ششم ، شماره 1488 سال اسفند 1376 ، 21فوريه 1998 ، شنبه 2
|
|
ايران در مدرنيسم و اسفند سوم كودتاي
.است همشهري روزنامه به متعلق و محفوظ حقوق تمام
استبدادنوين يافتن حاكميت به نگاهي
راارائه متفاوتي راه‌حل‌هاي اسفند ، انگليسي‌ها سوم كودتاي از قبل
و جديدبلشويك‌ها نفوذ با مقابله براي مهمترين‌طرح‌ها از يكي كه كردند
.بود ايران تجزيه روس‌كمونيست ، امپرياليست
آنجايي‌كه تا:مي‌نويسد نايبالسلطنه‌هندوستان فورد جيمز لرد
يك و شمال در يك‌حكومت به ايران تجزيه پيش‌بيني‌كنيم مي‌توانيم فعلا
پيامد جنوب در بريتانيا تسلط يا حمايت تحت و جنوب حكومت‌در
كه باوركرد بتوان مشكل اين ، از گذشته.داشت خواهد هند در نامطلوبي
.نشود مواجه بحران همين با زودي اين نيزبه ايران جنوبي نيمه
اشاره
روي.شد ايران در بي‌شمار تحولات اسفند 1299منشاء سوم كودتاي
در قدرت در گماشتن‌مهره‌اي براي چند هر سلطنت تخت بر رضاخان كارآمدن
استعمار.مي‌نمود پيگيري را اهداف‌عميق‌تري اما بود همسايه‌شمالي برابر
نظام فرهنگ خان ، رضا قدرت تثبيت با داشت نظر در انگليس پير
.سازد استحاله دچار را بومي فرهنگ و كرده ايران وارد را سرمايه‌داري
به خشني طرز به و يافت نفوذ ايران در مدرنيسم نام با كه جريان اين
زير مقاله موضوع شد ، منجر پهلوي سلسله و رضاخاني مطلقه ديكتاتوري
.مي‌گذرد گرامي خوانندگان شما نظر از كه است
مقالات سرويس
قاسمي‌نژاد بهزاد
تحولات مهمي‌در مشروطيت‌نقش انقلاب پس‌از كه است پديده‌اي مدرنيسم
بر مبتني ويژه‌اي وارزشهاي الگوها و اجتماعي ، اقتصادي‌داشت سياسي ،
اسفند سوم كودتاي از پس پديده اين.نمود تزريق جامعه به ارزش‌غربي
به‌طور.برگرفت در را جامعه حوزه‌هاي تمامي شاه رضا حاكميت با سپس و
نخست:است استوار پايه دو بر ايران در مدرنيسم چيرگي و برآمدن كلي
هيجان‌وار و سطحي اشتياق دوم.اسلامي ارزش‌هاي و نهادها سنتها ، همه نفي
.غرب تقليداز
اسفند سوم كودتاي
عمده قدرت‌هاي امپرياليستي رقابت تدريج‌در به نوزدهم سده طي ايران
گير امپراتوري بزرگ قدرت دو نيروهاي ميان و شد كشانده اروپايي
قفقاز به را خود قلمرو و مي‌آمد پيش جنوب سوي به كه روسيه.افتاد
به‌خليج‌فارس ارتباطي راه به درصدددستيابي مي‌داد ، گسترش وآسياي‌ميانه
خود كه‌سلطه كبير مقابل‌بريتانياي در مي‌نگريست ، هند به آزمندانه و بود
در بازرگاني راه‌هاي كه‌كنترل بود درصدد مي‌گستراند ، هند بر را
.اختياربگيرد در را سرخ درياي و خليج‌فارس
به بخشيدن پايان ظاهربراي به چند هر كودتا انديشه
اما شد ، مطرح كودتاگران توسط كشور در ناامني نابساماني ، آشفتگي ،
اتحاد ميان رقابت داشت‌همان وجود طرح اين سر پشت كه آنچه
بي‌ترديد.بود برايران تسلط سر بر بريتانيا و جماهيرشوروي
در بلشويك نيروهاي دليل‌پيروزي به ايران در را خود انگليس‌منافع
اين ايران شمال در بلشويك دخالت‌نيروهاي و توطئه و مي‌ديد خطر شمال‌در
.بود نموده جدي بسيار مقامات‌انگليسي براي را مساله
ارزشهاي‌انقلابي و شوروي جماهير نفوذاتحاد از جلوگيري براي انگليس
ايراني بامقامات داد 1919 قرار انعقاد اقدام‌به اول وهله در آن
