آن اگر كه گفت مي‌توان.آوردند عمل به
راستي ، به ايشان و نمي‌گشت پديدار هست ، امروز كه آبرومندانه‌اي صورت
در بايد كه را نكته‌اي البته.هستند جعفري مذهب و شيعه فقه پايه‌گذار
به توانا خود نوبه به امامها همه كه است اين داشت ، اشاره بدان اينجا
جو و نبود مساعد زندگي‌شان محيط اما بودند ، سترگي كار چنين انجام
.است نمي‌داده را كاري چنين اجازه آنها به زماني ويژه شرايط و حاكم
تناسب به ايشان و بود باز (ع)صادق امام براي تنها ميدان كه بود اين
.است پرداخته مهم اين انجام به احسن نحو به زمانه‌اش شرايط و اوضاع
طباطبايي حسيني سيدمصطفي دكتر استاد
كه شده نوشته كتابهاي‌گوناگوني (ع)صادق امام درباره سوال 1ـ پاسخ
محمد استاد نام به سنت ، اهل معاصر ازدانشمندان يكي آنها ، ميان از
كتابي شمرده‌مي‌شود ، مصر دانشگاه‌الازهر استادان از كه ابوزهره
يك آنكه جهت از اولا كتاب اين.نام‌الامام‌الصادق به است نگاشته
و نكرده اقدام آن نگارش به دارد ، تعصب خود مذهب به نسبت كه شيعي ،
از بيش محبت و تعصب مولود نموده ، گزارش (ع)صادق امام از كه فضائلي
اين در ثانيا و است بسيار اهميت حائز روي اين از نيست ، اندازه
ايشان روزگار در كه حوادثي به توجه با (ع)صادق امام زندگاني كتاب ،
و سنت اهل گوناگون دستجات با امام سياسي روابط و شده تحليل مي‌گذشته ،
آراء جعفري‌و فقه نيز كتاب اين در.است شده بازگو ديگران و زيديان
با امام پيوند گرديده‌و مطرح فقهي مسائل درباره (ع)صادق امام
.است گشته بيان ديگران و ابوحنيفه ، مالك:مانند سنت اهل امامان
رهبر زيد امام درباره ديگري كتابهاي (ابوزهره)دانشمند همين
مجموعه كه كرده تاليف نيز شافعي ، و ابوحنيفه و مالك امام و زيديان
و تسنن عالم در چه بسياري استقبال حسن از و رسيده چاپ به آثار اين
كه دارد جا الصادق كتابالامام.است شده برخوردار تشيع عالم در چه
.شود برگردانده فارسي به زبردست مترجمان از يكي توسط
مختصري بسيار فقهي شيعه ، آثار امامان از پاره‌اي از سوال 2ـ پاسخ
ارزنده ، و حماسي خطبه‌هاي از غير (ع)حسين امام از مثلا;است شده گزارش
پدر و (ع)صادق امام از به‌عكس شده ، نقل كم بسيار فقهي آثار
بسيار ديگر ، علوم و فقهي مباحث در (ع)باقر محمد امام ;بزرگوارشان
مرز در (ع)صادق جعفر امام ;اسلامي جهان محققان نظر به.است شده گزارش
از استفاده با و داشتند قرار عباسيان به امويان از حكومت انتقال
جريان امويان و عباسيان طرفداران سوميان يك از كه سياسي نزاعهاي
برپا خلفا ضد بر زيديه ، پرشور ائمه كه قيامهايي ديگر ، سوي از و داشت
چنين در (ع)صادق امام داشتند ، مشغول خود به را دولتيان و بودند كرده
در.بپردازند خود معارف اشاعه و تبليغ به تا يافتند مجال شرايطي ،
بود ، آمده پيش مخالفانش و اموي دولت ميان كه تضادهايي با امام واقع
خويش علمي و فقهي آراء بيان و نشر تدوين ، در بيشتري آزادي احساس
گرد ايشان وجود اطراف در متعددي شاگردان روي اين از و مي‌نمودند
اصول را آنها كه اصل چهارصد مشهور ، منابع و اقوال بنابه و آمدند
اين كه فضيل اصل حريز ، اصل:مانند دادند ترتيب مي‌ناميدند ، اربعمائه
من كافي ، ) اربعه كتب در شيعه علماي از تن سه وسيله به بعدها اصول
