در حال حاضر بسياري از گونه هاي مختلف فون ايران از جمله قوچ و ميش هاي ايران در خطر نابودي  اند و علت اصلي اين وضع تأسف بار در درجه اول تبديل و تخريب محيط زيست و در درجه دوم شكار، تور و تله گذاري است
قوچ و ميش هاي ايران و جهان از جنس Ovis spp از رده «پستانداران»، راسته «زوج سمان» و خانواده «گاوسانان» مي باشند كه شامل تمامي گوسفندان حقيقي مي شود. دامنه حضور آنها از اروپا تا مناطق خشك و نيمه خشك خاورميانه، جمهوري تركمنستان، شبه قاره هند، آسياي مركزي تا سيبري كشيده مي شود و در شمال آمريكا از آلاسكا تا شمال مكزيك وجود دارند.
قوچ و ميش هاي موفلون در اروپا و قوچ و ميش لارستان در ايران از ساده ترين و كوچكترين نوع قوچ و ميش در دنيا مي باشند و قوچ و ميشهاي آرگالي و ماركوپولو از بزرگترين قوچ و ميشهاي دنيا هستند. شايد ايران، پيچيده ترين منطقه مربوط به تكامل گوسفند وحشي را پيش رو دارد. در هيچ منطقه شناخته شده ديگر نمي توان با اين وسعت و گوناگوني تفاوت خصوصيات كروموزومي و فنوتيپي را در گوسفندان وحشي ديد.
خصوصيات ظاهري گوسفند وحشي
گوسفند وحشي كه در ايران به نر آن قوچ و ماده آن ميش گفته مي شود نشخوار كننده اي است با جثه نسبتاً بزرگ كه در نرها شاخ ضخيم و زياد رشد كرده است.
شكل شاخ در نژادهاي مختلف قوچ ها متفاوت است. ماده ها معمولاً بدون شاخ يا داراي شاخ كوچكي مي باشند. شاخ در آنها ساده و بدون شاخه و ميان خالي است و مانند غلافي روي يك محور استخواني قرار گرفته است. شاخ دايمي است و هر سال تعويض نمي شود.
موهاي بدن نسبتاً كوتاه و بيشتر به رنگ قرمر زرد با نوك سياه اند. رنگ زير بدن متمايل به سفيد است. در بعضي پشت بدن لكه سفيدي وجود دارد كه به آن لكه زيني گفته مي شود. در جلو سينه و گردن بعضي موهاي بلند به رنگ سياه وجود دارد و همچنين در زير گلو ممكن است يك دسته موهاي سفيد بلند روييده باشد.
جلوي پوزه و روي گونه ها تا چشمها و عقب گوشها روشن تر و تا حدودي متمايل به رنگ نخودي است. دم به رنگ پشت بدن و در انتها رنگ آن متمايل به قهوه اي شكلاتي است. پاها به رنگ روشن متمايل به سفيد و گاهي در وسط داراي نوار طولي تيره اي هستند. انگشت سوم و چهارم به طور مساوي رشد كرده و در نوك هر يك از آنها يك سم وجود دارد. انگشتهاي كناري خيلي كوچك هستند و فقط داراي يك سم كوچك بوده و اسكلت استخواني خيلي مقدماتي از آنها باقي مانده است. ممكن است كه اصولاً انگشتهاي كناري در بعضي ها وجود نداشته باشد. معده در گوسفند وحشي چهار قسمتي است.
عادات رفتاري گوسفند وحشي
گوسفندان وحشي در كوهستانها زندگي مي كنند. ولي نسبت به بز وحشي معمولاً در ارتفاعات پايين تر ديده مي شوند. زمستانها گاهي تا كوهپايه پايين مي آيند. اغلب صبح زود و اوايل غروب در مناطق باز سريعاً چرا مي كنند و ساعات گرم روز را در پناه سنگ ها و بوته ها و ساير صخره ها استراحت مي كنند.

به طور دسته جمعي زندگي كرده و گله هايي تشكيل مي دهند كه ممكن است تعداد آنها از چهل رأس بيشتر باشد. معمولاً نرهاي بالغ گله جداگانه اي تشكيل مي دهند. در فصل جفت گيري ميان نرها رقابت هاي خشونت آميزي رخ مي دهد. نرهاي قوي با چند ماده جفتگيري مي كنند. جفت گيري معمولاً در اواخر پاييز صورت مي گيرد و دوران آبستني حدود پنج ماه و نيم است. هر بار يك يا دو بچه مي زايند و گاهي سه يا چهار قلو زايي نيز در اين حيوان ديده شده است. به طور كلي دوقلوزايي كمتر ديده مي شود و معمولاً ميش هاي مسن تر بيشتر از ميش هاي جوان دو قلو مي زايند.