مردم مقاومت به‌علت ولي بود كروزن لرد آن كه‌طراح پرداخت
بوسيله ايران اداره بر مبتني قرارداد اين ايران ملت ونمايندگان
سوي از منفي واكنش اين شدو روبرو شكست با عملا مستشاران‌انگليسي
.نوباشند ترفندي و جديد طرحي دنبال به تا داشت آن بر را آنها جامعه ،
ارائه را متفاوتي حل‌هاي راه اسفند ، انگليسي‌ها سوم كودتاي از قبل
و بلشويك‌ها جديد نفوذ با مقابله براي طرح‌ها مهمترين از يكي كه كردند
موقت طور به حل راه اين.بود ايران تجزيه كمونيست ، روس امپرياليست
زمان طول در و مي‌كرد حفظ درايران را انگلستان سياسي و اقتصادي منافع
دردسرهاي‌زيادي ايران در آنها نفوذ بلشويك‌هاو تدريجي شدن قوي علت به
براي خارجه‌انگليس وزارت اولياي وليايجادميكرد انگلستان براي را
ايران جنوب به را نوئل سرگرد طرح ، اين موفقيت ياعدم موفقيت مطالعه
اما.نمايد ابراز طرح ، اجراي رادرباره خود نظركارشناسي تا گسيل‌داشت
كه داشت همراه به انگليسي مقامات بين در را جديدي مخالفان طرح اين
تلگرافي در كه است نايبالسلطنه‌هندوستان فورد لردجيمز آنها از يكي
تا:هندوستان‌مي‌نويسد امور وزير مسترمونتاگو به ژانويه 1921 درمورخه
در حكومت يك به تجزيه‌ايران كنيم پيش‌بيني فعلامي‌توانيم كه آنجايي
پيامد درجنوب بريتانيا تسلط يا تحت‌حمايت و درجنوب حكومت ويك شمال
كه كرد باور بتوان مشكل اين ، از گذشتهداشت هندخواهد در نامطلوبي
.نشود مواجه بحران باهمين زودي اين به نيز ايران نيمه‌جنوبي
را ايران انگليس كه داد نشان اجراي‌كودتا آن دنبال به و اين‌موضع‌گيري
كه مي‌داند درمنطقه بريتانيا منافع حفظ جهت خود حياتي مناطق از يكي
دستخوش نيز ديگر شودمناطق خارج انگليس نفوذ حيطه منطقه‌از اين اگر
طرح دنبال به انگليس وسيله بدين.شد خواهد انگليس منافع عليه تحولاتي
در جانبه همه طور به را خود منافع تا بود اسفند 1299 در 3 كودتا
:بود زير شرح به طرح اين مزاياي.كند حفظ ايران
مي‌گرفت‌كه عهده به كسي را اموردولت زمام كودتا ، اجراي با 1ـ
.بود بلشويك‌ها مخالف و غرب طرفدار
كه نيازي‌نمي‌ديد ديگر انگليس ايران ، ثبات‌در با حكومت ايجاد با 2ـ
داد دستور كودتا از پس ترتيب بدين كند حفظ درايران را خود نيروهاي
خروج با انگليس نهايت در و كنند ترك را ايران انگليسي ، نيروهاي تا
جماهير اتحاد نيروهاي خروج يعني ديگري هدف به ايران از نيروهايش
نايل بين‌الملل نظام و ايران در ملي نيروهاي فشار تحت شمال از شوروي
منتفي را ايران شمال به روس‌ها دست‌اندازي طرح طريق اين به و مي‌شد
.مي‌كرد
معني‌اجراي به را سياسي -نظامي راه‌حل انگليسي مقام‌هاي بالاخره 3ـ
شيوه مطالعه تصميم‌به اين پس از و تهران‌پذيرفتند در كودتا يك
انگليس امورخارجه وزارت بلافاصله.برآمدند آن دقيق جهت‌اجراي مطلوب
را خود ماموريت تا فرستاد تهران به سال 1920 در را سايد آيرون ژنرال
سياسي مقامات با سايد آيرون.آورد در اجرا به كودتا موفق اجراي جهت
از كدام هر ولي نشست ، گفتگو به كودتا اجراي راجع‌به ايران لشكري و
تا داشتند ابراز عمل اين از را خود انصراف دلايلي به شخصيت‌ها اين