ولي.شدند خلاصه و گردآوري (الاستبصار و تهذيبالاحكام الفقيه ، لايحضره
و خطابيه همچون كساني و غلاه از گروهي كه بود اينجا در كار مشكل
قول از و مي‌كردند شد و آمد امام با نيز ديگران و شعبه مغيره‌بن
مي‌خواستند راه اين از و مي‌نمودند عرضه ديگران به ساختگي آثار ايشان ،
آمده كشي ابوعمرو كتابرجال در چنانكه.آورند بدست آوازه‌اي و شهرت
از و آمدند من نزد به مصر اهالي از گروهي:فرمودند (ع)صادق امام كه
مرا حاليكه در كردند ، نقل من از را دروغين روايات گزارشگراني ، قول
(ع)صادق امام با شما اگر:پرسيدم آنها از كه هنگامي و نمي‌شناختند
رد را مزبور آراء نمايند ، تكذيب را روايات اين ايشان و كنيد ، برخورد
قول از را روايات اين كساني زيرا !خير:دادند پاسخ آنان كرد؟ خواهيد
حدود مصر ، كشور در آنها شهادت طبق بر كه كرده‌اند نقل ما براي امام
رو اين از.دارند ايمان آنها عدالت به مردم و مي‌كنند اجراء را اسلامي
كه داشتند اصرار آمده ، كتابكافي در كه آنچه بنابر (ع)صادق امام
از حضرت آن به علاقه‌مندان تا شود داده تطبيق كريم ، قرآن با آثارشان
از را آنها و برده پي است ، قرآن برخلاف كه ساختگي روايات به راه اين
رجوع از پيش و شود اجراء دقت با اگر شيوه اين و بزدايند خويش اذهان
بي‌شك گيرد ، قرار شناسايي مورد دقيق و فني شكل به قرآن روايات ، به
و شد خواهد شناخته بهتر قرآني آيات مقايسه با نيز (ع)صادق امام آثار
.گشت خواهد روشنتر آنها اصالت
طارمي حسن حجت‌الاسلام
دو من شده ، نوشته حضرت درباره كه كتابهايي ميان از سوال 1ـ پاسخ
آل كتابصادق مي‌كنم1ـ معرفي عنوان‌بهترين به موقتا را كتاب
روزنامه‌نگارانه شيوه‌اي واقع‌به در كه منشي محمود مرحوم نوشته محمد
شخصيت از گوناگوني جنبه‌هاي خوب ، قلم يك با كتاب اين.است شده نوشته
والمذاهبالاربعه كتابالامام‌الصادق مي‌شناساند20ـ را (ع)صادق امام
فارسي به اخيرا كه حيدر نام‌اسد به نجف دانشمندان از يكي نوشته
اين.است رسيده چاپ به رضوي قدس آستان توسط ظاهرا و شده برگردانده
(ع)صادق امام به كه مسائلي مهمترين از يكي بر احتواء نظر از كتاب
ايشان با سنت اهل رايج مذهب چهار ائمه كه رابطه‌اي يعني مي‌شود ، مربوط
كه را تاثيري سو يك از كتاب اين.است توجه درخور بسيار داشته‌اند
به ديگر سويي از و مي‌كند بازگو داشته‌اند ، مذهب چهار اين بر امام
ديگر ، مذهب چهار با را جعفري مذهب فقهي اختلاف موارد تطبيقي گونه‌اي
.مي‌دهد قرار بررسي مورد
كه مي‌كنم نكته ، آغاز اين به اشاره با را سوال اين پاسخ سوال 2ـ پاسخ
كتاب فارسي ترجمه كه شهيد ائمه درباره دارد كتابي صدر شهيد مرحوم
طور بهراه گونه‌گونگي و هدف يكساني ;بيت اهل امامان:مي‌شود اين
نيز و دارد ، شيعه ديدگاه از امام كه نقشي از مي‌توانيم كه تحليلي كلي
دقت به را نكته اين باشيم ، داشته امامان يكايك تاريخ از كه تحليلي
و امكانات زمان ، مقتضيات تناسب به ما امامان از يك هر كه درمي‌يابيم
نظر از (ع)صادق جعفر امام.كرده‌اند بروز بيشتر جنبه يك در نيازها
رفتن زوال به رو يكي:داشت عمده ويژگي سه كه بودند دوره‌اي در تاريخي
حضرت آن امامت از عمده‌اي بخش كه عباسيان آمدن كار روي و اموي حكومت