بره ها چند ساعت بعد از تولد شروع به جست و خيز مي كنند. تا چهار ماهگي از شير مادر تغذيه كرده و تا حدود ده ماهگي در كنار مادر مي مانند. ماده ها در سن ۵/۱ تا ۲ سالگي بالغ مي شوند و نرها از ۵/۲ سالگي بالغ شده ولي معمولاً بعد از چهار سالگي موفق به جفت گيري مي شوند.
ارزشهاي علمي و تحقيقاتي گوسفند وحشي
پستانداران وحشي زمينه وسيعي را جهت انجام مطالعات و تحقيقات علمي فراهم آورده اند. به طوري كه در بسياري از پيشرفتهايي كه در زمينه هاي تحقيقات پزشكي و جانوري صورت گرفته است، بعضي از پستانداران وحشي و يا آنهايي كه قبلاً وحشي بوده اند، نقش مهمي به عهده داشته اند. امروزه ثابت شده است كه جانوران وحشي هشدار دهندگان خوبي در مواقع بروز آلودگيها و تخريب محيط مي باشند. مرگ و ميرهاي دسته جمعي و غيرطبيعي، مهاجرتهاي بي موقع، افزايش يا كاهش جمعيت و همچنين رفتارهاي غيرعادي جانواران وحشي را مي توان به منزله اعلام خطري جدي براي ساكنان يك منطقه به شمار آورد. مقدار سموم كلره ذخيره شده در چربي بدن پستانداران وحشي يكي از راههاي تعيين ميزان اين سم در محيط اطراف مي باشد. اخيراً نيز شاخك هاي گوزن به عنوان وسيله اي جهت تعيين ميزان راديو اكتيويته محيط طبيعي مورد استفاده قرار مي گيرد.
پستانداران وحشي هميشه به عنوان ذخيره ژني براي توليد حيوانات اهلي و اصلاح نژاد آنها مورد استفاده قرار گرفته اند. منشأ اوليه كليه حيوانات اهلي، جانوران وحشي بوده اند. از آن جمله مي توان از گوسفند نام برد كه اجداد آن از قوچ وحشي مي باشد.(۳)
پراكندگي گوسفند وحشي در ايران
گوسفند وحشي در ايران در مناطق حفاظت شده، پناهگاه حيات وحش و بيشتر در نواحي كوهستاني از جمله كوههاي البرز نزديك تهران، گيلان، مازندران، گرگان، خراسان، بلوچستان، كرمان، فارس، خوزستان، لرستان، همدان، اصفهان، كرمانشاه، كردستان و آذربايجان وجود دارند. سازمان حفاظت محيط زيست اقدامات حفاظتي در زمينه حفظ نژادهاي مختلف قوچ و ميش هاي ايران انجام داده است كه با حمايت كردن از پناهگاههاي حيات وحش، مناطق حفاظت شده و پاركهاي ملي و همچنين محدود كردن صدور پروانه شكار در برخي از فصول سال و ايجاد مناطق شكار ممنوع گامي در جهت حفظ نسل قوچ و ميش ها برداشته شده است.
در حال حاضر بسياري از گونه هاي مختلف فون ايران از جمله قوچ و ميش هاي ايران در خطر نابودي  اند و علت اصلي اين وضع تأسف بار در درجه اول تبديل و تخريب محيط زيست و در درجه دوم شكار، تور و تله گذاري است. البته بسياري از گونه هاي در معرض خطر قانوناً حمايت شده هستند، ولي متأسفانه قاطعيت كافي در اين امر نشان داده نمي شود. در مورد حفاظت گونه هاي در معرض خطر نابودي اقدامات جهاني صورت گرفته است. «فهرست سرخ حيوانات در معرض تهديد» عنوان اثري است كه IUCN (اتحاديه جهاني حفاظت منابع طبيعي) در سال ۱۹۹۶ منتشر كرده است. حدود ۳۷ سال است كه اين سازمان جهاني مسئله حيوانات در معرض نابودي را مورد توجه و پژوهش قرار داده است. در اين اثر همه گونه هايي را كه در خطر هستند «حيوانات در تهديد» ناميده اند و بر اساس ضوابط مشروح در كتاب به سه درجه تقسيم كرده اند كه به قرار زير است:
اكثر قوچ و ميش هاي ايران در دسته گونه هاي آسيب پذير (VU) قرار دارند و حمايت از آنها بر عهده سازمان حفاظت محيط زيست مي باشد. اميد است مسئولين، متخصصين، دوستداران و حافظان محيط زيست و حيات وحش خطر انقراض گونه هاي در معرض نابودي را جدي بگيرند تا قوچ  و ميش ها و ديگر گونه ها به سرنوشت ببر ايراني(ببر مازندران) دچار نشوند. اين حق طبيعي فرزندانمان است كه از مشاهده گونه هايي كه امروز به دليل سهل انگاري ما در معرض خطر انقراض اند، لذت ببرند، آنها را با چشمان خود ببينند و با دستان خود لمس كنند. پس اين حق را از آنان دريغ نداريم.