سايد آيرون به رضاخان انگليس ، ارتش افسران از يكي سوي از اينكه
لندن به كودتا مجري و نامزد عنوان به را وي سايد آيرون و شد معرفي
.كرد معرفي
هتل‌قزوين حوالي در خان رضا و آيرون‌سايد بين كه ملاقاتي آخرين در
بدل و رد اجراي‌كودتا جهت طرفين بين وقرارهايي قول پذيرفت ، صورت
.شد
بغداد كودتابه روز در كودتا ، كردن‌امكانات مهيا از پس سايد آيرون
قواي فرماندهي همانا كه را خود جديد ماموريت آنجا در تا كرد سفر
آيرون كه روزي همان در پايتخت.بگيرد عهده به بود عراق در انگليس
نيمه در سرانجام و قزاق‌اشغال نيروهاي توسط كرد ترك ايران‌را سايد
تهران‌سقوط پايتخت ، حومه در مختصر زدوخوردي از پس شبسوم‌اسفند 1299
.آمد در به‌اجرا موفقيت با كودتا و كرد
بود حكومت‌نظامي برقراري اسفند ، سوم پس‌از كودتاگران اقدام نخستين
سركوب و مطبوعات توقيف‌موقت و تظاهرات ممنوعيت‌اجتماعات ، با كه
ملقب پنج مير رضاخان كودتا ، از روز چهار از پس.بود همراه ناراضيان
.گرفت بدست را ايران سپاه فرماندهي حقيقت در و گرديد سپه سردار به
اين در.رسيد نخست‌وزيري به نهايت در و جنگ وزارت مقام به سپس وي
ناگهان بودند ، شده رضاخان قدرت مجذوب يا مرعوب مردم اكثر كه دوران
مواجه ملي شوراي مجلس به وي سوي از جمهوريت پيشنهادطرح با
ونمايندگان مردم رويارويي نخستين پيشنهاد اين با مجلس مخالفت.شدند
به را مجلس اقليت رهبري كه مدرس مرحوم مقاومتبود رضاخان با مجلس
سردار جمهوري‌خواهي نهضت طرح از كه مجلس اكثريت برابر در داشت عهده
با.مي‌رود شمار به ايران تاريخ در عطفي نقطه مي‌كردند ، حمايت سپه
بزرگ اجتماع و شد برآب نقش رضاخان نقشه‌هاي تمام مدرس مرحوم ايستادگي
را وي نقشه‌هاي بهارستان در مجلس عمارت محوطه در مردم عظيم تظاهرات و
.گذاشت عقيم و خنثي
كه قاجار احمدشاه غيبت از و بود تاج‌سلطنت و تخت هوس در رضاخان ولي
همياري به و كرد استفاده مي‌برد ، سر فرانسه‌به در سال چندين
مبني را ماده‌واحده‌اي ماه 1304 آبان نهم جلسه در مجلس ، در طرفدارانش
وتعيين رضاخان به موقت بطور حكومت واگذاري و قاجاريه انقراض‌سلطنت بر
.نمود طرح مجلس‌موسسان نظر با قطعي تكليف
با به‌مخالفت مدرس مرحوم و مصدق سلطنت ، دكتر تغيير طرح دنبال به
آماده پيش از نقشه اجراي مقدمات كه آنجايي از ولي پرداختند طرح اين
از تن غياب 25 در لايحه و نرسيد جايي به مخالفان تلاش بود ، شده
خلع با خان رضا.رسيد تصويب به مدرس مرحوم جمله از مجلس نمايندگان
را كار موقت حكومت عنوان به قدرت تمامي گرفتن دست به و شاه احمد
از پيش را موسسان مجلس ماه 1304 آذر در 15 و كرد يكسره مدت دراندك
آذر در 21 سرانجام و داد تشكيل پنجم مجلس قانوني وقت يافتن پايان
متمم و 40 مواد 36 ، 37 تغيير با موسسان مجلس توسط سال همين ماه
.گرديد مشروطه تخت و تاج وارث اساسي قانون
خودبه قدرت دادن نشان براي مقام‌شاهي به رسيدن از پس خان رضا
و كشوري سران حضور در ارديبهشت 1305 چهارم در ايران پادشاه عنوان
.تاج‌گذاري‌كرد خارجي كشورهاي نمايندگان‌سياسي و لشكري
شهريور تا يعني سال مدت 15 به مردم سرنوشت خان رضا گذاري تاج با