وفات كه ق.هـ از 114 اگر ديگر ، بياني به.بود داده اختصاص خود به را
و امويان سقوط كه ق.هـ تا 132 بگيريم نظر در باشد (ع)باقر امام
كه هستيم روبرو ساله بيست دوره يك با باشد ، عباسيان تدريجي استقرار
امام جانب از نگراني كمتر بعدي ، حكومت نه و ماقبل حكومت نه عملا
و فقهي مذاهب و مكاتب قرن ، يك از بيش طول در:اينكه دوم.نداشتند
تاييد مورد بعضا اينها كه بود گرفته شكل اسلام جهان رايج كلامي
از پس كه حوادثي دليل به صورت هر در اما بودند نيز خلافت دستگاههاي
و خطاها كاستيها ، بود ، داده روي حديث كتابت وضع (ص)اكرم پيامبر رحلت
عمده كه بود حالي در اين و داشت وجود مذاهب اين در انحرافاتي
همه و اندلس النهر ، ماوراء خراسان ، عراق ، حجاز ، در مسلمانان
نگاه اسلام معرف مذاهب ديد با مذاهب همين به عملا اسلامي ، سرزمينهاي
پيروان به نسبت حكومتها سوي از سياسي شديد فشار اينكه ، سوم.مي‌كردند
امام شهادت حادثه و سو اين به معاويه دوره از بويژه (ع)امير حضرت
گسيختند هم از (ع)علي شيعيان عملا كه بود شده سبب عاشورا در (ع)حسين
امامان آموزه‌هاي انتقال براي كه طوري به شد ، اندك بسيار آنان شمار و
امام شرايطي چنين در.نداشت وجود كسي چهارم امام تا بويژه شيعه
با اولا:گرفتند تصميم بزرگوارشان پدر كارهاي استمرار در (ع)صادق
تبيين بر را خود نظر وجه بيشترين موجود سياسي فرصت از استفاده
و سازند معطوف مي‌خواست ، پيامبر كه آن‌گونه دين ناسفته و پنهان زواياي
و برآيند رايج مذاهب خطاهاي و نقص‌ها و اشكالات رفع مقام در ثانيا
شمار كوشيدند امام ثالثا كنند ، آشنا شيعي اسلام با را مسلمان جامعه
هسته صورت به بودند ، شده آشنا شيعي آراء با كه را مردمي از زيادي
عهد از را نام اين هرچند شيعه واقع در.كنند تربيت شيعي تجمع اوليه
برگرد حضرت آن رحلت از پس عنوان اين با گروهي و است گرفته پيامبر
اما بخشند ، تحقق را پيامبر وصيت تا آمدند گرد (ع)علي حضرت مقدس وجود
اضمحلال به رو جماعت اين كه گفت مي‌توان قرن ، نيم از بيش زماني در
موجب (ع)صادق امام خصوصا و (ع)باقر امام تاريخي اقدام و بودند رفته
اين از.شد شيعه تعاليم به مسلمانان از بسياري پيوستن و شيعه احياي
به ايشان وصف در شيعه ، بنيانگذار و جعفري مذهب موسس مثل تعبيراتي رو
.است شده گفته درستي
دواني علي استاد
در 4 كه حيدر اسد نوشته المذاهبالاربعه و الصادق الامام 1ـكتاب
پيرامون‌ابعاد را تحقيقي بحث وبهترين مفصل‌ترين و شده نگاشته جلد
فروگذار را مطلبي و دارد همراه خودبه با صادق جعفر امام زندگي
جاي (ع)صادق امام والاي شخصيت پيرامون تحقيق و بحث گرچه.است نكرده
را بحثهايي همام امام اين درباره حيدر ، آقاي ولي.دارد بسيار كار
ديگري كتاب در كامليت و جامعيت چنين با را آن كه است ساخته مطرح
ابوزهره ، محمد تاليف الصادق الامام ديگر كتاب.گرفت سراغ مي‌توان كمتر
كتاب خود نوع در كه است مصر الازهر دانشگاه استاد و مشهور دانشمند
.است (ع)صادق جعفر امام حضرت پيرامون كم‌نظيري
فرزند محدث‌زاده علي ميرزا مرحوم‌حاج تاليف (ع)صادق كتابامام ـ
ازجمله نيز است شده منتشر آن اول جلد كه قمي عباس حاج‌شيخ مرحوم ارشد
آن ديگر جلدهاي دارد جا كه است فارسي زبان در اعتنا درخور كتابهاي