فرشته محبوبي- كارشناس محيط زيست
منابع:
۱- اعتماد، اسماعيل ۱۳۶۴ پستانداران ايران
۲- جمالي، اردشير ۱۳۷۲ مجله شكار و طبيعت شماره ۱۹ و ۲۰
۳- جمالي، اردشير ۱۳۷۲ مجله شكار و طبيعت شماره ۲۲
۴- فيروز، اسكندر ۱۳۷۸ حيات وحش ايران(مهره داران)
۵- Macdonald David 1984 All the wordشs Animals.
۶- Nadler C.F.R.S Hoffman and Woolf 1974 Experientia 20:744-746.

مواد غذايي تغيير ژنتيك يافته موضوع تازه اي براي بروز چالش ميان اتحاديه اروپا و آمريكا شده است.
به گزارش خبرگزاري فرانسه از پاريس، جورج دبليوبوش رئيس جمهوري آمريكا با طرفداري از لابي شركت هاي بيوتكنولوژي آمريكا، مخالفت اروپا با ورود محصولات تغيير ژنتيك يافته را بي اساس دانست و گفت: «ترس و واهمه بي اساس و غيرعلمي» در مورد محصولات تغيير ژنتيك يافته از پيشرفت بيوتكنولوژي براي نجات كشورهاي قحطي زده آفريقا جلوگيري مي كند.
اظهارات «بوش» ،خشم عميقي را در اروپا برانگيخت، جايي كه مخالفت با مواد غذايي جديد با ترس از جنون گاوي و ساير رسوايي هاي ايمني مواد غذايي ابعاد عميقي يافته است.
كشورهاي اتحاديه اروپا، ماه آينده، ممنوعيت ۴ ساله مواد غذايي تغيير ژنتيك يافته را لغو خواهند كرد، البته اگر پارلمان اروپا قوانين سفت و سخت جديدي را در مورد برچسب زني و قابليت ردگيري اجزاي تركيب كننده آنها تأييد كند.
آمريكا، ماه گذشته، يك دعواي حقوقي بر ضد ممنوعيت مصرف اين مواد در ديگر نقاط جهان سازمان تجارت جهاني مطرح ساخت وصاحبان صنايع اين كشور با خشم و عصبانيت بر ضد قوانين پيشنهادي اتحاديه اروپا صحبت كرده اند.
چيزي كه در خطر است، ميلياردها دلار محصولات كشاورزي خام و مواد غذايي فرآوري شده مي باشد، اما آينده يك تكنولوژي هيجان انگيز و بحث برانگيز هم در خطر است. آخرين كوشش براي رسيدن به اتفاق نظر در اين هفته صورت مي گيرد، هنگامي كه ۶۰۰ كارشناس ايمني مواد غذايي و تجارت بين المللي با كمك سازمان ملل متحد در رم گردهم مي آيند تا ارزشيابي بازرسي مواد وارداتي تغيير ژنتيك يافته و تعيين معيارهاي مواد اضافي و مكمل هاي مواد غذايي را به عهده گيرند.
به استثناء شمار كمي از دانشمندان كه با اشتياق از مواد غذايي تغيير ژنتيك يافته پشتيباني مي كنند، بيشتر دانشمنداني كه در زيست شناسي آموزش ديده اند، محافظه كارند.
به طور نمادين، قضاوت سال گذشته آكادمي علوم فرانسه است كه هيچ دليل و مدركي تاكنون پيدا نكرده كه مواد غذايي تغيير ژنتيك يافته خطري براي سلامت انسان و محيط زيست است. اما با اين حال بر احتياط اصرار ورزيده است و گفته اند كه اين فناوري تنها بايد «مورد به مورد» و با دليل و برهان بررسي شود. دليل آن هم اين است كه كمتر از يك دهه از زماني مي گذرد كه فرآورده هاي تغيير ژنتيك يافته كشت شده اند.
به گفته بيشتر كارشناسان، اين زمان براي قضاوت نهايي و شناخت تأثير اين مواد بر سلامتي، مثلا براي كساني كه از حساسيت ها رنج مي برند، يا اين سئوال كه آيا دانه گرده اين محصولات تغيير ژنتيك يافته جهش ژنتيكي مي كنند، يا آن طور كه هواداران محيط زيست واهمه دارند، بررسي احتمال پيدايش علف هاي مقاوم غيرقابل حذف، كافي نيست. و نيز سئوالات سختي درباره جانوران تغيير ژنتيك يافته مانند ماهي پرورشي، گاوها يا خوك هايي كه طوري تغيير يافته اند كه زود رشد كرده يا شير فراوان بدهند مطرح است.
ترجمه:سعيد علوي نائيني