.گرفت اوقرار اختيار در 1320
درايران رضاخان استقرار پيامدهاي
تحكيم‌پايه‌هاي اما شد ، برپا ايران انگلستان‌در همت به پهلوي سلسله
كه بود جامعه در جديد نسلي نواز انديشه‌اي گسترش پي در او قدرت
.كرد ترسيم ايران در گذشته چشم‌انداز از متفاوت كاملا چشم‌اندازي
قابل ايران مدرنيسم توسعه نام به پديده‌اي در چشم‌انداز اين توضيح
و پهلوي دولتمردان تلاش با ايران در پديده اين.است تفسير و تبيين
.يافت گسترش و توسعه تجدد ، طرفدار گروههاي
قرن دردو كه اروپا تحولات از به‌تدريج كه بود انديشه‌اي مدرنيسم
را انديشه آن ، اين حاميان و كرد رشد درايران بود آمده پديد گذشته
اين رضاشاه كارآمدن ازروي پس.مي‌كردند تلقي پيشرفت‌ايران زمينه
موضع و قرارگرفت بهره‌برداري مورد ايدئولوژي‌جديد صورت به انديشه
دوران در سبب بدين.تثبيت‌كرد و تحكيم مردم درمقابل را دولت
فرهنگ در عميق ريشه‌هاي كه غيرمذهبي مذهبي‌و گروههاي رضاشاه حاكميت
ميراث تمامي از سادگي به نشدند حاضر داشتند اسلامي ايران تاريخ و
مقاومت مدرنيسم موج مقابل در و بپوشند چشم اجتماعي‌شان و فرهنگي
.كردند
و رضاشاه ديكتاتوري ايران در وغيردولتي دولتي مدرنيسم مسلم نتيجه
.بود جامعه اقتصادي اجتماعي ، سياسي ، عرصه در دولت نفوذ افزايش
و نفي‌سنت‌ها ، با كه بود حامل‌ايدئولوژي‌اي ايران در مدرنيسم
.مي‌نگريست ملي سرچشمه‌حقايق عنوان به بدانها اسلامي‌ايراني ارزش‌هاي
انتفال از متاثر كه ايراني شوونيسم ايدئولوژي طرح با لذارضاشاه
به برآمد صدد در بود ايران به اروپايي انديشه‌هاي‌ناسيوناليستي نادرست
كاتوزيان همايون قول به و بپردازد باستان ايران تمدن رمانتيك احياي
راه تمدن اين دستاوردهاي مورد در ايران سياسي كتاباقتصاد در
ناممكن افسانه از واقعيت تمييز كه مي‌شد پيموده شتابي چنان با مبالغه
.مي‌نمود
ارزش‌و با دستاوردهاي تمامي هرچند انديشه اين تبليغ با رضاشاه
مي‌كرد قاطعانه‌انكار را اسلام از بعد فرهنگي‌ايران و اجتماعي بزرگ
الگوي همچون را سلسله‌ساسانيان پادشاهان كه‌استبداد حالي در و
.دنبال‌مي‌كرد را چندگانه‌اي امااهداف داد ، رفيع مرتبه‌اي فضيلت
مي‌توانست ايدئولوژي‌ناسيوناليستي توسعه درسايه رضاشاه اينكه اول
و دموكرات‌ها اسلام‌گرايان ، ميان جامعه فكري جريانهاي شكافي‌در
اين درستي به بنگريم زمان آن تحولات به اگر و آورد بوجود سوسيالست‌ها
هواداران همچون جامعه سطح در مدرنيسم حاملان كه مي‌شود درك واقعيت
اسلامي تمدن و فرهنگ طرفدار گرايش‌هاي مقابل در ليبراليسم سوسياليسم ،
دوم‌اينكه.كردند حمايت جامعه سطح دولت‌در موضع از و كردند صف‌آرايي
در و دولت موقعيت برآمد صدد در ايدئولوژي به‌اين توسل با رضاشاه
بازتابي كه جامعه تقاضاهاي مقابل در و نمايد تثبيت را شاه شخص نهايت
آن از دمكراتيك جريانهاي از بويي و سلطنتي مشروطه انديشه‌هاي از
نگذشته رضاشاه حكومت از صباحي چند سبب بدين.نمايد خنثي را مي‌رفت
تمجيد و تجليل با و نمود انتخاب خود سلسله براي را پهلوي لقب كه بود
منتسب را خود دولت قدرت و اقتدار مشروعيت جهت در گذشته شاهان از
.خواند بدانها
دارد ادامه