.شود منتشر و چاپ بهتري ويراستاري و حروف با البته هم
كه شد (ع)صادق امام مناسبي‌نصيب فرصت كه است اين علت سوال 2ـ پاسخ
نكته.دهد گسترش و بسط را بيت اهل مكتب ديگر امامان از پيش توانست
اهل اربعه ائمه بر هم زماني به‌لحاظ (ع)صادق امام اينكه ديگر
امام محضر از سال دو مي‌گويد خود كه ابوحنيفهدارد تسنن ، تقدم
پيشواي مالك ، رفت ، دنيا از هجري سال 150 در كردم ، استفاده (ع)صادق
برده فراواني استفاده (ع)صادق امام محضر از نيز ايشان كه مالكي مذهب
پيشواي حنبل احمد و سال 204 در شافعي مذهب امام شافعي و سال 172 در
.رفت دنيا از سال 241 در تسنن اهل فقهي مذهب چهارمين حنبلي ، مذهب
بزرگوارش پدر از را خود علوم اينكه از گذشته (ع)صادق جعفر امام اما
حضرت از نهايت در و ترتيب به و بزرگوارش پدر از حضرت آن و باقر امام
براي كافي فرصت اخذكرده‌اند پيامبر علم مدينه باب(ع)اميرالمومنين
امام از كه احاديث‌فقهي مقدار آن لذا داشته ، قرآني حقايق علوم‌و نشر
ديگر امامان از مارسيده به داشته كه زماني فرصت براثر (ع)صادق
چهارمذهب چهارم ، قرن در وقتي دليل همين به.نرسيده‌است ما به
شيعيان شد ، تثبيت (حنبلي و شافعي مالكي ، حنفي ، ) نامهاي به اهل‌تسنن
خدمتتان كه دليل همان به صادق امام تعاليم در را خود فقهي مذهب هم
.اماميه شيعه فقهي مذهب يعني جعفري مذهب پس.كردند تثبيت كردم عرض
حكومت اواخر در شد (ع)نصيبامام كه فرصتي نيز زماني به‌لحاظ
و زمان آن دربود آنها فتورحكومت و ضعف هنگام درست و بني‌اميه
برسرحكومت گروه دو هر چون آمدن‌بني‌عباس كار روي اوايل در نيز
تحكيم براي فرصت اين از (ع)صادق داشتندامام نزاع و جنگ اسلامي
بود لازم را آنچه و كردند را استفاده كمال بيت اهل مذهب فقهي مباني
استفاده بزرگوار آن محضر از نفر به 4000 قريب مي‌كنند نقل كه فرمود
.مي‌آمدند به‌شمار حضرت آن شاگردان زمره ودر مي‌كردند
تميم‌داري احمد دكتر
يكي كه است شده نوشته زيادي كتابهاي صادق امام درباره سوال 1ـ پاسخ
.است حيدر اسد اثر المذاهبالاربعه و آنهاكتابالامام‌الصادق از
بحث صادق امام با سنت مذاهب 4گانه‌اهل برخورد باب در اين‌كتاب
تحقيقاتي امام درباره كه كساني درباره و امام اصحاب ودرباره كرده
احوال و اوضاع درباره همچنين كتاب اين در.است شده نوشته كرده‌اند
امام شاگردان درباره همچنين و دوم قرن در (ع)صادق امام زمانه
.است شده آورده مطالبي ابوحنيفه مثل (ع)صادق
زندگي درباره كتاب اين در است‌كه مفيد شيخ الارشاد ديگر كتاب ـ
كتابهايي‌است ازجمله و است ارائه‌شده پيراسته‌اي و منقح بحثهاي ائمه
و وخرافه غيرمتعارف داوري‌هاي از به‌دور و عقلاني نگرش نوعي با كه
در كه‌شيخ معتزلي‌است و استدلالي شيوه هم آن دليل است ، شده نوشته اغراق
.است گرفته به‌كار خود كتاب
(ع)امام‌صادق از كاملي احوال شرح نيز مجلسي بحارالانوار كتاب جلد 47
.است داده اختصاص خود به را
تشيع اهل عالم كمتر كه است اين عرض‌كنم خدمتتان بايد كه بعد نكته
مناقب.باشد نياورده روايت (ع)صادق حضرت قول از خود كتاب در كه است
الغمه كشف يا و كليني شيخ از كافي كتاب يا و مازندراني آشوب شهر ابن
همانندتاريخ تاريخ كتابهاي از گروهي يا و اربلي ، عيسي بن علي اثر
ياتاريخ و اثير ياتاريخ‌ابن و يعقوب ابي اثرمحمدبن يعقوبي
كتاب يا و خلكان وتاريخ‌ابن عساكر ابن وتاريخ كثيرشامي ابن
روش‌زندگيشان و سيره و (ع)امام‌صادق از كه مسعودي الذهب مروج
.آورده‌اند را بخشهايي
شده فارسي‌نوشته به قمي محدث كتابمنتهي‌الامال نيز فارسي زبان در
كه آن دليل متاسفانه‌به اما اعتنااست وقابل خوب منابع از كه
در نيز را كتاب اين انتقادكرده‌اند ، مرحوم آن به‌مفاتيح بعضي‌ها
خود از خاصي مهارت و ذوق عباس شيخ كه درحالي داده‌اند قرار آن رده
و معري ابوالاعلي از اشعاري آن در و داده بروز كتاب اين نگارش در
به مناسبت به و طبع ظرافت با را سنايي و جامي سعدي ، اشعار و دعبل
جهان متفكر مغز نام به الله‌منصوري ذبيح هم كتابي.است گرفته كار
!تاليف يا است ترجمه نيست معلوم كه آورده شيعه
و اميه دوره‌بني در سال حدود 49 (ع)امام‌صادق حضرت سوال 2ـ پاسخ
سخت‌ترين از دوره دو اين.است مي‌زيسته بني‌عباس ، دوره در سال 16
و (ع)حسن امام حضرت(ع)علي حضرت آن از قبل كه است دوره‌هاي‌اسلام
و رسيدند شهادت شيعيان‌به پنجم و چهارم امامان و (ع)امام‌حسين
قتل بني‌اميه دست به و كرد پيدا رشد دوره اين در نهضت‌هاي‌شيعي
دليل به (ع)صادق امام حضرت دوره اين در گرفت ، صورت شديدي وغارتهاي
به‌دست فرصتي آنان تعاليم انتقال و تدريس نشدن كامل و اجدادشان شهادت
و كلامي مسايل طرح به و كرده كناره‌گيري نظامي‌گري و مبارزه از تا آورد
بر مبتني نگرش نوعي كردند سعي واقع در و بپردازند ، فلسفي و فقهي
كه كردند سعي جهت اين از و ببخشند شيعه به عقلاني و فقهي ديدگاه
حضرت از كه راوياني مثلا.كنند تربيت را زيادي بسيار شاگردان
كتاب در شبلنجي سيد.مي‌رسند تن به 4000 كردند ، نقل حديث (ع)صادق
.مي‌داند خارج محاسبه از را امام مناقب و فضايل نورالابصار
واز كردند نقل حديث امام قول از هم سنت ، اهل علماي از زيادي تعداد
مالك جريح ، ابن سعيد ، بن يحيي مثل.بودند ايشان شاگردان جمله
نيز معروف صوفيان از... سجستاني ، ابوايوب... صوري ، سفيان انس ، ابن
شرح كه بودند حضرت آن شاگردان زمره در دينار مالك‌بن و ابراهيم‌ادهم
.است تذكره‌الاولياآورده كتاب در عطار را آنها حال
امام ازشاگردان يكي كه است جمله‌كتابهايي از نيز مفضل توحيد كتاب
توحيد درباره را مباحثه ، مسايلي شيوه به آن در و نگاشته‌است را آن
.كردند مطرح
با امام.ايشان‌است مناظره و بحث امام‌روش مهم كارهاي جمله از
اما مي‌شدند ايشان امامت خلافت‌و منكر افراد آن و بحث‌مي‌كردند كساني
معروفي روايت.نمي‌گفتند تند سخن و برنمي‌خاست نزاع به آنها با امام
بود شهره ولايت و امامت منكران مظهر به كه العوجاء ابن‌ابي كه شده نقل
مي‌كند ، بحث عمر بن مفضل با بودند كرده وي با زيادي بحثهاي وامام
مخالف و شدي ملحد خدا دين در تو خدا دشمن كه‌اي مي‌زند فرياد مفضل
اصحاب از تو مي‌گويداگر العوجاء ابي ابن كه هستي ، تعالي باري
بعد.نمي‌كند رفتار اين‌گونه ما با او كه بدان هستي (ص)محمد جعفربن
گوش را ما سخنان (ص)محمد بن كه‌جعفر مي‌كند نقل العوجاء ابي ابن
او پيروان از تو اگر.نمي‌گويد ناسزا و فحش و (كامل طور به) مي‌دهد
!كن وگو گفت ما با او مانند هستي
